De Duitse Democratische Republiek (DDR) heeft veertig jaar bestaan. Deze communistische staat controleerde zijn eigen bewoners met behulp van verschillende massaorganisaties, maar vooral via het Ministerium für Staatssicherheit, kortweg Stasi, een zeer effectieve geheime dienst.
De Stasi voerde een schrikbewind voor iedereen die zich niet strikt aan de communistische regelgeving hield.
Verslaggever Jeroen Akkermans van het RTL-nieuws ging op bezoek bij een voormalig gevangenis van de Stasi in Berlijn.
Bespreek met een klasgenoot wat jullie denken dat de Stasi was en waarom ze een schrikbewind voerden.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
omschrijven hoe en wanneer de Duitse Democratische Republiek is ontstaan.
omschrijven welke relatie er bestond tussen de DDR en de Sovjet-Unie en waarom de DDR een communistische staat genoemd kan worden.
uitleggen hoe de Oost-Duitsers op alle terreinen met de communistische partij SED te maken hadden.
minimaal twee voorbeelden geven van hoe ver de Stasi, de Oost-Duitse geheime dienst, ging bij zijn controle op het doen en laten van de Oost-Duitse burgers.
omschrijven dat burgers, die in de ogen van de Stasi wat misdaan hadden, streng werden gestraft.
omschrijven hoe en wanneer de DDR ten einde kwam.
Wat kan ik al?
In deze opdracht gaat het over de DDR en de Stasi.
Bestudeer uit de Kennisbank onderbouw de pagina over het dagelijks leven in de Oostbloklanden.
Zorg dat je na het lezen van de Kennisbank de volgende stelling uit kunt leggen:
'Als je het niet eens was met de communistische regering, was je je leven niet zeker'.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest een tekst over het communisme en de verkiezingen in de Duitse Democratische Republiek (DDR).
Stap 2
Je leest een tekst over de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland, de SED. Wat was hun rol binnen de communistische partij en waarom waren hier zoveel mensen lid van?
Stap 3
Je leest een tekst over de Stasi. De geheime dienst in de DDR. Je leest over de invloed van de Stasi op bijna elke inwoner.
Stap 4
Je leest een tekst over het verdwijnen van de DDR en de gevolgen daarvan voor de communistische partijen.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct
In de rol van een medewerker van het Stasi-museum een lijst maken van dingen die je aan het publiek zou willen laten zien.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1 - Boeren- en arbeidersstaat
Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. De Sovjet-Unie kreeg de macht in het oostelijk deel van Duitsland. Bij verkiezingen in 1946, de Stadsverordnetenversammlung (=gemeenteraadsverkiezing) in Berlijn, wonnen de communisten minder dan 20% van alle stemmen.
In 1949 richtten de Sovjets de Duitse Democratische Republiek (DDR) op, vaak ook Oost-Duitsland genoemd. De DDR beschouwde zichzelf als de eerste ‘boeren- en arbeidersstaat op Duitse bodem’. De vlag van de DDR verwees daar ook naar: het DDR-wapen in de vlag toonde een hamer en passer omringd door rogge. De DDR-vlag werd standaard getoond naast de communistische rode vlag.
Bij de eerste verkiezingen van de DDR wonnen de communisten met 99%.
Dat is niet zo gek: andere partijen waren verboden en van vrije verkiezingen was geen sprake.
In juni 1953 besloot de Oost-Duitse regering dat, om de arbeidsproductie te verhogen, de arbeiders langer moesten werken. Tegelijkertijd werden de prijzen voor levensmiddelen verhoogd. De Oost-Duitsers pikten dat niet en gingen op 17 juni in 500 plaatsen de straat op. Ze bezetten de staatsgebouwen, bestormden gevangenissen en staken panden in brand.
De Oost-Duitse regering vroeg de Sovjet-Unie om hulp. De Russen stuurden twintigduizend militairen en ze gebruikten tanks om de rust te herstellen. Er werden zesduizend mensen opgepakt en er kwamen zo’n 50 mensen om het leven.
Stap 2 - SED
Het leven in de Duitse Democratische Republiek werd bepaald door de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland, de SED. Alleen wie lid was van de SED of van een aan de SED verwante organisaties kon een fatsoenlijke baan krijgen.
Er waren vijf massaorganisaties voor jongeren, vrouwen, boeren, arbeiders en mensen met een creatief beroep (schrijvers, fotografen, acteurs, regisseurs e.d.) De mensen met een creatief beroep waren verenigd in de Kulturbund, de Cultuurbond).
Een schrijver die geen lid was van de Kulturbund kreeg geen kans om zijn boeken te laten uitgeven. Een regisseur die niet bij de Kulturbund was aangesloten kreeg geen kans om zijn toneelstukken te laten uitvoeren.
