Inleiding
Tandheelkunde is in de afgelopen tien jaar een steeds belangrijker onderdeel van de diergeneeskunde geworden. Een gezond gebit en een gezonde mondholte zijn voor een dier net zo prettig en belangrijk als voor een mens. Gebitsproblemen veroorzaken tandpijn, een onfrisse geur uit de mond en verlies van gebitselementen (er wordt tevens gesteld dat onder andere hartproblemen en nierproblemen het gevolg zijn van ontstekingen rondom de gebitselementen, maar dit is nooit bewezen).
Een dierenartsassistent speelt bij de preventie van deze ziekten een heel belangrijke rol. Hij of zij is vaak degene die in de gelegenheid is om uitgebreid met een cliënt te praten en uitleg te geven over vele aspecten die met het gebit en de gebitsverzorging te maken hebben. Uitleg over het melkgebit, het tijdstip van wisselen en over het volwassen gebit, is voor een eigenaar belangrijke informatie. Ook over preventie van tandvlees- en tandaandoeningen zul je als dierenartsassistent uitvoerig met de cliënt moeten spreken. Een uitgebreide uitleg maakt de eigenaar van een huisdier bewust van wat er zich in de bek van zijn huisdier allemaal afspeelt, waardoor hij gemotiveerder zal zijn er aan bij te dragen het gebit zo gezond mogelijk te houden.
Toch komt het vaak voor dat de preventie, bijvoorbeeld door tandenpoetsen, onvoldoende is. Daardoor kan, als gevolg van tandplaque en tandsteen, een ontsteking van het tandvlees en de overige omringende structuren van de tand ontstaan. Dan is een professionele gebitsreiniging onder narcose nodig. Als dierenartsassistent kun je zo’n reiniging, na het verkrijgen van de juiste opleiding, zelfstandig uitvoeren.
Dit leerarrangement dient ter ondersteuning van het theoriedocument 'Goed gebekt' (onderstaande document, staat tevens op intranet).
Reader (Goed gebekt)
Behalve dit Wikiwijsarrangement, wordt gebruik gemaakt van de reader 'Goed gebekt':
Daarnaast kun je informatie (bronnen, informatie m.b.t. de leeractiviteit, microrooster, toetsrooster etc.) vinden op intranet. Hiervoor kun je de onderstaande link aanklikken.
Studenten Zwolle: link naar intranet
Studenten Hardenberg: link naar intranet
Anatomie
Om een professionele gebitsreiniging zo optimaal mogelijk te kunnen uitvoeren, heb je een gedegen kennis van de anatomie van het gebit en de schedel nodig. Bepaalde onderdelen van een tand of kies zijn namelijk gevoeliger voor de gevolgen van tandplaque en tandsteen dan andere onderdelen. Ook door de vorm van de schedel en door de beet kan een dier meer of minder gevoelig zijn voor de gevolgen van tandplaque en tandsteen. In dit hoofdstuk komen de bouw van de gebitselementen en de vorm van de schedel dan ook uitgebreid aan de orde. Ook zul je de gebitsformule van een dier moeten kennen om te beoordelen of er sprake is van het juiste aantal gebitselementen in de mondholte.
Ondersteuning bij Hoofdstuk 1. uit 'Goed gebekt'
Het gebit is opgebouwd uit verschillende 'elementen'. We spreken van een element wanneer we een tand of kies bedoelen; dit is een professionele benaming, die in de praktijk ook gebruikt wordt naar klanten toe (in je uitleg, nazorg etc.).
Er is een verschil in de elementen die voorkomen in het melkgebit, zoals we dat bij de jonge dieren vinden, en in de elementen waaruit het volwassen gebit is opgebouwd.
Daarnaast bevat een element op zichzelf ook een anatomische opbouw.
Opdracht 1
De onderstaande link bevat een animatie-opdracht over de anatomie van de tand. Voer deze eerst uit.
Anatomische kroon en wortel
Opdracht 2
Beantwoord de onderstaande vragen m.b.t. de elementen:
1. Welke elementen bevat het melkgebit? Geef zowel de Nederlandse als de latijnse benaming weer.
2. Welke elementen bevat het volwassen gebit? Geef ook hier zowel de Nederlandse als de latijnse benaming weer.
3. a. Probeer de woorden bij volgende figuur op de juiste plek in te vullen, ZONDER de informatie op te zoeken.
b. Het parodontium is het steunelement van je tand of kies en een heel belangrijke anatomische structuur als we het hebben over
het gebit in de diergeneeskunde. Uit welke onderdelen is het parodontium opgebouwd?
Pas nadat je alles hebt ingevuld ga je de onderstaande video's bekijken en pak je de reader 'Goed gebekt' erbij, om te
controleren of het klopt wat jij verwacht had.
Anatomie gebitselement
Ontwikkeling gebitselement
Opdracht 3
De beide onderstaande link is eveneens een animatie-opdracht. Deze opdracht heeft betrekking tot de tandformules. Tandformules geven schematisch weer uit welke en hoeveel elementen het gebit bestaat. Het is natuurlijk van belang dat je als assistente weet of een gebit compleet is of niet. Misschien zul je puppyconsulten gaan doen op jouw praktijk en ga jij hierbij o.a. het gebit en het wisselen controleren. Ook als je een gebitsreiniging uitvoert moet je dit herkennen, om o.a. afwijkingen die duiden op wortelrestanten te kunnen herkennen en de gebitskaart na afloop juist in te kunnen vullen.
Voer de opdracht uit en noteer de tandformules van de verschillende diersoorten.
