In de 16e eeuw verspreidde de protestantse godsdienst zich in Nederland. Deze godsdienst werd zelfs de belangrijkste in Nederland. Hoe deze godsdienst aan het einde van de 19e eeuw ook in de Nederlandse politiek een vaste plaats kreeg en welke rol Abraham Kuyper hierin speelde, laat deze opdracht zien. Ook zul je zien hoe het gedachtegoed van Kuyper nog steeds belangrijk is voor mensen.
In de volgende video maak je kennis met Abraham Kuyper. De informatie uit de video kun je gebruiken in de rest van deze opdracht.
Praat met een klasgenoot hoe het kan dat zijn invloed helemaal tot in Amerika reikte.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
omschrijven hoe Nederland een grotendeels protestants land is geworden.
omschrijven wanneer de emancipatie van de protestanten op gang kwam.
Uitleggen wat een confessionele partij is en waarom de ARP en zijn opvolger, het CDA, confessioneel zijn.
omschrijven wat bedoeld wordt met de term ‘kleine luyden’.
uitleggen wie Abraham Kuyper was en waar hij voor stond.
omschrijven hoe het gedachtegoed van de ARP tot op de dag van vandaag voortleeft in de Nederlandse politiek.
twee voorbeelden noemen van sporen van het nalatenschap van Kuyper en de ARP die nu nog te vinden zijn.
Wat kan ik al?
In deze opdracht gaat het over Abraham Kuyper.
Bestudeer uit de Kennisbank onderbouw de pagina over de protestanten.
Zorg dat je na het lezen van de Kennisbank kunt uitleggen wat de rol van Abraham Kuyper was bij het ontstaan van politieke partijen.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
In deze stap leer je hoe Nederland van een katholiek land een protestants land werd.
Stap 2
Wie was Abraham Kuyper en wat was zijn doel met het oprichten van de Anti-Revolutionaire Partij. Dat lees je in deze stap.
Stap 3
De ARP heeft ook in deze tijd nog steeds invloed. Nu in de vorm van het CDA.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct
Vul de juiste woorden en letters in in de puzzel.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Nederland protestants
Moederkerk van de Nederduitsch
Gereformeerde Kerk in Emden
Hoe Nederland een (grotendeels) protestants land werd.
Er was een tijd dat in Nederland alleen de rooms-katholieke godsdienst was toegestaan. Wie een andere godsdienst aanhing of het niet eens was met leerstellingen van de rooms-katholieke godsdienst en er openlijk voor uitkwam, werd streng gestraft door de Inquisitie, de kerkelijke rechtbank.
Toch durfden mensen overal in Europa zich te verzetten tegen de paus, de leider van de rooms-katholieke kerk, en uit te komen voor hun eigen opvattingen.
In de eerste helft van de 16e eeuw nam het verzet tegen de kerk toe. Verschillende groepen scheidden zich van de rooms-katholieke kerk af en stichtten eigen kerken. Deze kerken werden protestantse kerken genoemd, omdat ze ontstaan zijn als protest tegen het gezag van de rooms-katholieke kerk en tegen de rooms-katholieke geloofsleer. Samen vormen ze een nieuwe stroming binnen het christendom, het protestantisme.
Luther en Calvijn
We noemen twee protestantse kerken:
Johannes Calvijn 1509 - 1564
De lutheraanse kerk, gesticht door de Duitse geestelijke Maarten Luther (1483-1546). Hij keerde zich van de paus af, omdat hij het niet eens was met enkele leerstellingen van de rooms-katholieke godsdienst. Ook was hij fel tegen de verkoop door de rooms-katholieke kerk van aflaten (een aflaat is kwijtschelding voor God van straffen in het hiernamaals). Met deze verkoop wilde de kerk de bouw van de Sint Pieterskerk in Rome bekostigen.
De calvinistische kerk, gesticht door de Zwitser Johannes Calvijn (1509-1564). Ook Calvijn keerde zich tegen de paus vanwege onenigheid over bepaalde rooms-katholieke opvattingen en leerstellingen.
