Het zwarte goud - h45

Het zwarte goud - h45

Het zwarte goud

Introductie

In Angola is jarenlang gevochten door verschillende bevrijdingsbewegingen tegen de Portugese kolonisator. Toen Portugal het bewind over het land overdroeg aan de verzetsbewegingen in 1975 brak er een langdurige burgeroorlog uit. Pas sinds 2002 kent het land een duurzame vrede (een vrede die niet gebaseerd is op het gebruik van geweld).

Angola beschikt over grote olievoorraden, olie van uitstekende kwaliteit, het ‘zwarte goud’ van Angola. De olie-export heeft het land in de eerste jaren van dit millennium een enorme economische groei bezorgd en Angola leek zijn plekje te hebben gevonden in de wereldeconomie.
De bevolking profiteert er nog onvoldoende van: een groot deel van de Angolezen is arm, de levensverwachting behoort tot de laagste ter wereld en de kindersterfte tot de hoogste.

Zoek in de Bosatlas, Alcarta of op internet naar het geboortecijfer, het sterftecijfer, de zuigelingensterfte, het geboorteoverschot en de levensverwachting van Angola.
Zoek ook het geboortecijfer, het sterftecijfer, de zuigelingensterfte, het geboorteoverschot en de levensverwachting van Nederland op.
Schrijf de cijfers naast die van Angola. Wat valt je op?

Probleemstelling

In theorie is Angola een rijk land vol bodemschatten en met grote opbrengsten uit de export.
Toch behoort de bevolking van Angola nog steeds tot de allerarmste van de wereld.
Wat ging er mis? Door welke factoren is het probleem van armoede blijven bestaan?

Wat ga ik leren?

Hoofdvraag en deelvragen

Heeft Angola dankzij het ‘zwarte goud’ een nieuwe plek gevonden in de wereldeconomie?

  • Hoe kon het uiterlijk van de hoofdstad Luanda van Angola in zo’n korte tijd veranderen van een armoedige stad in een wereldstad?
  • Waardoor is, ondanks de instroom van de vele oliedollars, de concurrentiepositie van Angolese ondernemers verslechterd?
  • Waarom zijn er nog steeds zoveel armen in dit rijke land?

Begrippen

Aan het einde van deze les ken je de volgende begrippen:

  • Infrastructuur
  • Multinationale onderneming (MNO)
  • Ruilvoet
  • Ruilvoetverslechtering
  • Triade
  • Vrijhandel

Wat ga ik doen?

Activiteiten

Vooraf
Voorkennis Test je voorkennis. Lees de Kennisbanken en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1 Lees over Angola's verbijsterende veranderingen na de oorlog.
Stap 2 Lees over wat bedoeld wordt met 'De vloek van de grondstoffen'. Beantwoord vragen en bespreek ze met een klasgenoot.
Stap 3 De tegenstelling tussen rijk en arm in Angola is nog steeds groot. Zoek gegevens over geboorte- en sterftecijfer, levensverwachting e.d. in Angola.
Stap 4 Je leest over de Angola Mode en het verschil in handeldrijven van Angola met China t.o.v. andere (rijke landen).
Stap 5 Je leest over de slechte infrastructuur in Angola en waarom die niet of maar langzaam verbetert.
Afronding
Samenvattend Maak een begrippenlijst.
Eindopdracht A Maak de eindtoets.
Eindopdracht B Maak de kaartopdracht.
Examenvragen Oefen met de eindexamenvragen.
Terugkijken Kijk terug op de opdracht.


Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van 2 à 3 SLU.

Wat kan ik al?

Bestudeer de Kennisbanken.

Maak nu de instaptoets.

