Het is feest. Er is iemand jarig. We versieren het huis met slingers en ballonnen in allerlei kleuren. Rood, blauw, groen, geel, oranje. Felle en bonte kleuren, dat staat erg vrolijk en feestelijk! Stel je voor dat we het huis zouden versieren met alleen maar grijze en zwarte ballonnen en slingers. Dat zou de feestvreugde niet echt vergroten.
Kleuren hebben te maken met emotie en ze beïnvloeden onze stemming. Fabrikanten die iets willen verkopen maken daar gebruik van.
Vergelijk maar eens de pakjes Fruit-tella en sportlife.
De sportlife kauwgom is fris en daar passen dan ook frisse koele kleuren bij. Blauw en groen hebben dat effect.
Fruit-tella is een zoet en fruitig snoepje. Bij een zoete en fruitige smaak denk je aan zoete en fruitige kleuren zoals oranje, rood en geel.
Caption
Ook bij de inrichting van gebouwen wordt rekening gehouden met kleuren. Op de afbeeldingen hier onder zie je twee kinderdagverblijven. De zonnige gele kleur roept meteen een warme en gezellige sfeer op. Die kleur zullen ze niet voor niets gekozen hebben.
Dat kleuren iets met ons doen en van invloed kunnen zijn op onze stemming, heeft te maken met de gevoelswaarde van kleur.
Rooden Oranje
Doen warm en gezellig aan - lijken op je af te komen - laten een ruimte kleiner lijken - passen bij gevoelens als verliefdheid, woede en agressie
Blauw en Groen
Doen koud en afstandelijk aan - lijken te wijken (van je af te gaan) - laten een ruimte groter lijken - geven een gevoel van rust
Zwart en donkeretinten (zoals blauwenblauwgrijs)
Doen somber en kil aan - passen bij gevoelens als verdriet en somber zijn - kunnen ook een sjieke of deftige uitstraling hebben of een uitstraling van gezag (denk aan een uniform van bijvoorbeeld de politie)
Veelverschillende kleuren
Geven een druk effect - hebben een bonte en vrolijke uitstraling
Kleuren kunnen ook een betekenis hebben. Denk maar eens aan de rode stip op een warme kraan en een blauwe stip op de koude kraan.
Of de kleur oranje die voor ons Nederlanders de kleur van Nationale trots is.
Betekenis van kleur zien we ook in ons taalgebruik. We zeggen: “Hij was rood van woede” of “blauw van de kou” of “Ze werd groen van ellende”.
De kleurencirkel
Onderzoekers hebben kleuren en de uitwerking daarvan bestudeerd en er verschillende systemen in ontdekt. Een van deze onderzoekers was Johannes van Itten (1888 – 1967). Bekijk de kleurencirkel eens aandachtig.
Helemaal in het midden staan de drie primaire kleuren. Dit zijn de basiskleuren. Deze kleuren kun je niet mengen uit andere kleuren. Maar met deze kleuren kun je wel andere kleuren mengen.
De primaire kleuren zijn: rood, geel en blauw
Als je de primaire kleuren met elkaar mengt krijg je de secundaire kleuren. Dit zijn oranje, paars en groen.
Je kunt de cirkel globaal in twee helften verdelen.
De ene helft bestaat uit koude kleuren en de andere uit warme kleuren.
Geelgroen en paars zijn eigenlijk een beetje tussenkleuren. Geelgroen bestaat namelijk uit groen (een koude kleur) en geel (een warme kleur). datzelfde geldt voor paars. Paars bestaat ook uit een warme (rood) en koude (blauw) kleur. Daarom zijn dit een beetje tussenkleuren.
Rood en roodoranje zijn echte warme kleuren.
Blauw en blauwgroen zijn duidelijk koude kleuren.
Als je de drie primaire kleuren alledrie met elkaar mengt krijg je weer een andere kleur. Meestal is dit een bruine of grijze tint. Als je precies dezelfde hoeveelheden van elke kleur gebruikt wordt het zwart. Dit zie je in deze laatste kleurencirkel.
Zuivere en onzuivere kleuren
De kleuren die in de kleurencirkel te zien zijn, noemen we zuivere kleuren. De kleuren zijn allemaal fel en krachtig van kleur. Een werk dat bestaat uit allemaal zuivere kleuren ziet er vaak erg vrolijk en bont uit. Zuivere kleuren vallen op en ze hebben een vrolijke uitstraling. Kijk maar eens naar deze afbeeldingen:
Als je een kleur met wit of zwart gaat mengen wordt een kleur minder fel. Hij wordt minder zuiver. We noemen kleuren die met wit of zwart zijn gemengd onzuivere kleuren.
In de onderstaande ster heeft Johannes van Itten de zuiverheid van kleur onderzocht. In de middelste ring gebruikte hij vrij zuivere kleuren. Naar binnen toe mengde hij steeds meer wit bij de kleur en naar buiten toe mengde hij steeds meer zwart bij de kleur. De middelste ring is duidelijk het felste en het opvallendste van kleur. Door wit of zwart bij een kleur te mengen wordt de kleur dus duidelijk minder fel.
Onderschrift
Een ander woord voor zuivere kleuren is verzadigde kleuren. Kleuren die onzuiver zijn noemen we onverzadigde kleuren.
In deze balkjes zie je de kleur magentarood (een beetje roserood) die langzaam overloopt naar een steeds lichtere tint (in balkje a) en naar een steeds donkerdere tint (in balkje b).
In balkje a is de kleur met steeds meer wit gemengd. We noemen dit verhelderen.
In balkje b is de kleur met steeds meer zwart gemengd. We noemen dit verdonkeren.
Zo'n overgang van een kleur naar een lichtere of donkerder kleur noemen we een kleurtoontrap of een toonovergang.
Een kunstenaar kan verschillende redenen hebben om een kleur te verhelderen of verdonkeren. Als je in een schilderij iets plastisch wilt maken is het heel handig om zowel te verhelderen als te verdonkeren. Je kunt daarmee aangeven dat een kleur een beetje verandert als er licht op valt of als de kleur in de schaduw zit.
Sommige kunstenaars vinden het mooi om een heel schilderij in één kleur te maken. Als je alles precies dezelfde kleur geeft dan zie je natuurlijk geen vormen meer. Dan wordt het schilderij wel een beetje saai....maar als je de kleur gaat verhelderen en verdonkeren kan het er heel interessant uit gaan zien. Kijk hier maar eens.
Onderschrift
Een schilderij wat bijna helemaal uit 1 kleur bestaat noemen we een monochroom schilderij. De schilder maakt dan wel verschillende tonen van die kleur. Dit doet hij door de kleur met wit of met zwart te mengen.
Als een schilderij uit veel verschillende kleuren bestaat noemen we het schilderij polychroom.
Een kleurfamilie
Je hebt nu al een heleboel geleerd over kleuren. Wat de basiskleuren zijn, welke kleuren je krijgt door menging en welke gevoelswaarde kleuren hebben.
Als je alle kleuren bekijkt zie je dat er heel veel verschillende kleuren zijn. Maar binnen die hele grote massa van kleuren zijn er kleuren te vinden die overeenkomsten hebben. Net zoals je bij mensen vaak overeenkomsten ziet tussen mensen uit eenzelfde familie zo spreken we bij kleuren ook over een kleurfamilie als er overeenkomsten te zien zijn tussen de kleuren.
Enkele voorbeelden van een kleurfamilie zijn:
een warme kleurfamilie
een koude kleurfamilie of een blauwe kleurfamilie
een bruingrijze kleurfamilie
een kleurfamilie van pasteltinten
En zo kun je er nog veel meer bedenken.
Kleurcontrasten
Een contrast is een tegenstelling.
Wat staat er tegenover GROOT? Dat is uiteraarklein.
Wat staat er tegenoverDIK? Juist daartegenover staatDUN.
Als we naar het beeldaspect kleur kijken, kunnen we verschillende contrasten onderscheiden. We zullen 4 kleurcontrasten gaan bekijken: Het kleur-kleur contrast, het warm-koud contrast, het licht-donker contrast en het complementaire contrast.
Het kleur-kleur contrast
Stilleven op een blauwe tafel door Matisse
Dit is het meest voorkomende contrast. Het is in bijna elk werk waarin verschillende kleuren voorkomen te zien. Het betekent dat er twee zuivere kleuren tegenover elkaar staan. Zuivere kleuren zijn de kleuren die op de kleurencirkel liggen en die niet gemengd zijn met zwart of wit.
In deze afbeelding is sprake van een kleur-kleur contrast tussen b.v. rood (van de muur) en geel (van de het raam of van het portret tegen de muur). Maar er is ook een kleur-kleurcontrast tussen blauw (van het tafeltje) en het rood (van de muur).
De schilderijen met een kleur-kleur contrast hebben meestal een vrolijke en bonte uitstraling.
Een licht-donker contrast
Dit is een contrast tussen een lichte en een donkere kleur. Een schilder kan dit contrast gebruiken om iets op te laten vallen in het schilderij. Of om een bepaald moment van de dag te laten zien. Bijvoorbeeld dat het avond is en dat er lampjes aan zijn. Kijk maar eens naar de onderstaande schilderijen van Vincent van Gogh. Je ziet in allebei een licht-donker contrast tussen de lichte kleur geel en het donkere blauw.
Terras bij nacht door van GoghSterrenhemel boven de Rhone door van Gogh
Een warm-koud contrast
Bij een warm-koud contrast staan een warme en een koude kleur tegenover elkaar. Vooral een warme kleur valt erg goed op als er een koude kleur achter staat. Dit komt omdat warme kleuren de eigenschap hebben dat ze naar voren lijken te komen en een koude kleur lijkt te wijken (lijkt naar achteren te gaan).
