Introductie
‘De natuur kan op uiteenlopende manieren geïnterpreteerd worden: als basis voor wetenschappelijk onderzoek; als hulpbron, als iets om naar te kijken, te ervaren en van te genieten; of als een artistieke inspiratie.’
President Nelson Mandela, oktober 1994
Dit is een hoofdstuk uit het UNESCO-lespakket World Heritage in Young Hands. Dit lespakket is ontwikkeld om jongeren in de hele wereld kennis te laten maken met UNESCO en de Werelderfgoedconventie.
Deze bewerking en vertaling is verzorgd onder de verantwoordelijkheid van de Nationale UNESCO Commissie.
Voor meer informatie zie www.unesco.nl
Vertaling: Univertaal
Opdrachten over Werelderfgoed in Nederland: Zeeman & de Regt onderwijskundigen
Eindredactie: Marieke Brugman
?
Video: Wat is UNESCO en wat doet zij?
1. Leerdoelen
Kennis
Help leerlingen hun kennis en begrip te vergroten van:
• hun natuurlijke en culturele omgeving en de wisselwerking tussen mens en milieu;
• Werelderfgoederen als beschermde gebieden, die essentieel zijn voor het behoud van de biodiversiteit en bedreigde plant- en diersoorten;
• de Werelderfgoedconventie als een belangrijke bijdrage aan gezamenlijke internationale milieubescherming.
Houding
Moedig leerlingen aan om:
• een positieve houding ten opzichte van behoud en een verantwoordelijkheid voor het milieu te ontwikkelen;
• hun leven op aarde op een duurzame manier te benaderen, zodat planten, dieren en diversiteit in ecosystemen (biodiversiteit) behouden worden en om ervoor te zorgen dat de behoeften van toekomstige generaties niet in gevaar komen.
Gedrag
Help leerlingen met het ontwikkelen van hun vermogen om:
• deel te nemen aan milieubescherming, in het bijzonder Werelderfgoedbehoud;
• deel te nemen aan het proces van ecologisch duurzame ontwikkeling voor de toekomstige gezondheid van de aarde en alle mensen;
• een leidende rol in te nemen op het gebied van Werelderfgoedbehoud.
2. Jongeren en Werelderfgoedbehoud
Het behouden van Werelderfgoed kan een significante bijdrage leveren aan de bescherming van het milieu, de culturele en natuurlijke diversiteit en de wisselwerking tussen mens en milieu.
Werelderfgoedbehoud helpt om de belangrijkste milieukwesties van vandaag de dag aan de kaak te stellen, met name het toenemende aantal bedreigde en uitgestorven plant- en diersoorten en de afname in biodiversiteit die hier uit voortvloeit. Wat even belangrijk is, is dat het behoud van Werelderfgoed wordt uitgevoerd binnen de internationale context van ecologisch duurzame ontwikkeling. Bij de beschermde status van een Werelderfgoed wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met de behoefte aan hulpbronnen en het economisch voortbestaan van de lokale bevolking. Bovendien erkent de Conventie het culturele en natuurlijk erfgoed en de unieke wisselwerking tussen die twee.
Juist hierom biedt de Conventie unieke mogelijkheden voor een holistische benadering van milieubehoud, waarbij de bescherming van de volledige diversiteit van natuurlijke en culturele waarden van een erfgoed centraal staat.
De natuurlijke erfgoederen die op de Werelderfgoedlijst staan, beschermen plant- en diersoorten, ecosystemen, geologische gebieden, ecologische en biologische processen en natuurlijke leefgebieden. Ook worden gebieden met uitzonderlijke schoonheid en van groot esthetisch belang beschermd. Deze gebieden beslaan met hun 177,4 miljoen hectare 7,8% van het totale beschermde gebied wereldwijd. Natuurlijke Werelderfgoederen in zeegebieden beslaan 20,9% van de totale zeereservaten (Marine Protected Areas, MPA’s) die in de World Database On Protected Areas (WDPA, Internationale Database van Beschermde Gebieden) zijn opgenomen (cijfers uit 2010).
Om jongeren effectief deel te laten nemen aan milieubehoud, is het van belang dat ze zicht bewust worden van de kwesties en uitdagingen en weten wat ze moeten doen. Leren over de belangrijke rol die de Werelderfgoedconventie speelt bij milieubehoud, kan helpen om dit te bereiken. In dit gedeelte van de handleiding staan voorbeelden van enkele belangrijke kwesties met betrekking tot milieubehoud en hun belang voor Werelderfgoedbehoud.
Nationaal Park Tongariro, Nieuw Zeeland (flickr/andrewcparnell)
Opdracht 1: ecosystemen en landvormen
Doel: leren over verschillende soorten ecosystemen en natuurlijke Werelderfgoederen
Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas
Duur: twee lesuren
Geschikt voor: aardrijkskunde, scheikunde
Nodig: Werelderfgoedkaart
Zijn er in jouw buurt voorbeelden van een specifiek type ecosysteem of landvorm? Wat zijn de belangrijkste kenmerken (bijvoorbeeld moerasland en meren in draslanden) en welke soorten planten en dieren komen er voor?
Vraag de leerlingen om de werelderfgoedkaart te bestuderen en om twintig natuurlijke Werelderfgoederen te kiezen en in te delen in de volgende categorieën:
• bossen
• kust
• bergen
Bespreek de bevindingen van de leerlingen en vraag ze om in hun eigen land gebieden te zoeken in dezelfde categorieën.
Vraag de leerlingen om de Werelderfgoedlijst te bestuderen en voorbeelden te zoeken van:
• koraalrif
• bosgebieden
• eilanden
• woestijnen
• draslanden
3. Internationaal milieubehoud
Luchtvervuiling, watervervuiling, bodemvervuiling, de opwarming van de aarde, het gat in de ozonlaag, de uitputting van natuurlijke en niet-vervangbare bronnen, het uitsterven van soorten en een afname in biodiversiteit: we hebben te maken met een algehele achteruitgang van het milieu. Om de schade die al is ontstaan te herstellen, moeten we dringend actie ondernemen. Zo kunnen we de natuurlijke en culturele diversiteit in de wereld behouden en duurzame ontwikkeling voor onze huidige en toekomstige generaties veiligstellen.