Aan de slag

Stap 1 - Veranderingen

Angola's verbijsterende veranderingen

Zo’n vijfhonderd jaar geleden ‘ontdekte’ de Portugees Diogo Cão het huidige Angola. Portugal bouwde er enkele buitenposten die met name voor de slavenhandel werden gebruikt. Zo’n vier miljoen slaven werden er gedurende enkele eeuwen verhandeld. In de 19e eeuw werd Angola een echte kolonie van Portugal.
Na een bevrijdingsoorlog werd Angola in 1975 onafhankelijk. Meteen daarna ontstond er een burgeroorlog tussen MPLA (Volksbeweging voor de Bevrijding van Angola) en Unita (Nationale Unie voor de Totale Onafhankelijkheid van Angola). Na een oorlog van 27 jaar werd de strijd in het voordeel van de MPLA beslist.

De Volkskrantjournalist Wim Bossema bezocht Angola in 1992 en in 2012.
In 1992 was het land in een betreurenswaardige toestand. Veel gebouwen hadden schade door de oorlog opgelopen. De enige auto’s die er reden waren die van de bazen van MPLA. Voor geïmporteerde boodschappen moest je naar een speciale dollarwinkel of naar de zwarte markt.

Twintig jaar later is het land onherkenbaar veranderd. Bossema was verbijsterd door de files van luxe auto’s en door de ongelofelijke hoeveelheid nieuwe flats en kantoorgebouwen buiten het centrum van Luanda.
In de supermarkten was werkelijk alles te koop. In een korte tijd was Angola veranderd.

Werd de economie eerst nog sterk door de overheid gereguleerd en gecontroleerd, sinds Angola in 1996 is toegetreden tot de Wereldhandelsorganisatie lijkt het een economisch succesverhaal en een toonbeeld van vrijhandel (vrij verkeer van goederen en diensten tussen verschillende landen, zo weinig mogelijk belemmerd door allerlei vormen van protectie).
Angola drijft handel met onder meer China, Europa en de Verenigde Staten. Of je kaas uit Nederland, auto’s uit Japan of speelgoed uit China wil kopen, Angola heeft het in een van de talloze winkels. Tenminste, als je het kunt betalen want één ding is er niet veranderd: buiten het centrum van Luanda zie je nog steeds veel krottenwijken.

Bespreek de antwoorden met een klasgenoot.

Stap 2 - Grondstoffen

De vloek van de grondstoffen

Voor de burgeroorlog (1975-2002) was het voornaamste exportproduct van Angola: koffiebonen. Door de oorlog werd er veel vruchtbare grond verwoest. Tegelijkertijd gebruikten de strijdende partijen de grondstoffen, met name olie en diamanten, voor de financiering van hun strijd.

Na de oorlog kwam de oliewinning helemaal op stoom en op dit moment is Angola – na Nigeria - de belangrijkste olie-exporteur van Afrika. Angola heeft door al die oliedollars een enorme economische groei gekend (met een stijging van 10-14% per jaar), maar heeft ook veel last van wat economen ‘de vloek van de grondstoffen’ noemen.

Wat houdt die vloek in? Er zijn twee zaken die een rol spelen. Op dit moment bestaat meer dan 90% van Angola’s export uit olie. Een land dat zo afhankelijk is van één product is economisch bijzonder kwetsbaar. De regering van Angola heeft het project ‘Angola 2025’ in het leven geroepen om voor meer diversificatie in haar export te zorgen; dus om er voor te zorgen dat er meer verschillende producten geëxporteerd worden. Hoe is nog niet duidelijk.
Het tweede deel van de vloek heeft te maken met het volgende: grondstoffen (en zeker olie) worden betaald in dollars. Als de export stijgt, ontstaat er ook een toename van het aantal dollars dat het land bezit. De dollar zakt daardoor in waarde ten opzichte van de lokale munt (de kwanza).

Het gevolg is dat ondernemers in Angola een slechtere concurrentiepositie op de wereldmarkt hebben en relatief duurder zijn. Ondernemers in de buurlanden (die goedkoper zijn) springen daar graag op in.
Deze vloek verwijst ook naar de ruilvoetverslechtering waarmee Angola te maken heeft. Voor het bedrag dat de export oplevert (de opbrengst van de verkoop van olie), kan Angola minder importproducten terugkopen.
In augustus 2016 werd dat helemaal duidelijk toen het rijke Angola financiële ondersteuning vroeg bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). De staatsschuld van Angola liep akelig snel op omdat de prijs voor olie kelderde.

Bespreek ook nu de antwoorden met een klasgenoot.

Stap 3 - Een rijk land vol armen

De Angolese zakenvrouw Isabel dos Santos heeft ruim drie miljard dollar op haar bankrekening(en) staan. Ze is de rijkste vrouw van Afrika en de op een na rijkste persoon van Portugal. Ze heeft financiële belangen in banken, media, diamantmijnen en telecommunicatie in beide landen. Ze beweert dat haar rijkdom het resultaat is van briljant zakelijk inzicht.
In werkelijkheid is ze schatrijk geworden, omdat haar vader José Eduardo dos Santos, de president van Angola, haar het staatsoliebedrijf Sonangol, heeft toebedeeld. In augustus 2016 heeft de president de hele top van Sonangol ontslagen en zijn dochter aan het hoofd van het bedrijf gezet.

Tegenover Isabel staan miljoenen Angolezen (zo’n 68% van de bevolking) die leven van minder dan 2 dollar per dag. Zij profiteren niet van de stroom oliedollars die het land binnenkomt.
De oliedollars komen vooral ten goede van de president en zijn familie en een kleine corrupte elite rondom Dos Santos: generaals en andere kopstukken van de MPLA. Zij voeren het gezag over het bedrijfsleven, leger en veiligheidsdiensten. Zij investeren veel minder dan gewenst in zaken waar de arme bevolking wat aan heeft.
“Het land is gezegend met waardevolle grondstoffen, maar de bevolking is laag opgeleid en de overheid heeft niet de juiste kennis in huis om die grondstoffen te beheren.”
Aan het woord is pater Belmiro Chissengueti.  Het stoort hem dat Angola niet meer investeert in het onderwijs, waardoor de Angolezen zelf de grondstoffen uit de grond zouden kunnen halen.
In plaats daarvan gaat de overheid in zee met multinationale ondernemingen (MNO’s) en vloeit er veel geld naar de expats in dienst van dergelijke bedrijven. Ze hadden volgens hem het geld beter kunnen gebruiken voor de bestrijding van de werkloosheid die boven de 25% ligt.

Het stoort hem ook dat de infrastructuur in handen is van Chinese en Portugese bouwbedrijven. Tijdens de oorlog zijn wegen, bruggen, spoorlijnen en veel vliegvelden verwoest en waren veel steden alleen nog maar door de lucht bereikbaar. De wederopbouw komt nog maar summier op gang.
Chissengieti: “Er worden wel huizen, scholen en wegen gebouwd. Maar basisvoorzieningen zoals schoon water en riolering zijn nog amper aanwezig.”
Het gevolg van dat alles is dat de armoede wijdverbreid is en moeilijk te bestrijden is. Er is maar al te vaak sprake van een vicieuze cirkel:
Je bent arm -> daarom moeten kinderen al snel aan het werk -> kunnen ze niet naar school -> leren ze niet wat nodig is om goed werk te krijgen -> krijgen ze slecht betaalde banen -> blijven ze arm -> kunnen hun kinderen niet naar school -> enz.
Bedenk dat alfabetisering ook sterk samenhangt met gezondheid en de kringloop van armoede is nog moeilijker te doorbreken.

Stap 4 - Angola Mode

De meeste internationale handel (80%) vindt plaats tussen de drie economische grootmachten Noord-Amerika, West-Europa en verschillende landen rond de Aziatische Pacific Rim (landen rondom de Grote Oceaan). Deze driehoek wordt ook wel aangeduid als de (economische) triade. Bij het Aziatische deel van de triade hoort zeker Japan, maar Zuid-Korea en Taiwan worden er ook vaak toegerekend.
Je kunt je zelfs afvragen of China er geen deel van uit maakt. Het is inmiddels een economische grootmacht en is, op zoek naar grondstoffen en afzetmarkten, een belangrijke economische factor geworden, zeker in Afrika. Angola is een van de belangrijkste Chinese partners. In dat verband valt vaak de term ‘Angola Mode’.

De Angola Mode is geen uitdrukking van hoe vrouwen in Angola gekleed gaan. Angola Mode is een Engelstalige term voor ‘de Angolese wijze’ waarop de overeenkomst tussen Angola en China tot stand kwam. De Angola Mode wordt ook wel ‘Oil for infrastructure’ of ‘Resource(s) for infrastructure’ genoemd (olie/middelen voor infrastructuur).

De Angola Mode kent verschillende onderdelen. Angola krijgt leningen (van inmiddels vele miljarden dollars) van China die betaald worden met olie als onderpand. Angola gebruikt een groot deel van die leningen voor het verbeteren van de infrastructuur. De afspraak is ook dat 70% van alle bouwproducten in Angola aan Chinese firma’s moet worden uitbesteed.

Eerder probeerde Angola afspraken te maken met het Internationaal Monetair Fonds, maar die poging liep spaak omdat Angola verzuimde de corruptie in eigen land aan te pakken. De Chinezen sprongen in dat gat. China stelt geen lastige vragen over democratie en corruptie.
Hu Jintao (Secretarisgeneraal van de Chinese Communistische Partij van 2003 tot 2013) zei daarover:
“China heeft nooit zijn wil opgelegd aan andere landen of ze op een ongelijkwaardige manier behandeld en het zal dat ook nooit doen in de toekomst. Het zal absoluut niets ondernemen dat de belangen van Afrika en zijn volkeren zou kunnen schaden. China respecteert de politieke systemen en de ontwikkelingstrajecten die onafhankelijk gekozen en nagevolgd worden door de Afrikaanse volkeren en die het best passen bij hun nationale omstandigheden.”

Stap 5 - Infrastructuur

Angola is 31 keer zo groot als Nederland. Angola is een groot land dat lange tijd slecht bereikbaar was. Dat kwam niet alleen door de oorlog waarin een groot deel van de infrastructuur is verwoest. De eerste snelweg is pas in 2008 aangelegd, de Via Expressa, een ringweg rondom de hoofdstad Luanda. Daar is het grootste deel van de economische groei terug te vinden.

Op het dunbevolkte platteland zijn veel wegen in dermate slechte toestand dat automobilisten en vrachtwagenchauffeurs door de berm parallelle zandroutes hebben gemaakt. Dat is niet zonder gevaar omdat het land nog vol ligt met landmijnen die de ontwikkeling van infrastructuur op het platteland bemoeilijken.

De (vooral Chinese en Portugese) investeerders hebben ook geen belang bij ontwikkeling van de infrastructuur op het platteland. Overal in Angola zijn er wel (redelijk) goede wegen naar de kust, waar de olie en andere grondstoffen in de haven van Luanda of een van de andere 16 zeehavens worden verscheept.

Bespreek je antwoord met een klasgenoot.

Afronding

Samenvattend

Bij 'Wat ga ik leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.

Infrastructuur  
Multinationale onderneming (MNO)  
Ruilvoet  
Ruilvoetverslechtering  
Concurrentiepositie  
Triade  
Vrijhandel  


Bespreek de begrippen met een klasgenoot.

Eindopdracht A: Toets

Eindopdracht B: Kaartopdracht

Download de kaart van Angola. Teken zo nauwkeurig mogelijk de belangrijkste wegen en spoorwegen.
Benoem ook de steden en regio’s die door de infrastructuur met elkaar worden verbonden.
Hoe je dat kunt aanpakken, lees je in de Gereedschapskist.