Luther en Calvijn kregen in Nederland veel aanhangers, Calvijn nog de meeste. In Nederland werd uiteindelijk de meerderheid van de bevolking protestants.
Vervolging protestanten
Maarten Luther 1483-1546
In die tijd was de rooms-katholieke koning van Spanje de baas in Nederland en werden protestanten vervolgd, vooral na 1550. Voor Nederlanders was dat de aanleiding om in 1568 in opstand te komen tegen de Spaanse koning. Ze wilden vrijheid van godsdienst. De opstandelingen wilden zich afscheiden van het Spaanse koninkrijk. Deze Opstand, ook bekend als de Tachtigjarige Oorlog, eindigde in 1648 met de Vrede van Münster. Toen werd Nederland als onafhankelijk en zelfstandig land erkend en kregen de Nederlandse burgers vrijheid van godsdienst.
In 1571, toen de Opstand al aan de gang was, werd in Emden in Oost-Friesland de Nederduitsch Gereformeerde Kerk opgericht. In 1816, een jaar nadat hij koning van Nederland was geworden, maakte Willem I van deze kerk de staatskerk van Nederland. Daardoor werd het geloof dat deze kerk uitdroeg de staatsgodsdienst van Nederland. Zelf werd Willem I leider van de staatskerk. Hij veranderde de naam van de staatskerk in Nederlands Hervormde Kerk.
Stap 2: Kuyper en de ARP
Abraham Kuyper en de ARP
Hendrik de Cock 1801-1842
Toch waren niet alle protestanten even tevreden over de staatskerk. Ze raakten onderling verdeeld door ruzies over hun geloof. Dat leidde twee keer tot het ontstaan van een nieuwe protestantse kerk naast de staatskerk.
De eerste nieuwe kerk was de Christelijk Gereformeerde Kerk. De grondlegger hiervan was de predikant Hendrik de Cock (1801-1842). Hij werd in 1823 predikant en werkte in verschillende gemeentes in Groningen. Als predikant van het Groningse Ulrum werd hij door zijn preken tot in de verre omtrek enorm populair. In zijn preken gaf hij zijn collega-predikanten er flink van langs. Ze zouden volgens hem echtbreuk plegen, zich schuldig maken aan meineed en niet streng genoeg zijn in hun geloof. Het leverde hem ruzies op met zijn collega’s en met de Nederlands Hervormde Kerk.
Nadat deze kerk hem in 1834 zijn baan had afgenomen, begon hij voor zichzelf te werken als predikant. Andere ontevreden predikanten volgden zijn voorbeeld. Deze uittocht van predikanten staat bekend als de Afscheiding of Wederkeer. Samen vormden de afgescheiden predikanten een nieuwe kerk, de Christelijk Gereformeerde Kerk. In 1848 erkende koning Willem II deze kerk.
De andere nieuwe kerk ontstond nadat in 1886 steeds meer predikanten zich afscheidden van de Nederlands Hervormde Kerk. De afscheiding werd aangevoerd door Abraham Kuyper (1837-1920) die toen predikant was van de Hervormde Gemeente Amsterdam. De gemeenten die uit de staatskerk stapten, werden dolerende (droevige of klagende) kerken genoemd en de afscheiding raakte bekend als de Doleantie. De afgescheiden gemeenten verenigden zich in de Nederduits Gereformeerde Kerk.
In 1892 gingen deze gemeenten samen met gemeenten uit de Christelijk Gereformeerde Kerk op in de Gereformeerde Kerken in Nederland. Toen bleef er dus één protestants alternatief over.
Streven naar emancipatie
Abaham Kuyper 1837-1920
Behalve de onderlinge verdeeldheid was er ook de protestantse ontevredenheid over het landbestuur van Nederland. Veel protestanten vonden dat het bestuur niet genoeg voor hen opkwam en hen in de kou liet staan. De protestanten streefden naar een volwaardige positie in de maatschappij, of anders gezegd: naar emancipatie.
