Voorwoord
Hoi! Welkom bij de dinsdagmiddagmodule (DMM) In de rechtbank! In deze module ga jij kennismaken met het recht. Omdat het recht nogal breed is, hebben we gekozen om verschillende onderwerpen aan bod te laten komen. Tijdens elke bijeenkomst staat een bepaald onderwerp of thema uit het recht centraal. Tijdens de bijeenkomst ga je op allerlei verschillende manieren met dat onderwerp aan de slag. Na acht bijeenkomsten hebben we genoeg kennis en vaardigheden opgedaan om onze eigen rechtszaak uit te voeren. De module wordt dan ook afgesloten met een rechtbankzitting waarin de zaak behandeld wordt.
Aan de linkerkant zie je de hoofdstukken 1 t/m 10. Elke week doen we één hoofdstuk. Voor elk hoofdstuk staat aangegeven wat de inhoud is van die bijeenkomst, welke leerdoelen daarbij horen en kun je het materiaal vinden dat bij die bijeenkomst hoort. Het doel van de module is naast het opdoen van kennis over het recht vooral dat je zelf kritisch gaat nadenken over bepaalde dingen.
We wensen je veel plezier bij het volgen van deze module.
Vriendelijke groet,
Mevrouw Sikking (Tsi) en meneer Barbieri (Bba)
Bijeenkomst 1: Introductie & grondrechten
Achtergrondinformatie introductie
In deze eerste bijeenkomst maken we kennis met elkaar en wordt uitgelegd hoe deze DMM precies in zijn werk gaat. We staan stil bij wat jij, de leerling, precies van deze DMM verwacht. Verder gaan we kort kijken naar op welke manieren je in het dagelijks leven te maken hebt met het recht. Om ook een gevoel te kunnen krijgen van hoe het recht in Nederland in elkaar steekt, zal tijdens deze eerste bijeenkomst ook kort worden stilgestaan bij de verschillende rechtsgebieden. Daarmee bedoelen we met name het straf-, bestuurs- en civielrecht. Wanneer moet ik voor de strafrechter komen of wanneer stap ik naar een civiele rechter?
Achtergrondinformatie grondrechten
Velen in ons land zien het als het belangrijkste juridische document dat er bestaat: de Grondwet. Deze wet wordt gezien als het fundament van onze rechtsstaat. In de Grondwet staan namelijk allerlei rechten en plichten waaraan mensen die zich in Nederland bevinden zich moeten houden. Dit zijn de zogeheten ‘grondrechten’. Maar wat zijn rechten eigenlijk en lukt het ons om onze grondrechten te herkennen? Met andere woorden: weten wij waar we zelf recht op hebben en waar wij ons ook aan moeten houden? Mag iemand anders bijvoorbeeld mijn foto zomaar posten op internet en mag ik altijd alles zeggen wat ik wil? In deze bijeenkomst gaan we proberen te achterhalen welke grondrechten in bepaalde situaties geschonden worden en welke ‘in rechte inroepbaar’ zijn. Verder komt aan bod uit welke delen de Grondwet bestaat en wat precies het onderscheid is tussen de klassieke en sociale grondrechten.
Leerdoelen
Na de les:
- weet je hoe deze DMM is georganiseerd (1).
- weet je wat er van jou wordt verwacht tijdens de bijeenkomsten (2).
- ken je de verschillende rechtsgebieden en weet je in welke situaties je naar een strafrechter, bestuursrechter of civiele rechter moet stappen (3).
- kun je uitleggen wat het recht is en waarom de Grondwet een belangrijk document is (4).
- kun je in een geschetste situatie herkennen welke grondrechten geschonden worden en op welke grondrechten een beroep kan worden gedaan (5).
- kun je uitleggen wat het verschil is tussen sociale en klassieke grondrechten is (6).
De bijeenkomst introductie:
1. Kennismaking.
2. Uitleg over de opzet van de DMM.
3. Wat verwacht jij?
4. Rechtsgebieden (strafrechter, bestuursrechter of civiele rechter)?
5. Vervolg bijkeenkomst 1 in stapjes:
a. Brainstorm: Wat is het recht? Wat staat in de grondwet (A3 uitgedeeld door mevrouw Sikking) & Link 2.
b. Advocaten in de dop.
c. Klassiek en sociaal: vul dit schema in.
d. Bekijk foto 1, foto 2 en foto 3 hieronder.
Foto 1
Foto 2
e. Afsluiting. Vooruitblik: Grondrechten & Europa.