Het behoud van Werelderfgoed, met name van natuurlijke erfgoederen, kan een waardevolle bijdrage leveren aan de verbetering en bescherming van ons milieu. Naast de Werelderfgoedconventie, zijn er meer internationale verdragen over milieubescherming.
In september 1972 organiseerden de Verenigde Naties een internationale milieuconferentie in Stockholm, Zweden. Twee maanden later werd de Werelderfgoedconventie ondertekend. Twintig jaar na Stockholm, in juni 1992, kwamen wereldleiders bij elkaar op de VN-Conferentie over Milieu en Ontwikkeling in Rio de Janeiro (Brazilië). Deze zogenoemde Milieutop kwam samen om de alarmerende achteruitgang van het milieu te bespreken en een strategie te ontwikkelen voor verbetering. Op de Milieutop 20 jaar later, wederom in Rio (onder de naam Rio+20), werden resultaten gepresenteerd over onderwijs over duurzame ontwikkeling.
Op 21 maart 1994 trad het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering in werking. Het verdrag heeft als doel de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer te stabiliseren en opwarming van de aarde tegen te gaan.
Een hiervan afgeleid verdrag is het Kyoto-protocol.
Op 26 december 1996 trad het VN-verdrag ter bestrijding van verwoestijning, met name in Afrika in werking (United Nations Convention to combat Desertification in those countries experiencing serious drought and/or desertification, particularly in Africa). Dit verdrag heeft als doel de strijd aan te gaan met droogte en verwoestijning en alle ecologische rampen en menselijk leed die daar bij komen kijken.
Ook het Bossenverdrag (Non-Legally Binding Authoritative Statement of Principles for a General Consensus on the Management, Conservation and Sustainable Development of all Types of Forests) werd aangenomen op de Milieutop in Rio in 1992. Dit verdrag heeft als doel alle landen aan te moedigen om de wereld groener te maken, met name door herbebossing en behoud van natuurlijke bronnen.
In 1975 werd de Conventie over Internationale Handel in Bedreigde Soorten (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, CITES) aangenomen. CITES voert wereldwijde controles uit op internationale handel in bedreigde plant- en diersoorten. Als een soort met uitsterven is bedreigd, verbiedt CITES alle commerciële handel van deze soort.
De Ramsar-conventie inzake Draslanden van Internationaal Belang (The Ramsar Convention on Wetlands of International Importance, bekend als de Ramsar-conventie), is een intergouvernementeel verdrag dat een kader biedt voor internationale samenwerking op het gebied van behoud en goed gebruik van draslanden, ook wel wetlands genoemd, en hun bronnen.
Op dit moment (2013) zijn er 2112 drasgebieden met in totaal meer dan 205 miljoen hectare die aangewezen zijn om op de Ramsarlijst voor Draslanden van Internationaal Belang te komen. Een aantal gebieden die op de Ramsarlijst staan, zijn ook Werelderfgoederen.
Daarnaast streeft UNESCO’s Man and the Biosphere Programme (Mens en biosfeerprogramma, MAB) ernaar om conflicten tussen milieu- en ontwikkelingskwesties op te lossen. Het programma kijkt naar natuurlijke bronnen en bestudeert de impact die de mens op het milieu heeft en de reactie van de maatschappij op de veranderingen die dit met zich meebrengt. Biosfeerreservaten helpen om biologische diversiteit en gezonde ecosystemen te behouden. Ook geven ze ons meer informatie over traditionele vormen van landgebruik. Biosfeerreservaten helpen om informatie te verspreiden over duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen. Ze dragen bij aan samenwerking bij het oplossen van problemen met natuurlijke hulpbronnen. De Waddenzee is zowel Werelderfgoed als een MAB-reservaat.
Nationaal park, Ichkeul, Tunesië (flickr/Nealy-J)
De Dolomieten, Italië (flickr/GreenLakeBlue Photography)
3.1 Andere relevante conventies
Nationaal park Thingvellir, IJsland (flickr/Christofer Lundstedt)
Opdracht 2: achteruitgang van het milieu
Doel: het identificeren van bestaande of mogelijke milieukwesties in jouw land en de relatie met natuurlijke Werelderfgoederen
Type activiteit: onderzoek, activiteit in de klas
Duur: drie lesuren
Geschikt voor: aardrijkskunde, scheikunde
Nodig: Werelderfgoedkaart, Scheikundeboeken, krantenknipsels
Vraag de leerlingen om een lijst te maken van de belangrijkste milieuproblemen in Nederland of Europa (zoals erosie, klimaatverandering, stijging van de zeespiegel, ontbossing). Vraag of er lokale, regionale of landelijke Werelderfgoederen worden bedreigd door deze problemen.
Worden de milieuproblemen in jouw land of regio aangepakt? Hoe? Door plaatselijke of internationale actie?
Vraag de leerlingen om een week lang artikelen uit kranten te verzamelen over milieuproblemen en hun bevindingen in de klas te presenteren.
3.2 Aanwijzingen voor wereldwijde milieuproblemen
Meer dan tweederde van de vogelsoorten heeft te maken met een afname in populatie, kwetsbaarheid of bedreiging met uitsterving. In de laatste tweehonderd jaar is een kwart van de vogelsoorten in de wereld uitgestorven, met name op eilanden in de oceaan.
Kikkersoorten lijken ook af te nemen, al is het onduidelijk waarom dit gebeurt. Koraalriffen lijken kleiner te worden.
