Wat is de groene ruimte?

Open bestand waarom wil je hovenier worden

Waarom wil je tuinman of hovenier worden?

Een hovenier is een man of vrouw die graag buiten werkt. Werkzaamheden zijn:

· Onkruid wieden

· Maaien van gras/ bermen

· Snoeien van bomen en andere planten

· Het schoonhouden van verhardingen

· Planten van bomen en struiken

· Inzaaien van een gazon

· Bestraten

Ik kan nog meer zaken noemen, maar in het kort is al het buitenwerk werk voor de tuinman/ hovenier

In bijgevoegde filmpjes zie je voorbeelden van het werk als tuinman.

Tuin onderhoud

Gazon onderhoud

De bronafbeelding bekijken

Gras maaien

Een prachtig gazon; geen kale plekken, keurig gemaaid en altijd groener dan bij de buren. Hoe krijgt u het voor elkaar om dat perfecte gazon te creëren? Hieronder volgt een duidelijke uitleg.

Waarom moet ik mijn gras maaien?

Gras groeit. Om goed te groeien heeft het licht nodig. Lang gras laat minder licht door, waardoor nieuwe grassprieten weinig kans krijgen om te groeien. Door het gras te maaien krijgen ook de fijnere grassprieten de kans om groot en stevig te worden. Zo groeit er meer gras en krijgt u een grasmat met een hogere dichtheid. Een bijkomend voordeel hiervan is dat andere plantjes zoals mos en onkruid minder kans krijgen om te groeien. Regelmatig maaien geeft dus een dikkere grasmat zonder onkruid.

Hoe kort of lang moet ik het gras maaien?

Om een mooi gazon te krijgen is het belangrijk dat het gras niet te kort wordt gemaaid. Door het gras te kort te maaien droogt het makkelijk uit door de zon, waardoor het gras er zeker niet mooier van wordt. Regelmatig maaien op een goede hoogte is beter dan weinig en te kort maaien. Het is aan te raden de hoogte van de grasmaaier eerst in te stellen, voordat u met maaien begint.

Siergras kunt u het beste op 3 cm maaien; dit gras wordt niet gebruikt om op te lopen en heeft weinig te verduren. Speelgras daarentegen heeft veel te verduren en kunt u beter zo'n 4 cm lang laten.

Gras maaien

Wanneer moet ik maaien en hoe vaak?

Hoe vaker u maait, des te beter het is! Maai in verschillende richtingen, zodat de grassprieten in verschillende richtingen worden geduwd. Door vaak te maaien wordt de groei van andere grassoorten onderdrukt en krijgt onkruid minder kans om te gaan bloeien en uitzaaien. Regelmatig maaien maakt het gras dikker en gelijkmatiger en krijg je een stevige grasmat.

Op welke manier moet ik maaien?

Zoals hiervoor besproken is regelmatig maaien belangrijk om een mooi gazon te krijgen. Maar ook de manier waarop u maait is van belang. Grassprieten worden tijdens het maaien 1 kant op geduwd. Wanneer u altijd dezelfde kant op maait, zal het gras op den duur echt plat gaan liggen. Het is daarom goed om elke keer dat u het gras maait een andere richting op te maaien. Bij grotere gazons kunt u een ander patroon toepassen.

Wat is de perfecte maaihoogte?

Moet ik het gras kort maaien of juist iets langer laten? De maaihoogte is een punt waarover vaak verwarring ontstaat. Een ezelsbruggetje voor het instellen van uw grasmaaier is om nooit meer dan één derde van de lengte van het gras te maaien. In de maanden mei t/m augustus, wanneer het niet te lang droog en heet is, is een lengte van ongeveer 3,5 cm aan te houden als standaardhoogte.

Om een mooie, dichte grasmat te krijgen, moeten veel grassprietjes de kans krijgen om te groeien. Wanneer het gras kort is, worden er eerder extra grassprietjes aangemaakt. Om het gras te beschermen, kunt u het in de maanden maart, april, september en oktober beter wat langer laten. Siergazon kunt u wat korter maaien dan speelgazon.

Grasmaaisel opvangen

Het afgemaaide gras moet u direct opvangen of verwijderen met een grashark. Als u het maaisel laat liggen komt er minder licht en lucht bij uw gazon waardoor waardevolle voedingsstoffen verloren gaan en uw gazon uitgeput kan raken.

Bedenk dat het onderhouden van het gazon tijd kost en stel dus een planning op waaraan u zich moet houden. Alleen dan zult u een mooi gazon krijgen. Hieronder een stappenplan waar u mee kunt werken.

1. Maai het gras iets hoger dan normaal voor u in het voorjaar aan het gazononderhoud begint.

2. Steek de randen mooi recht af, zodat het gazon goed begrensd is.

3. Verticuteren van het gazon. Dat wil zeggen dat u met een verticuteermachine ongeveer 1 cm diep de bodem in gaat. Dit zorgt er voor dat er enerzijds meer zuurstof de grond in komt en anderzijds dat mossen los komen te zitten.

4. Verwijder de mossen, maar ook het onkruid en plekken met dood gras. Hierdoor zullen kale plekken in uw grasmat ontstaan.

5. Zaai de kale plekken in met graszaad of leg een nieuwe grasmat neer en zorg ervoor dat deze voldoende water en voedingsstoffen krijgen.

6. Geef het gazon gedurende het hele jaar voldoende water, let hierbij ook op het weer. In droge periodes zult u vaker moeten sproeien dan in natte periodes. Blijft er water op het gazon staan zorg dan voor een goede drainage, dit kan al door gaten in het gazon te prikken waarin het water weg kan lopen.

7. Denk er aan dat u regelmatig moet snoeien, maar snoei het gazon niet te kort. Iets langer gras groeit minder hard waardoor minder vaak snoeien volstaat. Laat het gras gerust 4,5 cm hoog worden.

8. Bemest het gazon een maal in het voorjaar en eenmaal in het najaar om het te voorzien van voldoende voedingsstoffen.

9. Steek onkruid direct weg zodra u het tegenkomt in het gazon, maar haal ook dode bladeren en takken weg.

10. Gebruik in de winter kalk om de zuurgraad van het gazon op peil te houden. Dit voorkomt kale plekken en mos waardoor het gazon mooi blijft.

Grasonderhoud tips & trucs

Om het u makkelijker te maken het gras goed te onderhouden staan hieronder nog enkele tips en trucs.

1. Maak een jaarplanning voor uw gazon. Dit klinkt misschien overdreven, maar als u zich aan de planning weet te houden krijgt u er een mooie grasmat voor terug. Zo weet u zeker dat u niets vergeet en wanneer wat aan de beurt is.

2. Gebruik altijd goed en schoon gereedschap. Scherpe messen aan de grasmaaier of verticuteermachine. Een goede schop en hark maken het werk stukken makkelijker. Schoon gereedschap zorgt er bovendien voor dat u zelf geen ziektes de bodem in werkt.

3. Voorkomen is beter dan genezen. Dat geldt zeker ook voor uw gazon, probeer dus mosgroei en kale plekken te voorkomen door het gazon goed bij te houden. Dat wil zeggen op tijd ingrijpen wanneer nodig. Niet teveel of te weinig bemesten of kalk strooien. Maar ook onkruid, takken en bladeren verwijderen wanneer nodig. Beregenen on draineren wanneer het gazon er om vraagt. Dit kan middels uw jaarplanning zodat het niet teveel tijd in beslag neemt.

4. Laat badjes, trampolines en tenten niet de hele tijd op dezelfde plek staan, maar verplaats deze meerdere malen per week.

5. Last van ongedierte? Wacht niet langer en bestrijdt deze meteen met de juiste middelen.

6. Zorg er voor dat honden en katten geen gebruik kunnen maken van het gazon als ze hun behoefte willen doen.

7. Maak het uzelf niet te moeilijk. Dat wil zeggen dat u uw gazon het beste gewoon recht kunt houden. Zonder al te moeilijke bochten en vormen er in zodat het maaien leuk blijft.

Of download hier ons gazon onderhoud brochure.

Veelgestelde vragen

Welke soorten graszoden leggen jullie?

De graszoden die tuin en gras legt is geschikt voor spelende kinderen en huisdieren. Daarnaast heeft het een bijzonderhogen sierwaarde. Dit samen maakt het tot een uitermate sterk speelgazon, wat ook nog eens bijzonder mooi oogt.

Gazon onderhoud gereedschappen

Open bestand Kantensteken waarmee doe je dat en hoe?

Video gazonkanten steken

Gazon maaien

Wanneer moet ik maaien en hoe vaak?

Wanneer de weersomstandigheden normaal zijn, kunt u uitgaan van de volgende momenten om het gras te maaien. In maart begint u met elke twee weken het gras te maaien, wat u in april opvoert naar 1 keer maaien in 10 dagen. In de maanden mei t/m augustus moet u minimaal 1 keer per week maaien, het liefst niet in de volle vol zon om uitdroging van het gras te voorkomen. Vanaf september begint u weer te minderen met maaien en is 1 keer in 10 dagen genoeg. Dit kunt u volhouden tot het echt kouder begint te worden in november; dan maait u alleen bij zacht weer.

Hoe vaker u maait, des te beter het is! Maai in verschillende richtingen, zodat de grassprieten in verschillende richtingen worden geduwd. Door vaak te maaien wordt de groei van andere grassoorten onderdrukt en krijgt onkruid minder kans om te gaan bloeien en uitzaaien. Regelmatig maaien maakt het gras dikker en gelijkmatiger en krijg je een stevige grasmat.

Op welke manier moet ik maaien?

Wat is de perfecte maaihoogte?

Grasmaaisel opvangen

Een tuin onderhouden hoe doe je dat?

Gazon (grasveld)

Gazon

Een gazon is een veld met kort gemaaid gras, meestal gelegen bij een huis. Een gazon wordt onderhouden, in het bijzonder door het regelmatig maaien van het gras, zodat het op een beperkte hoogte blijft en de meeste andere planten geen kans krijgen zich op het gazon te vestigen. De kunst van het aanleggen van gazon is in Engeland ontstaan. Natuurlijke graslanden werden kort gehouden door grote kudden schapen, die de bodem aanstampten en bemesten.

Open bestand Diverse gazon onderhoudsmachines

Gazon maaien video

Wat weet je al over het onderhouden van een gazon?

Oefening: Deze test laat zien wat je al weet van een gazon/ grasveld/ sportveld

Start

Border onderhoud

Hoe Onderhoud Ik Een Vaste Planten Border?

Wilt u ook het hele jaar door een prachtig bloeiende en groeiende vaste plantenborder? In één kleur of een juiste mix van verschillende kleuren en bloeitijd.

Een border die insecten aantrekt en heerlijk geur. Om zo’n border elk jaar mooi te houden, hebben bijvoorbeeld de planten voeding nodig en is het verstandig ze te snoeien.

Om te zorgen voor een mooie, frisse border heb ik de volgende tips.

Een prachtig bloeiende en groeiende vaste plantenborder

Voeding en bemesting
Snoei en seizoensonderhoud
Vorstbescherming van stam en wortels

Voeding en bemesting

Vaste planten hebben uiteraard water nodig, maar ook goede voeding. Ik adviseer u eens per jaar een organische bodemverbeteraar toe te voegen en drie keer per jaar organische korrelmest te strooien.

Snoei en seizoensonderhoud

Zorg ervoor dat onkruid op tijd tussen de planten wordt verwijderd. Sommige planten gaan voor een tweede keer bloeien, als u ze direct na de bloei terugsnoeit.

Vorstbescherming van stam en wortels

Soms is een vorstbescherming noodzakelijk, als een plant niet winterhard is. Als de plant vast in de grond staat, is luchtisolatie de beste methode. Gebruik bijvoorbeeld stro en jute om de stam in te pakken. Blad is een natuurlijke bescherming voor de wortels. Laat de plant niet verstikken. Houdt in vochtige, koude periodes de stam en de grond droog. Dat dempt de invloed van vorst.

Border

Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Een border (bloemperk, bloembed of afgeperkte ruimte van tuin) is een strook grond met een beplanting van vaste planten in verschillende hoogten. Meestal maakt een border deel uit van een tuin en vaak grenst hij aan een muur, schutting of een haag.

De beplanting hangt af van de grondsoort, zuurgraad, vochtomstandigheden en de bezonning. Officieel ^[bron?] hoort een border de minimale afmetingen te hebben van vijf meter lang en twee meter breed, maar langer en breder is ook gebruikelijk. Terwijl de originele Engelse herbaceous border uitsluitend vaste planten bevat, kunnen in de Nederlandse border ook eenjarigen, tweejarigen en bollen staan.