Tandheelkunde bij dieren: de tandformule
Bij een normale occlusie (stand van de boven- en onderkaak ten opzichte van elkaar) wordt gesproken van een schaargebit. Bij een schaargebit is de stand van de tanden optimaal. Malocclusie maakt een hond of kat gevoeliger voor het ontwikkelen van tandplaque en tandsteen. Er zijn verschillende vormen van malocclusie:
Opdracht 4
Wat is de officiele benaming voor een bovenvoorbijter? En voor een ondervoorbijter? Zoek uit bij welke rassen deze afwijkende occlusies veel voorkomen (soms al bijna als normaal beschouwd). Wat zegt dit over de erfelijkheid van deze afwijkingen? Wat wil dat zeggen in de hondenfokkerij?
Opdracht 5
Maak de vragen in het volgende document:
Uiteraard zijn ook de latijnse benamingen bij de anatomie van het gebit weer van toepassing. Hierover gaan de volgende Powerpoint (deze zal in de les gepresenteerd worden):
Thuisopdracht bij onderstaand document
Misschien heb je op je stage of in de praktijklessen op school al eens de bek en mondholte van een dier bekeken. In het onderstaande document wordt aangegeven hoe je het dier hoort te hanteren/fixeren wanneer je dit doet. De link naar het filmpje die erboven staat, laat zien hoe je dit praktisch uitvoert bij een kat. Het is natuurlijk heel belangrijk voor een assistente om de mondholte van een dier veilig en goed te kunnen inspecteren wanneer je een behandeling wilt adviseren, om eigenaren goed voor te kunnen lichten na een gebitsbehandeling etc. Dit moet je ook kunnen laten zien op je praktijktoets.
Oefen het openen van de bek bij hond en kat, zoals beschreven in dit document (dit is dus de juiste manier, die je later in de praktijk dient te gebruiken).
Heeft jouw hond/kat een normale occlusie? Maak evt. een foto om in de les te bespreken!
Bekinspectie bij de kat (video)
Presentatie opdracht:
Je gaat de opdracht in het onderstaande document uitvoeren. Dit is een presentatie opdracht in groepjes van 3. Per groepje krijg je een diersoort toegewezen die je gaat uitwerken en presenteren. Uiteraard is dit stof voor de toets.
Vragen bij Hoofdstuk 1. uit 'Goed gebekt'
Thuis maak je de vragen uit het onderstaande document, behorende tot hoofdstuk 1. In de volgende les worden enkel de vragen behandeld waarover onduidelijkheid is, dus als je ergens niet uit komt: stel je vraag.
(NB. deze vragen geven alvast een goede samenvatting van de te leren toetsstof!)
Pathologie
Gebit en gebitsafwijkingen bij de pup
Gingivitis en parodontitis (ziekten van het parodontium) - Ondersteuning bij H2
Tandplaque en tandsteen veroorzaken het ziek worden van het parodontium. Dit ziek worden van het parodontium kun je in de beginfase herkennen aan een ontstoken gingiva. Wanneer deze ontsteking niet wordt behandeld, raken ook de andere structuren van het parodontium aangetast. Het zieke parodontium kan vaak worden genezen door een professionele gebitsreiniging. Maar voorkomen is natuurlijk nog beter dan genezen. Daarvoor is goed poetsen van het gebit noodzakelijk.
Opdracht 1 Kijkopdracht
Maak aan de hand van de volgende filmpjes een korte samenvatting, waarin je in eigen woorden kort uitlegt hoe tandplaque, tandsteen en parodontitis ontstaan en wat de gevolgen van parodontitis zijn:
Ontstaan en diagnose parodontitis filmpje krap 3 minuten
Tandplaque en tandsteen filmpje 1 minuut
Parodontale ziekte bij de hond filmpje 13 minuut 16
Opdracht 2
Je hebt je zojuist verdiept in gingivitis en parodontitis. Ook in de reader vind je hier natuurlijk informatie over. Een stukje theorie wat best lastig is, maar wel erg belangrijk. Vul daarom nu het onderstaande schema in op de aangegeven manier (je hebt dan ook direct een overzichtelijke, korte 'samenvatting' van deze theorie):
Andere pathologische processen in de mondholte
Naast de aandoeningen die we zien tijdens de ontwikkeling van jonge dieren, gevolgen van trauma en de pathologische processen ten gevolge van het 'management' van het gebit, komen er ook andere pathologische processen voor in de mondholte. Soms worden deze al opgemerkt in de spreekkamer. In andere gevallen kom je hier achter in de voorbereiding op je gebitsbehandeling of tijdens de uitvoer hiervan.
Opdracht 1
Enkele aandoeningen die specifiek bij de kat voorkomen zijn het Feline Gingivitis Stomatitis Complex (stomatitis of FCGS) en Tooth Resorption (voorheen FORL genoemd).
Maak groepjes van 3 a 4 personen en zoek over deze beide aandoeningen informatie op (wat houdt de aandoening in? oorzaken en predisponerende factoren? gevolgen? diagnose? behandeling? e.d.).
Beide aandoeningen worden na 15 minuten door een student gepresenteerd. Via 'genummerde koppen' (een soort loting) wordt bepaald welke student uit welke groep welke aandoening zal gaan presenteren.
Een ander voorbeeld van pathologie van de mondholte zijn natuurlijk tumoren. Zeker dieren van een bepaalde diersoort, ras of leeftijd kunnen hiervoor gepredisponeerd zijn. Om meer te weten over de prognose en te kunnen besluiten tot (geen of) de juiste behandeling, zullen tumoren moeten worden opgemerkt en gediagnosticeerd.
