De kleuren die in de kleurencirkel te zien zijn, noemen we zuivere kleuren. De kleuren zijn allemaal fel en krachtig van kleur. Een werk dat bestaat uit allemaal zuivere kleuren ziet er vaak erg vrolijk en bont uit. Zuivere kleuren vallen op en ze hebben een vrolijke uitstraling. Kijk maar eens naar deze afbeeldingen:
Als je een kleur met wit of zwart gaat mengen wordt een kleur minder fel. Hij wordt minder zuiver. We noemen kleuren die met wit of zwart zijn gemengd onzuivere kleuren.
In de onderstaande ster heeft Johannes van Itten de zuiverheid van kleur onderzocht. In de middelste ring gebruikte hij vrij zuivere kleuren. Naar binnen toe mengde hij steeds meer wit bij de kleur en naar buiten toe mengde hij steeds meer zwart bij de kleur. De middelste ring is duidelijk het felste en het opvallendste van kleur. Door wit of zwart bij een kleur te mengen wordt de kleur dus duidelijk minder fel.
Een ander woord voor zuivere kleuren is verzadigde kleuren. Kleuren die onzuiver zijn noemen we onverzadigde kleuren.
In deze balkjes zie je de kleur magentarood (een beetje roserood) die langzaam overloopt naar een steeds lichtere tint (in balkje a) en naar een steeds donkerdere tint (in balkje b).
In balkje a is de kleur met steeds meer wit gemengd. We noemen dit verhelderen.
In balkje b is de kleur met steeds meer zwart gemengd. We noemen dit verdonkeren.
Zo'n overgang van een kleur naar een lichtere of donkerder kleur noemen we een kleurtoontrap of een toonovergang.
Een kunstenaar kan verschillende redenen hebben om een kleur te verhelderen of verdonkeren. Als je in een schilderij iets plastisch wilt maken is het heel handig om zowel te verhelderen als te verdonkeren. Je kunt daarmee aangeven dat een kleur een beetje verandert als er licht op valt of als de kleur in de schaduw zit.
Sommige kunstenaars vinden het mooi om een heel schilderij in één kleur te maken. Als je alles precies dezelfde kleur geeft dan zie je natuurlijk geen vormen meer. Dan wordt het schilderij wel een beetje saai....maar als je de kleur gaat verhelderen en verdonkeren kan het er heel interessant uit gaan zien. Kijk hier maar eens.
Een schilderij wat bijna helemaal uit 1 kleur bestaat noemen we een monochroom schilderij. De schilder maakt dan wel verschillende tonen van die kleur. Dit doet hij door de kleur met wit of met zwart te mengen.
Als een schilderij uit veel verschillende kleuren bestaat noemen we het schilderij polychroom.