Tuinonderhoud

Goed onderhoud is erg belangrijk om u optimaal van uw tuin te kunnen laten genieten. En genieten is in de meeste gevallen de reden dat u een tuin heeft. Laat daarom de hoveniers van Haneveld uw tuin onderhouden en geniet van de lusten, zonder te hoeven balen van de lasten.

Tuinonderhoud dient op elk jaargetijde afgestemd te worden. Wij kunnen de voorjaarsbeurt of najaarsbeurt voor u uitvoeren. Alle onderhoudswerkzaamheden kunnen met elke interval (wekelijks, maandelijks of jaarlijks) door ons worden uitgevoerd. Denk hierbij aan gras maaien, snoeien, het schoonmaken en houden van vijvers en waterpartijen of het onkruidvrij houden van bloembedden, terrassen of borders.

Het interval hangt af van het soort tuin en het evenwicht wat daarin aanwezig is. Om het geheel naar uw zin te maken helpen wij de natuur graag een handje.

Onderhouden hagen

Een haag knip je meestal 2 keer per jaar. Rond de langste dag en eind september wanneer de groei stopt.

Haagknippen kan op verschillende manieren en met verschillende gereedschappen.

met de hand knippen:
- Nodig een heggenschaar, er zijn verschillende soorten
- bladhark, kruiwagen greep of riek, eventueel bezem en ballastschop.
motorheggenschaar eventueel op stok
accuheggenschaar ook eventueel op stok
dan hebben we nog een electrischeheggenschaar (dus met snoer)
Op het Loo snoeit men heel apart!

Een beukenhaag snoeien

Haagknippen met accumachine

Filmpje over haagknippen

Snoeien

De bosmaaier

Inleiding

4-takt bosmaaier met draadkop

Het afnemende gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen heeft er toe bijgedragen dat de bosmaaier een grote opmars heeft gemaakt. Afhankelijk van het motorvermogen (kW.) en maai- dan wel zaaguitrusting, kan de bosmaaier voor verschillende werkzaamheden worden gebruikt.

Hierbij wordt gedacht aan:

Het maaien van lichte kruidachtige gewassen.
Het maaien van zware kruidachtige tot lichte houtachtige gewassen.
Het afzetten van zware houtachtige gewassen (tot een diameter van ca. 13 cm).

In deze leereenheid zullen we je wegwijs maken met de bosmaaier en uitleggen welke technieken er allemaal mogelijk zijn.

1. Orientatie

In dit hoofdstuk staat kennismaken met de Bosmaaier centraal. We leren hoe de bosmaaier is opgebouwd en welke onderdelen een belangrijke functie vervullen. Daarnaast wordt er ingezoomd op wat je allemaal kunt met een bosmaaier en welke maaimethode daarbij hoort.

1.1 Bouw van de bosmaaier

De bosmaaier is een door twee-, viertaktmotor of accu aangedreven machine die door middel van een ophangvoorziening gekoppeld wordt aan een draagstel (zie video 1).

De in de maaiboom lopende aandrijfas wordt middels een centrifugaalkoppeling door de motor aangedreven. In de maaikop wordt de aandrijving via een tandwielstelsel overgebracht naar de montageas waaraan met een klemplaat en borgmoer of –bout, het snijgarnituur wordt bevestigd.

Het snijgarnituur dient gedeeltelijk door een beschermkap te worden afgeschermd. Het type beschermkap is afhankelijk van het maai- of zaaggarnituur. De bosmaaier wordt bediend met een stuurboom, die van twee handgrepen is voorzien. De rechter handgreep is uitgerust met een gashendel.

Video 1: Instructie en uitleg over de functie van de onderdelen

1.2 Snijgarnituur en beschermkappen

De bosmaaier kan met diverse maai- en zaagsystemen worden uitgerust, te weten:

Draadmaaier
Slagmes
Cirkelzaagblad

Elk van de hierboven genoemde systemen dient gebruikt te worden in combinatie met een speciaal daarbij behorende beschermkap.

Video 2: Instructie zaag- en maaisystemen

1.2.2 Bouw en werking van de draadmaaier

De draadmaaier bestaat uit een schotel met daarin één of meerdere voorraadspoelen nylondraad. De uiteinden van de nylondraad steken naar buiten (afb. 1).

Door het hoge toerental slaan de nylondraden het te maaien kruidachtige gewas af. Dit maaisysteem is alleen te gebruiken bij lichte kruidachtige gewassen. Over het algemeen wordt het gebruikt op plaatsen waar een maaimachine niet of moeilijk kan komen, zoals:

Rondom paaltjes
Langs gaas
Terrein met oneffenheden
Graskanten, etc.

Bij gebruik slijten de nylondraden. Deze moeten dus regelmatig op de juiste lengte gebracht worden door de voorraadspoelen af te wikkelen. De mate van slijtage is afhankelijk van de werkomstandigheden. De nylondraden moeten niet te ver uitgetrokken worden, omdat ze dan veel vermogen van de motor vragen.

Afbeelding 1: Een maaikop van een bosmaaier

Afbeelding 2: Een draadmaaier

1.2.3 Bouw en werking van slagmessen

Het slagmes is een metalen schijf die voorzien is van een aantal scherpe kanten. Een veel voorkomende vorm is hieronder afgebeeld (afb. 3).

Het slagmes kan gebruikt worden voor het maaien van zware kruidachtige en lichte houtachtige gewassen van ‘pink’dikte. Aan de onderzijde van het slagmes kan een ‘schotel’ (bodemsteun) worden gemonteerd, waarop het maaigarnituur tijdens het maaien kan worden gesteund, waardoor aanraking met de bodem wordt voorkomen.

Afbeelding 3: Een slagmes

1.2.4 Bouw en werking Cirkelzaagbladen

De cirkelzaagbladen worden gebruikt voor het afzetten van licht tot zwaar houtachtige gewassen (boompjes en struiken tot een diameter van ca. 13 cm). De cirkelzaagbladen voor de bosmaaier zijn te verdelen in bladen met beitelbetanding, en zonder beitelbetanding.

Zaagblad met beitelbetanding

Uit onderhoudstechnische overwegingen verdient een zaagblad met beitelbetanding de voorkeur. Bij gebruik van het juiste gereedschap kan een blad met beitelbetanding binnen enkele minuten op scherpte worden gebracht.

1.2.5 Beschermkappen

Bij ieder maai- of zaaggarnituur dient een passende beschermkap te worden gebruikt. Bij de cirkelzaag is dit een lichtmetalen kap voorzien van een aanslag, die veelal aan de maaikop bevestigd is.

Lichtmetalen zaagkap

Bij de draadmaaier en het slagmes is de kap veelal bevestigd aan de maaiboom. Deze is vervaardigd van kunststof of licht metaal. Ook komen er beschermkappen voor in de vorm van een rubberen slab.

Video 3: Beschermkappen

1.2.6 Gewasbeschermer

Afbeelding 4: Gewasbeschermer

Dit is een eenvoudig maar effectief hulpmiddel bij bepaalde werkzaamheden. Met behulp van deze (uit lichtmetaal vervaardigde) ring kan zonder gevaar voor beschadigingen rond bomen, planten en palen gemaaid worden. De ring is, afhankelijk van maaigarnutuurgrootte, in twee maten leverbaar (diameter 320 mm en 420 mm).

2. Werkwijze

Hoofdstuk 2 zoomt in op de werkwijze van de Bosmaaier. Daarin komen de verschillende technieken aan bod, evenals het klaarmaken en onderhouden van de bosmaaier. Een belangrijk aspect hierin is veiligheid. Hier zal dan ook ruimschoots aandacht aan worden besteed.

2.1 Starten en proefdraaien

Werkwijze:

Duw, met niet te grote druk (buigen), de bosmaaier met de voet of knie tegen de grond;
Zorg dat het maai- of zaaggarnituur vrij van de grond ligt;
Zet de stopknop op ‘aan’;
Sluit de choke-klep (uittrekken) en zet de gashendel is de startgaspositie (soms gecombineerd met de choke);
Trek het starterkoord zover uit dat er weerstand gevoeld wordt;
Trek nu met een krachtige ruk de motor door zijn compressie;
Laat het koord onder geleiding terugkomen;
Herhaal deze startbehandeling totdat de bosmaaier even loopt;
Open de choke-klep (indrukken) en start opnieuw;
Als de bosmaaier aanslaat, wordt de startgaspositie automatisch ontgrendeld door even gas te geven;
Laat nu de bosmaaier door het geven van gasstoten op temperatuur komen.

Als de bosmaaier op bedrijfstemperatuur is gekomen dient:

Het maai- of zaaggarnituur bij een stationair toerental stil te staan;
Bij het gas geven moet de overgang van stationair naar volle toeren vloeiend verlopen;
Het volle toerental kan in feite het beste worden gecontroleerd tijdens het werk.

Video 4: Starten en proefdraaien

2.2 Afstellen van de bosmaaier aan het draagstel

Stel de lenderiem af zodat de rug- en borstkoppelstukken midden op het lichaam hangen.
Stel de schouderriem zodanig af, dat het gewicht van de bosmaaier gelijkmatig over beide schouders verdeeld wordt.
Zorg ervoor dat er geen kragen van jassen/truien onder de schouderband zitten, dit kan een hinderlijke druk op het sleutelbeen tot gevolg hebben.
Bij een draagstel zonder in de lengte verstelbare schouderriemen kan de druk op de schouders worden afgesteld met de lenderiem
Stel de hoogte-instelling zodanog af dat de stuurboom rechtopstaand met licht gebogen armen (120 à 130 graden) bediend kan worden
Stel de heupslap zo af dat deze midden op de heup zit, de haak stel je af op 1 handbreedte onder het heupbot

Video 5: Afstellen van de bosmaaier en het draagstel

2.3 Balansafstelling van de bosmaaier aan het draagstel

De bosmaaier moet zodanig in balans hangen dat het maai- of zaaggarnituur ca. 10 cm. Boven het maaiveld hangt.

Afhankelijk van het type ophanging moet:

- Het verstelbare ophangoog juist worden afgesteld;

- De juiste opening in de ophangstrip worden gekozen

Afbeelding 6: De ophangstrip van een bosmaaier

Afbeelding 7: Het ophangoog van een bosmaaier

2.4 Het draagstel

Eisen ten aanzien van het draagstel

Voor het ergonomisch verantwoord werken met een bosmaaier moeten er hoge eisen aan het draagstel worden gesteld. Hierbij is het volgende van belang:

Het draagstel moet het gewicht goed verdelen over beide schouders;
De schouderbladen moeten voldoende breed zijn (minimaal 7 cm.);
De lenderiem moet goed afstelbaar zijn, zodat het draagstel niet kan verschuiven waardoor de gewichtsverdeling verstoord wordt;
De banden moeten traploos instelbaar zijn;
De hoogteafstelling moet zodanig zijn dat de bediening geschiedt met licht gebogen armen;
Het draagstel moet voorzien zijn van een panieksluiting;
Het draagstel moet voorzien zijn van heupbescherming.

Professioneel draagstel

2.5 Werktechniek

Alvorens met het werk te beginnen is het van groot belang een goede werkvolgorde te hebben. Met betrekking tot de werkorganisatie dienen de navolgende punten aandacht te krijgen:

Keuze van het juiste maai- of zaaggarnituur;
De afstelling van het draagstel;
Een centraal gelegen tank-onderhoudsplaats;
Het te verzorgen object in werkstroken verdelen van ca. 1 à 2 meter breedte om vervolgens deze systematisch af te kunnen werken, door deze niet te breed te maken werk je vanuit de armen en niet met de rug;
Bij het maken van de werkstroken dient rekening gehouden te worden met de windrichting;
Indien het werk wordt uitgevoerd door meerdere personen dient een onderlinge werkafstand van minimaal 15 meter in acht te worden genomen. Dit geldt eveneens voor eventuele omstanders.

Video 6: Instructie over werktechniek en werkvolgorde

2.5.1 Maaien met draadmaaier en slagmes

Het beste en snelste maaiwerk wordt verkregen door een ‘zwaaiende’ maaibeweging te maken terwijl de machine op (volle) toeren draait. Het onbelast te lang op volle toeren laten draaien moet echter voorkomen worden, dit om schade aan de motor tegen te gaan. Het beste resultaat wordt verkregen door de motor tussntijds door middel van ‘gasstoten’ op toeren te houden.

