Het is 1961. De verschillen tussen het leven in Oost- en West-Berlijn worden steeds groter. Oost-Duitsers trekken naar West-Berlijn. Om die uittocht te stoppen bouwen de Sovjets een muur, dwars door de stad. Naar het westen vluchten wordt steeds moeilijker, al blijven mensen het proberen. Na 28 jaar, in 1989, valt de muur en worden Oost- en West-Berlijn weer verenigd.
Bekijk de volgende video. Door Berlijn liep de muur. Hoe werd de grens in de rest van Europa aangegeven?
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
omschrijven wat de redenen waren van de bouw van de muur dwars door Berlijn.
omschrijven hoe Oost-Duitsers het reizen naar het Westen onmogelijk werd gemaakt.
de strekking weergeven van twee beroemde speeches bij de Berlijnse Muur van de Amerikaanse presidenten Kennedy en Reagan.
omschrijven waarom en wanneer de Muur weer werd afgebroken.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest een tekst en bekijkt een videofragment over (de verschillen tussen) Oost- en West-Berlijn.
Stap 2
Je leest over de bouw van de muur.
Stap 3
Je maakt kennis met verschillende vluchtpogingen over de Berlijnse Muur.
Stap 4
Je leest een tekst en bekijkt een videofragment over de val van de Muur.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct A
Je corrigeert een tekst over de Berlijnse Muur.
Eindproduct B
Je schrijft een dagboekverslag als Oost-Berlijner over de dag van de val van de muur.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Oost- en West-Berlijn
Na de Tweede Wereldoorlog is Duitsland eerst opgedeeld in bezettingszones. De geallieerde troepen nemen elk een zone voor hun rekening. Uiteindelijk kan niet worden voorkomen dat Duitsland in twee landen uiteenvalt: West-Duitsland (BRD) en Oost-Duitsland (DDR).
Ook de oude hoofdstad van Duitsland, Berlijn, is in West- en Oost-Berlijn opgedeeld. De stad ligt binnen de grenzen van de DDR en Oost-Berlijn is daarvan de hoofdstad. West-Berlijn blijft een deel van de BRD en is via een aantal gecontroleerde routes bereikbaar. Voor de BRD is niet Berlijn, maar Bonn de hoofdstad.
Gaandeweg worden de verschillen tussen het leven in West- en Oost-Duitsland na de oorlog steeds groter.
Het ging economisch steeds beter in het Westen, maar met de economie in Oost-Duitsland bleef het kwakkelen.
Bekijk de volgende video over de bouw van de muur.
Veel Oost-Duitsers probeerden naar West-Duitsland te reizen. Makkelijk was dat niet.
De grens tussen Oost- en West-Europa werd overal streng bewaakt.
Zo streng dat Churchill bij een speech in maart 1946 sprak over een IJzeren Gordijn:
"Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee, is een ijzeren gordijn neergelaten dwars door het Europese continent. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal- en Oost-Europa. Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia; al deze beroemde steden en de bevolkingen eromheen, liggen binnen de Sovjetsfeer en zijn alle in een of andere vorm onderworpen, niet alleen aan de Sovjetinvloed, maar in grote en steeds grotere mate aan directe beheersing door Moskou."
Met het IJzeren Gordijn doelde Churchill op de geplaatste hekken, vaak vergezeld van mijnenvelden, een tankgracht, prikkeldraad, wachtposten en torens die Oost- en West-Europa scheidden. Maar in Berlijn kon je nog steeds gemakkelijk van Oost naar West. Het oversteken van een straat was genoeg . . . tot 1961. Toen veranderde alles in Berlijn.
Stap 2: Bouw van de muur
Bekijk de volgende video tot 4.10 min
Lees eerst vraag 1 onderaan deze pagina.
De antwoorden op de vraag vind je in de video.
Op 13 augustus 1961 werden de Berlijners wakker met een muur dwars door hun straat.
Aanvankelijk kende de Muur veel zwakke plekken. Je kon nog via openstaande ramen van huizen naast de muur naar West-Berlijn ontkomen. Je kon soms door of over het prikkeldraad ontsnappen. Maar de Muur werd een steeds moeilijker te nemen horde. Het werd een ingewikkeld systeem van 100 meter breed met honden, prikkeldraad, een greppel, wachttorens en veertienduizend wachters.
De West-Berlijners noemden het gewoon ‘die Mauer’, de Muur. In Oost-Berlijn werd het de Antifascistische Beschermingsmuur genoemd. Die beschermingsmuur moest Berlijn beschermen tegen ‘wegtrekken, infiltratie, spionage, sabotage, smokkel, uitverkoop en agressie uit het westen’.
