Curriculum Digitale Geletterdheid
Inleiding (Marian)
(Marian)
Leerlingen
Deze richtlijn voor een curriculum Digitale Geletterdheid is voortgekomen uit de wens van scholen om leerlingen bewuster, efficiënter en effectiever met digitale middelen om te leren gaan. Het is dan ook een richtlijn geworden die door meerdere scholen in het Voortgezet Onderwijs gebruikt kan worden. Op basis van onze ervaring uit een aantal good practices, kan iedere school hier een eigen invulling aan geven.
Docenten en ouders
Eén van de uitgangsplunten is dat Digitale Geletterdheid niet iets is alleen voor leerlingen, maar ook voor docenten én ouders. De wijze waarop ouders thuis maar ook op school met digitale middelen omgaan heeft invloed op hun kinderen: denk bijvoorbeeld aan het maken en delen van foto's en filmpjes met de mobiele telefoon. Het is vanzelfsprekend dat docenten ook voldoende digitaal geletterd dienen te zijn. Maar het betrekken van ouders heeft ook een positieve invloed op hetgeen er op school aan Digitale Geletterdheid wordt gedaan. Kortom: een totaalaanpak blijkt het meeste effect te hebben.
Elke school kan in de volgende onderdelen die zaken aanpassen, eruit halen of juist toevoegen of anders indelen, zoals de school dat wil. Dit is vaak afhankelijk van het stadium waarin de school zich bevindt m.b.t. het invoeren van digitale leermiddelen.
Gaat het nu nog om een pilot in een enkele klas of is de invoering al breder ingezet? Worden digitale leermiddelen in een paar vakken gebruikt of is ook hier sprake van een brede inzet in meerdere of misschien alle vakken?
Kaders (Marian)
(Marian) Bij het maken van deze richtlijn maken we gebruik van de volgende publieke informatie over Digitale Geletterdheid.
Stichting Leerplan Ontwikkeling SLO
In het onderwijs van de toekomst krijgen digitale vaardigheden een prominentere plaats. Samen met scholen ontwikkelt SLO een doorlopende leerlijn digitale geletterdheid waarin aandacht wordt besteed aan mediawijsheid, informatievaardigheden, computational thinking en ICT-basisvaardigheden.
Vakportaal Digitale Geletterdheid
Voorbeeldleerlijnen Digitale Geletterdheid
Voorbeeld leermiddelen Digitale Geletterdheid
Stichting Kennisnet
Kennisnet ondersteunt scholen bij een professionele inzet van ict.
Themapagina Digitale Geletterdheid (links naar publicaties, interviews, podcasts etc.)
Handboek Digitale Geletterdheid (van visie naar praktijk)
Curriculum.nu
Dit samenwerkingsverband van verschillende organisaties ontwikkelt 'bouwstenen voor digitale geletterdheid'. Op basis daarvan actualiseert het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) de kerndoelen voor digitale geletterdheid.
Voorstellen curriculum.nu Digitale Geletterdheid
De Kennismaatschap (Marian)
De vier leden van de Kennismaatschap zijn werkzaam voor het onderwijs op het brede vlak van onderwijs en ict . Wij adviseren en ondersteunen besturen en directies op o.a. de volgende gebieden:
- het gebruik van technologie in het onderwijs
- de invoering van devices
- digitale didactiek
- ICT bekwaamheid van docenten
- de inzet van digitale leermiddelen en leermiddelenbeleid
- AVG en privacywetgeving in het onderwijs
Wij kunnen bijvoorbeeld worden ingezet als projectmanager, adviseur, beleidsmedewerker en trainer.
De Kennismaatschap is onafhankelijk. Wij hebben geen belang in het gebruiken van hardware of software van bepaalde leveranciers of de keuze voor een specifiek platform.
Digitale Geletterdheid? [deze kop weg?]
Waarom Digitale Geletterdheid?
21e eeuwse vaardigheden (Marian)
Digitale geletterdheid heeft als doel om mensen op eigen kracht te leren functioneren in een samenleving waarin digitale technologie en media een belangrijke plaats hebben.