Bij maaiwerkzaamheden met de draadmaaier dient zoveel mogelijk contact met obstakels (paaltjes, gaas, ed) vermeden te worden om onnodige slijtage van de maaidraad te voorkomen. De mate waarin de maaidraad slijt zal afhangen van de maaiomstandigheden. De nylon draad zal dan ook regelmatig moeten worden bijgesteld, om steeds met de meest ideale draadlengte te werken.

Afhankelijk van het motorvermogen, aard van de te maaien opslag en het aantal draden, zal de lengte gemiddeld 10 à 15 cm. moeten bedragen. Raadpleeg het bij de bosmaaier geleverde instructieboekje voor de meest ideale draadlengte. Indien een slagmes gebruikt wordt dient dit eveneens op toeren gehouden te worden. Al naar gelang de omstandigheden dient het slagmes regelmatig geslepen te worden.

2.5.2 Werken met het zaagblad

Indien de opslag niet dikker is dan 3 à 4 cm. kan gewerkt worden met een maaitechniek zoals omschreven. Bij grotere diameter kan niet meer met een maai (zwaai) techniek worden gewerkt. Vanaf ca. 5 cm. moet het zaagblad op volle toeren worden gebracht, waarna de stam vervolgens in een ‘slag’ wordt afgezet. Indien de stammen nog dikker worden, moet het zaagblad voor het afzagen op volle toeren rustig worden in gezet. In principe moeten de af te zetten stammen niet dikker zijn dan ca. 13 cm.

Tijdens het afzetten van ‘zwaar’ houtachtige opslag moet vermeden worden dat het hiernaast donker gekleurde gedeelte van het zaagblad wordt gebruikt. Evenals bij de motorzaag kan bij dit duwende gedeelte van het zaagblad een terugslag (kick-back) ontstaan.

Bij een eventuele kick-back loopt de bedieningsman geen gevaar, maar er kan echter schade ontstaan aan de blijvende stammen. Bij een schuin gericht zaagblad kan door een terugslag de grond geraakt worden. Dit gaat ten koste van de scherpte. Mocht tijdens het werken een tak bekneld raken tussen het zaagblad en de beschermkap dan mag deze enkel worden verwijderd wanneer de motor is uitgeschakeld.

Bij het maaien (zagen) van zwaar houtachtige opslag kunnen problemen ontstaan als gevolg van:

Hinder van afgezet materiaal;
Klemmen van het zaagblad bij scheef staande stammen (struiken).

Met het oog op bovengenoemde problemen is er een werktechniek ontwikkeld om de velrichting van het afgezette materiaal zoveel mogelijk in de hand te hebben en het klemmen van het zaagblad te voorkomen.

Bosmaaier met zaagblad en speciale beschermkap

2.5.3 Beinvloeden van de velrichting

Indien de opslag in één slag kan worden afgezet kan de velrichting worden beïnvloed door het ondereinde van de stam in een bepaalde richting te laten ‘schieten’ door o.a. gebruik te maken van de draairichting van het zaagblad. Bij het toepassen van deze veltechniek moet er wel voldoende valruimte zijn en de stammen moeten min of meer recht staan.

Bij het afzetten van zware meerstammige struiken klemt het zaagblad veelal bij het maken van een begin. Om dit te voorkomen moet er eerst een aantal stammetjes op ca. 80 cm. hoogte worden afgezet. Daarna worden de stompen afgezaagd. De overige stammen kunnen nu van binnen uit (zonder last te hebben van klemmen) worden afgezet.

Video 7: Werken met een zaagblad

Stam naar links vellen
Door van links schuin naar onder te zagen zal de onderkant van de stam rechts van de stobbe schieten waardoor de kroon naar links zal vallen.

Stam naar rechts vellen
Om een stam naar rechts te laten vallen moet van links schuin naar boven worden gezaagd. De onderkant van de stam zal naar links schieten waardoor de kroon naar rechts zal vallen.

Stam naar voren vellen
Het zaagblad wordt horizontaal aan de rechterzijde van de stam ingezet. Op het moment van doorzagen moet de bosmaaier worden teruggetrokken. De onderzijde van de stam zal dan mede door de draairichting van het blad in de richting van de bedieningsman worden getrokken, met als gevolg dat de kroon in voorwaartse richting valt.

Vellen van scheve stammen
Zoals al vermeld, is de hiervoor beschreven techniek alleen toepasbaar bij niet al te zwaar en rechtopstaande opslag. Heeft de stam een scheve stand die niet overeenkomt met de velrichting dan kan de navolgende techniek worden toegepast: Zaag eerst de stam aan de hangzijde voor, maar let op: niet te ver, anders zal het zaagblad vast klemmen.

Vervolgens ca. 10 cm. lager aan de andere zijde een zaagsnede maken, zodanig dat de eerst gemaakte snede wordt dichtgeklemd. Vervolgens kan het stammetje met één hand of met behulp van de maaiboom worden overgehaald.

Bij een diameter dikker dan ca. 10 cm. moet er een valkerf worden gemaakt, teneinde de stam over het dode punt te kunnen krijgen (zie volgend punt).

Het vellen van ‘zware’ stammen
Incidentele dikke stammen kunnen tijdens de verzorgingswerkzaamheden worden ‘meegenomen’. Om deze gericht en zonder klemmen te laten vallen dient eerst een valkerf gemaakt te worden en vervolgens een velsnede. Bij het maken van de valkerf wordt eerst de horizontale snede gemaakt. De schuine snede wordt vervolgens van onderaf gemaakt. Daardoor is er beter zicht op het werk en een gemakkelijke werkhouding kan worden aangenomen.

Het afzetten van zware meerstammige struiken
Bij het afzetten van zware meerstammige struiken klemt het zaagblad veelal bij het maken van een begin. Om dit te voorkomen moet er eerst een aantal stammetjes op ca. 80 cm. hoogte worden afgezet. Daarna worden de stompen afgezaagd. De overige stammen kunnen nu van binnen uit (zonder last te hebben van klemmen) worden afgezet.

2.6 Bedrijfsklaar maken en onderhoud

Het onderhoud is te verdelen in:

Bedrijfsklaar maken / dagelijks onderhoud;
Periodiek (30 draaiuren) onderhoud.

Naast dit op min of meer vaste tijdstippen uit te voeren onderhoud is er nog een derde belangrijke onderhoudsvorm, te weten:

Onderhoud tijdens werk

Deze onderhoudsvorm omvat het in de gaten houden van de bedrijfstoestand van de machine en indien zich storingen voordoen, deze ogenblikkelijk verhelpen. Indien het een grote storing betreft, die niet ter plaatse verholpen kan worden, zal de machine ter reparatie moeten worden weggebracht.

Video 8: Bedrijfsklaar maken en dagelijks onderhoud

2.6.1 Bedrijfsklaar maken en dagelijks onderhoud

Het bedrijfsklaar maken omvat de navolgende punten:

Benzinetank vullen met de juiste benzine afhankelijk van het type motor (aftanken);
Het vetpeil in de maaikop controleren: indien nodig bijvullen;
Het monteren/scherpen van het maai- of zaagsysteem;
Controleren van het zaagblad of slagmes op haarscheuren d.m.v. de klankproef;
Controleren of beschermkap hoort bij maai- of zaagsysteem;
Starten en proefdraaien;
Afstellen van draagstel (indien nodig);
Balansafstelling van de bosmaaier aan het draagstel.

2.6.2 Benzine tanken

Voor het losdraaien van de tankdop maak je de ruimte rondom de tankdop goed schoon. Na het afdraaien van de tankdop maak je de tankopening met de vinger schoon. Hiermee wordt voorkomen dat er vuil met de benzine in de tank komt wat kan leiden tot verstopping van het brandstoffilter. De te gebruiken brandstof (ook wel de mengsmering of tweetakt benzine genoemd) bestaat uit Euro 95 benzine met daaraan toegevoegd tweetaktolie. De olietoevoeging dient voor de smering van de motor. Tegenwoordig mag er door bedrijven alleen nog gewerkt worden met een alkylaat 2-takt benzine. In alkylaatbrandstof zit geen benzeen, en andere zware metalen die schadelijk zijn voor de gezondheid en het milieu. Bekende alkylaatbrandstoffen zijn:

Aspen 2;
Aspen 4;
Stihl Motomix;
Stihl Motoplus;
Cleanlife.

Verder zijn er diverse systemen op de markt die het makkelijk maken om de tank bij te vullen zonder te morsen. Deze snelvullers/Filpartners zijn zo gemaakt dat ze stoppen wanneer de tank vol is.

2.6.3 Vetpeil in de maaikop

De maaikop dient voor de helft gevuld te zijn met speciaal hittebestendig vet (afb. 9). Let op: te veel vet kan leiden tot een te hoge druk in de maaikop, waardoor de keerring (afdichtingsring) kapot gaat!

Het vetpeil dient dagelijks gecontroleerd te worden.

Afbeelding 9: Vullen van de bosmaaier met speciaal vet

2.6.4 Montage van het maai-/zaaggarnituur

Om het maai- of zaaggarnituur te monteren (demonteren) dient de montageas geblokkeerd te worden. Het blokkeren wordt uitgevoerd met een blokkeerpen. In de maaikop is daarvoor een speciale opening aangebracht. De plaats van de blokeeropening kan per merk verschillen.

Het maai- of zaagsysteem wordt door middel van een klemplaat en een zelfborgende moer met linkse draad vastgezet. Het vastdraaien vindt plaats tegen de aandrijfrichting van de montageas in.

Om het blad centrisch en goed passend te monteren, dient de bladopening nauw te sluiten om de op de as of klemplaat aangebrachte flens. De meest voorkomende diameter is 20 mm.

2.6.5 Werkwijze van de montage

Werkwijze van de montage:

Borg de as met behulp van de blokkeerpen;
Plaats het maai- of zaaggarnituur op de montageas en let hierbij op:
De flenstoepassing;
De draairichting (in verband met de snijrichting);
Vervolgens de klemplaat en afhankelijk van het type een bodemsteun of moerbeschermer aanbrengen;
Vervolgens de zelfborgende moer met bladsleuten vastzetten.

Let op! De zelfborgende moer heeft een beperkte levensduur en dient na ca. 5 maal monteren/demonteren te worden vervangen.

Afbeelding 10: Stap 1

Afbeelding 11: Stap 2

Afbeelding 12: Stap 3

Afbeelding 13: Stap 4

Afbeelding 14: Stap 5

Afbeelding 15: Stap 6

3. Hulpmiddelen

3.1 Periodiek onderhoud

Bij intensief gebruik dient het periodiek onderhoud wekelijks te worden uitgevoerd. Er dient aandacht te worden geschonken aan:

Luchtfilter;
Koelribben;
Starterkoord;
A.V. rubbers.

Video 9: Periodiek onderhoud

3.1.1 Luchtfilters

Als gevolg van stof, bladeren en dergelijke kan het luchtfilter vervuild (verstopt) raken, waardoor de machine minder goed gaat lopen. Periodiek dient het luchtfilter gecontroleerd te worden op vervuiling en indien nodig dient het te worden gereinigd.

Bij intensief gebruik dient het periodiek onderhoud dagelijks te worden uitgevoerd.

3.1.2 Koelribben

De koeling van de motor vindt plaats door luchtverplaatsing door het vliegwiel. Om snel warmte af te staan is de motor voorzien van koelribben (oppervlakte vergroting). Tussen deze koelribben kan zich vuil ophopen (bladeren, takjes, ed) waardoor de kans bestaat dat er onvoldoende koeling plaats vindt met als gevolg oververhitting van de motor.

Bij intensief gebruik dient het periodiek onderhoud dagelijks te worden uitgevoerd.

3.1.3 Starterkoord

Het starterkoord is aan slijtage onderhevig en kan breken. De toestand van het starterkoord dient dan ook periodiek gecontroleerd te worden en bij slijtage moet het tijdig worden vervangen.

Bij intensief gebruik dient het periodiek onderhoud dagelijks te worden uitgevoerd.

3.1.4 AV Rubbers

A.V. rubbers dienen wekelijks gecontroleerd te worden op eventuele zichtbare slijtage. Naast zichtbare slijtage (afschuren) zijn de A.V. rubbers ook aan niet-zichtbare slijtage (slap worden) onderhevig. Bij intensief gebruik wordt aangeraden preventief onderhoud uit te voeren en ze ieder jaar te vervangen.

Bij intensief gebruik dient het periodiek onderhoud wekelijks te worden uitgevoerd.

3.2 Onderhoud van de draadmaaier

Het onderhoud van de draadmaaier is vrij eenvoudig. Naast een juiste draadlengte is het van groot belang dat de draadmaaikop in balans is en blijft.

Onbalans ontstaat door:

Ongelijke draadlengte;
Ongelijke vulling van de voorraadspoelen in het draadhuis.