Opdracht 2
Bekijk o.a. de volgende links om de onderstaande vragen te beantwoorden. Wat je in deze links niet vindt zoek je op op het internet:
Orale tumoren (GD)
Tumoren hond
Tumoren kat
1. Zijn de meeste tumoren in de mondholte van hond en kat benigne of maligne?
2. Welk hondenras is gepredisponeerd voor tumoren in het algemeen, dus ook voor tumoren in de mondholte?
3. Welk type tumor komt vaak voor in de mondholte van de kat? Noem ook een aantal veelvoorkomende specifieke locaties van dit type tumor.
4. Hoe herken je de aanwezigheid van een pathologisch proces (tumor) in de mondholte?
5. a. Wanneer we met een tumor te maken hebben wordt vaak onderzocht wat voor tumor dit precies is, om prognose en behandeling te kunnen bepalen. Welke twee manieren zijn er om de diagnose te stellen?
5.b. Noem voor- en nadelen van beide diagnostische methoden.
6. Benoem precies wat jij als assistente doet, wanneer je een pathologisch proces (tumor) ontdekt en op welke manier je de dierenarts kunt ondersteunen (m.a.w. welke handelingen voert de assistente van begin tot eind uit)?
Trauma aan het gebit
Naast de behandeling van ziekteprocessen als parodontitis, FORL e.d. worden er ook gebitsbehandelingen uitgevoerd vanwege trauma aan de kaak of aan elementen. De onderstaande Powerpoint illustreert dit en zal worden gepresenteerd tijdens de les:
Zoals je in de presentatie gezien hebt is het soms noodzakelijk een kaak te fixeren, bijvoorbeeld in het geval van een kaakfractuur vlakbij het kaakgewricht. Om beweging zoveel mogelijk te beperken en het herstel te bevorderen zijn sommige dieren daarom tijdelijk aangewezen op sondevoeding. Er zijn twee types sondes die hiervoor toegepast kunnen worden.
1. Een slokdarmsonde, om het (uiteraard vloeibare) voedsel direct in de slokdarm en op die manier in het maagdarmstelsel te brengen:
Oesophagale sonde (slokdarmsonde) bij de kat
2. Een neussonde, om het (uiteraard vloeibare) voedsel, via de neus in de slokdarm en op die manier in het maagdarmstelsel te brengen. Dit type sonde is vrij makkelijk te plaatsen, ook door assistentes, op het wakkere dier. Lees het volgende artikel en beantwoord vervolgens de onderstaande vragen:
Vragen bij het artikel over de neussonde:
1. Bedenk nog 2 andere toepassingen van de neussonde in de dierenartsenpraktijk.
2. Noem een geschikte dieetvoeding die jij in het magazijn van jouw stageadres bent tegengekomen, die gebruikt zou kunnen worden om sondevoeding toe te dienen. Zowel geschikt vanwege de toedieningsvorm, als vanwege de samenstelling.
Vragen bij Hoofdstuk 2. uit 'Goed gebekt'
Thuis maak je de vragen uit het onderstaande document, behorende tot hoofdstuk 2. In de volgende les worden enkel de vragen behandeld waarover onduidelijkheid is, dus als je ergens niet uit komt: stel je vraag.
(NB. deze vragen geven alvast een goede samenvatting van de te leren toetsstof!)
Gebitsreiniging/-behandeling
Dit hoofdstuk behandelt de professionele gebitsbehandeling. Alle facetten van deze behandeling komen in 'Goed gebekt' aan de orde.
Alleereerst worden de afspraak met de eigenaar, de pre-operatieve controle, het toedienen van pre-anestheticum en het klaarzetten van apparatuur en instrumentarium behandeld. Als het dier voldoende onder anesthesie is, heeft eerst een uitgebreide inspectie en palpatie van de mondholte en de omliggende weefsels plaats.
Daarna gaat de eigenlijke gebitsreiniging beginnen. Deze wordt in paragraaf 3.3 van 'Goed gebekt' behandeld.
Wat je allemaal na de behandeling te doen staat aan post-operatieve en administratieve handelingen, komt ten slotte aan bod. Je leert ook welke informatie je de eigenaar van het dier mee moet geven.
Pre-anesthetisch onderzoek
Opdracht
Je hebt geleerd hoe het algemeen onderzoek eruit ziet. Misschien heb je ook al wat van de anesthesie bij onze gezelschapsdieren gezien, op stage of in de lessen, of heb je de leeractiviteit 'Anesthesiologie' zelfs al afgesloten. Uiteraard start een goede gebitsbehandeling (en soms al een goed onderzoek!) met een goede anesthesie. Veiligheid staat daarbij voorop. Voer de volgende opdracht uit:
Tandheelkundig instrumentarium en andere benodigdheden
Uiteraard maak je van tevoren alles klaar voor de gebitspatient, zodat je snel aan de slag kunt als het dier onder narcose gebracht is. Er zijn allerlei materialen die je nodig hebt bij een gebitsreiniging en -behandeling.
Opdracht 1:
Lees het gedeelte "Instrumentarium en andere benodigdheden" in je reader (p. 29 t/m 32). Maak een lijstje:
- Welke benodigdheden leg je klaar voor JOUW eigen veiligheid? Leg goed uit hoe en waarom je deze materialen precies gebruikt. Ontbreken er materialen in de tekst van de reader?
- Op welke manier kun je de veiligheid van je patient optimaliseren? Welke hulpmiddelen leg je hiervoor klaar? Kun je nog aanvullende hulpmiddelen bedenken, die dus niet in de tekst van de reader vermeld staan?
Bekijk vervolgens de onderstaande video. Hierin wordt getoond hoe (en waarom) je een aantal instrumenten dient te gebruiken:
Gebruik van verschillende tandheelkundige instrumenten
Opdracht 2:
Maak per tweetal een powerpoint:
- Benoem ieder tandheelkundig instrument uit de onderstaande lijst en zoek er een duidelijke foto bij (NB. een aantal van deze instrumenten liggen in de vitrinekasten in het lokaal).