De eerste twee jaar zat de Muur potdicht. Daarna mochten enkele West-Berlijners op bezoek in Oost-Berlijn (maar nooit andersom).
Tweemaal is er een Amerikaanse president op bezoek geweest bij de Muur. In 1963 hield president John F. Kennedy een toespraak voor een publiek van 150.000 mensen. Hij stal de harten van de West-Berlijners met zijn beroemd geworden speech:
"Tweeduizend jaar geleden waren de meest trotse woorden 'civis Romanus sum' (= Ik ben een Romeins staatsburger). Vandaag, in de wereld van vrijheid, is de meest trotse leuze: 'Ich bin ein Berliner' ... Alle vrije mensen, waar ze ook leven, zijn burgers van Berlijn, en dus ben ik, als vrij man, er trots op te kunnen zeggen 'Ich bin ein Berliner'!"
In 1987 hield president Reagan een speech bij de Brandenburger Poort voor 45.000 mensen. Ook deze toespraak bevat beroemd geworden woorden. Reagan daagde de Russische president en partijleider Gorbatsjov uit met de woorden:
“Secretaris-Generaal Gorbatsjov, als je vrede zoekt, als je welvaart zoekt voor de Sovjet-Unie en Oost-Europa, als je versoepeling nastreeft, kom hier naar deze poort. Meneer Gorbatsjov, open deze poort. Meneer Gorbatsjov, breek deze muur af!” (‘Mister Gorbachev, tear down this wall.’)
De Muur werd een beroemde plek die elke toerist in West-Berlijn gezien moest hebben. Ook buiten Duitsland is de muur beroemd. Klein Orkest schreef in 1984 het nummer 'Over de Muur'. Luister naar het lied en beantwoord daarna vraag 2 onderaan deze pagina.
Stap 3: Vluchten?
Vluchten kan niet meer, of toch wel?
De grenswachten in Oost-Berlijn hadden de opdracht om met scherp te schieten op alles wat bewoog. Dat betekende niet dat de Oost-Berlijners niet probeerden te vluchten. Er zijn tal van gelukte en niet-gelukte pogingen gedaan. Je kunt het zo gek niet bedenken of mensen hebben het geprobeerd: over de Muur klimmen, met een shovel er dwars doorheen, vliegen met zelfgemaakte vliegtuigen en luchtballonnen, via een duikboot en door zelf gegraven tunnels. De Muur had ook zeven doorlaatpunten, de zogenaamde checkpoints en veel mensen hebben zich in auto’s verstopt om via die checkpoints te ontsnappen.
Kijk de video uit stap 2 verder. (Vanaf 4.10 min)
Stap 4: Val van de muur
Günter Schabowski
‘Mr. Gorbachev, tear down this wall’, riep president Reagan in 1987 en de Russische president Gorbatsjov zou inderdaad een belangrijke rol spelen bij het verdwijnen van de muur. In 1985 kondigde hij meer openheid en economische vernieuwingen aan voor Oost-Europa. Voortaan kregen de Oost-Europese landen meer ruimte om hun eigen beleid vast te stellen. En voorzichtig kregen Oost-Europese burgers meer vrijheden.
In mei 1989 werd door de Hongaarse regering de grens met Oostenrijk geopend. Het was het eerste gat in het IJzeren Gordijn. De regering van Oost-Duitsland hield de grens nog potdicht, maar de Oost-Duitsers protesteerden.
Ze gingen de straten op, eisten vrijheid en scandeerden massaal ‘Wir sind das Volk’ (Wij zijn het Volk). Later werd dat ‘Wir sind ein Volk’. De Oost-Duitsers lieten daarmee horen dat ze uit waren op hereniging van de beide Duitslanden.
Op 9 november gaf Günther Schabowski, een van de leiders van de DDR, een persconferentie. Hij zei tegen journalisten: “We hebben besloten dat iedere DDR-burger de grens over mag.” Op de vraag wanneer die vrijheid inging, zei hij: Dat geldt – voor zover ik weet - . . . vanaf nu.” Het was 18:57 uur.
De verwarring was groot. De journalisten in Berlijn stonden nog steeds voor een gesloten poort. Duizenden Oost-Berlijners gingen naar een van de zeven doorlaatpunten om te kijken wat er zou gebeuren. De grenswachten wisten ook niet wat ze er mee moesten doen, ze hadden geen instructies ontvangen. Er stonden drommen mensen bij de poorten te scanderen.