De draadlengte kan variëren tussen de 10 en 15 cm. De draadlengte hangt enerzijds af van de aard van het werk, anderzijds van het vermogen van de bosmaaier.

Algemeen geldt:

Lange draad

Korte draad

Licht werk

Veel vermogen

Zwaar werk

Weinig vermogen

Afstellen van de draadlengte

Tijdens het werk zal de draad als gevolg van slijtage korter worden. De wijze waarop het draad op de juiste lengte gebracht wordt, hangt af van het type draadmaaikop, te weten:

Automatische afstelling;
Semi-automatische afstelling;
Handmatige afstelling.

Bij de automatische draadlengte afstelling kan, afhankelijk van de gewenste draadlengte, een veer in het draadhuis zodanig worden ingesteld dat deze door de middelpuntvliegende kracht de draad op de gewenste lengte houdt.

Bij een semi-automatische daadlengte afstelling moet het draadhuis op de grond worden gedrukt, waardoor de voorraadspoel(en) kan worden afgewikkeld. Is de afgewikkelde draadlengte onvoldoende dan moet de handeling herhaald worden. In de praktijk noemen we dit Tap&Go draadkoppen.

Bij het laatstgenoemde (meest voorkomende) systeem moet de draadlengte volledig in handkracht worden afgesteld door de voorraadspoel te ontkoppelen en de gewenste draadhoeveelheid af te wikkelen.

3.2.1 Afstellen van de draadlengte

Tijdens het werk zal de draad als gevolg van slijtage korter worden. De wijze waarop het draad op de juiste lengte gebracht wordt, hangt af van het type draadmaaikop, te weten:

Automatische afstelling;
Semi-automatische afstelling;
Handafstelling.

Bij het laatstgenoemde (meest voorkomende) systeem moet de draadlengte volledig in handkracht worden afgesteld door de voorraadspoel te ontkoppelen en de gewenste draadhoeveelheid af te wikkelen.

Video 10: Aanbrengen van draad

3.3 Onderhoud Slagmessen

De snijkanten moeten met een platte vijl onder een hoek van 30 graden worden gevijld (zie afb. 16).

De tophoek van de mesvleugel moet 60 graden bedragen.

Om onbalans te voorkomen moeten de tophoeken gelijk zijn en de mesvleugels moeten een gelijke lengte hebben. De lengte van de mesvleugel wordt gemeten van de rand van het asgat tot de punt van de mesvleugel.

Afbeelding 16. Fout: Slijpen van de messen met de grove kant

Afbeelding 17. De juiste vijlmethode: met de fijne kant

3.3.1 Onderhoud van beitelbetande zaagbladen

Ter verkrijging van een goede zaagprestatie dient er veel aandacht besteed te worden aan het zaagbladonderhoud. Gelet dient te worden op:

Gebruik van juiste slijpgereedschappen en hulpmiddelen;
Slijphoeken;
Beiteltandlengte;
De zetting van de tanden;
Indien aanwezig, een juiste dieptestellerhoogte.

Het slijpen van een cirkelzaagblad kan zowel gemonteerd (aan de maaikop) als gedemonteerd worden uitgevoerd. Bot geworden beiteltanden kunnen tijdens het werk, zonder het blad te demonteren door middel van enkele vijlstreken worden gescherpt (zie video. 11).

Video 11: Onderhoud van beitelbetande zaagbladen

3.3.2 Slijpgereedschap en hulpmiddelen

Voor het zaagbladenonderhoud kunnen de navolgende gereedschappen worden gebruikt:

Vijl en vijlhouder

De beiteltanden worden gevijld met behulp van een ronde vijl eventuee in combinatie met een vijlhouder.

Zetijzer

Met behulp van het zetijzer kunnen de tanden van het zaagblad weer in de juiste hoek worden gezet. Let hierbij op dat de ruimte die het zaagblad maakt groot genoeg is, zodat het zaagblad niet vastslaat.

Afbeelding 18: Vijl met vijlhouder

3.3.3 Slijphoeken

Om een goede zaagprestatie te verkrijgen dienen de beiteltanden de juiste snij- (slijp)hoeken te hebben:

Snijhoek A: 15 graden;
Snijhoek B: 90 graden.

Het bovenaanzicht (snijhoek A) van de beiteltand moet een hoek van 15 graden hebben.

Het zijaanzicht (snijhoek B) van de beiteltand moet recht zijn, dat wil zeggen de voorzijde van de beitel moet samenvallen met de straal van het zaagblad.

Een te scherpe (vooroverhangende) beiteltand heeft een dun (zwak) scherp dat snel bot wordt. Daarnaast heeft een vooroverhangende beiteltand de neiging vast te slaan in het hout, waardoor het zagen bemoeilijkt wordt.

Een achteroverhangende beitel zal onvoldoende in het hout dringen waardoor de zaagprestatie zal afnemen. Voor het gemiddelde werk wordt een slijphoek A van 15 graden geadviseerd.

3.3.4 Beiteltandlengte

Ten einde het scherp op dezelfde cirkelvormige hoogte te hebben dienen de beitels even lang te zijn. Als gevolg van het schuin naar achteren lopen van de beitelbovenkant ontstaat bij onregelmatige beiteltandlengte een variatie in beitelhoogte. Tevens raakt het blad bij ongelijke beiteltandlengte in onbalans, waardoor het onnodig gaat trillen.

3.3.5 Blad met dieptestellers

Afbeelding 20: Cirkelzaagblad met dieptestellers

Dit is een cirkelzaagblad met tussen de beiteltanden de zogenaamde dieptestellers. Het hoogteverschil tussen bovenkant dieptesteller en bovenkant beiteltand bepaalt de mate waarin de beitel in het hout dringt (dieptestelling).

3.3.6 Werkwijze bij het slijpen en zetten

Vijl de beiteltand met de zetting mee en houd de vijl(houder) van bovenaf gezien onder een hoek van 15 graden.

Laat de geleider van de vijlhouder op de bovenkant van de beiteltand rusten. Bij gebruikmaking van een juiste vijldiameter, in de bijbehorende vijlhouder, krijgt snijhoek B de juiste hoek.

Het zetten gebeurt met het zetijzer. Het zetijzer wordt over de beiteltand geplaatst, waarna deze eenvoudig naar buiten kan worden gebogen (gezet).

3.3.7 De zetting

Om het zaagblad met een minimum aan wrijving door het hout te laten gaan dient de zaagsnede breder te zijn dan de dikte van het zaagblad. Dit wordt verkregen door de tanden om en om naar buiten te buigen (zie afbeelding 20). De zogenaamde zetting.

Voor het opnieuw zetten van de beiteltanden kan het blad beter gedemonteerd worden en in een bladklem geplaatst worden.

Zoek de kortste (of meeste beschadigde) beiteltand, scherp deze en vijl de overige beiteltanden op dezelfde lengte. Hierdoor behoudt het zaagblad een gelijke beiteltandhoogte en een goede balans.
De tanden dienen een gelijke zetting van 1 mm. te hebben. Deze zetting dient regelmatig gecontroleerd te worden met een zetmal.

Indien nodig dienen de tanden met behulp van het zetijzer op de juiste manier te worden gebogen.

N.B. Er zijn zetijzers in de handel die tevens een voorziening hebben (zetmal) waarmee de zetting kan worden gecontroleerd.

Gezet blad — Cirkelzaagblad met zetting.

4. Veiligheid

4.1 Veiligheidseisen bij het werken met de bosmaaier

Zoals de meeste gemechaniseerde handgereedschappen, brengt ook de bosmaaier gevaren met zich mee. Het is daarom ook van het grootste belang de gevaren te onderkennen en (indien mogelijk) maatregelen te treffen om de kans op ongelukken zo klein mogelijk te maken. Hierbij wordt in het bijzonder gedacht aan:

De aan de bosmaaier en het draagstel te stellen veiligheidseisen;
Persoonlijke beschermingsmiddelen;
Een juist onderhoud;
Een juiste werktechniek.

De aan de bosmaaier te stellen veiligheidseisen

De risico’s die het werken met de bosmaaier met zich mee kan brengen kunnen aanzienlijk worden verminderd door de navolgende technische veiligheidseisen te stellen:

Antivibratie rubbers
Maai- en zaagbescherming
Verstelbare ophangvoorziening
Verstelbare stuurboom
Voldoende lange maaiboom
Membraancarburateur
Uitlaatbescherming
Goed verstelbaar draagstel
Terugverende gashendel
Stopknop onder handbereik

4.2 Te gebruiken persoonlijke beschermingsmiddelen

Zorg voor persoonlijke beschermingsmiddelen waar goed mee gewerkt kan worden. Deze persoonlijke beschermingsmiddelen kunnen bij ongevallen letsel voorkomen of de ernst ervan beperken. Hieronder wordt beschreven welke PBM's verplicht zijn danwel aanbevolen worden bij het werken met de bosmaaier.

veiligheidsschoenen met goede grip;
soepel zittende werkhandschoenen, bij voorkeur van leer;
een veiligheidsbril eventueel in combinatie met een gelaatscherm;
gehoorbescherming bij voorkeur in combinatie met aangemeten otoplastieken;
signaalkleding als je gezien moet worden
beenbescherming d.m.v. stevige werkkleding of een veiligheidsbroek

Zorg indien van toepassing voor:

regenkleding, die soepel zit
stofmasker

Het woord persoonlijk geeft al aan dat deze op 1 persoon zijn afgestemd. Het rouleren met PBM's is dan ook niet toegestaan. Zitten persoonlijke beschermingsmiddelen niet comfortabel, zijn ze verouderd of defect, dan bespreek je dit met je leidinggevende.

4.2.1 Helm

Wanneer er bosverzorgingswerk gedaan moet worden, waarbij struiken en bomen verwijderd moeten worden van 3 meter of hoger, moet er een door de arbeidsinspectie goedgekeurde veiligheidshelm gedragen worden. Controleer alvorens je gaat beginnen altijd het keurmerk in de helm. Ga na of de helm nog binnen de aangegeven datum valt.

4.2.2 Gehoorbescherming

Binnen de Arbowet is geregeld dat bij iedere werkzaamheid het lawaai zo laag mogelijk gehouden moet worden. Je dient hier te beginnen bij de bron en moet dus de juiste machine kiezen voor het juiste werk. In de Arbowet wordt gesproken van lawaai wanneer je op 1 meter afstand van de geluidsbron geen normaal gesprek kunt voeren.

Als standaard wordt aangenomen dat het geluid beneden de 80 dB(A) moet blijven om gehoorbeschadiging op lange termijn te voorkomen. Wanneer het geluid tussen de 80 - 85 dB(A) ligt dan wordt gehoorbescherming aangeraden. Het geluid van de bosmaaier is ruimschoots boven de 85 dB(A) en volgens de Arbowet is dan gehoorbescherming ook verplicht.

Vaak wordt bij het werken met de bosmaaier een combinatie van gehoorbescherming en een gelaatscherm gedragen, waarbij het gelaatscherm uit plexiglas kan bestaan of uit fijnmazig gaas.

Gehoorbescherming met gelaatsscherm en veiligheidsbril geïntregreerd.

4.2.3 Oogbescherming

Verwondingen van de ogen door splinters, zaagsel, takjes of stof kunnen makkelijk voorkomen worden door het dragen van een veiligheidsbril. Eventueel kan men gebruik maken van een veiligheidszonnebril.

4.2.4 Handschoenen

Tijdens het werken met de bosmaaier is het verplicht om werkhandschoenen te dragen. Deze handschoenen moeten dun en soepel zijn en moeten goed passen. De pasvorm is belangrijk om zoveel mogelijk gevoel in de handen te behouden en zo vrij mogelijk te kunnen bewegen. Bij voorkeur zijn deze uitgevoerd in zacht leer.

De handschoenen vangen de resttrillingen op en beschermen de handen tegen lichte verwondingen.

Soepele werkhandschoenen

4.2.5 Veiligheidsbroek

De veiligheidsbroek die bij het motorzaagwerk verplicht is, wordt bij het werken met de bosmaaier aanbevolen. Deze beschermt de benen tegen zwiepende takken, wegspringende steentjes, e.d. De beenvlakken zijn over het algemeen waterdicht voor het werken in lang nat gras. Vaak voorzien van reflectiestrepen voor veilig werken langs de weg.

Bosmaaierbroek

4.2.6 Schoeisel

Tijdens het werken met een bosmaaier moet goedgekeurd veiligheidsschoeisel (laarzen of schoenen) worden gedragen. Dit schoeisel moet voorzien zijn van een stalen neus, ter bescherming van de tenen en een goede profielzool om uitglijden te voorkomen. Het schoeisel moet goed aangesloten zitten. Bij schoenen mogen geen lussen en vetereinden los hangen en ze moeten van een hoog model zijn.