Het is belangrijk dat leerlingen kennis en vaardigheden verwerven en dat zij leren nadenken over de waarde van digitale technologie en media, voor zichzelf en de samenleving. Leerlingen leren digitale technologie gebruiken om uiting te geven aan hun eigen persoonlijkheid en creativiteit. Ook leren zij creatief gebruik te maken van digitale technologie, bijvoorbeeld bij het oplossen van problemen.
Daarom is digitale geletterdheid ook opgenomen in de 21e eeuwse vaardigheden. Digitale geletterdheid omvat vier gebieden:
- ICT-basisvaardigheden: het kunnen bedienen van een device zoals een desktop, laptop, tablet of smartphone en de bijbehorende software.
- Informatievaardigheden: het kunnen zoeken en vinden van informatie, de waarde zoals echtheid kunnen waarderen en de informatie kunnen verwerken t.b.v. correcte conclusies.
Mediawijsheid: het kunnen omgaan met media op een verstandige en veilige manier.- Computational thinking (algoritmisch denken): een probleem in logische deelproblemen kunnen opdelen en kunnen oplossen. Er gaan ook geluiden op om het begrip CT breder te trekken: het begrijpen van de werking van geavanceerde technologieën om ons heen. Zoals GPS, Mobiele communicatie, etc.
Digitale Geletterdheid volgens curriculum.nu
De opzet van curriculum.nu is vanuit zes thema's.
In zes thema's komen de vier domeinen van digitale geletterdheid aan bod: ICT-basisvaardigheden, informatievaardigheden, mediawijsheid en computational thinking.
Deze ze thema's zijn:
- Data en informatie
- Veiligheid en privacy in de digitale wereld
- De werking en het (creatieve) gebruik van digitale technologie
- Digitale communicatie en samenwerking
- Digitaal burgerschap
- Digitale economie
Doelen en randvoorwaarden
De doelen van het bekwamen in Digitale Geletterdheid zijn:
- zich bewust zijn van de mogelijkheden en gevolgen van het gebruik van media (hardware en software),
- creëren van een veilige digitale omgeving op school en daarbuiten,
- voorbereid zijn op het deelnemen aan een samenleving waarin digitalisering een grote rol speelt.
Om een curriculum Digitale Geletterdheid op te nemen in het totale curriculum van de school en dat te doen op een efficiënte en effectieve manier zijn de volgende uitgangspunten van belang:
- De school heeft uitdrukkelijk besloten om digitale geletterdheid in het curriculum op te nemen;
- Dit is gebaseerd op de visie die de school heeft op onderwijs en ict;
- Het leren over Digitale Geletterdheid maakt deel uit van een samenhangende leerlijn waarin leerlingen vaardig gemaakt worden.
Globale opzet van het curriculum (LEX)
Uitgangspunten (LEX)
- Digitale Geletterdheid (DG) niet een losstaand vak.
- DG start in de eerste weken van het brugjaar bij het uitdelen van de devices (zie ook ‘Draaiboek invoering laptopklassen’).
- Er is een leerlijn door de 4, 5 of 6 leerjaren van VO heen. DG is verweven in het totale curriculum en er wordt regelmatig op teruggekomen.
- DG is voor zowel leerlingen, personeel als ouders van belang.
Deze uitgangspunten zijn in onderstaand plaatje verwerkt (voor een opleiding met 4 leerjaren):
In de middelste laag wordt weergegeven dat:
- De leerlingen in elk jaar lessen krijgen waarin digitale geletterdheid een onderdeel is.
- Dat kan een workshop zijn, een onderdeel in een vakles, onderdeel in een projectweek, …
- Er een doorlopende leerlijn is, waarin leerlingen zich gedurende hun hele opleiding bekwamen in digitale geletterdheid.
De bovenste laag geeft aan dat er ook voor wordt gezorgd dat de docenten en OOP zich bekwamen in digitale geletterdheid. Zij zijn immers degenen die de kennis, vaardigheden en afspraken moeten doorgeven aan de leerlingen.