Een van de grootste massaorganisaties was de Freie Deutsche Jugend (FDJ), de Vrije Duitse Jeugd. De FDJ was officieel onafhankelijk, maar iedere jongere werd geacht lid te zijn. Als je geen lid was, kreeg je grote problemen bij de keuze van een opleiding en werk. De leraren oefenden zware druk op de leerlingen uit om lid te worden van de FDJ. De FDJ organiseerde diverse uitstapjes naar de Sovjet-Unie en andere communistische landen in Oost-Europa.
Eigenlijk was iedereen lid van de FDJ. Een bekend ex-FDJ-lid is bijvoorbeeld de Duitse premier Angela Merkel. Over haar FDJ-verleden zegt ze dat ze lid werd omdat het vrijwel de enige manier van vrijetijdsbesteding was in de DDR.
In 1989 telde de FDJ 2,3 miljoen leden. Nu, na de opheffing van de DDR (zie stap 4), heeft de FDJ nog maar 200 leden…De SED veranderde na de opheffing van de DDR zijn naam in PDS (Partij van het Democratische Socialisme). Bij de eerste verkiezing voor het nieuwe Oost-Duitsland in 1990 kreeg de PDS nog maar 16,3% van alle stemmen. Bij de eerste verkiezingen na de hereniging van de beide Duitslanden in datzelfde jaar kreeg de PDS nog maar 2,4% van de stemmen.
In 2007 ging de PDS op in Die Linke (fusie van linkse partijen). In 2013 won Die Linke 8,2% van alle stemmen.
Stap 3 - Stasi
Het meeste beruchte onderdeel van de SED was de Stasi. De Stasi was voluit het Ministerium für Staatssicherheit (Ministerie voor Staatsveiligheid), een afdeling van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De Stasi was een geheime dienst met twee taken: het bespioneren van de eigen bevolking en spionage in het buitenland. De Stasi werd gezien als één van de meest effectieve geheime diensten van de wereld.
De Stasi infiltreerde meermalen met succes in West-Duitsland. Zo was Günther Guillaume jarenlang de rechterhand van de West-Duitse bondskanselier Willy Brandt. Hij speelde veel belangrijke informatie door aan de Stasi. Toen in 1974 zijn spionage aan het licht kwam, trad de bondskanselier af.
De infiltratie in eigen land was nog veel groter. De Stasi had 91.000 medewerkers en 174.200 ‘inoffiziele Mitarbeiter‘ (IM-ers, ‘onofficiële’ medewerkers). Dat hield in dat 1 op de 50 mensen in de DDR met de Stasi samenwerkte. Iedereen kon een informant zijn: een buurman, een vriendin of je oom. Het kwam zelfs voor dat echtgenoten elkaar in de gaten hielden en rapporten doorgaven aan de Stasi-medewerkers.
Ook kinderen waren een goede informatiebron. Zo gingen veel leraren in kringgesprekken na of er bij kinderen thuis stiekem naar de West-Duitse televisie werd gekeken. Zo vroegen bijvoorbeeld of ze naar het journaal hadden gekeken. Zo ja: ‘Welke vorm had de klok waarmee het journaal opende?’ Als een kind zei dat ze een ronde klok had gezien, was dat voor de Stasi een sein om de ouders aan te pakken; de Oost-Duitse televisie had namelijk een vierkante klok.
Naast informatie via IM-ers verzamelde de Stasi informatie door op grote schaal telefoons af te luisteren en mensen in hun doen en laten te filmen. Maar ook poststukken werden geopend en brieven werden gelezen.
‘Das Leben der Anderen’ (‘Het leven van de anderen’) is een Oscarwinnende film uit 2006 over een Stasimedewerker die de opdracht heeft om een toneelschrijver en zijn vriendin, een actrice, af te luisteren. Langzaamaan beseft hij dat hij aan de verkeerde kant staat en dat hij werkt voor een boosaardig regime.
De film is een goede illustratie van hoe de Stasi te werk ging. Kijk de trailer.
Wie in de ogen van de Stasi wat verkeerds had gedaan, kon worden gearresteerd, gemarteld en zelfs gedood (officieel kende de DDR geen doodstraf, maar verschillende gevangenen zijn in het geheim geëxecuteerd). Tussen 1960 en 1989 had de DDR in totaal 280.000 politieke gevangenen. Een groot deel van hen was opgepakt bij een mislukte poging te vluchten naar West-Duitsland (de zogenaamde Republikflucht, een vlucht uit de Republiek). De meeste gevangenen werden ingezet voor dwangarbeid.Bij het uiteenvallen van de DDR probeerden Stasi-medewerkers alle dossiers te vernietigen. Veel dossiers zijn door de papierversnipperaar gegaan, maar het merendeel is bewaard gebleven doordat veel burgers archieven bezet hielden.