4.3 Samenvatting veiligheidsinstructie

Draag beenkappen en veiligheidsschoenen in verband met het ronddraaiende koord of mes.
Draag gelaatsbescherming in verband met de mogelijk rondvliegende deeltjes.
Draag gehoorbescherming vanwege het hoge geluidsniveau.
Bij reparatie en inspectie altijd eerst de maaier uitschakelen.
Controleer vooraf het te maaien deel op losliggende draden e.d.
Zorg dat andere personen op ruime afstand blijven.
Bij het vullen van de brandstoftank is het verboden te roken.

Video 12: Veiligheidseisen bij het werken met een bosmaaier

5. Informatie

Dit arrangement is tot stand gekomen door de samenwerking van Dolmar (Makita Nederland BV) en docenten van diverse groenopleiding VMBO/MBO en passend onderwijs.

Wij bedanken met name het Prinsentuin College te Breda voor het beschikbaar maken van docent Geert-Jan van der Veeken die de acteur is in alle filmpjes.

Natuurlijk bedanken we verder ook iedereen die materiaal heeft aangedragen om te komen tot dit arrangement.

Voor vragen/opmerkingen kunt u een mail sturen naar:

A. Peeters
Makita Nederland BV
a.peeters@makita.nl

Kijk ook naar onze verdere arrangementen:

- Leereenheid motorkettingzagen (beschikbaar oktober 2015)

- Leereenheid heggenscharen (beschikbaar eind 2015)

DOLMAR.NL
Dolmar professioneel gereedschap voor de groensector

AGROARRBO
ARBO informatie voor de groene sector

Toets: Toets leereenheid bosmaaier

Start

De motorkettingzaag

Inleiding

Inzet kettingzaag voor het vellen van bomen

De motorkettingzaag anno 2014

De motorkettingzaag bestaat al vele jaren en is niet meer weg te denken uit het pakket van de proffesionele boomverzorger, maar zeker ook de particuliere gebruiker met de wat grotere tuin is vaak in het bezit van een motorkettingzaag. Van het zagen van kachelhout tot het vellen van grote bomen, of het preciesie onderhoud door boomchirurgen, voor elke gebruiker is er een passende zaag verkrijgbaar.

Het werken met de motorkettingzaag brengt risico's met zich mee voor de gebruiker alsmede voor de directe omgeving. Door zichzelf tegen gevaren te beschermen en bewust met de machine om te gaan, kunnen deze risico's zoveel mogelijk worden weggenomen. Naast het het dragen van de voorgeschreven PBM's moet je dus over de juiste vaardigheden beschikken om te mogen omgaan met de motorkettingzaag.

1. Oriëntatie

1.1 De kettingzaag

Allround middenklasse motorkettingzaag

Als je naar de kettingzaag kijkt dan zie je dat deze uit een aantal onderdelen bestaat. Grofweg gezien onderscheidt je de krachtbron "motor" en het zwaard met de ketting. Deze dienen op elkaar afgestemd te zijn om goed te kunnen werken.

Er zijn verschillende mogelijkheden om een kettingzaag aan te drijven. De belangrijkste die je in de praktijk tegenkomt is nog steeds de 2-takt motor. De 2-takt motor combineert hoge vermogens/toerentallen met een laag gewicht. Maar ook is er de 230 V elektromotor aangedreven variant die gemakkelijk is voor zaagwerk rondom het huis. Sinds een paar jaar komen er ook steeds meer accu aangedreven kettingzagen op de markt. Accu kettingzagen zijn voornamelijk geschikt voor snoeiwerk.

Net zoals andere machines is het verplicht dat ook alle kettingzagen voorzien zijn van een CE markering. Dankzij de CE markering is direct duidelijk dat de kettingzaag voldoet aan de Europese norm voor de veiligheidseisen. Als gebruiker van een kettingzaag, ben je echter altijd zelf verantwoordelijk voor een goede staat van je machine.

Het werken met kettingzagen brengt gevaren met zich mee. Om zo veilig mogelijk met een kettingzaag te kunnen werken is het belangrijk dat je weet welke veiligheidsmaatregelen van toepassing zijn bij het uitvoeren van de werkzaamheden.

Werk altijd met een veilige en goed onderhouden machine, gebruik de voorgeschreven PBM's en weet waar je mee bezig bent!

Kettingzaag - algemeen

1.2 Bouw van de kettingzaag

Onderdelen en de functie hiervan

De motorzaag is een door een tweetaktmotor aangedreven machine, het daadwerkelijke zagen gebeurt door middel van de beiteltjes die op de ketting zitten. Deze zaagketting loopt over het geleideblad en wordt aangedreven door een kettingwiel (ronsel). Het geheel wordt aangedreven door een centrifugaalkoppeling die direct op de krukas van de motor zit. Deze koppeling bestaat uit twee/drie gewichtjes die door de snelheid van de motor naar buiten worden gedrukt en zodoende de koppelingstrommel meenemen. De koppelingstrommel neemt op zijn beurt weer een veer mee rond, waardoor de oliepomp wordt aangedreven en de olie naar de ketting wordt gepompt.

De hoeveelheid kracht die de motor levert is afhankelijk van de cilinderinhoud (m3) en het koppel dat wordt gerealiseerd. De kracht/vermogen die de machine levert wordt uitgedrukt in kW.

Het starten van de zaag gebeurt door middel van een repeteerstarter. De zaag moet tijdens werkzaamheden altijd met twee handen worden vastgehouden. Met de linkerhand wordt de draagbeugel vastgehouden en met de rechterhand wordt het handvat vastgehouden en tevens de gashandel bediend.

Om te bepalen welke zaag geschikt is , moeten er een aantal factoren worden afgewogen, zoals:

Het vermogen;
De lengte van de geleider;
Het gewicht van de zaag;
De vormgeving.

Voor het zagen van zwaar/dik hout zal men een motorzaag nodig hebben met voldoende vermogen en moet er een voldoende lange geleider op te monteren zijn. Wanneer men alleen licht/dun hout gaat zagen en men veel met de zaag moet lopen (uitsnoeien), dan gaat de voorkeur uit naar een lichte handzame zaag met een korte geleider (± 30 – 35 cm). Voor het werk in de boom zijn er speciale zagen op de markt die voor dit doel zijn aangepast aan de omstandigheden.

1.2.1 De ketting

Zaagketting met haaksebeitels

DE KETTING:

Het eigenlijke zagen gebeurt door de snel ronddraaiende ketting. De snelheid ligt afhankelijk van het type motorzaag meestal rond de 72-85 km/uur (20-24 m/sec). Er zijn vele verschillende soorten kettingen met specifieke kenmerken.

De zaagketting is opgebouwd uit de volgende delen: 1) verbindingsschakel met niet, 2) verbindingsschakel zonder niet, 3) rechtse beitel, 4) linkse beitel, 5) aandrijfschakel. Als alle onderdelen in optimale conditie zijn dan krijg je de beste zaagprestatie.

De zaagketting

De beiteltand wordt onderverdeeld in de volgende onderdelen:

Hiel;
Teen;
Dak;
Scherp;
Dieptesteller.

Het zagen/snijden gebeurt door de beiteltand. Deze is speciaal ontwikkeld voor de motorkettingzaag. In volle snelheid moet deze kunnen snijden, lossen, ruimen en spaandikte bepalen.

Snijden gebeurt met het scherp van de beitel. Het scherp dringt in het hout en snijdt een klein stukje hout los (spaander). Het scherp is een dun chroom laagje wat voor op de beitel is aangebracht. Er worden 3 vormen/typen scherp onderscheiden, de haakse beitel, de halfhaakse beitel en de ronde beitel.

De haakse beitel is zo gemaakt dat deze sneller door het hout gaat en daardoor zeer geschikt is om vers/groen hout te zagen, echter door zijn bouw is hij ook zeer gevoelig voor verontreiniging van het te zagen hout, waardoor hij snel bot wordt. De halfhaakse beitel daarentegen wordt veelvuldig gebruikt daar hij geschikt is voor het zagen in alle omstandigheden en minder gevoelig is voor verontreinigingen.

De spaander die door het scherp wordt gesneden moet worden los gemaakt. Dit lossen gebeurt door de schuine onderzijde van de beitel en door de dieptesteller van de volgende beitel. De dikte van de spaan wordt bepaald door het hoogteverschil tussen het scherp van de beitel en de voorliggende dieptesteller. Het juiste hoogteverschil is van zeer groot belang voor een goede snijprestatie van de motorkettingzaag.

De aandrijfschakel is de driehoekige vorm onder de beitel, welke ervoor zorgt dat de ketting wordt aangedreven en door het geleideblad wordt geleid. Als extra functie zorgt de aandrijfschakel ook voor het transporteren van de olie uit de geleidergroef naar de verbindings/draaipunten van de ketting. Veel kettingen hebben dan ook een gaatje in de aandrijfschakel zitten. Dit gaatje zorgt ervoor dat de olie over het hele bereik van de geleider wordt afgegeven.

De Ketting

1.2.2 Het zwaard / geleider

De geleider, ook wel "zwaard genoemd" geeft geleiding aan de ketting, doordat de aandrijfschakels door de geleidegroef lopen. Tevens perst de oliepomp de olie uit het olietankje in de geleidergroef waar deze kan worden “opgeschept” door de aandrijfschakels en de ketting wordt gesmeerd.

Oliepomp zorgt voor olie in de groef van de geleider

De geleider is meestal symmetrisch gevormd en kan dus aan beide zijden worden gebruikt. In de geleider zitten een aantal gaten geboord. Het eerste en grootste gat is langwerpig en ovaal van vorm. Hierdoor wordt het blad tegen de draadeinden van de het carter geleid. De gaten die hieronder zitten worden gebruikt om de nok van de kettingspanner te geleiden, waardoor het blad naar voren of naar achteren kan worden geleid om zo de ketting te kunnen spannen of ontspannen. Het kleinste gat wat net aan de rand van het blad zit zorgt ervoor dat de olie in de geleidergroef kan komen. Voor een goede smering is het dan ook noodzakelijk om de deze openingen, alsmede de geleidergroef goed zuiver te houden. Aan het einde van de geleider vinden we het neuswiel dat ervoor zorgt dat de ketting beter om de neus wordt geleid en er minder vermogens verlies en slijtage van de ketting optreed.

Op de meeste geleiders worden een aantal nummers weergegeven die informatie verstrekken over de lengte en het soort ketting. Als eerste wordt de afstand tussen de aandrijfschakels (steek) genoemd. Dit kan bijvoorbeeld zijn: 3/8, .325 of .404. Het tweede getal geeft het aantal aandrijfschakels weer wat hoort bij deze geleider, ofwel de lengte van de ketting vaak met een afbeelding van een aandrijfschakel. Het laatste getal geeft de dikte van de aandrijfschakel weer, alsmede de breedte van de geleidergroef, zoals: 1,6 mm of 1,3 mm ofwel 1,5 mm enz. Al deze gegevens zijn van belang wanneer je een nieuwe ketting of zwaard wil gaan kopen.

Er zijn verschillende soorten geleiders/zwaarden. De meest gebruikte geleider is die met het neuswiel in het topje. Dit neuswiel zorgt voor een soepele geleiding van de zaagketting rond de top. Het neuswiel dient regelmatig te worden gecontroleerd op goed functioneren, en dient regelmatig te worden gesmeerd.

In gebieden waar veel hardhout wordt gezaagd, zoals in de tropische regenwouden werkt men veelal met bladen zonder neuswiel. Tijdens het vellen moet men veel gebruik maken van de "hartsteek" methode. Hierbij steek je de zaag met de neus als eerste in het hout.

De laaste jaren wordt het Carven met een kettingzaag, waarbij je met de zaag beelden of andere kunstwerken uit hout zaagt steeds populairder. Voor dit carven worden speciale zwaarden gebruikt. Deze lopen in de punt spits toe, waardoor je makkelijk met de punt kunt werrken en nauwkeuriger accenten kunt aanbrengen.

1.2.3 De koppeling

De ketting wordt aangedreven door een centrifugaalkoppeling die direct op de krukas van de motor zit. Deze koppeling bestaat uit twee/drie gewichtjes die door de snelheid van de motor "middelpunt vliegendekracht" naar buiten worden gedrukt en zodoende de koppelingstrommel meenemen.

De koppelingstrommel neemt op zijn beurt weer een veer mee rond, waardoor de oliepomp wordt aangedreven en de olie vanuit de tank naar de ketting wordt gepompt.