Bijeenkomst 2: Grondrechten & Europa
Achtergrond bij deze bijeenkomst
Nederland is lid van de Europese Unie (EU). Dit betekent een verregaande samenwerking met andere lidstaten (landen) van de EU op allerlei gebieden: justitiële opsporing, handel, klimaat, grondrechten, sociale zekerheid en ga zo maar door. Op deze wijze heeft de EU invloed op de wetten in Nederland, ook de grondrechten. In de bijeenkomst gaan we stilstaan bij hoe de EU precies werkt en wat dat betekent voor de grondrechten in Nederland.
Leerdoelen
Na de les:
- kun je uitleggen waarom de Europese Unie en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens belangrijke instanties zijn.
- kun je in een geschetste situatie herkennen welke rechten uit het EVRM geschonden worden en op welke rechten een beroep kan worden gedaan (2).
- kun je uitleggen waarom Europese wet- en regelgeving belangrijk is voor Nederland.
Bijeenkomst 3: Cursus bezwaarschrift schrijven
Leerdoelen
Na de les:
- weet je in grote lijnen wat een besluit is afkomstig van de gemeente in de zin van de Awb (1).
- kun je uitleggen wat een bezwaarschrift is en waarvoor het handig is (2).
- kun je uitleggen wat de volgende algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn: vertrouwensbeginsel, zorgvuldigheidsbeginsel, motiveringsbeginsel, legaliteitsbeginsel, fair-play beginsel, evenredigheidsbeginsel (3).
- kun je zelf een bezwaarschrift schrijven aan de hand van de gegeven casus en gebruikt daarbij de algemene beginselen van behoorlijk bestuur om zijn bezwaarschrift te ondersteunen (4).
Achtergrondinformatie
Stel je voor: je bent lid van de fictieve voetbalvereniging FC Thijm. FC Thijm wordt steeds groter en aan de bar wil men voortaan alcoholische dranken gaan schenken. De Thijmers hebben hiervoor volgens de wet een Drank- en Horecavergunning van de gemeente Hilversum nodig. De club regelt alle zaken keurig en voldoet binnen een paar weken aan alle voorwaarden om de vergunning te krijgen. De Thijmers besluiten daarmee om op 2 januari 2020 een aanvraag in te dienen bij de gemeente en verwachten binnen een paar weken de vergunning te ontvangen, maar helaas loopt het vanaf dit moment niet allemaal even soepel.
Bij de gemeente komt de aanvraag met de bewijsstukken digitaal binnen. Ambtenaar Henk van Gaal van de afdeling Horeca- en Drankvergunningen bij de gemeente ziet onmiddellijk dat de aanvraag afkomstig is van de FC Thijmers. Een voetbalclub die hij ziet als de aartsvijand van de FC Holsters. Hij besluit om niet meer naar de bewijsstukken te kijken en de aanvraag per direct te weigeren. Hij stuurt FC Thijm een brief waarin hij in één zin vermeldt dat het besluit van de gemeente is dat de vergunning wordt afgewezen, want er zijn al teveel ‘horeca-aangelegenheden’ in Hilversum.
De FC Thijmers ontvangen deze brief en zijn razend. De brief komt pas na 10 weken binnen en bevat alleen deze zin. Dit bericht is ook heel tegenstrijdig voor de Thijmers, aangezien een college van Henk van Gaal, de ambtenaar Lotte Martens, al na twee weken een mailtje had gestuurd met het bericht dat de aanvraag is goedgekeurd en de FC Thijmers spoedig bericht zullen ontvangen.
De Thijmers zijn het totaal niet eens met het besluit van de gemeente en hebben jouw hulp nodig om een bezwaarschrift te schrijven. Lukt het de leerlingen om aan de hand van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur de gemeente een nieuw besluit te laten nemen?
Tijdens deze bijeenkomst leren de leerlingen hoe hij/zij een bezwaarschrift kunnen opstellen, wat een aantal algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn en wat in grote lijnen een besluit is in de zin van de Algemene Wet Bestuursrecht (verder: Awb).
De bijeenkomst in stapjes
a. Intro bestuursrecht + quiz
b. Speuropdracht
c. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur: zie hier
d. FC Thijm: de opdracht kun je hier vinden, voor het schrijven van je bezwaarschrift gebruik je dit format
e. Do's & Dont's
f. Vooruitblikken
Bijeenkomst 4: Schuldig of niet?