- Zet in een samenvattende tabel per instrument: het gebruiksdoel en de aandachtspunten bij het gebruik ("do's" en "don'ts").
Een tweetal gaat hun powerpoint presenteren. Klassikaal wordt besproken of er verschillende zijn met wat andere studenten hebben gevonden.
Beksperder cavia/konijn
Ultrasoon apparaat
Wangspreider cavia/konijn
Otoscoop
Knabbeltang/kiezentang
Scaler
Curette
Excavator
Polijstapparatuur
Wortelsplintertang
Wortelheffer/elevator
Tandrasp
Opdracht 3 (de uitvoering)
In de onderstaande video wordt een gebitsreiniging bij een hond getoond. Bekijk de video en beantwoord daarna de volgende vraag: Je hebt zojuist informatie over de verschillende gebitsinstrumenten opgezocht. Welke instrumeten mis je in deze video? Wat zou in principe de juiste volgorde zijn?
Video gebitsreiniging
Opdracht 4 (herkenning in de praktijk en herhaling aandachtspunten):
Open het onderstaande document en voer uit.
Dentale radiografie
Opdracht:
Om een eigenaar uit te kunnen leggen waarom het nodig kan zijn/is geweest om rontgenfoto's van elementen te maken, alvorens tot de gebitsbehandeling over te kunnen gaan, moet je dit zelf goed kunnen begrijpen. Bekijk de volgende filmpjes:
Dentale radiografie in een professionele kliniek
EXTRA
Via de onderstaande link kom je op een online workshop veterinaire dentale radiologie (je dient hiervoor ingelogd te zijn op Linked-In):
http://www.slideshare.net/arhvetshare/arh-dental-radiology-workshop
Gebitsreiniging
Opdracht 1
Zoals je wel gemerkt hebt in een van de bovenstaande filmpjes zijn er fabrikanten die inspelen op het veelvoorkomende probleem van paradontitis bij onze huisdieren. Een bekende fabrikant van middelen die preventief en/of curatief gebruikt worden in de diergeneeskunde in Virbac. Virbac bracht onder andere Hexarinse op de markt. Het volgende bestand is de reclamefolder van Hexarinse, waarin wordt uitgelegd hoe dit middel door de eigenaar of in de kliniek kan worden toegepast.
Hexarine is een product wat in de praktijk veel gebruikt wordt bij professionele gebitsreinigingen en daarom een belangrijk product voor een paraveterinair om te kennen.
Kun je na het lezen van dit document in eigen woorden omschrijven wat het belang van het gebruik van Hexarinse is?
Het Vaardigheidsexamen, onderdeel van jouw afstuderen, bevat onder andere een station waar je moet tonen hoe jij als assistente een gebit in de praktijk zou reinigen. Het is natuurlijk van belang dat je aan de veiligheid van zowel de patient als van jezelf denkt, en de reiniging op de juiste wijze uitvoert. De verschillende stappen en de volgorde waarin je je handelingen uitvoert zijn daarbij uiteraard zeer belangrijk.
Opdracht 2 (onderdeel van je voorbereiding op het vaardigheidsexamen)
Bekijk de onderstaande video en Powerpoint. Daarnaast maak je gebruik van de reader 'Goed gebekt' (!). Maak nu een stappenplan waarin je de verschillende stappen in de juiste volgorde weergeeft. Dit gebruik je o.a. als voorbereiding op je Vaardigheidsexamen, waarin je uitlegt en praktisch toont aan de examinator hoe je een professionele gebitsreiniging uitvoert.
In de praktijkles zullen jullie ook praktisch worden voorbereid op het vaardigheidsexamen.
Professionele gebitsreiniging bij de hond (video 8 min)
Opdracht 3
In Opdracht 1 onder het kopje 'Tandheelkundig instrumentartium' ben je al bezig geweest met de veiligheid van jezelf en je gebitspatient. Inmiddels ben je goed op de hoogte van de ziekteprocessen in de bek, het tandheelkundig instrumentarium en de manier waarop een gebitsreiniging plaatsvindt. Kun je nog een manier bedenken om de veiligheid van de andere (dus de niet-gebits)patienten in je praktijk te vergroten? (NB. Dit is iets wat op een heleboel praktijken in feite niet juist gebeurt...)
Opdracht 4
Jullie hebben inmiddels een of meerdere stages in de dierenartsenpraktijk achter de rug. Ga in 3-tallen zitten en bespreek met elkaar welk soort gebitsbehandelingen (denk aan reiniging, behandeling van ziekteprocessen of traumata e.d.) een ieder van jullie tijdens de stage gezien heeft. Bespreek ook met elkaar waar de nabehandelingen uit bestonden.
Welke taken had de assistente precies in het hele proces?
Zijn er verschillen tussen jullie stageadressen op het gebied van gebitsbehandeling e/o nazorg?
Registratie d.m.v. gebitsregistratiekaart
Zoals het belangrijk is om in je patientenkaart gegevens te registreren (wanneer een dier op consult is geweest, met welke reden, onderzoeken en de resultaten, behandelingen etc.), is het ook van belang dit te registreren voor gebitsbehandelingen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van gebitsregistratiekaarten (analoog of digitaal).