Koraalrif (flickr/dracophylla)
4. Behoud van biologische diversiteit met behulp van Werelderfgoedbehoud
Biodiversiteit, of biologische diversiteit, is een term die wordt gebruikt voor de verscheidenheid aan levensvormen, waaronder verschillende planten, dieren en micro-organismen, hun genen en de ecosystemen waar ze deel van uitmaken.
Het behoud van de biodiversiteit van onze planeet is een enorm grote taak en heeft betrekking op het behoud van al het leven op aarde, waaronder behoud van water- en zeeleven, gematigde zones en micro-organismen.
Werelderfgoedbehoud is een belangrijk onderdeel van de wereldwijde inspanningen om de biodiversiteit op aarde te behouden. Dit is erg afhankelijk van collectieve, internationale actie.
Het Wildreservaat Okapi in de Democratische Republiek Congo is opgenomen op de Werelderfgoedlijst, omdat het een van de belangrijkste en voornaamste natuurlijke leefgebieden is voor plaatselijk behoud van biologische diversiteit en omdat er bedreigde diersoorten voorkomen. In het reservaat leven bedreigde zoogdieren en vogels en ongeveer 5000 van de geschatte 30.000 okapi’s die er nog zijn in de wereld.
Het behoud van ecosystemen is ook een belangrijk onderdeel van Werelderfgoedbehoud.
Het Barrièrerif van Belize staat bijvoorbeeld sinds 1996 op de Werelderfgoedlijst. Het rif beschermt een buitengewoon bijzonder natuursysteem dat bestaat uit atollen, zandbanken, mangrovebossen, kustlagunes en riviermonden, met een oppervlakte van 93.400 hectaren. Andere uitgestrekte Werelderfgoederen beschermen bosecosystemen (bijvoorbeeld het woudreservaat Sinharaja in Sri Lanka) en draslanden (bijvoorbeeld Nationaal park Doñana in Spanje).
Het verlies van biodiversiteit is meestal onomkeerbaar, met name voor bedreigde ecosystemen (zoals eilanden en draslanden). Er is dus genoeg reden om bezorgd te zijn om biodiversiteit in gevaar en om onmiddellijk actie te nemen om dit te verminderen. In plaats van de aparte bescherming van bedreigde dier- en plantensoorten, is het effectiever om natuurlijke plant- en diergemeenschappen en landschappen als geheel te zien. Dit is beter voor het behoud van ecosystemen op de lange termijn.
De Tungurahua vulkaan, Nationaal park Sangay, Ecuador (flickr/Lesmode)
De sub-Antarctische eilanden, Nieuw-Zeeland (flickr/ksuyin)
Blauwvoet Jan van Gent met jong, Galapagoseilanden, Ecuador (flickr/Derek Keats)
Opdracht 3: druk op biologische diversiteit
Doel: het vaststellen van mogelijke bedreigingen van biologische diversiteit
Type activiteit: onderzoek, activiteit in de klas, activiteit buiten schooluren
Duur: vier lesuren en een excursie
Geschikt voor: scheikunde, biologie
Vraag de leerlingen welke van onderstaande voorbeelden van druk op biologische diversiteit in hun omgeving voorkomen:
• wijziging van het leefgebied (bijvoorbeeld het verwijderen van natuurlijke plantengroei voor landbouw)
• introductie nieuwe soorten (die planten en dieren kunnen eten en een mogelijke bedreiging zijn voor het leefgebied van inheemse soorten)
• vervuiling: lucht, water, grond en geluid
• mijnbouw
• overig
Vraag leerlingen of ze weten of er vogel-, dier- of plantsoorten in hun omgeving zijn die bedreigd worden met uitsterven.
Worden er maatregelen genomen om de achteruitgang van biodiversiteit tegen te gaan?
Maak een excursie naar een park, bos of vogelreservaat in de buurt en doe onderzoek naar de biodiversiteit (welke planten en dieren komen er voor?). Nodig ouders uit in de klas en laat leerlingen hun bevindingen presenteren. Vraag de ouders of de lokale biologische diversiteit groter of kleiner is dan toen zij jong waren.
4.1 Culturele diversiteit en biologische diversiteit
Culturele en natuurlijke Werelderfgoederen zijn vaak uitingen van culturele en biologische diversiteit.
Culturele en biologische diversiteit moeten samen behouden worden als ze willen voortbestaan; de plaatselijke kennis die
mensen hebben over hun hulpbronnen en hoe ze die kunnen beheren, biedt een cruciaal redmiddel voor de gehele mensheid.
Jeffrey A. McNeeley, IUCN
4.2 Evolutie en uitsterven van soorten
Evolutie is een voortdurend natuurlijk proces. Door genetische veranderingen ontstaan nieuwe soorten en dit leidt tot een toename in biodiversiteit.
Een van de doelen van Werelderfgoedbehoud is de bescherming van natuurgebieden waarvan de evolutie van soorten gedocumenteerd wordt. Een criterium voor natuurlijk erfgoed (vii), een van de vier criteria die worden gebruikt voor de selectie van natuurlijke Werelderfgoederen, verwijst naar ‘bijzondere voorbeelden van belangrijke fases van de geschiedenis van de aarde, zoals fossielen, belangrijke lopende geologische processen in de ontwikkeling van aardvormen of belangrijke geomorfe of fysiografische kenmerken.’
De fossielenvindplaats Groeve Messel in Duitsland is een voorbeeld van een Werelderfgoed dat op de lijst staat op basis van natuurlijke erfgoedcriteria (vii). De Groeve Messel is bijzonder rijk aan fossielen van het Eoceen, het tijdperk tussen 57 miljoen en 46 miljoen jaar voor Christus. Het gebied geeft ons unieke informatie over de eerste fases van de evolutie van zoogdieren.