Achtergrondinformatie
Gelukkig kun je In Nederland niet zomaar worden opgepakt en meteen in de gevangenis worden gezet. Dit komt doordat wij een Wetboek van Strafvordering hebben waarin staat dat iemand eerst als een ‘verdachte’ moet worden beschouwd voordat de politie of de Officier van Justitie besluit om actie te ondernemen. Maar wanneer ben je dan een verdachte? Ben je al verdacht bezig als je met een tasje langs een coffeeshop loopt? Mag de politie je dan al verdenken van bijvoorbeeld illegaal drugsbezit en staande houden? Tijdens deze bijeenkomst kijken we naar artikel 27 uit het Wetboek van Strafvordering en naar de arresten Hollende kleurling (1977) en Damrak (1983) om een beeld te krijgen van wanneer iemand wel of niet als een verdachte kan worden beschouwd.
Ook gaan we ons verdiepen in het verschil tussen moord en doodslag via het Hoornse taart arrest uit DZVM en het Wetboek van Strafrecht.
We kijken daarna naar levenslange gevangenisstraffen. Is levenslang wel echt levenslang?
De bijeenkomst wordt afgesloten met een spel.
Leerdoelen
Na de les:
- weet je welke voorwaarden er zijn om als ‘verdachte’ beschouwd te worden volgens het Wetboek van Strafvordering (1)
- weet je het verschil in omstandigheden tussen de arresten Hollende kleurling en Damrak (2)
- kun je het verschil tussen moord en doodslag uit te leggen (3)
- kan je een discussie voeren en argumenten verzinnen over wel/geen moord in de zaak van de Hoornse taart (4)
- weet je of levenslange gevangenisstraffen in Nederland bestaan (5)
- leert je over spreekangst heen te komen door het spel The Black Stories te spelen (7)
De bijeenkomst in stapjes
a. Inleiding strafrecht: wanneer ben je verdacht? Een samenvatting van de arresten kun je hier vinden.
b. Arrest Hoornse taart: opdracht Stop! Waarom? De opdracht kun je hier vinden.
c. Levenslang ook echt levenslang?
d. De zwaartste criminelen van Nederland. Open deze link en beantwoord de volgende vragen:
1. Waarom hebben ze geen doodsstraf gekregen? Leg uit.
2. Wat hebben de meeste gevangen op hun kerfstok? *
*Voor de betekenis van kerfstok kijk op: https://historiek.net/iets-op-je-kerfstok-hebben-betekenis/98248/
3. Wat kunnen de gevangenen doen om misschien ooit vrij te komen?
4. Zou jij een misdadiger van deze lijst willen verdedigen?
e. Spel: Black Stories
Bijeenkomst 5: De rijdende rechter
Achtergrondinformatie
Je hebt hem vast wel eens op tv gezien: de rijdende rechter. Elke week behandelt hij een zaak op tv en doet hij aan het einde uitspraak. Van erfgrenzen, tot burenruzies, van gecastreerde honden tot pannenkoeken die niet lekker waren, van kapotte auto’s tot gestolen schuttingen: het is allemaal weleens voorbijgekomen. De zaken die de rijdende rechter behandelt hebben allemaal één ding gemeen: het gaat altijd om een conflict tussen twee partijen. Het komt voor dat de rijdende rechter zaken behandelt tussen een burger en een overheidsorgaan zoals de gemeente, maar veruit de meeste zaken die de revue passeren spelen zich af tussen burgers onderling. We bevinden ons dan bij het civiele recht.
Het civiele recht is een groot rechtsgebied. Veruit de meeste wetten (regels) die betrekking hebben op het civiele recht zijn terug te vinden in een knap staaltje wetgeving: Het Burgerlijk Wetboek (afgekort: BW). We bespreken enkele spraakmakende zaken en verdiepen ons in enkele belangrijke begrippen binnen het civiele recht. Daarnaast gaan we een poging doen het recht op hoog niveau te bedrijven. We gaan ons namelijk verdiepen in het belangrijkste artikel van het BW: de onrechtmatige daad.
Leerdoelen
Na de les kun je:
- in grote lijnen aangeven wat er met het civiele recht wordt bedoeld (1).
- voorbeelden noemen van geschillen die door de civiele rechter worden behandeld (2).
- het onderscheid benoemen tussen materiele- en immateriële schade (3).
- de vijf voorwaarden van de onrechtmatige daad benoemen (4).