Opdracht
Oorspronkelijk werd er in de tandheelkunde gebruik gemaakt van analoge registratiekaarten om bij een gebitsbehandeling de gebitsgegevens te registreren, deze worden nog altijd veelvuldig gebruikt. Een dergelijke kaart hoort na iedere gebitsreiniging/-behandeling te worden aangevuld. Tegenwoordig is er door het e-VDS (European Veterinary Dental Society) een nieuw, digitaal systeem ingevoerd waarop deze gegevens in het computersysteem geregistreerd kunnen worden. Voer de opdracht in het volgende document uit. Hierbij is het de bedoeling dat je de gegevens vanuit het nieuwe, digitale systeem intekent op een analoge registratiekaart:
Onderstaande gebitsregistratiekaarten (fabrikant AST) zul je in de praktijk vaak tegenkomen:
Analoge gebitsregistratiekaart Hond
Analoge gebitsregistratiekaart Kat
Prakticum gebitsreiniging (zie 'Voorbereiding Vaardigheidsexamen (station 2)'
Gebitsverzorging
Uiteraard is de voorlichting een zeer belangrijke taak van de dierenartsassistente in de praktijk. Je kunt hierbij denken aan de voorlichting aan eigenaren tijdens jouw puppyconsult, de voorlichting aan klanten die met hygienemaatregelen het gebit van hun hond of kat weer gezond kunnen krijgen, maar bijvoorbeeld ook de voorlichting aan klanten wanneer ze hun huisdier na de professionele gebitsbehandeling weer komen ophalen.
Zowel preventief als curatief heb jij dus een belangrijke functie straks. Daarom bereid je je hier goed op voor, door middel van de volgende opdracht:
Opdracht PvA Instructie gebitsverzorging
De praktijktoets houdt daarom in dat je een instructie gebitsverzorging daadwerkelijk aan een leek gaat geven. Op Intranet onder 'Opdrachten' vindt je het document 'INLEVEROPDRACHT EN PRAKTIJKTOETS voorlichting gebit'. Op het document staat de datum vermeld waarop je jouw Plan van Aanpak (PvA) ingeleverd moet hebben en de datum waarop de praktijktoets plaatsvindt. Ook vind je hier een beoordelingsformulier voor je PvA.
Let op: je krijgt een cijfer voor zowel je PvA, als voor de praktijktoets. Inleveren van een voldoende PvA is voorwaarde voor deelname aan de praktijktoets. Lever je PvA bovendien uiterlijk op de gestelde datum in, anders ontvang je een alternatieve opdracht om in te leveren en heb je dus extra werk!
Video gebitsverzorging
Video Tanden poetsen kat
Konijn en knaagdier
Ondersteuning bij Hoofdstuk 4 uit 'Goed gebekt'
In de gezelschapsdierenartsenpraktijk vormen ook konijnen en knaagdieren een belangrijk gedeelte van de patienten, waaronder degene met gebitsproblemen.
Het is dan ook van groot belang dat je als paraveterinair goed op de hoogte bent van het functioneren van het gezonde dier en gebit; je dient je klanten de juiste adviezen te geven en opnamepatienten op de juiste wijze te verzorgen. Dit kan alleen maar als je het 'waarom' goed begrijpt.
Daarnaast moet je ook op de hoogte zijn van afwijkingen en de gevolgen hiervan. Je dient de differentiaal diagnose van een aantal symptomen te kennen, zodat je de juiste inschatting kunt maken over wat er aan de hand zou kunnen zijn en spoedgevallen als dusdanig herkent. Bovendien moet je als paraveterinair dergelijke patienten ondersteunend kunnen behandelen wanneer ze in de opname zitten en dus ook je klanten kunnen adviseren hoe ze dit het beste aanpakken.
Opnieuw een belangrijke taak voor de paraveterinair dus.
De onderstaande Powerpoints/onderwerpen zullen in de les besproken worden.
Voor de gebitsinspectie bij konijn of knaagdier wordt gebruik gemaakt van de otoscoop. Liefst maak je gebruik van een metalen speculum, aangezien een kunstof speculum kan beschadigen door kauwen van het dier. Ook bestaan er metalen specula de geopend kunnen worden, waarmee je het wangslijmvlies wat opzij kunt duwen. Bovendien kun je gebruik maken van een wangspreider om wangen en wangslijmvliezen wat opzij te duwen, voor beter uitzicht op de kiezenrij. De wangspreider kun je ook op het wakkere dier gebruiken.
(REMINDER: welk instrument mag je daarentegen NOOIT gebruiken op het wakkere dier?)
Gebitsinspectie cavia; video 33 sec
Opdracht 1
Open het onderstaande document en voer de opdracht uit. Onder het document vind je een link naar de website.
http://www.dierengebit.nl/
Bepaalde gebitsbehandelingen worden uitgevoerd op het dier onder narcose. Het bijslijpen van de snijtanden kan echter gewoon gebeuren op het wakkere konijn of knaagdier. De volgende video toont het slijpen van de snijtanden van een cavia met behulp van een dentale boor. Ook met een slijpschijf op een dentale unit (een soort Dremel om te zien) wordt dit in de praktijk nogal eens gedaan.
Snijtanden slijpen; video 29 sec
Opdracht 2
Lees de volgende cases en bekijk de bijbehorende video's:
Case 1.
Het konijn in de volgende video werd aangeboden met een enorme dikte aan de L zijde op de neus. De huid is geheel stuk en opengebarsten; het is zeer pijnlijk en het konijn Geurt at reeds enkele dagen niet meer, was sloom en apathisch. Bij druk op de plek was het konijn pijnlijk. Röntgenfoto's zijn gemaakt en daarop is het abces duidelijk te zien als een dikte en lucht, bovenop de neus aan de linker zijde. Het bovenste deel van bot is aangetast echter het neusbot naar beneden geheel niet. Tevens is er geen aanwijzing voor dusdanig veel botverval dat er gedacht moet worden aan tumor. In overleg met de eigenaar werd besloten voor een scopie, waarbij we zouden kijken wat wel en niet mogelijk was. Bij de scopie werd gezien dat er op de kiezen van de onderkaak aan de tong zijde enkele haken zaten. Deze werden weg geslepen met een slijpmachine dat beschermd wordt door een speciale huls, om zo beschadiging van het slijpboortje te voorkomen. Je ziet tijdens het slijpen heel mooi dat de haken verdwijnen en er niets beschadigd kan worden.