Kijk maar eens naar de etalage hiernaast. Bij The Hudson Bay Company bedachten ze een onderwaterwereld om hun zwemkleding te presenteren. Deze etalage stond zomer 2013 in de stad Toronto. De kleding heeft een opvallende rode kleur die afsteekt tegen de blauwe achtergrond. Zo trekt de kleding goed de aandacht van de mensen op straat die voorbij lopen.
Een complementair contrast
Dit is een contrast tussen twee kleuren van de kleurencirkel die tegenover elkaar liggen. Het bestaat altijd uit een primaire kleur die tegenover een secunaire kleur ligt.
rood ligt tegenover groen
blauw ligt tegenover oranje
geel ligt tegenover paars
Complementaire kleuren hebben de eigenschap dat ze elkaar versterken. Rood lijkt nog roder als je het naast groen zet. Daar maakt zelfs een slager gebruik van als hij een stukje vlees aantrekkelijker wil maken.
vragen
Vragen bij de gevoelswaarde van kleur en de kleurencirkel
1. Als je een poster zou moeten maken voor een film die over de liefde gaat, welke kleuren zou je dan gebruiken? Licht je antwoord toe.
2. Bekijk afbeelding 1. Als je deze afbeelding kleur zou moeten geven, welke kleuren zou je dan kiezen om het gevoel van de persoon te versterken? Verklaar je antwoord.
afbeelding 1Huilende vrouw
3. Bekijk afbeelding 2. Dit is een poster voor een festival. Geef aan welke kleuren jij bij deze poster vindt passen en leg duidelijk uit waarom.
afbeelding 2. Poster voor een festival.
4. Noem de drie primaire kleuren.
5. Wat zijn secundaire kleuren? Noem ze alle drie.
6. Noem twee koude kleuren en twee warme kleuren.
7. Geef een voorbeeld van funtioneel kleurgebruik.
Vragen bij zuivere en onzuivere kleuren
8. Bekijk afbeelding 3. Zijn hier zuivere of onzuivere kleuren gebruikt? Verklaar je antwoord.
afbeelding 3 door Rene Magritte
9. Wat doe je als je een kleur verdonkerd?
10. Vul in de volgende zin de ontbrekende woorden in op de stippelijntjes.
Als je een kleur met steeds meer .......mengt dan wordt de kleur lichter en steeds minder..............
Vragen over de kleurcontrasten
11. Leg uit wat complementaire kleuren zijn en noem ze op.
12. Bekijk afbeelding 4. Noem twee kleurcontrasten die hier te zien zijn en geef aan waar ze te zien zijn.
afbeelding 4 Zonsondergang op zee
13. Bekijk afbeelding 5. Je ziet hier een boekomslag van een boek van Paul van Loon. De ontwerper heeft de tekst rood gemaakt. Hierdoor ontstaat een kleurcontrast. Noem het contrast en leg uit welk effect dit contrast heeft op de tekst van het boek.
afbeelding 5
14. Bekijk afbeelding 6. Hier is sprake van een complementair contrast. Geef aan tussen welke kleuren.
afbeelding 6
begrippen
Begrippenlijst
Primaire kleuren
kleuren die je niet kunt verkrijgen door andere kleuren te mengen; rood, geel en blauw.
Secundaire kleuren
kleuren die ontstaan door menging van 2 primaire kleuren in gelijke hoeveelheden
Monochroom
in 1 kleur (of in verschillende tonen van 1 kleur)
Polychroom
bestaande uit veel verschillende kleuren
Kleurfamilie
een groep kleuren die onderling weinig verschillen of die aan elkaar verwant zijn. B.v. een kleurtoontrap of donkere kleuren
een contrast
een tegenstelling
Kleur-kleur contrast
een tegenstelling tussen twee zuivere kleuren
Licht-donker contrast
een tegenstelling tussen een lichte en een donkere kleur
Koud-warm contrast
een tegenstelling tussen een warme en een koude kleur
Complementaire kleuren
kleuren die in de kleurencirkel tegenover elkaar staan; ze hebben de eigenschap dat ze elkaar versterken.
Complementair contrast
een tegenstelling tussen 2 kleuren die in de kleurencirkel tegenover elkaar staan. (rood-groen, blauw-oranje, geel-paars)
Verhelderen
een kleur mengen met wit
Verdonkeren
een kleur mengen met zwart
Kleurtoontrap of
Toonovergang
een geleidelijke overgang van een kleur naar een lichtere of donkere toon door de kleur te mengen met wit of zwart.
Zuivere kleuren
Kleuren in hun meest zuivere vorm. Alle kleuren uit de kleurencirkel die niet gemengd zijn met zwart of wit. Het zijn bonte en opvallende kleuren. Ze worden ook wel verzadigde kleuren genoemd.
Het arrangement H5 kleur is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Marjolein Stokkermans-Gielen
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2016-09-26 11:20:58
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
