Door onderzoek naar klimaatveranderingen in het verleden weten we ongeveer wat ons te wachten staat.
Deze opdracht gaat over de belangrijkste veroorzakers van de huidige klimaatverandering. En over de gevolgen ervan voor het leven op aarde.
Bekijk de video over klimaatverandering in Nederland.
Kun je een paar maatregelen noemen die Nederland neemt om de gevolgen van klimaatverandering te beperken?
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
uitleggen dat klimaatverandering geen nieuw verschijnsel is, maar dat de aarde al verschillende klimaatveranderingen heeft doorgemaakt in de afgelopen miljoenen jaren.
uitleggen dat de studie van klimaatveranderingen in het verleden leidt tot betere voorspellingen over de toekomst.
uitleggen dat klimaatverandering natuurlijke oorzaken heeft, maar dat ook menselijke activiteiten van invloed op klimaatverandering zijn.
enkele factoren opnoemen die klimaatverandering veroorzaken.
uitleggen dat de gevolgen van klimaatveranderingen tot massale uitsterving van dieren en planten kunnen leiden.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
De activiteiten in deze opdracht dragen bij tot het volgende leerdoel:
Je kunt een aantal factoren noemen die klimaatverandering kunnen veroorzaken.
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je bestudeert de Kennisbank en leert dat wetenschappers behalve de toekomst ook klimaatveranderingen uit het verleden onderzoeken om een beter beeld te krijgen. Je kijkt een video en geeft antwoord op een vraag over een 'klimaatpuzzel'.
Stap 2
Je leert over de totstandkoming van de huidige continenten en hoe die nog steeds verschuiven. Je leert dat oceanen warmtereservoirs zijn en dat zeestromen die warmte verdelen. Je beantwoordt een vraag over verschuivende continenten.
Stap 3
Je leert over de omwenteling van de aarde en de positie van de aarde tijdens de draaiing. Dit heeft effect op temperatuur en zonlicht op aarde en het verloop van seizoenen. Je bestudeert de Kennisbank, bekijkt een animatie en beantwoordt een vraag.
Stap 4
Andere oorzaken van klimaatverandering kunnen meteorietinslagen of vulkaanuitbarstingen zijn. Je bekijkt een video over een meteorietinslag en beantwoordt een vraag.
Stap 5
Je leert over de aanwezigheid van broeikasgassen en hoe die het klimaat kunnen beïnvloeden. Je noemt een argument tegen en eentje vóór de bewering van klimaatcritici dat klimaatverandering niet aan menselijke activiteiten ligt.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippen
De begrippen gaan over klimaatverandering.
Eindopdracht
Je maakt een toets over klimaatverandering.
Extra opdracht
Deze opdracht gaat over Felix Finkbeiner. Je gebruikt de informatie om een eindproduct naar keuze te maken.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Benodigdheden
Geen bijzonderheden.
Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 uur nodig.
Aan de slag
Stap 1: Klimaatonderzoek
Klimaatverandering is veel in het nieuws. Het wordt langzaam maar zeker warmer op aarde. De warmte van de zon warmt de aarde op alsof we in een broeikas zitten. Maar er zijn tijden geweest dat de aarde meer op een koelkast leek: tijdens de ijstijden.
Bestudeer de pagina in de Kennisbank over klimaatverandering.
Uit onderzoek weten we dat de aarde in vroegere tijden afwisselend warm en vochtig was, heet en droog of juist erg koud. Hoe weten we dat?
Door te kijken naar resten diep onder de grond, op land of onder de zeebodem.
Wetenschappelijke klimaatonderzoekers werken onder meer met modellen waarmee ze voorspellingen doen over de nabije toekomst, zo’n 50 jaar na nu. Die modellen worden verbeterd door te leren van de veranderingen in het verleden.
Samengevat: om meer te weten over de toekomst van het klimaat onderzoeken we het verleden van de klimaatveranderingen.
We weten al veel over klimaatveranderingen.
In de Stappen 2-5 zetten we de belangrijkste factoren die klimaatverandering veroorzaken, op een rij.
Maak eerst de volgende opdracht.
Stap 2: Positie van de continenten
De aarde is zo’n 4,5 miljard geleden gevormd. Zo’n 250 miljoen jaar geleden is het supercontinent Pangea ontstaan. Op aarde was er één aaneengesloten landmassa (Pangea) en één oceaan (Panthalassa Oceaan). Pangea is in delen uiteengevallen en die stukken, de huidige continenten, zijn door plaattektoniek steeds verder uit elkaar gedreven. Dat is echter een proces van miljoenen jaren geweest.
Oceanen zijn enorme reservoirs voor de opslag van warmte. Zeestromen zijn transporteurs van warmte.