KRO Brandpunt maakte in 1990 een reportage over de Stasi. Het is een lange reportage. Overleg met jullie docent of jullie deze oude reportage mogen kijken.
Stap 4 - Het verdwijnen van de DDR
De viering van het veertigjarig
bestaan van de DDR op 7
oktober 1989.
Op de eerste rij (links naast de
militair) Oost-Duitse partijleider
Honecker en links daarvan
Gorbatsjov de partijleider van de
Sovjet-Unie.
De DDR werd lange tijd gezien als de trouwste bondgenoot van de Russen. Ter ere van het veertigjarig bestaan van de DDR op 7 oktober 1989 geeft de SED-leider Honecker aan dat de communistische DDR veertig jaar lang goed werk heeft gedaan. Bij een bijeenkomst vraagt hij -in aanwezigheid van de Russische leider Gorbatsjov- iedereen het glas te heffen op de volgende veertig jaar.
Maar bij een fakkeltocht die avond daarvoor in Oost-Berlijn zongen veel FDJ-leden al niet de gebruikelijke communistische liederen, maar scandeerden ze: ‘Gorbi help ons!’
Gorbi stond natuurlijk voor Gorbatsjov, de president van de Sovjet-Unie. Hij had vergaande veranderingen aangekondigd. Veel FDJ-jongeren wilden die veranderingen ook.
Een maand later al, op 9 november 1989, kregen de FDJ-jeugd en veel andere Oost-Duitsers hun zin. Die avond viel de Berlijnse Muur en de DDR hield op te bestaan.Na veertig jaar officieel gescheiden te zijn geweest, werden de Duitsers weer herenigd. West- en Oost-Duitsland werden voortaan weer als Duitsland (Bondsrepubliek Duitsland) aangeduid.
Afronding
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Bezettingszone
Situatie waarbij (een deel van) een land wordt bezet of gecontroleerd door een ander land. Zo was Duitsland na de Tweede Wereldoorlog verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. Ook Berlijn was op die manier verdeeld.
Duitse Democratische Republiek (DDR)
In 1949 werd de Duitse Democratische Republiek (DDR) opgericht op het door de Sovjets bezette oostelijke deel van Duitsland als reactie op de stichting van de Bondsrepubliek Duitsland in de drie westelijke bezettingszones. Het was een communistische staat die tot 1990 heeft bestaan. Ook het oostelijk deel van Berlijn hoorde erbij en dit was de hoofdstad van de DDR.
Oost-Duitsland (DDR)
Benaming voor de Duitse Democratische Republiek (DDR).
Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED)
Van 1949 tot 1990 was deze partij de regerende communistische partij in de Duitse Democratische Republiek. De partij had de absolute macht en tegenstand of oppositie waren niet toegestaan.
Kulturbond
Eén van de vijf masssaorganisaties die na 1945 is opgericht in de voormalige DDR. Mensen met een creatief beroep waren er lid van. Het doel was om een anti-fascistische en democratische cultuur in Duitsland te bevorderen.
Freie Deutsche Jugend (FDJ)
Communistische jeugdbeweging in Duitsland die werd opgericht in 1936. De FDJ was officieel onafhankelijk, maar wie geen lid werd kreeg problemen bij studiekeuze en werk.
Eindproduct
Het Stasi-gebouw
in Oost-Berlijn;
tegenwoordig is het
een museum
Medewerker van het Stasi-museum
Stel, je bent een medewerker van het Stasi-museum.
Wat zou je allemaal in het museum willen laten zien?
Laat je fantasie de vrije loop.
Samen met enkele andere medewerkers van het museum maken jullie een lijst met de items die jullie aan het publiek zouden willen laten zien.
Omdat de directeur van het museum uit alle lijsten een keuze moet maken, is het belangrijk dat jullie bij elk item een korte toelichting geven.
Zoek, waar mogelijk, ook afbeeldingen van de items op internet
Dit alles verwerk je in een (Google-)document.
Beoordeling
De lijst laten jullie beoordelen door jullie docent.
Bij de beoordeling let jullie docent op:
De inhoud: laat jullie lijst zien dat jullie begrepen hebben hoe diep de Stasi ingreep op het leven van de Oost-Duitsers en hoe belangrijk het is om die items voor de toekomst te bewaren?
De vorm: is jullie lijst met zorg gemaakt: is het leesbaar en boeiend geschreven?
Taalfouten: bevat de lijst niet te veel taalfouten?
Terugkijken
Intro
Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht.
Gaf de video een goed beeld van de Stasigevangenis en het daar heersende schrikbewind?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Had je die tijd ook nodig voor deze opdracht of kwam je tijd te kort?