Kaart Angola

Kaart tekenen

Op een kaart kun je aangeven waar een gebeurtenis heeft plaatsgevonden of gaat plaatsvinden.  

 

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

HAVO 2016-TV1

HAVO 2016-TV1 Vragen 6-9

HAVO 2017-TV1

HAVO 2017-TV1 Vraag 4

HAVO 2017-TV2

HAVO 2017-TV2 Vragen 5-8

HAVO 2018-TV2

HAVO 2018-TV2 Vraag 18

 

Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

Terugkijken

Intro

  • Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
    Kreeg je al een indruk van de grote tegenstellingen in Angola?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
    Kun je de vragen, na het maken van de opdracht, grotendeels zelf beantwoorden?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Voor deze opdracht staat ongeveer 2,5 SLU.
    Heb je de opdracht binnen dit aantal uren kunnen doen of had je nog meer tijd nodig?
  • Inhoud
    Deze opdracht heeft als titel 'Het zwarte goud'.
    Kun je uitleg geven over de betekenis van de titel?
  • Samenvattend
    Was het eenvoudig om de genoemde begrippen te omschrijven?
    Vond je het ook zinvol om de begrippen met een klasgenoot te bespreken?
  • Eindopdracht
    Welke eindopdracht heb je gedaan? Heb je de kaart van Angola ingevuld?
    Ben je tevreden met het resultaat?
  • Examenvragen
    Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?

  • Het arrangement Het zwarte goud - h45 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-01-06 11:26:18
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Wereld'' wordt het thema ''Het zwarte goud'' besproken. Als we naar de geschiedenis van Angola kijken, zien we dat het land lange tijd een kolonie van Portugal is geweest. Angola is gezegend met een grote verscheidenheid aan natuurlijke grondstoffen. Hoewel dit potentie biedt voor economische ontwikkeling, kan het ook uitdagingen met zich meebrengen. Een van deze uitdagingen is de problematiek van ruilvoetverslechtering. Dit houdt in dat de opbrengst van de export niet in verhouding staat tot de hoeveelheid goederen die Angola kan importeren. Hierdoor ontstaat een onbalans in de handelsrelaties. Een ander aspect is dat het merendeel van de winst die wordt gegenereerd uit de exploitatie van grondstoffen niet rechtstreeks ten goede komt aan de inwoners van Angola. In plaats daarvan sluit de overheid vaak deals met multinationale ondernemingen (MNO's), waardoor veel geld naar expats stroomt die in dienst zijn van dergelijke bedrijven. Dit kan leiden tot ongelijke verdeling van de opbrengsten en onvoldoende investeringen in de lokale gemeenschappen. Naast deze uitdagingen is Angola ook geconfronteerd met problemen op het gebied van infrastructuur. Een slechte infrastructuur kan de handel belemmeren, aangezien het transport van goederen en de connectiviteit tussen verschillende regio's moeilijk kunnen zijn. Dit kan leiden tot vertragingen, hogere kosten en beperkingen in de handelsactiviteiten. Ondanks deze uitdagingen heeft Angola ook een levendige mode-industrie. Angola Mode weerspiegelt de unieke stijlen en trends in de lokale modecultuur. Het biedt kansen voor economische groei en werkgelegenheid. Echter, om optimaal te kunnen profiteren van deze sector, is het belangrijk dat Angola investeert in het verbeteren van de infrastructuur en het stimuleren van lokale productie en distributiekanalen.
    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Arm en rijk; Globalisering; Aardrijkskunde; Bevolking en ruimte;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    6 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    aardrijkskunde, angola, arrangeerbaar, hv45, infrastructuur, ruilvoetverslechtering, stercollectie, wereld, zwarte goud

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Het zwarte goud

    Veranderingen

    Grondstoffen

    Een rijk land vol armen

    Het zwarte goud

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van