Een van de voortrekkers bij dit streven naar emancipatie was Abraham Kuyper.
Kuyper werd in 1837 geboren. In 1863 werd hij predikant. En Kuyper was op meer fronten actief. Zo richtte hij De Standaard op, een protestants dagblad dat later het lijfblad van de antirevolutionairen werd. Van 1872 tot aan zijn dood in 1920 was hij er hoofdredacteur. Hij was de grondlegger van de Vrije Universiteit in Amsterdam en werkte er als hoogleraar en als rector. Van 1874 tot 1877 was hij lid van de Tweede Kamer. Daarna werkte hij weer als predikant. In 1879 richtte hij de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) op. Net als Kuyper zelf waren de meeste leden van deze nieuwe partij ook lid van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Van 1894 tot 1901 was hij weer lid van de Tweede Kamer. In 1901 werd hij minister van Binnenlandse zaken, tot 1905. Kuyper bleef tot aan zijn dood een grote rol spelen in de Nederlandse politiek.
Wat wilde Kuyper als politicus en met zijn politiek partij bereiken?
Kijk naar de twee films en beantwoord dan de vragen.
Kijk van 2.30 min tot 5.20 min
Kijk tot 2.03 min
Antirevolutionair?
Groen van Prinsterer 1801-1876
Je vraagt je misschien af waarom de partij van Kuyper Anti Revolutionaire Partij was gaan heten? Het zit zó: De term “antirevolutionair” was bedacht door de politicus Groen van Prinsterer (1801-1876) Hij was tegen de ideeën van de Franse Revolutie waarin vrijheid, gelijkheid, het streven naar democratie en scheiding van kerk en staat centraal stonden. Dat Kuyper het (grotendeels) met hem eens was, liet hij blijken door deze term op te nemen in de naam van zijn partij.
Stap 3: Van ARP naar CDA
Savornin Lohman 1837 - 1924
Van de ARP naar het CDA
Hoe het verder ging met de ARP? De ARP had te maken met onderlinge ruzies en afsplitsingen.
Zo kregen Kuyper en parlementair leider De Savornin Lohman ruzie met elkaar over de vraag of het kiesrecht moest worden uitgebreid of niet. Kuyper was voor, De Savornin Lohman niet. In 1898 verliet De Savornin Lohman de ARP en richtte de Vrij-Anti-revolutionairen op. Uit die partij ontstond in 1908 de Christelijk Historische Unie (CHU). De meeste aanhangers van deze partij waren lid van de Nederlands Hervormde Kerk.
Een andere afsplitsing deed zich voor in 1905. Toen verlieten leden van de ARP de partij uit onvrede met het regeringsbeleid waarvoor ook de ARP verantwoordelijk was. De ontevreden leden gingen verder in de vooruitstrevende Christen-Democratische Partij (CDP). De CDP fuseerde vervolgens in 1926 en vormde uiteindelijk in 1945, samen met twee andere partijen, de PvdA.
Ontzuiling en ontkerkelijking
De jaren ’60 waren niet best voor de confessionele partijen. Door ontzuiling en ontkerkelijking liepen de ledenaantallen terug en trokken ze minder stemmen bij verkiezingen. In 1967 begonnen de ARP, de CHU en de Katholieke Volkspartij (KVP) onderhandelingen over een fusie van deze drie partijen. In 1980 was het zover en gingen de confessionele partijen samen verder als het Christen Democratisch Appèl (CDA).
Nalatenschap Kuyper en ARP De ARP mag dan wel niet meer bestaan, toch zijn er in Nederland nog sporen te vinden van wat er (mede) door de ARP en zijn voorman Abraham Kuyper is bereikt.
Drie voorbeelden:
De Vrije Universiteit in Amsterdam bestaat nog steeds.
Alle scholen, openbare en bijzondere (protestantse, katholieke, islamitische), worden sinds 1917 door de overheid betaald. Kuyper en de ARP hebben daar samen met de rooms-katholieke partij RKPN hard voor gevochten in de zogenaamde Schoolstrijd.