De bijeenkomst in stapjes
a. Video van de Rijdende rechter
b. Uitleg over het civiele recht
c. Groepsopdracht argumenteren (aan de hand van verhalen van DZVM)
d. Woordspin
e. Uitleg over schade en het Burgerlijk Wetboek
f. De onrechtmatige daad
g. Casusopdracht: open de opdracht hier
h. Wat zegt de Wet?
Bijeenkomst 6: Workshop pleiten
Achtergrondinformatie
Om goed te kunnen spreken in de rechtszaak zijn drie vaardigheden essentieel: de spreker moet verstaanbaar zijn, zeker zijn van zijn zaak zijn en goede inhoudelijke argumenten presenteren om de rechtbank te overtuigen. Overige vaardigheden, zoals kennis van de formele regels in de rechtbank (procedureregels), zijn ook ontzettend belangrijk om professioneel over te komen tijdens de zitting.
Tijdens dit blokuur ga je actief aan de slag met het trainen van bovengenoemde vaardigheden. Je leert over je spreekangst heen te komen en moet onder druk nadenken om zo goed mogelijke argumenten te verzinnen. Een argument is goed onderbouwd als je dit op de SExI-manier uitwerkt: je stelt iets (State), je legt dit uit (Explain) en geeft hier een ondersteunend voorbeeld bij (Illustrate). Deze manier van het onderbouwen van argumenten is niet alleen handig tijdens een zitting bij een rechtbank, maar kan ook handig zijn voor het presenteren voor andere vakken op school (o.a Engels, Nederlands, geschiedenis).
Je leert ook welke lichaamstaal (zowel verbaal als non-verbaal) handig is voor het geven van een presentatie.
Leerdoelen
Na de les:
- weet je hoe je je lichaamshouding kunt verbeteren (1)
- weet je welke lichaamstaal (verbaal/ non-verbaal) handig kan zijn voor het spreken in het openbaar (2)
- weet je welk gedrag passend is tijdens een zitting bij de rechtbank (3)
- weet je hoe argumenten op de SExI-manier kunnen worden opgebouwd (4)
- kun je SExI-argumenten gebruiken om jouw pleidooi te versterken (5)
De bijeenkomst in stapjes
a. Pleiten: hoe het niet moet
b. Pleiten: hoe moet het wel?
c. SExI onderbouwen
d. Op vakantie naar... (de opdracht staat hier)
e. Reflectie
f. Opstelling en omgangsnormen in de rechtbank
g. Ballondebat (klik hier)
Bijeenkomst 7: Lucia de B.
Lucia de B.
Achtergrondinformatie - spoiler alert!
In deze bijeenkomst staat een beroemde rechtszaak tegen de Nederlandse verpleegkundige Lucia de Berk centraal. Lucia werd verdacht van meerdere moorden. De Berk, in de Nederlandse media aangeduid als Lucia de B., werd in maart 2003 door de rechtbank in Den Haag veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Na de heropening van de zaak in 2008 kwam de rechter tot de conclusie dat de veroordeling een justitiële dwaling was. De Berk werd vrijgesproken in 2010.
Hoewel er oorspronkelijk was uitgegaan van meerdere misdrijven, bleek uit de uiteindelijke uitspraak van het gerechtshof in Arnhem dat er geen enkel misdrijf had plaatsgevonden. De justitiële dwaling betrof niet de veroordeelde, maar de feiten, die ten onrechte als moord dan wel poging tot moord gekwalificeerd waren.
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Zaak-Lucia_de_Berk
Leerdoelen
Na de les kun je:
- aangeven waardoor Lucia de B. als verdachte werd beschouwd (1).
- aangeven wat de rol van het OM is bij de vervolging van strafbare feiten en misdrijven (2).
- aangeven hoe het strafprocesrecht in grote lijnen in elkaar zit (3).
- een mening vormen over het verloop van deze specifieke zaak (4). Wat had Lucia anders kunnen doen? Wat had het OM anders kunnen doen?
De bijeenkomst in stapjes:
Aan de slag!
Je wordt ingedeeld in een groepje van vier. Je gaat straks de film Lucia de B. kijken.
Ieder groepslid krijgt een vraag toegewezen om te beantwoorden. Om deze vragen te kunnen beantwoorden moet je goed kijken en luisteren naar de film. De antwoorden schrijf je op tijdens het kijken van de film.
Waarom?
- Volgende week worden er (willekeurig) groepjes gekozen om te presenteren voor de klas. Je gaat hierdoor voor het eerst oefenen met spreken voor een publiek. Dit is een handige vaardigheid om op te doen voor de bijeenkomsten die later zullen volgen en waarin wij een zitting gaan naspelen.