Er bestaan grofweg twee soorten koppelingstrommels een vaste uitvoering en een uitvoering met een verwisselbaar rondsel. De vaste uitvoering bestaat uit 1 geheel en dient bij slijtage dan ook in zijn geheel vervangen te worden.

Het tweede type vind je vaak terug op de professionele zagen. Bij slijtage van het rondsel kan men hier volstaan met het vervangen van dit rondsel, waarbij de koppelingstrommel blijft zitten.

Koppelingstrommel met vervangbaar rondsel

Koppelingstrommel met los rondsel — Vervangbaar rondsel

1.2.4 De kettingrem

De kettingrem die verplicht is op alle kettingzagen dient er o.a. voor om bij een krachtige terugslag van de zaag (kick-back) de ketting direct stil te laten staan. Het principe dat wordt gehanteerd is een remband die om de koppelingstrommel wordt gespannen en hierdoor de koppelingstrommel afremt.

Door de bouw van de handbescherming en het gewicht wordt de rem automatisch binnen 1/10 seconde geactiveerd bij een kick-back. Ook kan men de rem met een beweging van de linkerhand activeren, zodat men tijdens het lopen/bewegen met de zaag veilig is. Onderstaand ziet u een doorsnee van een zaag waarop men duidelijk de verschillende delen kan zien.

1.2.4.1 Kickback

Kick back wordt veroorzaakt doordat bij het zagen met de punt van het zaagblad niet de beiteltanden, maar de dieptestellers het hout raken. Daardoor schiet de machine oncontroleerbaar en zeer krachtig omhoog. Je kunt kick back vermijden door niet met de punt van het zaagblad te zagen (tussen 12 en 3u).

Tegenwoordig worden er veel veiligheidskettingen standaard op de zagen gemonteerd. Deze kettingen helpen om het risico op een kick back te verkleinen.

1.3 Type kettingzagen

Type kettingzagen

Er zijn verschillende soorten kettingzagen. De meest bekende is de allroundzaag. Dit type zaag is vaak een middenklasser van ongeveer 45 tot vijftig cc.

PS5105C-38 allround kettingzaag — Allround zaag van 50 cc voor snoeien en licht velwerk

Deze zaag is door zijn uitstekende gewichts- vermogensverhouding geschikt voor het snoei en licht velwerk. De velzaag is een sterke zaag van zestig tot hondertwintig cc. Op deze zagen kun je een langer blad monteren wat voordeel oplevert bij het zagen van grotere bomen. Nadeel van de velzaag is het gewicht dit varieert tussen de zes en tien kg.

De snoeizaag is een handzame en kleine lichte zaag die veel vermogen combineert met een hoge kettingsnelheid. Deze speciale snoeizaag ook wel tophandlezaag genoemd mag alleen bediend worden door speciaal geschoolde gebruikers. Deze zaag wordt vaak gebruikt in een hoogwerker of als de boomverzorger met een speciale uitrusting in de boom klimt.

Voor het snoeien van takken op hoogte is er ook de mogelijkheid om een stokzaag te gebruiken. Doorgaans is deze aangedreven door een benzine of elektrische motor. De benzine aangedreven stokzagen zijn vaak uitgerust met een telescopisch uitschuifbare steel. Deze steel maakt het mogelijk om vanaf de grond takken op ongeveer 5 meter hoogte te kunnen zagen.

4-takt Stokzaag — 4-takt telescopische stokzaag

Wanneer je gaat zagen zorg dan dat je de juiste machine kiest bij de klus die je moet gaan doen. Een zware zaag kan gemakkelijk door dik hout zagen maar voor dun hout is het gewicht dat je moet dragen een groot nadeel. Anderzijds is het niet gemakkelijk om met een kleine compacte zaag grote bomen om te moeten zagen.

2. Werkwijze

2.1 Bedrijfsklaar maken van de kettingzaag

Bedrijfsklaar maken van de kettingzaag

Het bedrijfsklaar maken van de kettingzaag bestaat op de eerste plaats uit het controleren van de machine en de ketting op uitwendige beschadigingen. Als gebruiker ben je altijd zelf verantwoordelijk voor het in stand houden van de goede staat van de machine volgens de CE-norm. Je moet regelmatig controleren of alle voorgeschreven onderdelen aanwezig en intact zijn. Deze onderdelen hebben we in een eerder hoofdstuk al een keer benoemd.

Voor een goede werking van de motor is het belangrijk om regelmatig het luchtfilter te controleren. Als gevolg van stof kan het luchtfilter vervuild en uiteindelijk verstopt raken. Hierdoor gaat de machine minder goed lopen. Je dient het luchtfilter dagelijks te controleren op vervuiling en indien nodig schoon te maken.

Als de machine in orde is tank je hem af met een alkylaat brandstof. Verwijder voor je de dop van de tankopening draait het omliggende vuil. Hiermee wordt voorkomen dat er vuil tijdens het vullen in de tank komt wat kan leiden tot verstopping van de carburateur.

Bij het bedrijfsklaar maken is het scherpen van de ketting ook een belangrijk onderdeel, maar dit wordt nog uitvoerig behandeld. Naast een scherpe ketting moet je ook zorgen dat de zaag de juiste kettingspanning heeft.

De zaagketting is op een goede manier gespannen wanneer de zaagketting tegen de onderzijde van de zaaggeleider aan ligt en de zaagketting nog gemakkelijk met de hand bewogen kan worden over de zaaggeleider. Hierbij moet de kettingrem gelost zijn. Controleer regelmatig de kettingspanning, omdat nieuwe zaagkettingen na verloop van tijd uitrekken en langer worden!

Belangrijk voor de ketting is ook dat hij voldoende gesmeerd wordt. Daarom is het belangrijk dat je iedere keer als je brandstof gaat tanken je ook de kettingolie bijvult. Steeds vaker wordt er door de fabrikanten een gat geboord in de aandrijfschakel, waardoor de olie in dit gat verder wordt meegenomen door de geleidergroef. Door gebruik te maken van dit systeem gaat men efficiënter om met de olie en is er dus minder olie nodig.

Bij het gebruik van deze kettingen kan het dan ook voorkomen dat het olietankje nog niet leeg is als de brandstoftank wel leeg is. Controleer ook hier altijd of er voldoende kettingolie in het tankje zit en vul weer aan tot deze vol is.

Om het milieu te sparen wordt het gebruik van biologisch afbreekbare kettingolie aangeraden. Vaak wordt het gebruik van deze olie door opdrachtgevers verplicht gesteld.

Controleer tijdens het werk regelmatig alle besproken aandachtspunten.

2.2 Starten en proefdraaien

Starten en proefdraaien

Werkwijze:

Activeer de kettingrem;
Zwaardere velzagen zetten we stevig op de grond;
De rechtervoet kan eventueel met de punt van de schoen in de achterhandgreep worden geplaatst, of met de hak op de verbrede achterhandgreep;
De linkerhand drukt de bovenhandgreep stevig richting de grond;
Lichtere vel- en snoeizagen kunnen ook tussen de bovenbenen worden geklemd;
De linkerhand heeft de bovenhandgreep stevig vast, de achterkant van de zaag wordt stevig tussen de bovenbenen geklemd;
Zet de stopknop op ‘aan’;
Sluit de choke-klep (uittrekken) en zet de gashendel is de startgaspositie (soms gecombineerd met de choke);
Trek het starterkoord zover uit dat er weerstand gevoeld wordt;
Trek nu met een krachtige ruk de motor door zijn compressie;
Laat het koord onder geleiding terugkomen;
Herhaal deze startbehandeling totdat de kettingzaag even loopt;
Open de choke-klep (indrukken), of zet de combischakelaar in de "werkstand" en start opnieuw;
Als de kettingzaag aanslaat, wordt de startgaspositie automatisch ontgrendeld door even gas te geven;
Pak de kettingzaag nu stevig met twee handen vast, en haal de kettingrem eraf;
Laat nu de kettingzaag door het geven van gasstoten op temperatuur komen;
Controleer of de smering werkt door de punt van de zaag bij een stuk hout of papier te houden en kijk of er een oliespoor ontstaat.

Als de kettingzaag op bedrijfstemperatuur is gekomen dient:

De zaagketting bij een stationair toerental stil te staan, kettingrem niet ingeschakeld;
Bij het gas geven moet de overgang van stationair naar volle toeren vloeiend verlopen;
Het volle toerental kan in feite het beste worden gecontroleerd tijdens het werk.

2.3 Veiligheid

Veiligheid en werkplek

Elke werkplek is anders. Of je nu werkt in het bos, in een tuin of bij het snoeien langs de weg. Je bent in elke situatie verantwoordelijk voor de veiligheid van je omgeving en mogelijke omstanders. Wanneer je gaat zagen in het bos zorg dan voor een centrale tank- en onderhoudsplek. Deze plek is overzichtelijk en op ruime afstand van de werkelijke zaagplek. Draag opvalende kleding en bij voorkeur ook een felgekleurde helm, zodat iedereen je goed kan zien.

Draag bij voorkeur opvallende kleding en helm

Het gebied rondom de te zagen boom maak je vrij van alle obstakels en je zaagt alle stobben zo laag mogelijk af. Op deze manier kun je je vrij bewegen. Wanneer je begint met zagen waarschuw je eventuele collega's of omstanders.

Een groot gevaar bij werken met de motorzaag wordt veroorzaakt door de ketting die met een zeer hoge snelheid ronddraait. Tijdens de werkzaamheden is deze niet beschermd en kan men hier dus mee in aanraking komen. Niet alleen de zager zelf maar ook eventuele omstanders/collega’s zijn aan het gevaar blootgesteld. Het is daarom van groot belang dat de zager iedereen op een veilige afstand houd. Een veiligheidsgebied met een doorsnee van minimaal 2 meter is hierbij een goede richtlijn.

Ook het vallend hout is een risico voor de zager of omstanders en men dient de situatie juist in te schatten, zodat de bomen op een veilige manier geveld kunnen worden. Hout onder spanning dat gezaagd moet worden dient speciale aandacht daar niet ingeschat kan worden wat de uitwerking van het doorzagen is. Let hierbij dus goed op en zorg dat omstanders op een veilige plek staan. Verderop in de leereenheid zullen we dit verder uitwerken

2.4 Werktechniek

Vellen is het in de juiste richting laten vallen van een boom, waarbij de velrichting van te voren vastgesteld is.

Bij een standaardvelling worden gezonde, rechtopstaande of licht in de valrichting hangende bomen die vrij kunnen vallen geveld. Hierbij wordt alleen de motorkettingzaag gebruikt. De zaag moet zijn afgestemd op de aard van het werk. Hierbij is de lengte van de geleider en het vermogen (gewicht) van de zaag van belang. In het algemeen geldt; hoe langer de geleider, hoe meer vermogen de zaag moet hebben en hoe zwaarder deze is.

Als vuistregel kan worden aangehouden dat de geleiderlengte gelijk moet zijn aan de gemiddelde diameter van de te vellen boom. De minimale geleiderlengte bedraagt ± 30 cm. Zonder problemen kunnen bomen worden geveld met een diameter van twee keer de geleiderlengte. Dit wil zeggen dat je met een geleiderlengte van 30 cm iedere boom tot 60 cm doorsnee zonder problemen kunt vellen. Door de hartsteekmethode toe te passen kan zelfs een boom met een diameter tot 2,2 maal de geleiderlengte worden geveld.

Wanneer je bomen met een grotere diameter moet vellen, dan is het uit oogpunt van veiligheid en ergonomie verstandig om een andere zaag met een korte geleider te gebruiken voor het uitsnoeiwerk.

Vellen

2.4.1 Vellen van kleine bomen

Ook het vellen van kleine bomen brengt gevaren met zich mee. Let daarom altijd op de veiligheid van jezelf en je omgeving. Gebruik goed materieel en de juiste werktechniek.

Bomen tot 10cm dik kunnen veilig worden geveld op 2 manieren. Om de juiste manier te bepalen ben je afhangkelijk van de stand van de boom.

Kleine bomen en struiken

Bij een scheve stand van de boom zaag je de boom op heuphoogte door. De snede moet dan schuin naar beneden worden gezaagd met de onderzijde van het zwaard. Let op dat je wel haaks op de hangrichting van de boom zaagt. Zorg dan wel dat je de stam in 1 beweging en volgas doorzaagt. Hierbij glijdt de boom van de stam af, waarna je de boom eenvoudig om kunt lopen.