Kuyper en sommige van zijn partijgenoten (en ook de RKPN) wilden uitbreiding van het kiesrecht. Die uitbreiding is er ook gekomen, eveneens in 1917. Toen werd algemeen kiesrecht voor alle volwassen mannen ingevoerd en twee jaar later ook algemeen kiesrecht voor alle volwassen vrouwen.
Afronding
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Protestantisme
Kerkelijke stroming die in de eerste helft van de 16e eeuw ontstond als protest tegen het gezag van de rooms-katholieke kerk.
Confessionele partij
Politieke partij die zijn doelstellingen baseert op een geloof.
Seculiere partij
Politieke partij die zijn doelstellingen baseert op wereldse basis en niet op een geloof.
Anti Revolutionaire Partij (ARP)
Politieke Partij die in 1879 werd opgericht door Abraham Kuyper. De leden waren meestal lid van de Gereformeerde Kerken in Nederland.
Kleine luyden
Kleine luyden betekent "gewone mensen" en is de bevolkingsgroep die zich onder leiding van Abraham Kuyper in de Negentiende eeuw losmaakte van de Nederlandse Hervormde Kerk. Abraham Kuyper gebruikte de term "kleine luyden" om er de nederigheid van zijn achterban mee te benadrukken.
Abraham Kuyper
Predikant en politicus (1837 - 1920) die streefde naar een volwaardige positie van protestanten in de maatschappij. In 1879 richtte hij de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) op en hij was van 1901 tot 1905 minister van Binnenlandse Zaken. De Vrije Universiteit in Amsterdam werd ook door hem opgericht.
Cristen Democratisch Appèl (CDA)
Politieke partij die werd opgericht in 1967 en ontstond door een fusie van drie confessionele partijen: de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), de Christelijk Historische Unie (CHU) en de Katholieke Volkspartij (KVP).
Eindproduct: Puzzel
Als eindproduct van deze opdracht maak je een puzzel. Alle woorden die je invult, hebben te maken met de geschiedenis van de protestante stroming in Nederland en zijn rol in de Nederlandse politiek.
Door de puzzel goed op lossen, laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald.
Je hebt gezien hoe Nederland een protestants land werd ondanks onderdrukking en vervolging tijdens de Opstand. Je hebt ook kennis gemaakt met Abraham Kuyper, zijn Anti-Revolutionaire Partij en het gedachtegoed van deze partij. Je laat nu zien dat je deze kennis paraat hebt door deze puzzelop te lossen. Maak een kopie in je eigen omgeving.
Je krijgt een omschrijving van een woord. Dat woord vul je in. Je kijkt in de kolom daarachter welke letter je nodig hebt en die letter zet je in de laatste kolom.
Als je hiermee klaar bent, moeten de letters in de kolom helemaal rechts van boven naar beneden een woord vormen waarmee (aanhangers van) christelijke politieke partijen worden aangeduid. Om je een voorbeeld te geven is de eerste rij al ingevuld.
Klaar?
Laat je oplossing aan je docent zien.
Beoordeling
Je docent beoordeelt de oplossing van de puzzel.
Bij de beoordeling let je docent op:
De inhoud: Heb je alle vragen correct beantwoord?
Heb je de puzzel goed opgelost?
Heb je daarmee laten zien dat je de leerdoelen hebt bereikt?
Terugkijken
Intro
Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht.
Gaf de video een goed beeld van wat je in deze opdracht ging doen? Had je al wel eens van Abraham Kuyper gehoord?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Had je die tijd ook nodig voor deze opdracht of kwam je tijd te kort?
Inhoud
Wist je al veel over dit onderwerp?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht? Is het gelukt om alle woorden in de puzzel te verwerken? Wist je alle woorden zo of moest je nog dingen opzoeken?
Heb je de indruk dat je, met het maken van de puzzel, hebt laten zien dat je de leerdoelen beheerst?