- Je maakt kennis met het strafrecht (rol OM, verdachte, fouten van justitie enz.) door het kijken van de film.
Bijeenkomst 8 Lucia de B afkijken + faalt ons rechtssysteem?
Achtergrondinformatie
De film Lucia de B. hebben wij afgekeken. Je hebt nu een goed beeld kunnen krijgen van de zaak Lucia de Berk. Ook de overheid maakt wel eens fouten. Het gaat wel eens mis in het strafproces. Mensen maken fouten. Ook het Openbaar Ministerie of de politie. Het lukt ze dan niet om de waarheid te vinden.
Deze les ga je meer te weten komen over missers in de waarheidsvinding. Ook zullen we gaan debatteren over enkele controversiële stellingen: 14+.
Leerdoelen
Na de les kun je:
- verschillende oorzaken noemen van de fouten in de waarheidsvinding van de zaak van Lucia B.
- argumenten zowel vóór als tegen controversiele stellingen bedenken. Deze argumenten onderbouwen op de SExI-manier.
- deze argumenten presenteren op een manier die passend is tijdens een officiële zitting.
De bijeenkomst in stapjes:
Wordt vervolgd.
Bijeenkomst 9: De rechter lijkt een robot, maar is een mens
Achtergrondinformatie
Er is vaak kritiek op uitspraken die rechters doen. Hiermee bedoelen we niet kritiek op de inhoud van de uitspraak, maar kritiek op de vorm. Rechters zijn wat dat betreft ook gewoon ambtenaren: ze houden van onduidelijke taal. Onduidelijk voor een leek (iemand die geen juridische opleiding heeft gehad) althans, want de doorgewinterde jurist is natuurlijk bekend met de juridische taal. De kritiek is dan dat deze uitspraken, die regelmatig maatschappelijk relevant zijn, juist ook duidelijk zouden moeten zijn voor niet-juristen. Hoewel er wel aan wordt gewerkt om uitspraken begrijpelijker en leesbaarder te maken, is de werkelijkheid helaas nog steeds dat uitspraken over het algemeen lastig te lezen zijn. Tijdens deze bijeenkomst gaan we aandacht besteden aan juridische taal en oefenen met het interpreteren van juridische teksten.
Dat een rechter ook echt een mens is staat centraal in het tweede deel van deze bijeenkomst. We gaan het dan namelijk hebben over het fenomeen rechterlijke dwaling. Rechterlijke dwaling laat de mens achter de rechter zien. Enkele zeer bekende zaken zullen worden besproken.
Leerdoelen
Na de les kun je:
- van enkele veel voorkomende juridische begrippen de betekenis geven (1).
- de kritiek benoemen die vaak wordt gegeven over onleesbaarheid van juridische teksten (2).
- het begrip rechterlijke dwaling uitleggen en oorzaken hiervan benoemen (3)
- enkele bekende voorbeelden van rechterlijke dwaling opnoemen (4)
De bijeenkomst in stapjes
a. Lastige juridische teksten
b. Test je woordenschat
c. Vertalen naar 'gewoon' Nederlands: open de opdracht hier
d. Rechterlijke dwaling
e. Spraakmakende zaken
Bijeenkomst 10: Oefenrechtbank (voorbereiding rollen en pleiten)
Achtergrondinformatie
Zoals jullie inmiddels weten vindt een zitting altijd plaats als er iets vervelend is gebeurd tussen mensen. Zo kan iemand kan schade hebben, kan er een misdrijf zijn gepleegd of is een burger of vereniging het niet eens met een besluit van de overheid. Tijdens deze bijeenkomst gaan we oefenen met het naspelen van een echte zitting. We gaan de rollen verdelen en oefenen met een mini-rechtbank. Aan jullie de opdracht om je daarbij goed in te leven in je rol en ervoor zorgen dat je je houdt aan de procedurele regels van een zitting. Ook moeten jullie vooral kritisch nadenken over de argumenten die het standpunt van jouw partij zo goed mogelijk weergeeft. De les wordt afgesloten met een vooruitblik op volgende week: jullie krijgen alvast te horen waar de casus over zal gaan en welke rol je krijgt tijdens de zitting van volgende week (sessie 2). Jullie kunnen je nu ook alvast buiten de bijeenkomst om voorbereiden.
Bijeenkomst 11: Rechtbank De 'fatale val'
Extra bijeenkomst: komst van advocaat X