De positie van de continenten heeft invloed op zeestromen. Als de continenten allemaal dicht bij elkaar liggen of één geheel vormen (zoals miljoenen jaren geleden bij Pangea), is de stroming van de zee anders dan wanneer de continenten verder van elkaar af liggen (zoals nu).
Stap 3: Afstand en omwentelingen
Het weer en het klimaat worden onder meer bepaald door de afstand tot de zon. De baan van de aarde om de zon is geen cirkel, maar een ellipsbaan. Het middelpunt van die ellips ligt ook niet in het midden, zoals je op de afbeelding kunt zien:
Het punt dat het dichtst bij de zon ligt, noemen we het perihelium. Het punt dat het verst van de zon af ligt, noemen we het aphelium. Tijdens het perihelium wordt het warmer, tijdens het aphelium kouder.
Maar de baan om de zon is niet de enige omwenteling die de aarde maakt. De aarde ligt wat schuin en de bewegingen van onze aarde zijn onder invloed van zon en maan lang niet altijd dezelfde. De aarde wiebelt dus een beetje. Het beste kun je de aarde vergelijken met een tol die niet precies rechtop staat.
De evenaar maakt op dit moment een hoek van 23,45 graden met het omloopvlak, de baan die de aarde beschrijft om de zon. Gedurende de geologische geschiedenis schommelt die hoek tussen 21,5 graden en 24,5 graden. Deze scheefstand van de aarde veroorzaakt de seizoenen.
Op ongeveer 21 juni staat ‘’s middags de zon loodrecht op de Kreeftskeerkring en op ongeveer 21 december ’s middags loodrecht op de Steenbokskeerkring: dat zijn de twee uitersten (daartussen beweegt ze van of naar de evenaar toe).
De volgende animatie maakt dat snel duidelijk:
De hellingshoek bepaalt hoeveel zonnewarmte een plek bereikt. Een zonnebundel van dezelfde grootte nabij de Noordpool moet veel meer oppervlakte van de aarde verwarmen dan bij de evenaar.
Bij de polen is het daardoor dus beduidend kouder dan bij de evenaar. Met het veranderen van de hellingshoek verandert ook de temperatuur bij de polen. Hoe groter de hellingshoek, hoe groter de temperatuurverschillen tussen zomer en winter.
Bestudeer de pagina over Seizoenen in de Kennisbank.
Beantwoord de vraag over de Kreeftskeerkring en de Steenbokskeerkring
Stap 4: Natuurrampen
Meteorietinslag
Een natuurramp is een gebeurtenis die catastrofale gevolgen heeft voor levende wezens. Een van de grootste natuurrampen vond 65 miljoen jaar geleden plaats in het huidige Mexico bij Chicxulub. Daar werd de aarde getroffen door een enorme meteoriet van 300 kilometer breed.
Zie onderstaande video die deze inslag en de gevolgen daarvan weergeeft.
Waarschijnlijk veroorzaakte de inslag een klimaatverandering. De gevolgen moeten enorm zijn geweest. Bij zo’n inslag komt er zoveel energie vrij, dat rotsblokken tot 100 kilometer hoog de lucht in worden geslingerd. Wereldwijd vinden er enorme meteorietenregens plaats met overal bosbranden tot gevolg. Over de hele wereld zullen er aardbevingen en tsunami’s hebben plaatsgevonden. En waarschijnlijk kwam er zo veel stof in de atmosfeer dat het zonlicht niet of moeilijk door de dampkring kon en het maanden- of zelfs jarenlang donker en koud zal zijn geweest. Dat op zijn beurt zal ervoor gezorgd hebben dat planten, die afhankelijk zijn van zonlicht voor het omzetten van lichtenergie in koolhydraten, afstierven. Dieren zullen geen voedsel meer hebben kunnen vinden.
Wetenschappers gaan ervan uit dat (mede) als gevolg van die meteorietinslag 65 miljoen jaren geleden de (meeste) dinosauriërs zijn uitgestorven.
Vulkaanuitbarstingen
Vulkanen kunnen door grote uitbarstingen het weer beïnvloeden. Als stof en zwaveldeeltjes in de stratosfeer, een van de lagen in de dampkring, terechtkomen, houden ze zonlicht tegen. Daardoor wordt het kouder (net als bij meteorietinslagen). Het effect van zo’n eruptie kan wel twee jaar te merken zijn.
We geven een voorbeeld uit het ‘recente’ verleden:
In 1783-1784 werd de bergketen Laki op IJsland getroffen door een reeks van tien vulkaanuitbarstingen in acht maanden tijd, gevolgd door drie jaar lang extreem weer en zeer strenge winters. Overal op het noordelijk halfrond ontstonden er misoogsten en hongersnoden.
Stap 5: Broeikasgassen
De atmosfeer bevat een aantal broeikasgassen, waaronder CO2. Zonder deze gassen zou de aarde een koude planeet zijn met een gemiddelde temperatuur van –18 °C. Nu ligt dat gemiddelde op +15 °C.