Het arrangement Protestantisme - Abraham Kuyper vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO-KGT. leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Staatsinrichting. Het onderwerp van deze les is Protestantisme en Abraham Kuyper. Het materiaal beschrijft dat omschrijven dat Nederland een grotendeels protestants land is geworden doordat mensen zich gingen afzetten tegen de rooms-katholieke kerk. Aan bod komen twee protestantse kerken, de lutheraanse kerk en de calvinistische kerk. De protestanten streefden naar een volwaardige positie in de maatschappij, of anders gezegd: naar emancipatie. Abraham Kuyper was een predikant die lid was dvan de Gereformeerde kerken in Nederland. Hij hield zich bezig met de politiek door de Anti-revolutionaire partij op te richten (ARP). Hij richte zich op de 'normale' burger (de kleine luyden), die vaak een orthodox-protestantse achtergrond hadden). In de politiek waren confessionele partijen, gebaseerd op geloof en seculiere partijen, gebaseerd op wereldse basis. In 1898 splitste een deel van de ARP zich af en vormde de Christelijk Historische Unie, waarvan de leden voornamelijk lid waren van de Nederlands Hervormde Kerk. Later splitste nog een deel zich af naar de Christen-Democratische Partij , welke uiteindelijk met nog twee partijen de PvdA werden. De meeste confessionele partijen werden 1 grote partij (Christen Democratisch Appèl) of verdwenen door ontzuiling en ontkerkelijking. Maar er zijn tegenwoordig nog steeds sporen van de ideeën van Kuyer terug te vinden zoals dat alle scholen door de overheid worden betaald, dat de vrije Universiteit van Amsterdam nog steeds bestaat en de uitbreiding van het kiesrecht is er uiteindelijk inderdaad te komen.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO-KGT. leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Staatsinrichting. Het onderwerp van deze les is Protestantisme en Abraham Kuyper. Het materiaal beschrijft dat omschrijven dat Nederland een grotendeels protestants land is geworden doordat mensen zich gingen afzetten tegen de rooms-katholieke kerk. Aan bod komen twee protestantse kerken, de lutheraanse kerk en de calvinistische kerk. De protestanten streefden naar een volwaardige positie in de maatschappij, of anders gezegd: naar emancipatie. Abraham Kuyper was een predikant die lid was dvan de Gereformeerde kerken in Nederland. Hij hield zich bezig met de politiek door de Anti-revolutionaire partij op te richten (ARP). Hij richte zich op de 'normale' burger (de kleine luyden), die vaak een orthodox-protestantse achtergrond hadden). In de politiek waren confessionele partijen, gebaseerd op geloof en seculiere partijen, gebaseerd op wereldse basis. In 1898 splitste een deel van de ARP zich af en vormde de Christelijk Historische Unie, waarvan de leden voornamelijk lid waren van de Nederlands Hervormde Kerk. Later splitste nog een deel zich af naar de Christen-Democratische Partij , welke uiteindelijk met nog twee partijen de PvdA werden. De meeste confessionele partijen werden 1 grote partij (Christen Democratisch Appèl) of verdwenen door ontzuiling en ontkerkelijking. Maar er zijn tegenwoordig nog steeds sporen van de ideeën van Kuyer terug te vinden zoals dat alle scholen door de overheid worden betaald, dat de vrije Universiteit van Amsterdam nog steeds bestaat en de uitbreiding van het kiesrecht is er uiteindelijk inderdaad te komen.
In de 16e eeuw verspreidde de protestantse godsdienst zich in Nederland. Deze godsdienst werd zelfs de belangrijkste in Nederland. Hoe deze godsdienst aan het einde van de 19e eeuw ook in de Nederlandse politiek een vaste plaats kreeg en welke rol Abraham Kuyper hierin speelde, laat deze opdracht zien. Ook zul je zien hoe het gedachtegoed van Kuyper nog steeds belangrijk is voor mensen.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
In deze opdracht gaat het over Abraham Kuyper.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