In de Australische plaatsen met zoogdierfossielen Riversleigh en Naracoore zijn de verschillende fases van de unieke fauna van Australië (zoals buideldieren en vederstaartbuidelmuizen en vele andere unieke en nu uitgestorven Australische soorten zoals de buidelleeuw) buitengewoon goed bewaard gebleven. Deze plaatsen zijn opgenomen op de Werelderfgoedlijst op basis van de criteria voor natuurlijk erfgoed (vii) en ook criterium (viii).
Het tropisch regenwoud van Queensland
Het tropisch regenwoud van Queensland is in 1988 als natuurlijk erfgoed opgenomen op de Werelderfgoedlijst. Het gebied beslaat 0,25% van de Australische landmassa, maar heeft de hoogste gecombineerde diversiteit van planten en dieren in Australië. Het is het oudste overlevende tropische regenwoud ter wereld. Het regenwoud is een levend museum, waar te zien is hoe landplanten zich sinds het uiteenvallen van Gondwana, 45 miljoen jaar geleden, hebben ontwikkeld. Het regenwoud is ook een levend document van de evolutionaire geschiedenis van dieren. Er leven vele zeldzame en bedreigde diersoorten die nergens anders op aarde te vinden zijn.
Ontdekking van een nieuwe soort: de Wollemia nobilis, een overblijfsel uit het tijdperk van de dinosaurussen
In december 1994 werd er in de buurt van Sydney, Australië een nieuwe boomsoort ontdekt. De Wollemia nobilis wordt zo’n 35 meter lang en de boomstam heeft een diameter van maximaal 1 meter. De ontdekking van een nieuwe boom, vooral eentje die zo’n indrukwekkende hoogte kan bereiken, is extreem ongebruikelijk.
Het leefgebied van de Wollemia nobilis – een beschermd ravijngebied ten noordwesten van Sydney, dat dient als toevluchtsoord voor branden die regelmatig woeden op het aangrenzende plateau – heeft bijgedragen aan de overleving van de soort. De ontdekking van deze nieuwe boomsoort laat op indrukwekkende wijze zien dat er nog steeds onderdelen van ons biologische erfgoed zijn die we niet kennen.
State of the Environment, Australië, 1996
Samenvatting, Commonwealth of Australia
Als bepaalde plant- of diersoorten zich niet goed aanpassen aan nieuwe omgevingsfactoren (zoals regenval of temperatuurverandering), zijn ze minder geneigd zich voort te planten en te overleven. Dit gaat ten koste van de biodiversiteit. De soort kan uitgestorven raken. Uit de paleontologie, de wetenschap die fossielen bestudeert, blijkt dat de meeste plant- en diersoorten uiteindelijk uitsterven. Tegenwoordig lijkt dit echter sneller te gaan dan het ontstaan van nieuwe soorten. Dit symboliseert een volledig onomkeerbare verandering van de aarde.
• In de afgelopen 500 jaar heeft menselijke activiteit gezorgd voor het uitsterven van 869 soorten (of voor het uitsterven in het wild).
• Een op de vier zoogdieren en een op de acht vogels loopt gevaar om in de nabije toekomst uit te sterven.
• Een op de drie amfibieën en bijna de helft van alle schildpadden en zoetwaterschildpadden worden met uitsterven bedreigd.
• Het totale aantal bedreigde diersoorten is sinds 1996 toegenomen van 5205 tot 8462.
Bron: International Union for Conservation of Nature (IUCN)
Veel erfgoederen zijn opgenomen op de Werelderfgoedlijst om bedreigde planten en dieren te beschermen en te voorkomen dat ze uitsterven.
Natuurreservaat Vallée de Mai, Seychellen
Het natuurreservaat Vallée de Mai ligt in het hart van het kleine eiland Praslin in de Seychellen. Het werd in 1983 op de Werelderfgoedlijst opgenomen. In de vallei ligt een palmbos, dat nog bijna in zijn oorspronkelijke staat verkeert. In dit bos groeien de grootste kokosnoten ter wereld, die soms wel twintig kilo wegen.
Vroeger was het eiland bezaaid met meerdere soorten kokosnoot, maar overexploitatie heeft de palmbossen, die vroeger rijk aan biodiversiteit waren, gereduceerd tot de kleine vallei. De vallei en het kostbare palmboombos worden bedreigd door exotische soorten die van andere locaties mee worden gebracht, door het voortdurend oogsten van de kokosnoten en door vuur.
Plaatsen met zoogdierfossielen (Riversleigh en Naracoorte), Australië (flickr/avlxyz)
Het tropisch regenwoud van Queensland (flickr/tanetahi)
De wollemia Nobilis (flickr/peganum)
Natuurreservaat Vallée de Mai (flickr/bob the lomond)
Opdracht 4: De puzzel van Gondwanaland
Doel: leren over het ontstaan van continenten en hoe isolatie kan helpen om het natuurlijk erfgoed te beschermen
Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas
Duur: twee lesuren
Geschikt voor: aardrijkskunde, geschiedenis, scheikunde
Nodig: Werelderfgoedkaart
Vertel de leerlingen over Gondwanaland.
Door het bestuderen van stenen en fossielen, geloven wetenschappers dat Nieuw-Zeeland ooit onderdeel uitmaakte van het supercontinent Gondwanaland, waar Australië, Afrika, Zuid-Amerika, India, Antarctica etc. ook onderdeel van uitmaakten. Nieuw-Zeeland is de belangrijkste aanwijzing die we hebben voor Gondwanaland, omdat het sinds het tachtig miljoen jaar geleden losbrak van Antarctica en Australië, geïsoleerd is geweest. Het land wordt omringd door 1600 kilometer water en de eerste mensen kwamen er pas duizend jaar geleden. De planten en bomen in Nieuw-Zeeland zijn miljoenen jaren onaangetast gebleven. Tegenwoordig is het nog steeds een van de meest geïsoleerde plekken op aarde.
