Wat moet je weten voor je examen?
Belangrijke begrippen tijdens jouw examen
Op deze pagina bieden we een overzicht van de begrippen die je moet kennen voor jouw examen. Weet je waar deze begrippen over gaan, herken je ze én kun je ze toepassen in een specifieke context? Dan ben je al een heel eind op de goede weg. De precieze leerdoelen voor dit vak staan in de syllabus.
Domein B Wereld
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
- mondiale spreidings- en relatiepatronen van economische, demografische en sociaal-culturele verschijnselen beschrijven en in hoofdlijnen verklaren in de context van samenhangen en verschillen in de wereld;
- landen vergelijken op basis van economische, demografische en sociaal-culturele indicatoren;
- economische, demografische en sociaal-culturele indicatoren voor het vergelijken van landen benoemen;
- de beperkingen van gemiddelde nationale waarden voor deze indicatoren aangeven;
- mondiale spreidingspatronen van handel, investeringen en migratie beschrijven en in hoofdlijnen verklaren;
- het proces van mondialisering/globalisering in economisch en sociaal-cultureel opzicht beschrijven, herkennen en verklaren;
- de positie in het wereldsysteem, en de onderlinge relaties tussen een centrumgebied en een (semi)perifeer gebied herkennen en verklaren;
- de effecten van globalisering op deze gebieden en hun onderlinge relatie herkennen en verklaren.
|
De begrippen en onderwerpen die je bij dit domein in ieder geval moet kennen luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik
|
| Economische indicatoren: BNP/BBP/BRP (per hoofd), koopkracht, (samenstelling van) beroepsbevolking |
|
| Demografische indicatoren: bevolkingsdichtheid, bevolkingsspreiding, bevolkingsgroei, leeftijdsopbouw |
|
| Sociaal-culturele indicatoren: taal, godsdienst, verstedelijking, analfabetisme, VN-ontwikkelingsindex / Human Development Index |
|
|
Wereldsysteem: internationale arbeidsverdeling, industrialisatie, de-industrialisatie
|
|
|
Kolonialisme en dekolonisatie: vestigingskolonie, exploitatiekolonie, dekolonisatie
|
|
|
Demografische begrippen: demografisch transitiemodel, demografische druk
|
|
|
Culturele begrippen: cultuurgebied, culturele diffusie
|
|
|
Economische begrippen: vrijhandel, ruilvoet, handelsbelemmeringen, multinationale onderneming (MNO)
|
|
|
Migratie: arbeidsmigratie, migratienetwerken, selectieve migratie, push en pull factoren
|
|
| Globalisering: tijd-ruimte compressie, ict, productieketen, global shift, offshoring, reshoring, afwenteling in ruimte en tijd, regionale en sociale ongelijkheid, Wereldhandelsorganisatie (WTO), amerikanisering, lingua franca, culturele identiteit |
|
| Stedelijke begrippen: wereldstad, zakelijke (en financiële) dienstverlening |
|
Domein C Aarde
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
- natuurlijke verschijnselen aan het aardoppervlak en in de atmosfeer beschrijven, herkennen en verklaren, rekening houdend met verschillende tijd- en ruimteschalen;
- endogene processen die samenhangen met de platentektoniek beschrijven en verklaren;
- de werking van belangrijke exogene processen beschrijven en hun invloed op de vorming van het aardoppervlak verklaren;
- de interactie tussen endogene en exogene processen beschrijven en verklaren;
- mondiale windsystemen en zeestromen beschrijven en verklaren hoe deze van invloed zijn op de klimaatzones;
- het landschap herkennen als het resultaat van een dynamisch systeem en de voor een landschapszone relevante geofactoren met elkaar in verband brengen;
- de invloed van menselijke activiteiten op natuur en milieu in verschillende landschapszones beschrijven en verklaren.
|
De begrippen en onderwerpen die je bij dit domein in ieder geval moet kennen luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik |
| Platentektoniek: actualiteitsprincipe, geologische tijdschaal, mantel, aardkorst, divergente plaatgrens, convergente plaatgrens, transforme plaatgrens, (mid)oceanische rug, subductie, trog, slab pull, ridge push |
|
| Vulkanisme: viscositeit, explosieve eruptie, effusieve eruptie, stratovulkaan, schildvulkaan, caldera, hotspot |
|
| Aardbevingen: momentmagnitudeschaal, tsunami |
|
| Gebergtevorming: plooiingsgebergte, rek en compressie, horst en slenk, bekken |
|
| Verwering en erosie: mechanische / fysische verwering, chemische verwering, erosie, transport, sedimentatie |
|
| Sedimentatie: delta, morene, puinwaaier, massabeweging, aardverschuiving, puinhelling |
|
| Kringlopen: hydrologische kringloop, gesteentekringloop |
|
| Gesteentetypen: stollingsgesteenten: graniet, basalt; sedimentgesteenten: zandsteen, kalksteen; metamorfe gesteenten: marmer, leisteen |
|
| Klimaat en weer: atmosferische circulatie, mondiale windsystemen, oceanische circulatie, hoge en lage luchtdrukgebieden, Intertropische convergentiezone (ITCZ), wet van Buys Ballot, passaat, moesson, warme zeestromen, koude zeestromen |
|
| Klimaatclassificatie: klimaten volgens Köppen |
|
| Geofactoren: gesteente en reliëf, klimaat en lucht, bodem, water, plantenwereld, dierenwereld, de mens |
|
| Landschapszones: polaire zone, boreale zone, gematigde zone, subtropische zone, aride zone, tropische zone |
|
| Landdegradatie: bodemerosie, verzilting, verwoestijning, overbeweiding, ontbossing, irrigatie, drainage |
|
Domein D Ontwikkelingsland (Brazilië)
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
- gebiedskenmerken van Brazilië als ontwikkelingsland beschrijven en analyseren, inclusief sociaalgeografische en fysisch-geografische kenmerken;
- stereotiepe beelden van Brazilië beschrijven, uitleggen hoe deze ontstaan en kritisch beoordelen;
- economische, sociaal-culturele, demografische en politieke spreidingspatronen en processen in Brazilië beschrijven, aan elkaar relateren en regionale verschillen daarin verklaren;
- verschillende toekomstscenario’s voor Brazilië en zijn positie in de wereld beschrijven en onderbouwen;
- de ruimtelijke spreiding van klimaten, landschappen, vegetatietypen en natuurlijke hulpbronnen in Brazilië beschrijven en verklaren;
- de ecologische draagkracht van landschappen in Brazilië en de overschrijding daarvan door de mens beschrijven en verklaren;
- de economische en politieke positie van Brazilië binnen Zuid-Amerika en de veranderende relaties met grootmachten in de wereld beschrijven;
- de effecten van globalisering op de Braziliaanse samenleving beschrijven en verklaren.
|
De begrippen en onderwerpen die je bij dit domein in ieder geval moet kennen luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik |
|
perceptie
|
|
|
stereotype, mental map, geografisch beeld
|
|
|
verstedelijkingsgraad, verstedelijkingstempo, stedelijk netwerk
|
|
|
sloppenwijken (favelas)
|
|
|
ommuurde woonwijken (gated communities)
|
|
|
bevolkingsdruk, gezinsplanning, natuurlijke bevolkingsgroei, sociale bevolkingsgroei /migratie
|
|
|
etniciteit, mestizering
|
|
|
bevolkingsparticipatie, democratisering
|
|
|
good governance
|
|
|
BBP per hoofd /BRP per hoofd, Import- en exportpakket, handelsbalans
|
|
|
Lorenzcurve, informele sector
|
|
|
grootgrootbezit, UNASUR
|
|
|
hoogvlakte/ hoogland
|
|
|
ertsen / ertsvorming
|
|
|
fossiele energiebronnen
|
|
|
tropisch regenwoud (selva), savanne (cerrado en caatinga), mangrove
|
|
|
biodiversiteit, landroof (landgrabbing)
|
|
|
etnische diversiteit, culturele diversiteit,
|
|
|
buitenlandse investeringen (Foreign Direct Investments)
|
|
|
externe economische relaties, BRIC(S), exportgerichtheid /handelsoriëntatie
|
|
Domein E Leefomgeving
|
Als je alle examenstof hebt geleerd kun je:
- een beargumenteerde mening vormen over actuele vraagstukken van overstromingen en wateroverlast in Nederland, waarbij je aspecten van duurzame ontwikkeling en plannen voor de ruimtelijke inrichting betrekt;
- de kenmerken van de stroomgebieden van de Rijn en de Maas beschrijven en de invloed van het veranderende klimaat en menselijk ingrijpen relateren aan de waterafvoer van deze rivieren;
- overstromingsrisico’s relateren aan de ruimtelijke inrichting, zowel binnendijks als buitendijks;
- de oorzaken en gevolgen van watertekorten in Nederland analyseren;
- het rivierenbeleid uit het recente verleden op hoofdlijnen beschrijven en het huidige beleid ten aanzien van overstromingen, wateroverlast en watertekorten beschrijven en evalueren;
- ruimtelijke vraagstukken in stedelijke gebieden analyseren en de gevolgen daarvan voor landelijke gebieden evalueren;
- aan de hand van de inrichting van de openbare ruimte, woningkenmerken en bewonerskenmerken een buurt- en wijkprofiel opstellen en beargumenteerde uitspraken doen over leefbaarheid;
- beleid gericht op wijken en buurten beschrijven en evalueren.
|
De begrippen en onderwerpen die je bij dit domein in ieder geval moet kennen luiden als volgt:
| Onderwerpen en begrippen |
Dit weet ik
|
|
stroomgebied, stroomstelsel
|
|
|
waterscheiding, waterafvoer
|
|
|
debiet, regiem
|
|
|
vertragingstijd, piekafvoer, verhang, verval
|
|
|
dwarsprofiel rivieren (benedenloop), uiterwaarden, zomerbed, winterbed, lengteprofiel rivieren, bovenloop, middenloop, benedenloop
|
|
|
klimaatverandering, zeespiegelstijging, temperatuurstijging
|
|
|
onregelmatiger neerslagregiem, menselijke ingrepen
|
|
|
verstening van het oppervlak, ontbossing
|
|
|
kanalisatie, stuw, krib, dijkverzwaring, waterkeringen
|
|
|
Rijkswaterstaat, waterschappen, tweede deltacommissie, integraal waterbeleid, watertoets, ruimte voor de rivier, noodoverloopgebied, rivierbedverruiming
|
|
|
verdieping, verbreding / dijkverlegging, obstakels verwijderen,
|
|
|
kribverlaging, nevengeulen aanleggen, uiterwaardvergraving,
|
|
|
drietrapsstrategie
|
|
|
vasthouden (retentie), bergen, afvoeren bevorderen, Rijnconferentie
|
|
|
overstromingsrisicobewustzijn
|
|
|
creatieve stad, kenniseconomie, science parks, zakelijke dienstverlening,
|
|
|
publiek-private samenwerking, duurzame stad (sustainable city), smart city
|
|
|
duale arbeidsmarkt
|
|
|
buurtprofiel, bewonerskenmerken
|
|
|
ouderdom, eigendom, woningtype, onderhoud, grootte van huishoudens
|
|
|
inkomen, gezinsfase, leeftijd, woonomgeving, buurt- / wijkvoorzieningen
|
|
|
sociale cohesie, sociale (on)veiligheid
|
|
|
objectieve (on)veiligheid, subjectieve (on)veiligheid
|
|
|
openbare ruimte, toegankelijkheid, onderhoud, overzichtelijkheid, toezicht,
|
|
|
stadsvernieuwing, herstructurering
|
|
|
gentrification
|
|
Oefenen oude eindexamens
Het kan helpen om eens een oud examen erbij te pakken. Je ziet dan welke vragen er worden gesteld, hoe ze gesteld zijn en wat de moeilijkheidsgraad is. De examens geven een goed beeld van het type vragen dat je kunt verwachten op jouw examen.
De examens worden door de jaren heen gewijzigd. Het oefenen van een oud examen helpt je om goed voorbereid jouw examens in te gaan. Vergeet niet om de begrippenlijst van 2024 goed door te nemen zodat je op de hoogte bent van de onderwerpen die dit jaar terugkomen in de examens.
2024 tijdvak 1
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2024 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 5, 7, 9, 10, 11, 15, 16, 17, 21, 23, 29, 30 en 32
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Aardrijkskunde. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2024 tijdvak 2
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2023 tijdvak 1
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2023 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 10, 11, 12, 13, 16, 17, 21, 23, 28, 29, 30 en 31
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Aardrijkskunde en ook via Examenkompas. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2023 tijdvak 2
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2022 tijdvak 1
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Bespreking oefenexamen
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2022 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 1, 4, 6, 10, 18, 19, 20, 22, 26, 27, 28, 29, 30 en 31
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Aardrijkskunde en ook via Examenkompas. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2022 tijdvak 2
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2022 tijdvak 3
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2021 tijdvak 1
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Bespreking oefenexamen
Van enkele opgaves van dit oefenexamen is een videobespreking beschikbaar:
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2021 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 2, 10, 11, 18, 22, 25, 28, 29 en 31
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Aardrijkskunde en ook via Examenkompas. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2021 tijdvak 2
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2021 tijdvak 3
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2019 tijdvak 1
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
Pittige opgaven
Onderstaand zie je de opgaven die landelijk in 2019 niet zo goed zijn gemaakt. Dit blijkt uit de gegevens van Cito. Had je deze opgaven niet goed tijdens het oefenen, dan is dat dus niet zo vreemd.
Opgaven: 7, 13, 14, 16, 23, 28 en 31
Meer uitleg over de examenonderwerpen vind je op de hoofdpagina van HAVO Aardrijkskunde. Je kan ook iemand in je omgeving vragen om je hiermee te helpen.
2019 tijdvak 2
Aardrijkskunde
Het examen
Controleer je antwoorden
Oefenexamen gehaald?
2018 tijdvak 1
Bespreking oefenexamen
Van een enkele vraag van dit oefenexamen is een videobespreking beschikbaar:
|
Onderstaand zie je de opgaven uit dit centraal examen die landelijk in 2018 niet zo goed zijn gemaakt. Uit de gegevens van Cito blijkt dat dit dus wel eens een pittige opgave zou kunnen zijn. Had je deze opgave niet goed tijdens het oefenen, dan is dat misschien niet zo vreemd. Bespreek in dat geval de opgave nog maar eens met je leraar, die kan je verder helpen.
- Opgave 3
- Opgave 4
- Opgave 10
- Opgave 12
- Opgave 16
- Opgave 17
- Opgave 18
- Opgave 24
- Opgave 25
- Opgave 31
- Opgave 33
Meer informatie over de moeilijkheid van de opgaven? Hier vind je een overzicht van alle opgaven uit dit examen en hoe moeilijk of gemakkelijk examenkandidaten deze vonden.
|
2018 tijdvak 2
2017 tijdvak 1
|
Onderstaand zie je de opgaven uit dit centraal examen die landelijk in 2017 niet zo goed zijn gemaakt. Uit de gegevens van Cito blijkt dat dit dus wel eens een pittige opgave zou kunnen zijn. Had je deze opgave niet goed tijdens het oefenen, dan is dat misschien niet zo vreemd. Bespreek in dat geval de opgave nog maar eens met je leraar, die kan je verder helpen.
- Opgave 3
- Opgave 6
- Opgave 12
- Opgave 25
- Opgave 27
- Opgave 29
- Opgave 32
- Opgave 33
Meer informatie over de moeilijkheid van de opgaven? Hier vind je een overzicht van alle opgaven uit dit examen en hoe moeilijk of gemakkelijk examenkandidaten deze vonden.
|
2017 tijdvak 2
2016 tijdvak 1
2016 tijdvak 2
2015 tijdvak 1
2015 tijdvak 2