Om 23.52 uur nam de bevelhebber van een van de grensovergangen het besluit: “Ze bekijken het maar. Ik gooi de grens open. De DDR-burgers zijn vrij.”
Hij belde met zijn collega’s en de ene na de andere poort ging open.
Verbijsterd liepen de Oost-Berlijners naar de andere kant en werden met applaus ontvangen.
Midden in de nacht ontstond er een groot feest bij en op de Muur. De Muur was totaal onverwacht gevallen.
Of zoals de cabaretier Herman Finkers later zei: "Ik kom in Berlijn, zet mijn fiets tegen de muur, kom ’s avonds terug, wat denk je … muur weg!"
De val van de Muur was tevens het begin van het einde voor de DDR.
Op 3 oktober 1990 hield de DDR op te bestaan. Berlijn en Duitsland waren weer één.
Kijk de volgende video's over de val van de muur.
Afronding
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
West-Duitsland (BRD)
De Bondsrepubliek Duitsland bestond tussen 1949 en 1990 en werd ook wel gewoon West-Duitsland genoemd. Het was een zelfstandig, vrij land met een eigen regering. De hoofdstad was Bonn.
Oost-Duitsland (DDR)
In 1949 werd de Duitse Democratische Republiek (DDR) opgericht op het door de Sovjets bezette oostelijke deel van Duitsland als reactie op de stichting van de Bondsrepubliek Duitsland in de drie westelijke bezettingszones. Het was een communistische staat die tot 1990 heeft bestaan. Ook het oostelijk deel van Berlijn hoorde erbij en dit was de hoofdstad van de DDR.
Berlijnse Muur
Muur dwars door Berlijn die West- en Oost-Berlijn van elkaar scheidde. De bouw startte op initiatief van de Sovjetleiders om te voorkomen dat heel veel Oost-Berlijners naar West-Berlijn gingen en daar bleven. Op 13 augustus 1961 begon de bouw en de muur stond er tot 9 november 1989.
IJzeren gordijn
De grens tussen Oost- en West-Europa na de Tweede Wereldoorlog, bestaande uit mijnenvelden, een tankgracht, prikkeldraad en wachtposten. De benaming was bedacht door Winston Churchill.
Antifascistische Beschermingsmuur
Benaming door Oost-Berlijn van De Muur. Deze moest Oost-Berlijn beschermen tegen "wegtrekken, infiltratie, spionage, sabotage, smokkel, uitverkoop en agressie uit het Westen".
Eindproduct A: Fouten tekst
Je krijgt een tekst over de Berlijnse Muur. In deze tekst staan enkele fouten. Als je goed hebt opgelet bij de stappen 1-4, moet het niet zo moeilijk zijn om de fouten op te sporen.
Je onderstreept de fouten en op het einde geef je aan hoeveel fouten je hebt gevonden.
Je moet de fouten ook verbeteren. In de tabel onder de tekst noteer je het foute woord. Daarachter schrijf je het juiste woord.
Beoordeling
De tekst met de opgespoorde en verbeterde fouten laat je beoordelen door je docent.
Bij de beoordeling let je docent op:
De inhoud: laat je tekst met de opgespoorde fouten zien dat goed hebt opgelet?
De inhoud: heb je de foutieve woorden vervangen door de juiste woorden?
Taalfouten: bevatten de antwoorden niet te veel taalfouten?
Eindproduct B: Dagboekfragment
Kruip in de huid van een ‘inwoner van Oost-Berlijn’.
Het is de dag van de val van de muur.
Schrijf in je dagboek hoe deze dag er voor jou uitziet.
Wat gebeurt er?
Hoe hoorde je het?
Waar ging je naartoe?
Je schrijft niet alleen wat je doet en wat er met je gebeurt, maar ook welke emoties je voelt.
Je dagboekverslag is minimaal een half A4 lang.
Beoordeling
Het eindproduct laten je beoordelen door je docent.
Bij de beoordeling let je docent op:
De inhoud: laat je dagboek zien dat je begrepen hebt hoe bijzonder de dag van de val van de muur was?
De vorm: is je dagboekpagina met zorg gemaakt: is het leesbaar en boeiend geschreven?
Taalfouten: bevat je dagboekpagina niet te veel taalfouten?
Terugkijken
Intro
Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht.
Gaf de video een goed beeld van wat je in deze opdracht ging leren?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Had je die tijd ook nodig voor deze opdracht of kwam je tijd te kort?