Tevens is het abces aangeraakt en je ziet bijna de pus al door het harde gehemelte schijnen. het harde gehemelte werd enorm omlaag gedrukt. Tijdens et aanprikken zie je de dikke pus (wit) in de naald verschijnen. De opening werd vergroot en de pus werd er geheel uitgedrukt, hetgeen goed zichtbaar is. daarna werd het abces gecuretteerd en goed gespoeld. Een lange antibioticum kuur en pijnstillers werden aan Geurt meegegeven en de eerste 3 dagen bleef Geurt in de IC van de Dierenkliniek voor intensieve verpleging en voeding. De voeding en het stilliggen van het maagdarm kanaal bij Geurt was het volgende probleem, daar Geurt reeds enkele dagen niet meer had gegeten en wonderbaarlijk wel nog zo ' levendig' aangeboden werd. Door regelmatig te dwang voeren en medicatie voor het maagdarm stelsel te geven konden we geurt na 3 dagen naar huis sturen.
Op de video is Geurt op controle te zien na 2 weken en zien we dat de dikte in de mond geheel weg is.
5 weken na de behandeling was Geurt weer als vanouds, de dikte in de mond geheel weg en op de neus nog minimaal.
Konijn met kaakabces en punten op de kiezen; video 4:53
Case 2.
Het konijn in de volgende video werd aangeboden met een enorm abces aan de onderkaak, waar veel pus uit kwam. Het konijn at en dronk en was attent. Wel was duidelijk zichtbaar voor de eigenaar en de dierenarts de afwijkende stand van de kaken. Er werd eerst een scopie verricht bij het wakkere konijn en daar was in enige mate zichtbaar dat er wel iets fout was met gebit. In overleg met de eigenaar werd het konijn licht gesedeerd (hetgeen altijd met overleg gedaan moet worden, daar narcose en knaagdieren een geval apart is) en rontgenfoto's gemaakt. Op de foto's was het abces duidelijk zichtbaar evenals de ontsteking in de onderkaak. Tijdens de scopie die verricht werd bij het gesedeerde konijn icm zuurstof en isofluraan, werd duidelijk dat er behoorlijke haken op de kiezen waren ( L onderkaak = R op video ) en dat L onderkaak er tevens een losse kies was, die mogelijk de oorzaak van de abces vorming was, Tevens was duidelijk dat er een afwijkende stand van de kiezen in de R bovenkaak waren (= L op video) en dat er R beneden haken op kiezen stonden. De kiezen werden geslepen en de haken er geheel afgehaald; verder werden de kiezen R bovenkaak stevig bijgeslepen. Het konijn kreeg als nabehandeling pijnstillers en antibiotica mee. Diezelfde avond en de dag na de behandeling at en dronk het konijn geheel normaal alsof er niets gebeurd was. dit konijn zal regelmatig gecontroleerd moeten worden op haken en ontstekingen.
Kiezen en gebitsinspectie bij konijn met kaakabces; video 8:34
Case 3.
Het konijn in de volgende video werd aangeboden met vermageren en sinds 2-3 dagen niet meer eten. Bij onderzoek vonden we inderdaad een mager konijn tevens een abces aan de L onderkaak. Het vermoeden ging uit naar enorme gebitsproblemen bij het konijn. Echter gezien de magere en zwakke toestand , werd in overleg met de eigenaar eerst een infuus aangelegd en antibiotica en pijnstillers gegeven. Daarnaast werd het konijn gedwangvoerd met wortelhapje en critical care oplossing. Via het infuus kreeg het konijn eveneens voedingsstoffen.
Daags erna werd het konijn via het infuus onder narcose gebracht en werd het gebit geinspecteerd, vooruitlopend op een eventuele rontgenfoto, bloedonderzoek ect.
De onderkiezen aan de R zijde (op video L) vertoonden enkele haken, die terstond werden afgeslepen. De L zijde echter (R op de video) was minder fraai. Veel hooi rondom de kiezen vastzittend, ontstekingen en losse kiezen, was het eerste wat we aantroffen. Bij nader onderzoek en nadat het hooi verwijderd was, zagen we de kiezen los staan in de kaak en de pus uit het abces omhoog komen. Op de video is heel goed te zien hoe los de kiezen staan en hoe gemakkelijk deze verwijderd konden worden. De inspectie daarna toonden een desastreus aangetast kaakbot en enorme purulente onstekingen. Helaas konden we voor dit konijn niet meer doen en was de kans van slagen erg klein.
Konijn met losse kiezen en aangetaste kaak; video 6:13
Paard
Een ander veel gehouden dier waarbij we in de praktijk veelvuldig met het gebit te maken hebben, is het paard. Een flink aantal paarden heeft regelmatig te kampen met gebitsaandoeningen, die soms pas aan het licht komen door problemen met voederopname of sport. Daarnaast is het paardengebit belangrijk bij de controle op leeftijd en evt. gedragsproblemen, wanneer we denken aan aan- of verkoop van een paard.
Het paardengebit behoort dan ook tot de lesstof. Een paraveterinair dient immers op te merken dat een paard een gebitsprobleem zou kunnen hebben, wanneer het gesprek met een klant aan de telefoon of balie hierop wijst. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om je als paraveterinair te specialiserenin de gebitsbehandelingen bij het paard, door het volgen van specifieke nascholingen.
NB. De theorie m.b.t. het paardengebit staat NIET in je reader, maar moet je dus wel kennen!
Openen van de mond voor gebitsinspectie
Om het gebit van een paard te kunnen bekijken is het van belang de mond op de juiste manier te openen. We willen immers niet dat wijzelf of het paard hier verwondingen aan overhouden. In het volgende document zie je hoe je dit kunt doen:
Het risico bij het vast pakken van de tong om de mond te openen, is dat de zenuwen hierin beschadigen als het paard een onverwachtse beweging met zijn hoofd maakt. Het paard kan hier dus een verlamming (paralyse) van de tong aan overhouden. Wanneer het nodig is om dieper in de mond te kijken, dan gebruiken we hier dus hulpmiddelen voor. In opdracht 2 zal hier verder op in gegaan worden.
Hulpmiddelen bij gebitsinspectie
Hulpmiddelen bij gebitsinspectie paard
Leeftijdsschatting paard
Opdracht 1
Een van de redenen om het gebit van een paard te inspecteren is zoals gezegd de leeftijdsschatting. De docent zal een presentatie geven over de veranderingen die plaatsvinden in het gebit, wanneer een paard veroudert. Onder de presentatie van de docent, teken je mee: je tekent schematisch op verschillende leeftijden de snijtanden zoals ze er van bovenaf gezien uit zien (dus zoals je erop kijkt, wanneer je de mond opent en de snijtanden in de onderkaak bekijkt). Geef de melktanden een andere kleur dan de volwassen tanden.
Je tekent de snijtanden in de onderkaak op de leeftijd van 6 dagen, 6 weken, 6 maanden, 2.5 jaar, 3.5 jaar, 4.5 jaar, 6 jaar, 7 jaar en 8 jaar.
Een voorbeeld:
6 dagen
Opdracht 2 (vervolg)
Met behulp van je schematische tekeningen en het onderstaande document, ga je de leeftijd schatten van een aantal preparaten van paardengebitten. Open het document en lees de theorie eerst goed door. Vervolgens ga je aan de slag met de opdracht. Je mag in groepjes van 3-4 studenten overleggen.
Gebitsbehandeling paard
Ook bij het paard komen verschillende aandoeningen/afwijkingen aan het gebit voor, die een reden vormen voor een gebitsbehandeling.
Opdracht
Bekijk de volgende twee documenten en de video. Beantwoord daarna de onderstaande vragen:
In de volgende video wordt een gebitsbehandeling bij een paard door een gespecialiseerd paardentandarts (paraveterinair in dit geval) getoond.
Gebitsbehandeling bij het paard; video 6:05 min
Vragen bij de opdracht gebitsbehandeling paard (bovenstaande documenten en video):
- Welk instrument wordt gebruikt om bij het paard de mond open te houden (bij inspectie en behandeling van het gebit)?
- Hoe kun je het paard vastzetten?
- Om een paard goed te kunnen behandelen, zeker achterin de mond, is het van belang het dier te sederen (verdoven/kalmeren) met behulp van anesthetica. Noem de twee groepen stoffen (Latijnse namen) die hierbij ingezet kunnen worden. (NB. gebruik hiervoor je cursus 'Anesthesiologie')
- Benoem en beschrijf de belangrijkste oorzaak van kiesproblemen van het paard.
- Hoe komt het dat een paard met een goed gebit minder voer nodig heeft ten opzichte van een paard met problemen aan het gebit?
- Wat is jouw mening over het begrip 'paardentandarts' en de wetgeving hieromtrent? Bespreek met je buurvrouw/-man.\
Via de volgende link kun je aanvullende informatie vinden over tand- en kiesextracties bij het paard (o.a. symptomen, diagnose, benodigd instrumentarium, methode):
Tand- of kiesextracties bij het paard
Zoals er voor onze honden en katten een gebitsregistratiekaart is, zo wordt er ook bij de behandeling van het paardengebit een dossier bijgehouden. Dit analoge tandheelkundig dossier vind je in het onderstaande document en is eveneens afkomstig van AST:
Het onderstaande document bevat de vertaling van lastige woorden, bij de video 'Einmahl im Jahr' die eventueel in de les vertoond zal worden:
Afsluiting theorie
Om het theoretische gedeelte af te sluiten en ter voorbereiding op de theorietoets, gaan jullie het spel Triviant spelen.
Opdracht
Jullie spelen in groepen van 4 a 5 personen. De vragen maken jullie zelf: per categorie (zie hieronder) maakt ieder van jullie minimaal 10 kwalitatief goede vragen met antwoorden. Je zet de vragen+antwoorden in een overzichtelijk document, wat je naar de docent mailt.
Wie thuis het bordspel Triviant heeft, neemt het de volgende les mee. De volgende les gaan jullie het spel namelijk spelen.
Er zijn 6 categorieen:
Anatomie
Pathologie
Gebitstrauma en dentale rontgen
Gebitsbehandeling en -verzorging incl. anesthesie
Knaagdieren en konijnen
Paard
Voorbereiding Vaardigheidsexamen (station 2)
Ter voorbereiding op de beroepspraktijk (en het vaardigheidsexamen wat je daartoe aflegt) ga je tijdens deze praktische les het verwijderen van tandsteen oefenen.
Opdracht
Lees hoofdstuk 3.3 'De behandeling' uit je reader.
Tijdens het vaardigheidsexamen toon je van een aantal vaardigheden aan, dat je deze beheerst. Deze vaardigheden zijn verdeeld over 4 stations. Voor ieder station heb je in totaal 20 minuten de tijd.