Bij een rechte stand zaag je aan de kant waar de boom naartoe hangt. Maak hierbij een zaagsnede tot ongeveer een derde van de stamdikte. Maak daarna een zaagsnede 5 cm onder de vorige en zaag deze in tot dat de 2 snedes elkaar overlappen. Zorg dat beide snedes haaks op de valrichting worden gezaagt. De boom zal hierdoor de juiste richting op vallen. Mocht dit niet het geval zijn kun je de boom een duwtje geven, zodat deze wel valt.

Als je een grote stuik om gaat zagen is het ook hierbij zo dat je de takken schuin naar beneden moet zagen op heuphoogte. Zaag de takken dan ook haaks op de valrichting. Hierna kun je eenvoudig de stompen van de struik afzagen.

2.4.2 Vellen van grote bomen

Bij het vellen van grote bomen werken we met een aantal stappen. Deze stappen leggen we hieronder uit.

Vrijmaken van de werkplek:

Voordat we een boom gaan vellen moeten eerst eventuele takken of opslag worden verwijderd, zodat de veller de ruimte heeft om terug te kunnen stappen wanneer dit nodig is. Ook kan het bij oudere bomen voorkomen dat er wortelaanlopen zijn. Deze moeten ook worden verwijdert.

Het maken van de valkerf:

Vóór het maken van de valkerf is het noodzakelijk om de valrichting te bepalen. Als de valrichting is bepaald kun je de richting hiervan aangeven door een tak op de grond te leggen of een streep op de grond te maken.

De valkerf moet zo laag mogelijk worden gezaagd en deze moet haaks zijn ten opzichte van de valrichting. We beginnen dan met de valkerfzool die een diepte moet hebben van 1/5 tot 1/4 van de stamdikte. Daarna zagen we het valk. Deze wordt dan schuin ingezaagd richting de valkerfzool. Het is belangrijk dat deze exact op elkaar aansluiten.

Het maken van de spintsnedes:

Na de valsnede worden de spintsnedes gezaagt en zitten aan beide zijden van de valkerf. Deze moeten minimaal 2cm boven de valkerfzool zitten. De diepte is ongeveer 1/10 van de stamdikte. de spintsnede gaan het opscheuren van de boom tegen.

Het maken van de velsnede:

De valsnede wordt op de zelfde hoogte gezaagd als de splintsnedes. Deze wordt evenwijdig met de valkerf gezaagd en moet horizontaal zijn. Bij het zagen van de velsnede ga je door tot dat de boom gaat vallen. Dit is tot een diepte van ongeveer 1/10 van de stamdikte. Het deel waar de boom dan afbreekt noemen we de breuklijst. Deze zorgt ervoor dat de boom kan scharnieren. Ook de breuklijst zorgt voor de juiste valrichting. Deze zal daarom ook altijd recht moeten zijn.

2.4.3 Uitsnoeien

Uitsnoeien

Uitsnoeien na vellen,

Na het vellen van een boom is het in de meeste gevallen zo dat de takken moeten worden verwijderd. Dit noemen we “uitsnoeien”. Hierbij moeten de takken die nog aan de stam zitten zo glad mogelijk worden afgezaagd. Probeer hierbij de zaag zo veel mogelijk op de stam te laten rusten. Dat zorgt ervoor dat de lichamelijke belasting een stuk minder is. Hierbij is het belangrijk dat je de zaag volgens een vast patroon scharnierend langs de stam voortbeweegt met steun van het rechter been.

Wanneer deze uitgesnoeid is dient te boom om de worden gedraaid om aan de andere zijde de takken te verwijderen. Dit doen we door middel van een keerhaak welke meestal aan de velhevel zit. De velhevel komen we later op terug.

Zorg er wel voor dat je stootsgewijs zaagt, zodat de kettingsnelheid hoog is. Dit is nodig om de zaag optimaal te laten presteren. Ook heb je hiermee betere controle over de machine.

2.4.4 Zagen van hout onder spanning

Een scheefstaande boom heeft altijd een soort spanning in de stam. Dit kan komen door natuurlijke groei, maar ook door weersinvloeden. Deze spanning kan erg gevaarlijk zijn en hierbij zal dan ook goed gekeken moeten worden naar de juiste manier van vellen. Het vellen van bomen die onder spanning staan dienen door de grote mate van risico's altijd geveld te worden door ervaren mensen.

Middels de 2 termen duw- en trekzijde geven we de spanningsrichting van de boom aan. Met deze spanningsrichting kunnen we de manier van vellen bepalen. De meest voorkomende situaties leggen we hieronder uit.

Liggende boom.

Bij deze vorm van spanning is het belangrijk dat de boom eerst zoveel mogelijk wordt uitgesnoeid en onttopt, zodat de spanning verminderd wordt. Daarna kan er een zaagsnede worden gemaakt aan de duwzijde (onderzijde) van de stam. Zaag deze in tot ongeveer 1/5 van de stamdikte. Zaag daarna aan de trekzijde de rest van de stam door. Probeer hierbij het knellen van het zaagblad te voorkomen.

Scheefhangende boom.

Hierbij is het belangrijk dat eerst de wortelaanlopen aan de trekzijde worden verwijderd. Deze kunnen de veller raken wanneer ze uit de grond getrokken worden. De valkerf maken we aan de kant waar de boom naartoe hangt (duwzijde). Als dit gedaan is ga je verder met de spintsneden. Vervolgens wordt de zaagsnede gemaakt door het insteken van de zaag. Wanneer dit allemaal is gedaan gaan we de breuklijst zagen. Let wel op dat de breuklijst niet te smal wordt gezaagd, omdat de kans dan bestaat dat de zaag gaat klemmen.

3. Hulpmiddelen

Bij het werken met de motorzaag kunnen een aantal hulpmiddelen gebruikt worden. Deze zijn bedoeld om het werk voor bedieningspersoon lichter en ergonomisch beter te maken. Vooral bij het vellen is het belangrijke om de situatie goed in te schatten en de juiste hulpmiddelen te kiezen. Hulpmiddelen die gebruikt kunnen worden zijn:

De velhevel;
De hamer en wiggen/spieën;
De handlier;
De velkar.

Hulpmiddelen

3.1 Velhevel

Een velhevel is een hulpmiddel om een boom te laten kantelen in de juiste richting. Deze wordt gebruikt wanneer een boom na het zagen van de valkerf en valsnede nog steeds niet uit zichzelf valt. Als dit het geval is kun je deze in de zaagsnede duwen. Wanneer deze in de zaagsnede is geduwd trek je het lange uiteinde als een hefboom naar beneden. Zo kan er meer kracht gezet worden, zodat de boom alsnog de juiste richting op valt.

Ook zijn de meeste velhevels voorzien van een keerhaak. Dit is om de boom om te draaien indien nodig. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan bij het verwijderen van de zijtakken.

Voor de veiligheid is het vooral bij zwaardere bomen verstandig om een velwig te gebruiken in combinatie met een velhevel.

3.2 Velwiggen

Een velwig wordt gebruikt wanneer een boom de verkeerde kant op helt, doordat bijvoorbeeld de kruin aan 1 kant zwaarder is. De velwig wordt dan met een hamer in de velsnede geplaatst, waardoor de boom op die plek dan steun heeft. De kans dat de boom dan de verkeerde kant op valt wordt hierdoor een stuk minder. Natuurlijk kun je de wiggen ook gebruiken om de boom die kant op te laten vallen die je zelf wil.

Er zijn verschillende soorten wiggen op de markt. De meest gebruikte zijn de volgende:

Kunstofwiggen;
Aluminiumwiggen;
Houten meerdelige wiggen.

3.3 De sapie

Een Sapie is een licht gebogen stalenpunt met een steel van ongeveer 1 meter. Door de vorm en de hefboom werking is het makkelijk om stukken gezaagd hout te vertrekken en eventueel te kantelen. Door de lengte van de steel kost het weinig moeite en zorgt het voor een minimale belasting op je rug.

Er is ook een kleine handsapie voor het kleinere hout:

3.4 De handlier

Een handlier wordt gebruikt om zware bomen gericht te vellen als die bomen scheef staan of als ze een ernstige onbalans in de kroon hebben die niet overeenkomt met de velrichting. Tevens kan de lier gebruikt worden als extra zekerheid in de buurt van gebouwen, wegen, onbetrouwbare (rotte) bomen en dergelijke. Soms gebeurt het wel eens dat een boom bij het vellenprecies in een ander boom valt en hierin blijft hangen. Met de handlier kan dan de boom worden losgetrokken die in de andere boom hangt.

Bij het gebruik van de handlier kunnen een aantal accessoires nodig zijn, zoals:

Een uitschuifbare hefboom;
Een speciale trekkabel (doorvoerkabel) met:
een eindloze strop;
een of meerdere verlengkabels met een veiligheidshaak en een oog;
een ketting van circa 2 m met haak en oog;
een voetblok;

Werking van de handlier:

De staalkabel (doorvoerkabel) wordt door twee paar zelfsluitende klembekken geschoven die de kabel omsluiten en vasthouden zonder hem te vervormen. Hierdoor gaat de staalkabel lang mee. De klembekken zitten opgesloten in een huis en worden door de heen –en weergaande hefboomwerking verplaatst. De bekken grijpen de staaldraad als twee handen vast, waardoor de staalkabel in de gewenste richting wordt getrokken of gevierd. Beide klembekken worden opgesloten door de kracht die de last uitoefent: hoe zwaarder de last, hoe steviger de greep. De handlier is tegen overbelasting beveiligd. De doorvoerhendel waarmee de kabel wordt ingelierd zit vast op de hoofdas met een of meerdere veiligheidsbreekpennen. De diameter en de lengte van de pennen en het materiaal waarvan ze gemaakt zijn zorgen ervoor dat deze pennen bij overbelasting breken. Hierdoor worden onveilige situaties en schade voorkomen. Bij breuk van pennen is het niet meer mogelijk een trekkracht op de last uit te oefenen: wel is het mogelijk de kabel te vieren.

Gebruik van de handlier:

Een handlier kan, zoals gezegd ook gebruikt worden om bomen los te trekken die vast zijn komen te zitten. Aandachtspunten daarbij zijn:

De kabel moet met een ketting zo laag mogelijk aan de los te trekken boom bevestigd worden. Er mag geen strop gebruikt worden, omdat er slijtage kan optreden door het schuren over de grond.
De lier moet zo hoog mogelijk veranderd worden, zodat de trekkracht iets omhoog gericht is; dit verkleint de wrijvingsweerstand met de grond.
Daarna kan de boom onderuit getrokken worden totdat hij ten val komt.

4. Onderhoud

Periodiek onderhoud kettingzagen

4.1 Periodiek dagelijks Onderhoud

Bij deze vorm van onderhoud hebben we het voornamelijk over het reinigen, controleren en bedrijfklaar maken van de machine. De punten waar we naar kijken zijn:

Bramen op het geleideblad
De hoogte van de dieptestellers
Scherpte van de ketting en slijpen indien nodig
Reinigen van de geleider en ketting
Reinigen van ventilatorhuis en koelribben cilinder
Reinigen van de luchtfilter
Controleren van de kettingspanning
Controleren of alle bouten en moeren vast zitten
Controleren van de kettingvanger
Controleren van de smering
Werkt de kettingrem
Aftanken van de machine
De machine starten en laten draaien

Het reinigen en controleren van de machine is erg belangrijk voor de veiligheid en behoud van de machine. Zorg daarom altijd dat je deze punten goed nakijkt en eventueel aanpast waar nodig.

4.2 Periodiek wekelijks onderhoud

Bij deze vorm van onderhoud kijken we nog wat verder naar de machine. Hierbij kijken we naar de volgende punten:

De Geleider
De Anti vibratie rubbers
Het koelsysteem
De bougie
De strartinrichting
Het tandwiel
De Compressiedruk

Wel hoort hier ook het dagelijks onderhoud bij.

Het groot onderhoud kun je het beste laten doen door de specialist. Die kan de machine nakijken repareren en keuren indien nodig, zodat de machine weer gebruiksklaar en veilig is.

4.3 VCA keuring

Laat jaarlijks een keuring uitvoeren door een deskundige, zodat de machine voldoet aan de nodige veiligheidseisen. Zorg daarom dat de deskundige beschikt over de juiste keuringsuitrusting en keuringsspecificaties.

Het is belangrijk dat de volgende keuringsdatum goed leesbaar op de machine wordt vermeld door bijvoorbeeld een keuringssticker.

Het is dan ook sinds 1998 wettelijk bepaald dat machines gekeurd moeten worden die door gebruik slijten en daardoor minder veilig worden. Zie erop toe dat het onderhoud of de keuringen worden geregistreerd. Dit maakt controle van de staat en veiligheid van de machine mogelijk (bij bedrijven met een VCA keurmerk).