De onderste laag geeft aan dat de ouders bij voorkeur worden betrokken bij de digitale geletterdheid. Niet alleen worden zij geïnformeerd, maar waar mogelijk actief betrokken bij de lessen, bijvoorbeeld door een workshop of lezing te geven.
Ook geeft het schema aan dat DG geen vak op zich is. Onderdelen van DG kunnen aan bod komen in mentorlessen, in vaklessen en/of als onderdeel van een projectweek.
Meten van de bekwaamheidsbevordering
Wat bij het inzetten van de 21e eeuwse vaardigheden en daarmee ook digitale geletterdheid is achtergebleven, is het meten van de voortgang van een leerling in die vaardigheden. Hiervoor blijken zogenaamde rubrics en een portfolio zeer geschikte instrumenten.
Een rubric is een instrument waarmee de benodigde vaardigheden in meerdere niveaus worden beschreven en kunnen worden gemeten. Een rubric bestaat uit een tabel waarin in de eerste kolom de vaardigheden staan en in de kolommen daarnaast de niveaus waarop die vaardigheden kunnen worden behaald.
Hieronder een voorbeeld van twee Digitale Geletterdheid-vaardigheden uit het thema Mediawijsheid:
MEDIAWIJSHEID: Actief en bewust deelnemen aan de mediasamenleving
De invulling van de rubric-niveaus en benaming van de niveaus kan per school of opleiding verschillen: qua niveau, taalgebruik, …. Ook dit is dus maatwerk. Vaak wordt aangegeven welk niveau minimaal behaald moet zijn wil het als ‘voldoende’ worden beoordeeld.
Op één van de scholen waarin deze rubrics worden toegepast worden niet 4 maar 6 niveaus gehanteerd: de laagste 4 bevatten de niveaus die goed passen bij leerjaar 1, niveau 2 t/m 5 past het best bij leerjaar 2 en niveau 3 t/m 6 het best bij leerjaar 3 of hoger. Overigens mag een leerling best excelleren en niveau 6 behalen in leerjaar 1. Op deze wijze wordt ook een doorlopende leerlijn gecreëerd.
Bekwaamheidsbevordering leerlingen
Op basis van de rubrics kan een leerling bijhouden welke vaardigheden op welk niveau zijn behaald. Er zijn meerdere portfolio applicaties, en zoals altijd zal de school een voorkeur hebben voor bepaalde functionaliteiten en op basis daarvan een geschikt portfolio kunnen uitkiezen. Ook kan een portfolio een onderdeel zijn van een ander pakket zoals een ELO.
Goede ervaringen zijn opgedaan door de volgende uitgangspunten te hanteren:
- De leerling is zelf baas over het portfolio. Hij of zij geeft zelf de behaalde niveaus aan en gaat met de docent-coach daarover in gesprek.
- De leerling bepaalt het behaalde niveau niet alleen zelf. Door gebruik te maken van een zogenaamde 360-graden reflectie wordt een reële inschatting gegeven van het behaalde niveau. Het behaalde niveau wordt bepaald door wat de leerling zelf denkt dat hij/zij heeft behaald, plus de inschatting van andere leerlingen bijvoorbeeld uit de groep waarin met die leerlingen is samengewerkt, en de beoordeling van de docent.
- De leerling bepaalt aan het begin van de opdracht waarin de vaardigheid wordt opgedaan het ambitieniveau, op basis van het eerder behaalde resultaat. Indien voor het eerst wordt gewerkt aan die vaardigheid, is het niveau ‘brons’.
- In principe wordt voor elke les, waarin Digitale Geletterdheid aan de orde komt, bepaald aan welke vaardigheden uit welke DG-thema’s wordt gewerkt. Dat kunnen er meerdere zijn.
Er zijn verschillende rubrics te vinden om dit te meten. Een zeer globale rubric is de volgende: rubric digitale geletterheid (6 niveaus)
Door het SLO is een lijst van vaardigheden afgegeven voor de onderbouw van het VO. De rubrics hieruit kunnen gebruikt worden (als basis voor eigen) beschrijvingen van te behalen vaardigheidsniveaus: Rubrics_voor_algemene_vaardigheden_in_de_onderbouw
Bekwaamheidsbevordering docenten
Zonder bekwame docenten zal het onmogelijk zijn om leerlingen digitaal geletterd te maken. Vandaar dat ook aan de vaardigheidsbevordering van de docenten aandacht moet worden besteed.