Bij station 2 laat je eerst zien dat je in staat bent steriele operatiehandschoenen volgens de open methode aan te trekken. Vervolgens laat je zien dat je in staat bent een gebitselement op de juiste wijze te reinigen, d.w.z. door gebruik te maken van de juist materialen en je instrumentarium hierbij op de juist wijze te hanteren.
1. Steriele handschoenen aantrekken volgens de 'open methode'
Steriele operatiehandschoenen kun je op 2 manieren aantrekken, namelijk volgens de open of volgens de gesloten methode. De methode die je gebruikt, hangt af van de mate van steriliteit die vereist is voor de operatie (o.a. of er van een steriele operatiejas gebruik gemaakt wordt of niet). In de dierenartsenpraktijk wordt bij de meeste operaties gebruik gemaakt van de open methode. In de praktijk werkt dit als volgt:
1. Verkleden voor operatie: witte jas en schoenen uit, scrubpakje en operatieklompen aan; mutsje en mondkapje op;
2. Steriele operatiehandschoenen in de juiste maat pakken. Verpakking controleren op steriliteit, openen en geopend neerleggen, zonder de steriele binnenzijde aan te raken;
3. Alle sieraden afdoen (!!) en scrubben (= handen wassen op chirurgische wijze);
4. Steriele operatiehandschoenen volgens de open methode aantrekken.
Op het vaardigheidsexamen toon je de vaardigheid van het aantrekken van de steriele operatiehandschoenen volgens de open methode; je kleedt je niet daadwerkelijk om en scrubt ook niet daadwerkelijk. Aangezien deze stappen wel tot het proces behoren, is het logisch ze wel op het juiste moment te benoemen.
Kijkopdracht 1
In de volgende video wordt het scrubben voor operatie getoont. Bekijk de video en benoem de verschillen met wat je geleerd hebt in lessen en wat je gezien hebt tijdens je stage.
Scrubben (video)
Het aantrekken van steriele operatiehandschoenen volgens de open methode wordt in de volgende video's gedemonstreerd.
Kijkopdracht 2
In de eerste video worden de stappen duidelijk uitgelegd, dus kijk deze eerst. In de tweede video is wat duidelijker te zien hoe dit uitgevoerd wordt, maar wordt een fout gemaakt; kun je deze fout vinden??
1. Open methode met benoemen stappen (video)
2. Open methode (met foutje) (video)
2. Gebitsreiniging
Na het tonen van het aantrekken van de operatiehandschoenen, ga je verder met de gebitsreiniging. In de praktijk reinig je uiteraard het gehele gebit van de hond/kat. Op het vaardigheidsexamen komt dit neer op de reiniging van een of enkele elementen die je daadwerkelijk uitvoert. Echter, je voert alle stappen uit zoals bij de reiniging van een gebit in de praktijk en benoemt wat je niet kunt tonen.
OEFENEN; Voorbereidende opdracht:
Maak een stappenplan wat alle stappen van een gebitsreiniging bevat (d.w.z. startend bij de inspectie). Maak voor een correct en volledig stappenplan gebruik van Hoofdstuk 3 uit de reader 'Goed gebekt' en het kopje 'Gebitsreiniging/-behandeling' uit deze wikiwijs.
Heb je je stappenplan af, vergelijk het dan met het stappenplan van ten minste 2 klasgenoten. Zijn jullie overtuigd van de juistheid? Dan ga je verder met de uitvoer:
OEFENEN; Uitvoer:
* Bekijk nogmaals de video's/Powerpoints onder het kopje 'Gebitsreiniging/-behandeling' uit deze wikiwijs, waarbij je let op de juiste hantering van de verschillende instrumentaria. Bekijk in de reader 'Goed gebekt' ook nogmaals de regels waaraan je je houdt op het moment dat je de ultrasone scaler gaat gebruiken;
* Pak een van de aanwezige gebitspreparaten. Breng een laagje Tipp-ex aan op verschillende elementen (op de plaats waar je tandsteen zou verwachten bij hond/kat). Vervolgens verzamel je de benodigde instrumenten en voert de 'reiniging' uit, zoals beschreven in je stappenplan.
* Tot slot vul je uiteraard de gebitsregistratiekaart in voor dit dier (zie kopje 'Registratie d.m.v. gebitsregistratiekaart': bij de elementen waarbij je tandsteen verwijderd hebt zet je een 'T' in het hokje op de kaart.
N.B.: let op de juiste handzetting en het gebruik van je fulcrumvinger! (zie Powerpoints 'Gebitsreiniging/-behandeling')
Antwoorden op de kijkopdrachten
Antwoorden Kijkopdracht 1 (video Scrubben)
* In de dierenartsenpraktijk wordt geen gebruik gemaakt van een nagelvijltje;
* Een nagelborstelje wordt ook niet in alle praktijken/op alle afdelingen gebruikt;
* Het reinigen zou in principe gelijk moeten zijn;
* Na het reinigen wordt afgedroogd vanaf de handen in de richting van de ellebogen met een stuk Tork-papier (of met een speciaal, steriel handdoekje);
* Vervolgens wordt gedesinfecteerd met desinfectievloeistof (1x pompen);
* De handen worden in elkaar drooggewreven;
* Pas daarna worden de operatiehandschoenen aangetrokken.
Antwoorden Kijkopdracht 2 (video Open methode met foutje)
Op 1:06 wast de chirurg/assistent haar handen. Het foutje is te vinden op 1:58, waar met de steriele buitenzijde van de duim, de binnenzijde van de manchet wordt aangeraakt.
Interessante links
Website tandheelkundig dierenarts Frans Knaake
Opdracht Anatomische bouw van een element
Document afbeelding oesophagale sonde bij de kat
Document Analoge gebitsregistratiekaart Hond
Document Analoge gebitsregistratiekaart Kat