4.4 Het Vijlen van de ketting

Bij het vijlen van de ketting zijn 2 soorten vijlen nodig.

Als eerste hebben we een ronde vijl nodig en vaak wordt deze gecombineerd met een hulpstuk (vijlhouder), zodat de diepte en hoek goed in de gaten kan worden gehouden. Deze gebruiken we voor de beitels. De diameter van de ronde vijl is afhankelijk van het soort ketting. De tweede vijl is een platte vijl die we gebruiken voor de dieptestellers.

Als je begint met vijlen is het belangrijk dat het blad en de kettingzaag stevig en stabiel staan. Hier kun je een bankschroef voor gebruiken, maar je kunt ook gebruik maken van een “vijlblok”.

We beginnen met het vijlen van de beitels en zoek hierbij de meest beschadigde beitel op. Hou de vijl horizontaal op het blad en de ketting en zet de vijl onder een hoek van ± 30 graden. Op de vijlhouder staat dit aangegeven. Vervolgens maken we een aantal slagen, zodat de beitel scherp is. Wel is het verstandig om de slagen te tellen, omdat we bij elke beitel dan hetzelfde aantal slagen kunnen doen, waardoor de beitels redelijk dezelfde grootte blijven.

Daarna gaan we verder met de dieptestellers. De dieptesteller bepaald de diepte waarmee de beitel het hout in gaat. Het is daarom erg belangrijk om deze op de juiste hoogte te vijlen. Het verschil tussen beitel en dieptesteller moet ± 0,64mm. De makkelijkste manier hiervoor is om te vijlen met een "dieptesteller mal". Deze heeft altijd de juiste afstand.

Mocht het zo zijn dat de afstand tussen de dieptesteller en de beitel de groot is gaat de beitel te diep in het hout, waardoor de zaag gaat trillen en de kans op een kick-back groter wordt.

Vijlen

5. PBM

Gebruik van PBM's

Persoonlijke beschermingsmiddelen moeten gebruikt worden om gevaarlijke of ongezonde situatie te bestrijden als er alles aan gedaan is om deze bij de bron te bestrijden, maar wanneer blijkt dat er toch een rest risico bestaat. Afhankelijk van het “rest risico” moet er passende/juiste bescherming worden gedragen. Ook deze persoonlijke beschermingsmiddelen moeten net als de machine CE-gemarkeerd zijn en dus van duidelijke gebruiksaanwijzing en onderhoudsvoorschriften zijn voorzien.

De werkgever is verplicht om deze persoonlijke beschermingsmiddelen aan de werknemer ter beschikking te stellen en hem de nodige voorlichting aan te bieden. De werknemer is verplicht de persoonlijke beschermingsmiddelen te gebruiken en op de juiste manier te onderhouden.

Het woord “persoonlijk” geeft al aan dat het gebruik van deze middelen persoonsgebonden zijn en dus de juiste maat moeten hebben. Het kan niet zo zijn dat er meerdere personen met dezelfde middelen moeten delen.

5.1 Helmset

Helmset

De helmset ofwel bosbouwset is een combinatie van hoofdbescherming (helm), gezichtsbescherming (gelaatscherm) en gehoorbescherming (oorkappen). Deze set wordt vaak in de bosbouw/groensector gebruikt. Ook deze set dient aan de wettelijke eisen te voldoen en dient voorzien te zijn van een CE/keurmerk.

5.1.1 Helm

Wanneer er bosverzorgingswerk gedaan moet worden, waarbij struiken en bomen verwijderd moeten worden van 3 meter of hoger moet er een door de arbeidsinspectie goedgekeurde veiligheidshelm gedragen worden. Controleer alvorens je gaat beginnen altijd het keurmerk in de helm. Ga na of de helm nog binnen de aangegeven datum valt.

5.1.2 Gelaatscherm

Er zijn verschillende soorten gelaatschermen in de markt verkrijgbaar. Er kan een onderscheid gemaakt worden in een dicht gelaatsscherm en een open gelaatsscherm. Het voordeel van het open (gaas) vizier is dat dit niet beslaat door je hete adem. Je hebt ten alle tijden een goed zicht op je werk.

Vizier van gaas — Gaas vizier voor een helder zicht.

5.1.3 Gehoorbescherming

Als standaard wordt aangenomen dat het geluid beneden de 80 dB(A) moet blijven om gehoorbeschadiging op lange termijn te voorkomen. Wanneer het geluid tussen de 80 - 85 dB(A) ligt dan wordt gehoorbescherming aangeraden. Het geluid van de kettingzaag is ruimschoots boven de 85 dB(A) en volgens de Arbowet is dan gehoorbescherming ook verplicht.

Vaak is de gehoorbescherming geïntegreerd in/aan de Helm. Afhankelijk van de mate van dempen van de gehoorbescherming kan ervoor gekozen worden om ook nog oordopjes of Ottoplastieken extra te dragen.

5.1.4 Veiligheidsbril

Bij het werken met een kettingzaag wordt het dragen van een veiligheidsbril voorgeschreven. Het dragenvan een bril voorkomt dat er houtspaanders of zaagsel in je ogen komt. Er zijn verschillende soorten brillen op de markt. Belangrijk is dat je er eentje kiest die je prettig vindt zitten.

5.2 Zaagbroek

De zaagbroek beschermt tegen lichamelijk letsel door de ketting en rondvliegend materiaal. De broek is gevuld met vezels en op plekken met een hoger risico voorzien van verstevigingen. Als de draaiende ketting tegen de broek aankomt gaan de vezels in de ketting en het kettingrondsel zitten, waardoor de ketting vastloopt en de motor afslaat. Daardoor wordt het risico op zwaar lichamelijk letsel sterk verminderd.

Let wel op welk type zaagbroek je kiest. Dit is afhangkelijk van de kettingsnelheid. Deze is meestal terug te vinden in de handleiding van de kettingzaag. Het Classificatieschema hieronder geeft aan welke klasse bij welke snelheid nodig is.

Klasse 0 - 16m/s
Klasse 1 - 20m/s
Klasse 2 - 24m/s
Klasse 3 - 28m/s

Het gebruik, wassen e.d. hebben invloed op de staat van de zaagbroek. Het is daarom ook verstandig dat de zaagbroek bij regelmatig gebruik vervangen wordt om de 12 tot 18 maanden.

5.3 Zaagschoenen / laarzen

Zaaglaarzen zijn een speciaal soort laars. Naast de gebruikelijke stalen bodem en stalen neuzen zijn de laarzen ook voorzien van extra enkelbescherming en een verstevigde schacht. Het voordeel van zaaglaarzen is dat ook in drassig gebied gewerkt kan worden.

5.4 Handschoenen

Deze handschoenen verkleinen de kans op verwondingen aan je handen. Kettingzaaghandschoenen zijn uitgevoerd met een gewatteerde bovenkant, zodat een eventueel rondvliegende ketting de hand minder snel verwondt.

Bij koud weer zorgen de handschoenen er voor dat de handen wat warmer blijven. Handschoenen bieden ook bescherming tegen takken en doornen. Wel is het belangrijk dat het een soepele en passende handschoen is, omdat je dan goed contact en gevoel kunt houden met de machine.

5.5 Zaagtuniek / jas

Een zaagjas erg belangrijk bij het werken met een kettingzaag, omdat deze bescherming biedt tegen allerlei weersomstandigheden en de mogelijke gevaren van het werken met de kettingzaag. De meeste jassen hebben reflectoren of een opvallende kleur, zodat je goed gezien wordt.

Een veel voorkomende zaag jas is een klasse 1. Deze is vaak voorzien van arm, schouder en borstbeveiliging.

Vooral bij een tophandle zaag is het balangrijk om een zaagtuniek/jas te dragen, omdat deze bescherming biedt aan de schouders en nek. Een tophandle zaag heeft de 2 handvaten dicht op elkaar zitten, waardoor er met de tophandle meestal iets anders wordt gezaagd. Hierbij is het dus van belang dat je goed beschermd bent. Denk er wel aan dat je" ook de tophandle de zaag" altijd met 2 handen vast houdt.

5.6 Valbeveiliging / Persoonlijke valbeveiliging

Valbeveiliging:

Voor het werken op hoogte is valbeveiliging vereist. Onder werken op hoogte vallen werkzaamheden op diverse locaties, zoals een plat of schuin dak, hoogwerkers, platformen, steigers, in bomen enzovoorts waarbij een valgevaar van meer dan 2,5 meter aan de orde is. Daarnaast moeten er veiligheidsmaatregelen getroffen worden wanneer er binnen deze 2,5 meter andere gevaren zoals water, bewegende- of uitstekende delen, aanwezigheid van verkeer of kans om onder spanning te komen staan aanwezig zijn.

Bij het werken op hoogte onderscheiden we drie categorieën ter voorkoming van het vallen, waarbij de eerste twee de prioriteit hebben. Kan het niet anders en blijft er een te groot risico bestaan dan geld de derde "persoonlijke" maatregel:

* Bronbestrijding;
* Collectieve maatregelen;
* Individuele maatregelen (PBM).

Bronbestrijding:

Bij bronbestrijding wordt er simpelweg voorkomen dat men in een gevarenzone terecht komt. Dit beteknd dat je zorgt voor een opgeruimde en overzichtelijke werkplek. Er slingeren géén machines of andere hulpstukken rond waar je over zou kunnen struikelen/vallen. Op deze manier verklein je het risico tot vallen.

Collectieve maatregelen:

Wanneer bronbestrijding niet mogelijk is dienen er collectieve maatregelen getroffen te worden. Voorbeelden hiervan zijn randbeveiligingen, steigers of kooiladders. Soms is het niet mogelijk om gebruik te maken van deze collectieve veiligheidsmaatregelingen. Redenen hiervoor kunnen zijn de moeilijke toegang of de hoge kosten in verhouding tot de duur van de werkzaamheden.

Individuele "persoonlijke" maatregelen:

Wanneer collectieve maatregelen niet mogelijk en/of aanwezig zijn dient men te zorgen voor het gebruik van PBM: Persoonlijke Beschermings Middelen. Gordels, leeflijnen, helmen, enzovoorts dienen dan als valbeveiliging in gevaarlijke situaties. Een werkgever dient niet alleen in de nodige valbeveiliging te voorzien, maar ook te zorgen dat medewerkers bekend zijn met het gebruik van de materialen. Mensen die tijdens het werken op platte daken of op ladders, of in hoogwerkers een harnas ten behoeve van valbeveiliging dragen kunnen hiervoor een cursus volgen.

Wettelijk gezien ben je verplicht om altijd eerst bronbestrijding en collectieve maatregelen te treffen, alvorens je overgaat op individuele maatregelen!

6. Informatie

Dit arrangement is tot stand gekomen door de samenwerking van Dolmar (Makita Nederland BV) en docenten van diverse groenopleiding VMBO/MBO en passend onderwijs.

Wij bedanken met name het Prinsentuin College te Breda voor het beschikbaar maken van docent Geert-Jan van der Veeken die de acteur is in alle filmpjes.

Natuurlijk bedanken we verder ook iedereen die materiaal heeft aangedragen om te komen tot dit arrangement.

Voor vragen/opmerkingen kunt u een mail sturen naar:

A. Peeters
Makita Nederland BV
a.peeters@makita.nl

Kijk ook naar onze verdere arrangementen:

- Leereenheid bosmaaiers

- Leereenheid heggenscharen (beschikbaar eind 2015)

DOLMAR.NL
Dolmar professioneel gereedschap voor de groensector

AGROARBO
ARBO informatie voor de groene sector

Toets leereenheid kettingzagen

Toets: Toets leereenheid Kettingzagen

Start

Heesters snoeien

Snoeien lijkt heel moeilijk maar is gewoon een kwestie van een beetje lef hebben. Snoeien doet groeien, maar waarom snoeien we een heester in de tuin?

Om wildgroei te voorkomen
Om de plant in model te houden
Om de plant te verjongen
Om de groei te bevorderen en voor een mooiere en betere bloei
Voor een betere opbrengst van fruit (bessenstruik framboos ed)

Wanneer heesters snoeien

Aan de plant kun je zien wanneer hij bloeit, maar wanneer snoeien we een heester? Zie je in de winter bloemknoppen aan de takken, dan heb je te maken met een heester die vóór de zomer bloeit. Snoeien doe je ná de bloei. Knip bij deze heesters elk jaar wat oude takken laag bij de grond weg. Ongeveer 1/3 van het aantal takken.Op deze manier verjong je de struik, en blijft hij goed bloeien.