Uit onderzoek is een duidelijke relatie te vinden tussen het CO2-gehalte in de atmosfeer en de gemiddelde wereldtemperatuur. Als we kijken naar dat CO2-gehalte over de laatste 150.000 jaar, blijkt dat de koude periodes overeenkomen met lage CO2-concentraties, terwijl de warme periodes worden gekenmerkt door hoge CO2-cijfers.
Volgens sommige wetenschappers zou onder normale omstandigheden de aarde met een afkoeling van het klimaat te maken hebben. In plaats daarvan hebben we te maken met een opwarming van de aarde, niet van nature, maar door menselijke activiteiten. We brengen te veel CO2 de dampkring in, met name door de verbranding van fossiele brandstoffen (zoals kolen, aardgas en aardolie).
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In het boek 'Kinderen die wereld hebben veranderd' staan verhalen over kinderen van wie de rechten zijn geschonden. Ze hebben daardoor de aandacht gevestigd op een probleem in onze maatschappij.
Een van deze verhalen gaat over Felix Finkbeiner. Felix Finkbeiner (1998) uit Duitsland maakte zich op zijn negende grote zorgen over het voortbestaan van de aarde. De oplossing zag hij in het planten van bomen, véél bomen. Met zijn organisatie Plant-for-the-Planet is het hem sinds 2007 gelukt vele miljoenen bomen te planten om onder meer klimaatverandering tegen te gaan.
Bekijk de video over Felix Finkbeiner (in het Duits).
Kijk hoe Felix Finkbaumer de Verenigde Naties toespreekt in 2011.
Download en lees nu het verhaal uit het boek 'Kinderen die wereld hebben veranderd': Felix Finkbeiner
Kinderrechten
Mensenrechten zijn in diverse wetten en verdragen vastgelegd. Ze gelden in Nederland en in de rest van de wereld - voor iedereen en voor altijd. Dankzij deze rechten kunnen mensen een volwaardig bestaan opbouwen. Omdat kinderen speciale behoeften hebben, bestaan er ook kinderrechten. Helaas wordt er niet overal even netjes met deze rechten omgegaan.
Ga naar de klikplaat mensenrechten en bekijk welke mensenrechten er zijn. Klik op de verschillende afbeeldingen en lees de informatie.
Het verhaal van Felix Finkbeiner gaat over klimaatverandering. Bij dit verhaal spelen de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vereniging een rol.
Maar er is geen recht op een schoon milieu.
Waarom eigenlijk niet?
Zou het er moeten zijn?
Hoe kan dat recht dan gehandhaafd worden?
Bespreek deze vragen met een of enkele klasgenoten.
Schoon milieu als mensenrecht
Opkomen voor een schoon milieu dat is toch iets dat eigenlijk iedereen zou moeten doen, vind je ook niet? Maar daar denken sommige mensen toch anders over. Gemiddeld worden er iedere week twee mensen vermoord in verband met milieuactivisme.
Lees het verhaal van Sara maar eens.
Milieuactivisme is levensgevaarlijk
Sara, een jonge vrouw in Kameroen, werkt voor een relatief goed salaris voor een chemisch bedrijf. Net als de rest van de medewerkers woont ze vlak bij de fabriek. Op een dag moet ze met spoed naar het ziekenhuis met haar zoontje. Acute vergiftiging via vervuild drinkwater, blijkt al snel. Haar geval staat niet alleen. In de woonwijk blijken meer gevallen van vergiftiging. Het bedrijf blijkt verantwoordelijk. Sara besluit te stoppen bij het bedrijf en doet aangifte. Al snel begint een serie van intimidatie-acties door de politie. Ze wordt regelmatig opgepakt en tijdens de verhoren wordt ze beschuldigd als terrorist die de ontwikkeling van Kameroen wil tegengaan. Als ze op een dag vroeg in de avond thuiskomt wordt ze opgewacht en met de dood bedreigd. Sara wordt gedwongen op de grond te gaan liggen en wacht op een nekschot. Op het laatste moment wordt ze gered door de koplampen van een auto, die op haar schijnen. De bedreigers gaan ervandoor.
Sara gaat door. Ze organiseert een mars met buurtgenoten, maar wordt op de dag van de mars met een aantal anderen opgepakt. Gelukkig gaat de mars door, laat de pers zich niet door de politie tegenhouden en verschijnen er kritische stukken in diverse media.
Bedrijven die veelal uit zijn op korte-termijnwinst en geen of weinig oog hebben voor lokale gemeenschappen, het milieu en de belangen van toekomstige generaties, hebben een grote negatieve invloed op het milieu en de mensenrechten - vooral in landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika.
Waarom zijn er vooral in landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika bedrijven met negatieve invloed op het milieu en de mensenrechten?