Bespreek hoe het uit elkaar vallen van Gondwanaland Nieuw-Zeeland heeft geïsoleerd van de rest van de wereld en hoe dit de flora en fauna heeft beschermd.
Vergelijk Gondwanaland met de continenten die we tegenwoordig hebben.
Bron: Greymouth High School, Nieuw-Zeeland
4.3 Te Wahipunamu en Wildreservaat Manas
Te Wahipunamu, Nieuw-Zeeland
Te Wahipunamu ligt op het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland. Een groot stuk van het land in Te Wahipunamu (ongeveer 2,6 miljoen hectare, 10 procent van Nieuw-Zeeland) bestaat uit moerasachtige draslanden, enorm hoge bergen of steile rotsen die recht naar beneden de zee in vallen. Het gebied laat zien dat er gigantische gletsjers zijn geweest, die valleien en kloven hebben uitgediept en fjorden en immens grote IJstijd-landschappen hebben gevormd.
Nieuw-Zeelands afgelegen ligging heeft ervoor gezorgd dat de meeste vogel-, dier- en plantsoorten uniek zijn. Veel vogels zijn loopvogels geworden en bomen en planten hebben zich op een opmerkelijke manier aangepast aan de regen.
De Dacrycarpus (een conifeersoort) wordt bijvoorbeeld 30 meter hoog. Bossen met dit soort bomen worden vaak ‘dinosaurusbossen’ genoemd, omdat ze er nog min of meer hetzelfde uitzien als in het tijdperk van de dinosaurussen, zo’n 65 miljoen jaar geleden.
De komst van de Europeanen bracht vele roofdieren en plagen met zich mee. De plaatselijke flora en fauna kwam in gevaar en sommige soorten stierven uit.
Een gevolg van de geïsoleerde ligging, geologische verandering en klimaatverandering in Nieuw-Zeeland, is de evolutie van plant- en diersoorten die nergens anders ter wereld voorkomen. Dezelfde krachten die Nieuw-Zeelands klimaat, planten en dieren zo bijzonder maken, hebben ze helaas ook heel kwetsbaar gemaakt. De Polynesiërs waren duizend jaar geleden de eerste immigranten die in Nieuw-Zeeland aankwamen. Zij waren de eersten die op grote schaal leefgebieden en soorten verwoestten.
Toen de Europeanen Nieuw-Zeeland koloniseerden, had het land al 23 procent van haar bossen en 30 procent van de vogels verloren. De belangrijkste soort die was uitgestorven was de moa, een grote loopvogel. Met de komst van meer mensen en roofdieren, zijn er op dit moment 503 bedreigde plant- en diersoorten in Nieuw-Zeeland. Daarnaast zijn er 44 die op de lijst van soorten staan waarvan wordt aangenomen dat ze uitgestorven zijn.
Wildpark Manas, India
Het wildpark Manas in India ligt aan de voet van de Himalaya, waar beboste heuvels overgaan in aangeslibde graslanden en tropische regenwouden. In het wildpark komen vele bedreigde diersoorten voor. Het park staat sinds 1985 op de Werelderfgoedlijst en sinds 1992 op de Lijst van bedreigd Werelderfgoed. Bedreigde soorten zijn onder andere de tijger, het dwergzwijn, de Indische neushoorn en de olifant. Een van de grootste gevaren voor deze dieren is stropen. Er waren in 1990 nog 80 neushoorns in Manas. In 1997 waren dat er 37. De Indische neushoorn, ook wel pantserneushoorn genoemd, is sindsdien niet meer officieel waargenomen en is de afgelopen tien jaar waarschijnlijk verloren gegaan aan stropen. Door middel van een rehabilitatieprogramma wordt geprobeerd om deze neushoornsoort weer opnieuw te introduceren in het gebied.
Opdracht 5: De juiste criteria bij natuurlijke Werelderfgoederen zoeken
Doel: het beter begrijpen van de selectiecriteria van de natuurlijke Werelderfgoedlijst
Type activiteit: onderzoek, activiteit in de klas
Duur: drie lesuren
Geschikt voor: natuurkunde, biologie, tekenen
Nodig: werelderfgoedkaart
Kies met behulp van de werelderfgoedkaart vijfentwintig natuurlijke erfgoederen in verschillende delen van de wereld.
Verdeel de klas in vijf groepen. Geef iedere groep de omschrijving van vijf uitgekozen erfgoederen en vraag ze om deze aan te wijzen op de Werelderfgoedkaart en om aan te geven welke criteria er zijn gebruikt om ze op te nemen op de Werelderfgoedlijst. Vraag iedere groep om een leerling uit te zoeken om hun bevindingen te presenteren. Vergelijk de antwoorden met de echte criteria die gebruikt worden in de Korte omschrijvingen per werelderfgoed.
Vraag leerlingen om een lijst te maken met lokale, regionale of nationale gebieden die volgens hen kans maken om op de lijst van natuurlijk Werelderfgoed te komen. Houd hierbij rekening met de selectiecriteria voor natuurlijke erfgoederen. Vraag ze vervolgens of deze gebieden al op de Werelderfgoedkaart staan en bespreek dit. Laat de leerlingen posters maken om hun voorgestelde erfgoederen te promoten met slogans die gaan over het belang van behoud van het gebied.
Video
Oprijzende bergtoppen: Tsingy de Bemaraha, Madagaskar
Tsingy de Bemaraha, Madagaskar
5. Ecologische en cultureel duurzame ontwikkeling
Ontwikkeling moet duurzaam worden, om er zeker van te zijn dat het aan de behoeften van de huidige generatie voldoet, zonder de behoeften van de toekomstige generaties in gevaar te brengen.
Milieu en Duurzame Ontwikkeling, Parijs, UNESCO, 1997
De noodzaak om het evenwicht tussen mens en milieu te behouden, is opgenomen in de Werelderfgoedconventie. De definitie van Werelderfgoed, zowel van cultureel als natuurlijk erfgoed, herinnert de internationale gemeenschap aan de wisselwerking tussen de mens en de natuurlijke omgeving. Deze wisselwerking is cruciaal voor ecologisch duurzame ontwikkeling.
Binnen het proces van ontwikkeling, moet er ruimte worden gevonden voor de natuur. De natuur is een spirituele verrijking en – in een heel praktisch opzicht – de basis van ons leven.
Jeffrey A. McNeeley, IUCN, Nature and Resources, Vol. 28, No. 3, 1992
De vele gevaren voor het milieu die worden veroorzaakt door ontwikkeling en bevolkingsgroei (zoals ontbossing voor landbouw, visserij, vervuiling) moeten onder controle gehouden worden. Dit is van belang voor het behoud van biologische (en culturele) diversiteit in de wereld. Behoud en gebruik van natuurlijke hulpbronnen (zoals landbouw, mijnen en boswachterij) worden vaak gezien als onverenigbaar. Om deze reden is het vaak verboden om in beschermde gebieden, zoals Werelderfgoederen, gebruik te maken van natuurlijke hulpbronnen. In sommige gevallen is het echter effectiever om het behoud van natuurlijk en cultureel erfgoed in evenwicht te houden en gebruik onder bepaalde voorwaarden toe te staan, met mogelijkheden voor duurzaam gebruik of andere economische activiteiten, zodat de lokale bevolking direct profiteert van het behoud van het gebied.
Nationaal park Banc d’Arguin, Mauritanië
Dit park in West-Afrika is het leefgebied van miljoenen vogels. Het grenst aan de Atlantische kust en bestaat uit zandduinen, kustmoerassen, kleine eilanden en ondiepe kustwateren. Het is een land- en zeegebied met buitengewoon contrasterende landschappen en een hoge biodiversiteit. Het park ontvangt jaarlijks een grote diversiteit aan migrerende vogels. Bovendien komen er verschillende soorten zeeschildpadden en dolfijnen voor.
Banc D’Arguin is van groot belang voor de plaatselijke economie: zeven vissersdorpen zijn afhankelijk van de rijke natuurlijke hulpbronnen. Ook vormt het park een basis voor ecologisch toerisme. De traditionele visserijmethoden die door de plaatselijke bevolking worden gebruikt, hebben geen negatief effect op de natuur van het park. Als er echter motorboten zouden varen en er nog meer gevist zou worden, zou dit wel een negatief effect op de vogelpopulatie van het gebied kunnen hebben.
Beschermd natuurgebied van Pantanal (flickr/Roberto Hungria)
Nationaal park Banc D’Arguin, Mauritanië (flickr/carlosoliveirareis)
Opdracht 6: het beschermen van het milieu
Doel: het begrijpen van het belang van goed beheer van natuurlijk Werelderfgoed
Type activiteit: rollenspel, activiteit in de klas
Duur: meerdere lesuren
Geschikt voor: taal, aardrijkskunde, scheikunde, biologie
Nodig: werelderfgoedkaart
Vertel de leerlingen over de situatie in Nationaal park Banc d’Arguin in Mauritanië en organiseer een rollenspel over onderstaand scenario op een fictief Werelderfgoed. Verdeel de klas in meerdere belangengroepen.
Een groep zakenmannen wil de vissersindustrie uitbreiden en ze hebben een paar buitenlandse investeerders voor hun project gevonden. De beheerder van het park en lokale milieuactivisten zijn bezorgd dat de visindustrie het leven van de vogels zal verstoren. De autoriteiten willen de inkomens van de lokale bevolking graag vergroten, maar ze willen het uitgebalanceerde ecosysteem niet verstoren. Welke beslissingen kunnen gemaakt worden, zodat iedereen tevreden is?
Opdracht 7: In actie voor ecologisch duurzame ontwikkeling
Doel: leerlingen aanmoedigen om zich bewust te worden van afval
Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas of buiten schooluren
Duur: een paar lesuren en een paar weken werk naast schooluren
Geschikt voor: tekenen, scheikunde
Nodig: bakken om recyclebare spullen in op te bergen, zoals flessen, papier, aluminium, blikjes, melkpakken etc.
Vervuiling wordt vaak in verband gebracht met overconsumptie en verspilling. Een bescheiden en duurzaam gebruik van spullen kan samen met recyclen zorgen voor een oplossing. We moeten dringend nadenken over hoe we effectief bij kunnen dragen aan recyclen en een optimaal gebruik van bronnen. Nodig een milieudeskundige uit om met de klas te praten over het belang van recyclen en hoe je dat het beste kunt doen. Vraag leerlingen om een campagne voor te bereiden voor de school en de eigen gemeenschap, waaronder de ouders van de leerlingen (bijvoorbeeld het inzamelen van papier, blikjes of plastic flessen). Beslis welke producten verzameld gaan worden om te recyclen. Betrek de tekenles erbij om posters voor de campagne te maken. Bespreek de resultaten van de recyclecampagne met de leerlingen.
Voer een discussie over Werelderfgoedbehoud en duurzaamheid. Waarom is het belangrijk om te recyclen en producten te hergebruiken in plaats van ze weg te gooien?
Vraag of leerlingen hun eigen omgeving en erfgoederen in de buurt schoon willen houden door afval te verzamelen en dit op een verantwoorde manier weg te gooien of te recyclen.
6. Plaatselijke steun voor duurzaamheid
Als mensen in staat worden gesteld om beschermde gebieden, zoals Werelderfgoederen, op een duurzame manier te gebruiken, kan de plaatselijke steun voor behoud toenemen. Natuurbehoud en ontwikkelingsprojecten worden steeds meer geïntegreerd en gesteund in, of in de buurt van, beschermde gebieden.
Het is heel belangrijk dat mensen uit de buurt meedenken en -doen met het ontwikkelen en het beheer van projecten met betrekking tot behoud. Vooral als deze projecten duurzaam gebruik bevorderen.
Nationaal park Salonga, Democratische Republiek Congo (flickr/teresehart)
Video: Het breken van 20.000 jaar stilte: Los Glaciares, Argentinië
Opdracht 8: Erfgoedsporen
Doel: leerlingen de mogelijkheid bieden om zich op een avontuurlijke en creatieve manier bewuster te worden van hun leefwereld
Type activiteit: opdracht, activiteit in de klas, activiteit buiten schooluren
Duur: meerdere lesuren en tijd buiten schooluren
Geschikt voor: maatschappijleer, scheikunde, biologie
Nodig: landkaarten (of gps)
Leerlingen zijn gek op avontuur en ontdekkingen, dus stel voor om een speciaal erfgoedspoor af te leggen. Denk samen na over wat voor soort erfgoedspoor het moet worden: langs natuurlijk erfgoed, cultureel erfgoed of stedelijk erfgoed. Ook kunnen ze een bloemenspoor, een fotospoor of een videospoor volgen. Als de beslissing over het thema is genomen, laat dan wat kaarten van de omgeving aan de leerlingen zien. Vraag de leerlingen om de route te plannen en in hun vrije tijd alvast wat voorwerk te verrichten. Als het spoor eenmaal gepland is, kunnen de leerlingen een folder voorbereiden met de hoogtepunten van de route.
Plan een dag voor de wandeling langs het erfgoedspoor. Gebruik het spoor om de zintuigen van de leerlingen te ontwikkelen (ruiken, luisteren, kijken, etc.)
Bekijk andere erfgoedsporen en laat de leerlingen, gebaseerd op de resultaten van de eigen wandeling, anderen uitnodigen om mee te gaan (andere klassen van de school of van andere scholen, ouders, inwoners van de stad etc.).
7. De toekomst van onze planeet
Sinds de Milieutop in Rio in 1992, zijn diverse natuurlijke, culturele en gemengde erfgoederen op de Werelderfgoedlijst opgenomen. Een aantal daarvan zijn natuurlijke erfgoederen.
n de ontwikkelde landen zijn er beslist veranderingen opgetreden in het gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Er wordt beter gebruik gemaakt van energie, water en lucht. Lucht-, water- en bodemvervuiling is afgenomen. In de ontwikkelingslanden zien we echter steeds meer vervuiling. Het enige positieve resultaat is dat ze zich hebben gerealiseerd dat hun problemen ernstig zijn en dat je economische en sociale ontwikkeling niet los kunt zien van milieubescherming.
Mostafa Tolba, Voorzitter van de Commissie Duurzame Ontwikkeling, UNESCO Sources, No. 92, Juli-augustus 1997
Omdat Werelderfgoederen internationaal erkend worden als locaties met ‘unieke, universele waarde’ zouden ze voorbeelden van effectief management moeten zijn.
Video
Het laatste Europese toevluchtsoord:
De Donaudelta, Roemenië
De Donaudelta, Roemenië
8. Opdracht over Werelderfgoed in Nederland: de invloed van klimaat en weer
Opdracht 9
Werelderfgoed in Nederland: invloed klimaat en weer op behoud van het werelderfgoed
Voor: leerlingen onderbouw voortgezet onderwijs. Je leert over het werelderfgoed in Nederland en de invloed van weer en klimaat op het onderhoud van werelderfgoed.
Past bij: aardrijkskunde, techniek, mens en natuur.
Sluit aan bij aandachtsgebied UNESCO-scholen: duurzaamheid.
1.Verzamel kennis!
We zijn zuinig op ons werelderfgoed, zodat ook de generaties na ons kunnen genieten van deze bijzondere plekken en monumenten. Om het erfgoed goed te bewaren voor de toekomst, moet het bestand zijn tegen de invloed van weer en klimaat. Dat vraagt om extra aandacht en onderhoud.
a. Lees paragraaf ‘Internationaal milieubehoud’. Maak de volgende vragen:
- Welke oorzaken zorgen voor schade aan ons milieu?
- Welke oorzaak heeft te maken met weer en klimaat?
b. Welk werelderfgoed is te vinden op Curaçao? Welk werelderfgoed is te vinden in Utrecht? Gebruik http://www.unesco.nl/erfgoed-kaart/zoek of www.werelderfgoed.nl.
Van welke materialen zijn deze werelderfgoederen gebouwd? Noem minstens 5 soorten bouwmaterialen. Zoek van beide werelderfgoederen een afbeelding waarop je dat goed kunt zien.
c. Onderzoek wat verschillen zijn in weer en klimaat tussen Willemstad Curaçao en de stad Utrecht. Denk aan neerslag, hoeveelheid zonne-uren, temperatuur en wind. Welke invloed heeft de stijging van de zeespiegel volgens jou op deze twee plekken?
d. Wat is volgens jou de invloed van het weer en het klimaat op het timmerwerk, metselwerk, schilderwerk, dakwerk en glaswerk van dit werelderfgoed?
Wat zijn hierbij de mogelijke zwakke plekken? Hoe kun je deze zwakke plekken versterken en beschermen?
Werk de antwoorden uit en bewaar ze.
2. Actie!
Kies één van de volgende acties:
a. Breng een bezoek aan het Rietveld-Schröderhuis of Willemstad Curaçao. Of kies een ander werelderfgoed in Nederland. Neem de Erfgoedwijzer Werelderfgoed mee en vul het in. Deze vind je op www.werelderfgoed.nl
b. Bekijk op www.werelderfgoed.nl een aflevering Hollandse Wereldwonderen over het Rietveld Schröderhuis, Willemstad Curaçao of de Grachtengordel Amsterdam. Beantwoord de vragen van de Kijkwijzer Werelderfgoed.
c. Inspecteer je eigen schoolgebouw. Van welke materialen is het gebouwd? Wanneer is het gebouwd? Wat wordt gedaan aan het onderhoud van het timmerwerk, metselwerk, schilderwerk, dakwerk en glaswerk? Op welke punten kan het onderhoud verbeterd worden? Vind jij het een bijzonder gebouw?
Werk je antwoorden uit en maak een kort verslag van deze actie.
3. Show het!
a. Maak 10 tips voor onderhoud van het werelderfgoed Rietveld Schröderhuis en Willemstad Curaçao. Gebruik de informatie die je hebt verzameld. Houd rekening met verschillen in weer en klimaat.
b. Beantwoord de volgende vragen:
- Wat heb jij geleerd over de invloed van weer en klimaat op werelderfgoed?
- Welke maatregelen kun je nemen om werelderfgoed in Nederland goed te onderhouden?
Lever in bij je docent: de onderhoudstips samen met alle uitgewerkte antwoorden van deze opdracht.
9. Opdracht over Werelderfgoed in Nederland: rampenplan
Opdracht 10 Werelderfgoed in Nederland: Rampenplan Werelderfgoed
Voor: leerlingen bovenbouw voortgezet onderwijs. Je leert over werelderfgoed in Nederland en het opstellen van een rampenplan.
Past bij: aardrijkskunde, economie, biologie en de profielen ‘Natuur en Techniek’ en ‘Natuur en Gezondheid’.
Sluit aan bij aandachtsgebied UNESCO-scholen: duurzaamheid.
1.Verzamel kennis!
Je moet er niet aan denken: olie in de Waddenzee, een brand in de molens van Kinderdijk of een aardbeving op Schokland. Toch bestaat het risico dat een ramp plaatsvindt. Het opstellen van een rampenplan stelt ons in staat vooraf na te denken welke maatregelen genomen moeten worden om schade tijdens een ramp zoveel mogelijk te beperken.
a. Lees de paragraaf ‘Internationaal milieubehoud’. Maak de volgende vraag:
- Welke mogelijke rampen worden genoemd die het werelderfgoed kunnen treffen?
b. Door welke rampen kan het Werelderfgoed in Nederland worden getroffen? Ga voor ieder Werelderfgoed na wat een mogelijke ramp kan zijn.
c. Welke gevolgen kan zo’n ramp hebben voor de mensen die er wonen, het milieu, de infrastructuur en het gebruik van communicatiemiddelen. Welke maatregelen kun je vooraf nemen? Denk bijvoorbeeld aan het aanleggen van een waarschuwingssysteem.
d. Onderzoek uit welke onderdelen een rampenplan meestal bestaat. Geef 5 onderdelen weer.
Werk de antwoorden uit en bewaar ze.
2. Actie!
Kies één van de volgende acties:
a. Bezoek een werelderfgoed in Nederland. Wat zou hier de schade zijn in het geval van een ramp? Verzamel informatie die belangrijk is voor het opstellen van een rampenplan.
b. Bekijk op www.werelderfgoed.nl een aflevering van Hollandse Wereldwonderen. Welke ramp zou dit werelderfgoed kunnen treffen?
c. Interview een deskundige op het gebied van het opstellen van een rampenplan: een brandweerman, een milieudeskundige, een beleidsambtenaar van de gemeente, hulpverleners, communicatiespecialist. Stel vooraf een vragenlijst op.
Werk je antwoorden uit en maak een kort verslag van deze actie.
3.Show het!
a. Maak een effectief rampenplan dat geschikt is om een werelderfgoed in Nederland te beschermen.
b. Beantwoord de volgende vragen:
- Wat heb jij geleerd over werelderfgoed, mogelijke rampen en de invloed op het milieu?
- Wat heb jij geleerd over het opstellen van een rampenplan?
- Formuleer een onderzoeksvraag die interessant is voor een profielwerkstuk.
Lever in bij je docent: het rampenplan samen met alle uitgewerkte antwoorden van deze opdracht.
10. Suggesties voor aanvullende opdrachten per vak
Tekenen / handvaardigheid / CKV
Vraag aan leerlingen wat hun favoriete natuurlijke Werelderfgoed is en laat ze er een tekening of schilderij van maken.
Biologie
Kies een Werelderfgoed in uw regio en maak een lijst van planten, bomen en dieren.
Vergelijk de lijst met planten, bomen en dieren in het eigen leefgebied.
Bezoek een Werelderfgoed en bestudeer de planten, dieren en geologische kenmerken.
Vreemde talen
Neem via het UNESCO-scholennetwerk contact op met een school in het buitenland en wissel ideeën uit over een milieukwestie of een gezamenlijk belang en de effecten die het kan hebben op Werelderfgoedbehoud.
Geschiedenis
Kies een natuurlijk Werelderfgoed en vraag de leerlingen om na te denken over hoe de landvorm er in het verleden uitzag, hoe het er nu uitziet en welke toekomstige gevaren er zijn voor het behoud.
Aardrijkskunde
Kies een natuurlijk Werelderfgoed met gletsjers (zoals Los Glaciares, Argentinië, zie Korte omschrijvingen) en bespreek de gevolgen van de opwarming van de aarde.
Bestudeer een erfgoed met een geologische opgraving of fossielen.
Talen
Kies een Werelderfgoed waarvan leerlingen vinden dat het wordt bedreigd door vervuiling en maak een campagne tegen vervuiling en voor het behoud van het erfgoed.
Wiskunde
Onderzoek hoeveel soorten (planten, bomen, vogels, zoogdieren, vissen) bij jou in de buurt met uitsterven of afname in populatie bedreigd worden en bereken percentages.
Scheikunde
Neem watermonsters uit een meer of rivier in de buurt en onderzoek ze op vervuiling.
Onderzoek of de voorgevels van gebouwen beschadigd worden door luchtvervuiling.
Bespreek hoe menselijk gedrag veranderd kan worden om erfgoederen te beschermen.