Inhoud
Wist je al veel over de DDR en Stasi? Vond je het een interessante opdracht?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht? Ging het goed? Is het gelukt om een lijst met items op te stellen die een duidelijk beeld geven van het leven met en onder de Stasi? Welk item heeft op jou de meeste indruk gemaakt? Leg uit waarom.
Het arrangement DDR en Stasi vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO-KGT. leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema De Koude Oorlog. Het onderwerp van deze les is DDR en Stasi. De Duitse Democratische Republiek (DDR) heeft veertig jaar bestaan. Deze communistische staat controleerde zijn eigen bewoners met behulp van verschillende massaorganisaties, maar vooral via het Ministerium für Staatssicherheit, kortweg Stasi, een zeer effectieve geheime dienst. De Stasi voerde een schrikbewind voor iedereen die zich niet strikt aan de communistische regelgeving hield. Het materiaal bespreekt dat Duitsland na de Tweede Wereldoorlog werd verdeeld in vier bezettingszones: Amerikaans, Brits, Frans en Sovjet-Russisch. De Sovjet-Unie kreeg controle over het oostelijk deel en richtte in 1949 de Duitse Democratische Republiek (DDR) op. De DDR werd geregeerd door de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED) en had een autoritair regime. De SED had controle over alle aspecten van het leven, inclusief banen en cultuur. Lidmaatschap van de SED en gelieerde organisaties was vereist voor kansen en privileges. De Freie Deutsche Jugend (FDJ) was de officiële jeugdorganisatie en had grote invloed op de jongeren. De Stasi, de geheime dienst van de DDR, hield uitgebreid toezicht op de bevolking, met informanten en spionageactiviteiten. In 1989 leidden politieke veranderingen, waaronder de val van de Berlijnse Muur, tot de hereniging van West- en Oost-Duitsland. Verder begrippen die bij deze les horen zijn: Oost-Duitsland (DDR) en kulturbond.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO-KGT. leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema De Koude Oorlog. Het onderwerp van deze les is DDR en Stasi. De Duitse Democratische Republiek (DDR) heeft veertig jaar bestaan. Deze communistische staat controleerde zijn eigen bewoners met behulp van verschillende massaorganisaties, maar vooral via het Ministerium für Staatssicherheit, kortweg Stasi, een zeer effectieve geheime dienst. De Stasi voerde een schrikbewind voor iedereen die zich niet strikt aan de communistische regelgeving hield. Het materiaal bespreekt dat Duitsland na de Tweede Wereldoorlog werd verdeeld in vier bezettingszones: Amerikaans, Brits, Frans en Sovjet-Russisch. De Sovjet-Unie kreeg controle over het oostelijk deel en richtte in 1949 de Duitse Democratische Republiek (DDR) op. De DDR werd geregeerd door de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED) en had een autoritair regime. De SED had controle over alle aspecten van het leven, inclusief banen en cultuur. Lidmaatschap van de SED en gelieerde organisaties was vereist voor kansen en privileges. De Freie Deutsche Jugend (FDJ) was de officiële jeugdorganisatie en had grote invloed op de jongeren. De Stasi, de geheime dienst van de DDR, hield uitgebreid toezicht op de bevolking, met informanten en spionageactiviteiten. In 1989 leidden politieke veranderingen, waaronder de val van de Berlijnse Muur, tot de hereniging van West- en Oost-Duitsland. Verder begrippen die bij deze les horen zijn: Oost-Duitsland (DDR) en kulturbond.
De Duitse Democratische Republiek (DDR) heeft veertig jaar bestaan. Deze communistische staat controleerde zijn eigen bewoners met behulp van verschillende massaorganisaties, maar vooral via het Ministerium für Staatssicherheit, kortweg Stasi, een zeer effectieve geheime dienst.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
In deze opdracht gaat het over de DDR en de Stasi.
Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. De Sovjet-Unie kreeg de macht in het oostelijk deel van Duitsland. Bij verkiezingen in 1946, de Stadsverordnetenversammlung (=gemeenteraadsverkiezing) in Berlijn, wonnen de communisten minder dan 20% van alle stemmen.
Het leven in de Duitse Democratische Republiek werd bepaald door de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland, de SED. Alleen wie lid was van de SED of van een aan de SED verwante organisaties kon een fatsoenlijke baan krijgen.
Het meeste beruchte onderdeel van de SED was de Stasi. De Stasi was voluit het Ministerium für Staatssicherheit (Ministerie voor Staatsveiligheid), een afdeling van het ministerie van Binnenlandse Zaken. De Stasi was een geheime dienst met twee taken: het bespioneren van de eigen bevolking en spionage in het buitenland. De Stasi werd gezien als één van de meest effectieve geheime diensten van de wereld.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