Eindproduct
Gebruik de informatie uit de vorige stappen bij het maken van een eindproduct over Felix Finkbeiner. Je mag zelf kiezen wat voor soort eindproduct je maakt.
In je eindproduct maak je duidelijk:
welke kinderrechten een rol spelen in het verhaal van Felix Finkbeiner.
waarom het terecht is dat er een verhaal over Felix Finkbeiner in het boek 'Kinderen die de wereld hebben veranderd' staat.
wat jij vindt van het verhaal van Felix Finkbeiner.
Voor het maken van het eindproduct kun je gebruikmaken van de gereedschapskist van StudioVO.
In de gereedschapskist vind je voor veel verschillende eindproducten een plan van aanpak en kun je zien hoe de eindproducten beoordeeld worden.
Voor je begint met het maken van je eindproduct bespreek je plan van aanpak met je docent.
Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!
Terugkijken
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je een aantal factoren noemen die van invloed zijn op de klimaatverandering?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn. Had je voldoende tijd om de extra opdracht over Felix Finkbeiner te maken?
Inhoud
Wist je al veel over klimaatverandering en de mogelijke gevolgen voor Nederland en ook wereldwijd? Schrijf op wat nieuw voor je was.
Het arrangement Klimaatveranderingen hv123 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze opdracht hoort bij het thema ''Weer en klimaat'', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 1, 2 & 3. Deze opdracht vertelt over het onderzoek naar het klimaat en dat daarvoor naar zeer oude gegevens van de aarde gekeken moet worden om het vroegere klimaat met het huidige klimaat te kunnen vergelijken. Vervolgens wordt er verteld over natuurrampen zoals de meteorietinslag die ervoor zorgde dat de dinosauriërs uitstierven, en vulkaanuitbarstingen die een einde kunnen maken aan een geologisch tijdperk. Hierna wordt uitgelegd hoe broeikasgassen de opwarming van de aarde veroorzaken. Je bekijkt meerdere video's over deze onderwerpen en maakt hier een aantal opdrachten over.
Leerniveau
HAVO 1;
HAVO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Systeem aarde;
Klimaatverandering in het heden;
Klimaatverandering in het verleden;
Aardrijkskunde;
Klimaat;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
2 uur en 0 minuten
Trefwoorden
aardrijkskunde, arrangeerbaar, havo123, klimaat, meteoriet inslag, natuurrampen, stercollectie, vulkaanuitbarstingen, weer en klimaat
Deze opdracht hoort bij het thema ''Weer en klimaat'', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 1, 2 & 3. Deze opdracht vertelt over het onderzoek naar het klimaat en dat daarvoor naar zeer oude gegevens van de aarde gekeken moet worden om het vroegere klimaat met het huidige klimaat te kunnen vergelijken. Vervolgens wordt er verteld over natuurrampen zoals de meteorietinslag die ervoor zorgde dat de dinosauriërs uitstierven, en vulkaanuitbarstingen die een einde kunnen maken aan een geologisch tijdperk. Hierna wordt uitgelegd hoe broeikasgassen de opwarming van de aarde veroorzaken. Je bekijkt meerdere video's over deze onderwerpen en maakt hier een aantal opdrachten over.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Klimaatveranderingen
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Klimaatverandering is van alle tijden.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Benodigdheden
Klimaatverandering is veel in het nieuws. Het wordt langzaam maar zeker warmer op aarde. De warmte van de zon warmt de aarde op alsof we in een broeikas zitten. Maar er zijn tijden geweest dat de aarde meer op een koelkast leek: tijdens de ijstijden.
De aarde is zo’n 4,5 miljard geleden gevormd. Zo’n 250 miljoen jaar geleden is het supercontinent Pangea ontstaan. Op aarde was er één aaneengesloten landmassa (Pangea) en één oceaan (Panthalassa Oceaan). Pangea is in delen uiteengevallen en die stukken, de huidige continenten, zijn door plaattektoniek steeds verder uit elkaar gedreven. Dat is echter een proces van miljoenen jaren geweest.
Het weer en het klimaat worden onder meer bepaald door de afstand tot de zon. De baan van de aarde om de zon is geen cirkel, maar een ellipsbaan. Het middelpunt van die ellips ligt ook niet in het midden, zoals je op de afbeelding kunt zien:
Meteorietinslag
Vulkaanuitbarstingen
De atmosfeer bevat een aantal broeikasgassen, waaronder CO2. Zonder deze gassen zou de aarde een koude planeet zijn met een gemiddelde temperatuur van –18 °C. Nu ligt dat gemiddelde op +15 °C.
In het boek 'Kinderen die wereld hebben veranderd' staan verhalen over kinderen van wie de rechten zijn geschonden. Ze hebben daardoor de aandacht gevestigd op een probleem in onze maatschappij.
Kinderrechten
Kan ik wat ik moet kunnen?