Inhoud
Wist je al veel over dit onderwerp?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Ben je wel eens in Berlijn geweest? Heb je de restanten van de muur toen ook gezien?
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht?
A: Is het gelukt om alle fouten in de tekst te vinden en deze op de juiste manier te corrigeren? Heb je het idee dat je, door het maken van de tekst, de leerdoelen hebt kunnen controleren?
B: Hoe vond je het om in de huid te kruipen van iemand uit Oost-Berlijn die ineens vrijheid voelde? Is het gelukt om niet alleen de informatie, maar ook het gevoel goed op papier te zetten?
Het arrangement Berlijnse muur vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO-KGT. leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema De Koude Oorlog. Het onderwerp van deze les is De Berlijnse muur. Het is 1961. De verschillen tussen het leven in Oost- en West-Berlijn worden steeds groter. Oost-Duitsers trekken naar West-Berlijn. Om die uittocht te stoppen bouwen de Sovjets een muur, dwars door de stad. Naar het westen vluchten wordt steeds moeilijker, al blijven mensen het proberen. Na 28 jaar, in 1989, valt de muur en worden Oost- en West-Berlijn weer verenigd. De reden van de bouw van de muur was om Berlijn te 'beschermen' tegen ‘wegtrekken, infiltratie, spionage, sabotage, smokkel, uitverkoop en agressie uit het westen’. Voor Oost-Duitsers werd het reizen naar het Westen onmogelijk werd gemaakt door honden, prikkeldraad, een greppel, wachttorens en veertienduizend wachters. Het materiaal bespreekt de twee beroemde speeches bij de Berlijnse Muur van de Amerikaanse presidenten Kennedy en Reagan. Als laatste wordt omschreven dat in 1989 de Muur weer werd afgebroken, onder andere door protesten vanuit het volk. Begrippen die verder bij de les horen zijn: West-Duitsland (BRD), Oost-Duitsland (DDR), IJzeren gordijn en Antifascistische Beschermingsmuur.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO-KGT. leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema De Koude Oorlog. Het onderwerp van deze les is De Berlijnse muur. Het is 1961. De verschillen tussen het leven in Oost- en West-Berlijn worden steeds groter. Oost-Duitsers trekken naar West-Berlijn. Om die uittocht te stoppen bouwen de Sovjets een muur, dwars door de stad. Naar het westen vluchten wordt steeds moeilijker, al blijven mensen het proberen. Na 28 jaar, in 1989, valt de muur en worden Oost- en West-Berlijn weer verenigd. De reden van de bouw van de muur was om Berlijn te 'beschermen' tegen ‘wegtrekken, infiltratie, spionage, sabotage, smokkel, uitverkoop en agressie uit het westen’. Voor Oost-Duitsers werd het reizen naar het Westen onmogelijk werd gemaakt door honden, prikkeldraad, een greppel, wachttorens en veertienduizend wachters. Het materiaal bespreekt de twee beroemde speeches bij de Berlijnse Muur van de Amerikaanse presidenten Kennedy en Reagan. Als laatste wordt omschreven dat in 1989 de Muur weer werd afgebroken, onder andere door protesten vanuit het volk. Begrippen die verder bij de les horen zijn: West-Duitsland (BRD), Oost-Duitsland (DDR), IJzeren gordijn en Antifascistische Beschermingsmuur.
Het is 1961. De verschillen tussen het leven in Oost- en West-Berlijn worden steeds groter. Oost-Duitsers trekken naar West-Berlijn. Om die uittocht te stoppen bouwen de Sovjets een muur, dwars door de stad. Naar het westen vluchten wordt steeds moeilijker, al blijven mensen het proberen. Na 28 jaar, in 1989, valt de muur en worden Oost- en West-Berlijn weer verenigd.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Na de Tweede Wereldoorlog is Duitsland eerst opgedeeld in bezettingszones. De geallieerde troepen nemen elk een zone voor hun rekening. Uiteindelijk kan niet worden voorkomen dat Duitsland in twee landen uiteenvalt: West-Duitsland (BRD) en Oost-Duitsland (DDR).
Veel Oost-Duitsers probeerden naar West-Duitsland te reizen. Makkelijk was dat niet.
Bekijk de volgende video tot 4.10 min
De val van de Muur was tevens het begin van het einde voor de DDR.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Je krijgt een tekst over de Berlijnse Muur. In deze tekst staan enkele fouten. Als je goed hebt opgelet bij de stappen 1-4, moet het niet zo moeilijk zijn om de fouten op te sporen.