Een goede manier om te beginnen is een nulmeting te doen. Daarvoor hebben wij een rubric beschikbaar die is gebaseerd op de eindkwalificaties leren en lesgeven met ICT van het iXperium.
Iedere docent kan – liefst via een 360-graden reflectie – beoordelen op welk niveau van welke vaardigheid hij of zij is aangeland. Op basis van het totaal van alle ingevulde rubrics kan een ontwikkelingsplan worden aangeboden, waarmee de docenten op het gewenste niveau kunnen geraken. Welk niveau dat is, kan bijvoorbeeld bepaald worden in functioneringsgesprekken.
De volledige rubric kan hier worden gedownload: rubric eindkwalificaties ict-vaardigheden docent.
Geadviseerd wordt om deze rubric op te nemen in bijvoorbeeld een online tool als ForAllRubrics. Hiermee kunnen alle docenten de rubric invullen terwijl de organisator een overzicht krijgt van de resultaten. Hiermee kan geïnventariseerd worden op welke punten welke vaardigheden bij welke docenten tekort schieten. Op basis hiervan kan op maat een professionaliseringsplan worden opgesteld. Voor sommige docenten betekent dat een korte individuele begeleiding, voor anderen kan dat het volgen van een trining zijn samen met collega's.
Rubrics die de vaardigheden op een bepaald thema meten zijn er ook:
Het opzetten van een curriculum Digitale Geletterdheid (MARIAN)
Bij het opzetten van een curriclum Digitale Geletterdheid (DG) volgen we een aantal stappen.
STAP 1: Bespreken en bepalen hoe het curriculum in het lesprogramma wordt verankerd: als een apart vak, als onderdeel van de mentoruren, geintegreerd in de verschillende vakken en verschillende leerjaren of als combinatie van al deze mogelijkheden
STAP 2: Het opzetten van een programma waarbij alle leerdoelen Digitale Geletterdheid worden afgedekt. Hierbij wordt ook een keuze gemaakt voor lesmateriaal: een methode Digitale Geletterdheid, het gebruik van passend lesmateriaal in verschillende vakken, het gebruik van open content, het arrangeren van eigen content etc.
STAP 3: Het trainen van de docenten in Digitale Geletterdheid
STAP 4: Invoering van het programma Digitale Geletterdheid
STAP 1
Aan de hand van een praatplaat bepalen we hoe we Digitale Geletterdheid binnen ons onderwijs gaan invoeren.
De ‘Praatplaat digitale geletterdheid’ is een praktische tool om in schoolteams in gesprek te gaan over hoe je digitale geletterdheid een plek kunt geven in het curriculum. De praatplaat ondersteunt je om samen een visie op het leergebied te ontwikkelen, brengt de huidige stand van zaken op de school in beeld en helpt om vervolgstappen te formuleren.
De praatplaat ondersteunt het gesprek binnen het schoolteam en bestaat uit twee delen:
- De voorkant van de praatplaat leidt tot een gezamenlijke ambitie ten aanzien van de invoering van digitale geletterdheid in het curriculum, de spreekwoordelijke stip op de horizon.
- De achterkant van de praatplaat helpt om de huidige stand van zaken te inventariseren en acties voor de korte en middellange termijn te formuleren.
Daarnaast is er een instructieblad bij de praatplaat, download hem hier.
De resultaten van de praatplaat zou je kunnen verwerken in een eerste voorstel:
- globaal: welke onderdelen verwerk je in het aparte vak DG (bijv. mentorles) en welke onderdelen kunnen in bepaalde vakken worden verwerkt (en om welke vakken gaat het dan?)
- in welke leerjaren verwerk je bepaalde onderdelen van het curriculum?
- in hoeverre betrek je ouders hierbij: alleen informerend of verwacht je meer?
- met wie binnen en buiten de school kun je eventueel samenwerken om de doelen DG te bereiken?
- hoe en wanneer ga je de docenten trainen op dit thema?
- zijn er nog randvoorwaarden die van belang zijn? (denk aan aanschaf bepaalde leermiddelen, devices en randapparatuur)
STAP 2
Gebruik de leerdoelenlijsten van SLO om een totaaloverzicht te krijgen. Vraag je bij ieder leerdoel af hoe en waar je dit kunt verwerken. Hiervoor kun je het volgende invulschema gebruiken (gebaseerd op leerdoelen SLO)
Invulschema lessenplan Digitale Geletterdheid
In dit invulschema leg je aan de hand van de leerdoelen Digitale Geletterdheid vast:
- in welk vak dit behandeld wordt
- welk lesmateriaal je hiervoor gebruikt: dit kan zowel een onderdeel van een bestaande (vak)methode zijn als andere (open content) of zelf ontwikkeld lesmateriaal
- in welk leerjaar je dit wilt behandelen
- of er een relatie is met andere leerdoelen
- eventuele toelichting
Bij het invullen van dit schema zie je vanzelf waar de accenten komen te liggen en wat de samenhang is met bepaalde vakken.
Een voorbeeld van een dergelijk ingevuld schyema vind je hier.
STAP 3
STAP 4
Lessenplan
Maatwerk
Als de visie en het daarop afgestemde beleid binnen de school zijn vastgesteld en worden gedragen door de hele school, is het tijd om de wat-vraag in te vullen. Wat ga je dan doen om de visie maar vooral de antwoorden op de hoe-vraag in te vullen?
Daarvoor hebben wij een raamwerk gemaakt, dat per school een eigen invulling zal krijgen. Die invulling is afhankelijk van meerdere factoren:
- Hoever wordt er gedigitaliseerd?
- Heeft men al invullingen voor het bekwamen in DG?
- Heeft men al een portfolio?
- In hoeverre zijn de docenten digitaal bekwaam?
Het hierna uitgewerkte raamwerk is dan ook meer een checklist (vergeten we niet iets) dan een ‘En zo moet het’. Welke activiteiten en waar die activiteit wordt uitgevoerd is aan de school om te bepalen. In hoeverre ouders erin betrokken worden, idem.
Hieronder staan voorbeelden hoe dat zou kunnen worden uitgewerkt.
Lesvoorbeelden
Er zijn complete methoden voor digitale geletterdheid op de markt. Uiteraard kunnen die zonder meer ingezet worden. Het lessenplan uit de vorige paragraaf kan daarbij dienen als een checklist. Mogelijk ontbrekende onderdelen kunnen dan worden toegevoegd.
Voor scholen die niet beschikken over zo’n methode, zijn hier een paar voorbeelden hoe je die lessen zelf kunt inrichten.
Start 1e schooljaar: knoppencursus
(Verwijzen naar Draaiboek laptopklassen)
- Knoppencursus
- Bediening device
- Inrichting, configureren, virusscanner, …
- Installatie (school)apps (ook Java/Flash/…)
- Accounts, belang wachtwoorden, Wifi, accu, …
- Wat doe je als iets niet werkt
- ELO (opdrachten vinden en inleveren)
- Magister/SOM
- MS OneDrive/Google drive/docs
- (School)e-mail
(10) Gouden Regels laten opstellen door de leerlingen zelf, laten ondertekenen en iedereen een digitale kopie geven!
Dit is een voorbeeld.
- Wat is de verantwoordelijkheid van de leerling: accu, opslagcapaciteit, vergeten mee te nemen, …
Thema ICT basisvaardigheden
Thema ICT basisvaardigheden
Thema Mediawijsheid
Thema mediawijsheid
Thema Informatievaardigheden
Thema informatievaardigheden
Thema Computational thinking
Dit thema is nog volop in ontwikkeling, vergeleken met de andere drie DG-thema’s. Het SLO heeft een pagina met een goede beschrijving van het thema Computational Thinking (algoritmisch denken): http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/21e-eeuwse-vaardigheden/digitale-geletterdheid/computational-thinking/voorbeeldmatig-leerplankader
Voorbeeld lessen:
