Meer duurzame energie in Nederland, maar waar?
Welkom bij deze lesmodule waarin je de energietransitie gaat verkennen!
Stel je voor dat we onze wereld een make-over geven. We ruilen onze ouderwetse, rokende energiebronnen in voor schone, groene alternatieven. Dat is precies wat de energietransitie inhoudt. Het is een grote overstap van fossiele brandstoffen (zoals olie en gas) naar duurzame bronnen (zoals zon en wind). Waarom? Omdat we onze aarde willen beschermen en onze lucht fris willen houden.
Waarom is de energietransitie belangrijk? Onze aarde wordt warmer door de uitstoot van broeikasgassen. De energietransitie helpt om die opwarming te stoppen. Daarnaast is het niet slim om afhankelijk zijn van brandstoffen die kunnen opraken. Duurzame energie is de toekomst!
Wat zijn de doelen? In 2030 willen we 49% minder CO2 uitstoten dan in 1990. Dat is een flinke sprong! Tegen 2050 streven we naar een 95% vermindering.
Uitdagingen in Nederland: Ons kleine land heeft niet heel veel plek voor grote windmolens en zonneparken. Hoe passen we die in ons landschap? We moeten creatief zijn en soms beslissingen nemen die niet iedereen prettig vindt. Dat is een puzzel die we moeten oplossen.
Vooraf
Voor dit katern heb je de gratis online applicatie EduGIS nodig om de opdrachten te kunnen maken.
Klik hiervoor op deze link: opdrachten naast de kaart. edugis.nl/ipcc-energie/
Dit is de link maar de kaartviewer zonder wikiwijs:
https://kaart.edugis.nl/v2/#configurl=maps/ipccenergie.json
Het is het handigst om te werken in duo’s op twee schermen. Hierbij heeft de een de kaarten van EduGIS op volledig scherm en de ander de opdrachten. Zo hoef je niet te wisselen tussen atlas en opdrachten terwijl je het katern doorloopt.
Orientatie
Leerdoelen van de lesmodule
1. Geo-ICT vaardigheden ontwikkelen:
Leerlingen leren werken met geo-informatie en geografische tools. Ze ontdekken hoe kaarten, satellietbeelden en geografische analyses ons begrip van de wereld vergroten.
2. IPCC Energiedoelen begrijpen:
Leerlingen leren over de klimaatdoelen van het IPCC. Ze begrijpen waarom het verminderen van CO2-uitstoot en overstappen naar duurzame energiebronnen zo belangrijk is.
3. Ruimtelijk inzicht ontwikkelen;
Leerlingen onderzoeken hun eigen omgeving. Ze analyseren hoe het landschap is ingericht en identificeren de verschillende belangen van mensen en groepen. Zo leren ze hoe ruimtelijke keuzes ons dagelijks leven beïnvloeden.
Je weet:
- hoe je met behulp van een GIS geschikte locaties kunt zoeken voor projecten waarbij de ruimte beperkt wordt door wensen, eisen en regels.
- wat de uitdagingen zijn voor Nederland aangaande de energietransitie.
- hoe jouw omgeving kan bijdragen aan de energietransitie.
Hoofdvraag:
Hoe kunnen we in Nederland geschikte ruimte vinden voor alternatieve duurzame energie, en welke bestaande functies moeten we daarvoor mogelijk heroverwegen om de adviezen van het IPCC op te volgen?
Deelvragen:
- Welke liggingskenmerken zijn ideaal voor de verschillende typen duurzame energie?
- Welke beperkingen en regels beperken de hoeveelheid geschikte locaties?
- Waar kan in jouw omgeving duurzame energie opgewekt worden?
Kernbegrippen
Aan het einde van dit katern ken je de volgende begrippen:
- Duurzame energie
- Klimaatdoelen
- Ruimtelijke landschapsinrichting
Werkwijze
Aan de slag
Je bestudeert de kenmerken van duurzame energie en de mogelijkheden hiervoor in het Nederlandse landschap met behulp van EduGIS. Dat is een Geografisch Informatie Systeem (GIS). Doormiddel van het gebruik van deze Geo-ICT-toepassing krijg je een geografisch beeld van je leefomgeving. Door het lezen van kaarten krijg je ruimtelijk inzicht, dat je helpt om te begrijpen dat het bepalen van locaties voor alternatieve energiebronnen een complexe taak is.
- Stap 1: In deze stap verken je verschillende soorten energiebronnen.
- Stap 2: Je onderzoekt welke omstandigheden gunstig zijn voor duurzame energiesoorten.
- Stap 3: EduGIS helpt je om geschikte locaties te vinden zonnevelden en/of windenergie.
- Stap 4: In deze stap ontwerp je een kaart waarin je jouw bevindingen weergeeft.
- Stap 5: Je selecteert drie locaties die het meest in aanmerking komen als geschikte locatie.
- Stap 6: Je bereidt een presentatie voor, bedoelt om de bewoners te informeren over locaties.
Afronding
- Begrippenlijst: de belangrijkste begrippen zijn terug te lezen in deze verklarende begrippenlijst.
- Eindproduct: ontwerp je eigen kaart met EduGIS.
- Toetsvragen: met een aantal vragen test je of je de leerdoelen hebt behaald.
- Terugkijken: je kijkt terug op het katern. Hoe ging het?
Voorkennis
Startopdracht
Het beantwoorden van de vragen gaat gemakkelijker wanneer je de werking van EduGIS in de vingers hebt. Verken de basisprincipes van Geografische Informatiesystemen (GIS) en leer hoe je EduGIS kunt gebruiken. Volg de introductiehandleiding om te leren hoe je geografische gegevens kunt bekijken, kaarten kunt maken en analyseren.
Hoe werkt EduGIS? (https://www.edugis.nl/hoe-werkt-edugis-atlas/)
Deel 1. Verkenning van energiebronnen
Onderzoek in dit deel verschillende soorten energiebronnen, zoals fossiele brandstoffen, windenergie en zonne-energie. Maak aantekeningen over de voordelen en uitdagingen van elke bron, inclusief de impact op het milieu en de beschikbaarheid op lange termijn.
Fossiele energie
Alhoewel we in deze lesmodule juist kijken naar niet-fossiele brandstoffen is het wel belangrijk dat je weet waar de huidige bronnen gesitueerd zijn in Nederland.
- Bekijk de kaart Olie en gas-velden.
1. Geef een omschrijving van de spreiding van olie- en gasvelden in Nederland. Wat valt je op?
Windenergie
Windenergie is al lange tijd een breed ingezette manier om aan duurzame energiewinning te doen. Dat is te zien op de kaartlaag windturbines.
- Open de kaartlaag ‘Windturbines’
- Zoom in en uit en let daarbij op de grootte van het windturbine symbool.
2. Welk effect heeft het zoomniveau en/of de grootte van het symbool op het beeld dat je krijgt van de hoeveelheid windturbines?
3. In welke gebieden of provincies zijn er opvallend veel windparken ten opzichte van andere gebieden in Nederland?
4. Wat is de oorzaak van het spreidingspatroon uit vraag drie van windturbines in Nederland?
Waterkrachtenergie
Waterkracht is een prachtige vorm van duurzame energie. Zijn er ook waterkrachtcentrales in Nederland?
- Bekijk de kaartlaag ‘Waterkracht' in de map Energiecentrales wereldwijd’.
3. Hoeveel waterkrachtcentrales tel je in Nederland?
4. Welk landschappelijk kenmerk mist Nederland om grote stuwdammen aan te leggen?
Kernenergie
- Bekijk de kaart Uranium (kernenergie).
- Zoom uit naar wereldschaal.
5. Waar liggen de gebieden met de meeste kerncentrales?
6. Hoeveel kerncentrales liggen er in Nederland? Als die er zijn: waar liggen die?
Zonne-energie
Er zijn de afgelopen jaren al veel zonneparken gerealiseerd.
- Open de kaartlaag ‘Zonneparken’ .
- Open de kaartlaag ‘Provinciegrenzen (2023)’
5. Is er een provincie waar de zonneparken vooral gesitueerd zijn (of juist opvallend afwezig zijn)?
Afronding stap 1
Raadpleeg [bron] om de onderstaande tabel in te vullen.
6. Vul de tabel in:
|
Energiebron
|
Fossiel
|
Wind
|
Water
|
Zon
|
Kernenergie
|
Biomassa
|
|
Voordelen
|
|
|
|
|
|
|
|
Uitdagingen
|
|
|
|
|
|
|
|
Impact milieu
|
|
|
|
|
|
|
|
Beschikbaarheid
|
|
|
|
|
|
|
Deel 2. Geschikte locaties
2.1 Geschikte locaties windparken
Bij de selectie van geschikte locaties voor windparken in Nederland spelen verschillende factoren een cruciale rol. Ten eerste is de windsnelheid essentieel; gebieden met hoge en consistente windsnelheden zijn gunstiger omdat ze meer energie kunnen opwekken. De Nederlandse kustgebieden en open wateren, zoals de Noordzee, bieden vaak de beste omstandigheden vanwege de sterke en constante winden.
Daarnaast speelt de beschikbare ruimte een grote rol. Windturbines hebben voldoende afstand van elkaar nodig om efficiënt te functioneren en turbulentie te minimaliseren. Daarom zijn uitgestrekte, open gebieden zonder obstakels zoals hoge gebouwen of bomen ideaal. In Nederland worden vaak landbouwgebieden of wateroppervlakten gekozen vanwege de beschikbare ruimte en het relatief lage aantal omwonenden.
Omgevings- en natuurbehoud is een andere belangrijke factor. Het is essentieel om de impact op lokale ecosystemen en vogelpopulaties te minimaliseren. Locaties moeten daarom zorgvuldig worden geselecteerd en geëvalueerd om negatieve effecten op flora en fauna te voorkomen.
Verder moeten de nabijheid van infrastructuur en het elektriciteitsnetwerk worden overwogen. Dichtbijgelegen aansluitpunten voor het elektriciteitsnetwerk kunnen de kosten en complexiteit van de aansluiting aanzienlijk verminderen.
Tot slot is de maatschappelijke acceptatie cruciaal. Betrokkenheid van de lokale gemeenschap en een transparant planningsproces kunnen bijdragen aan een breder draagvlak en minder weerstand tegen de bouw van windparken. Door al deze factoren in overweging te nemen, kunnen de meest geschikte locaties voor windparken in Nederland worden geïdentificeerd.
1. Lees de tekst van 2.1 en maak een opsomming van de eigenschappen van geschikte locaties voor windparken.
2. Er zijn ook gebieden die ongeschikt zijn omdat zij té dicht tegen gebieden aanliggen die overlast kunnen ervaren van windmolens. Maak een overzicht van soorten gebieden die overlast kunnen ervaren.
2.2 Geschikte locaties zonnevelden
Bij de selectie van geschikte locaties voor zonneparken in Nederland spelen verschillende factoren een belangrijke rol. Ten eerste is zoninstraling essentieel; regio's met een hoog aantal zonuren per jaar zijn gunstiger omdat ze meer energie kunnen opwekken. Hoewel Nederland geen tropisch klimaat heeft, zijn er voldoende zonuren.
Daarnaast speelt de beschikbare ruimte een grote rol. Zonneparken hebben grote, open terreinen nodig zonder schaduw van gebouwen of bomen. Landbouwgrond, braakliggende terreinen en voormalige industrieterreinen worden vaak gekozen omdat ze voldoende ruimte bieden en minder verstoring veroorzaken voor omwonenden.
Net als bij windparken is omgevings- en natuurbehoud is eveneens belangrijk. Het is essentieel om de impact op lokale ecosystemen te minimaliseren en te zorgen voor een goede integratie in het landschap. Dit kan door bijvoorbeeld bloemrijke weiden onder de panelen te laten groeien, wat bijdraagt aan biodiversiteit.
Verder moeten de nabijheid van infrastructuur en het elektriciteitsnetwerk in overweging worden genomen. Dichtbijgelegen aansluitpunten voor het elektriciteitsnetwerk kunnen de kosten en complexiteit van de aansluiting aanzienlijk verminderen.
Tot slot is maatschappelijke acceptatie cruciaal. Betrokkenheid van de lokale gemeenschap en een transparant planningsproces kunnen bijdragen aan een breder draagvlak en minder weerstand tegen de bouw van zonneparken.
3. Lees de tekst van 2.2 en maak een opsomming van de eigenschappen van geschikte locaties voor zonneparken.
4. Er zijn ook gebieden die ongeschikt zijn omdat zij té dicht tegen gebieden aanliggen die overlast kunnen ervaren van zonneparken. Maak een overzicht van soorten gebieden die overlast kunnen ervaren.
5. Welke provincie heeft het meeste potentieel voor windparken? Met andere woorden: Welke provincie leent zich het best voor de opwekking van windenergie? Licht je antwoord toe.
6. Welke provincie heeft het meeste potentieel voor zonneparken? Met andere woorden: Welke provincie leent zich het best voor de opwekking van zonne-energie? Licht je antwoord toe.
Afronding
7. Is jouw provincie meer een windpark- of zonneparkprovincie? Leg je antwoord uit.
Deel 3. Bufferberekening
Je hebt geleerd in deel 2 dat je in Nederland niet zomaar wind- of zonneparken kunt plaatsen.
In dit deel ga je in je eigen omgeving kijken of je een geschikte plek kunt vinden voor duurzame energie!|
Bespreek met de docent een zoekgebied voor jouw onderzoek. Dat kan bijvoorbeeld in de omgeving van de school zijn, of juist in een regio buiten de grote stad. Zorg ervoor dat je op zoomniveau 13.00 zoekt naar een gebied.
Om een geschikte plek te vinden ga je plekken die niet geschikt zijn markeren op de kaart. Dat doe je door een (rood) vlak te maken rond ongeschikte plekken. Het maken van deze vlakken ga je doen met een buffer. Dat is een vlak rond een element uit de kaart. De grootte van het vlak geef je aan met een getal. Je gaat er nu mee oefenen.
Bufferen
Bekijk de instructie over bufferen als je nog niet (goed) weet hoe dat werkt.
Bufferafstand
Bepaal zelf de bufferafstand. Hoe ver verwijderd moeten wind- of zonneparken zijn om geen overlast te veroorzaken?>
Maak tenminste één buffer rondom de kaartlaag…
- …gebouwen met een waarde van (a) aantal meters.
Maak zelf de beslissing hoe ver een zonnepark of windmolen van een pand afgelegen moet liggen.
- …wateren met een waarde van (b) aantal meters.
Maak zelf de beslissing hoe ver een zonnepark of windmolen van de waterrand moet liggen.
- …natuurnetwerk Nederland (NNN) met een waarde van (c) aantal meters.
Maak zelf de beslissing hoe ver een zonnepark of windmolen van de NNN moet liggen.
- …Natura 2000 gebieden met een waarde van (d) aantal meters.
Maak zelf de beslissing hoe ver een zonnepark of windmolen van de Natura 2000 gebieden moet liggen.
Let op: noteer de argumenten die je gebruikt om de grootte van buffer (a, b, c, d) te bepalen.
Stijl
Geef de buffers die je maakt een passende, verhelderende kleur en doorzichtigheid. Onthoud dat je je resultaten regelmatig opslaat!
Deel 4. Eindkaart eigen omgeving
In de vorige stap heb je geexperimenteerd met het maken van buffers van verschillende grootte.
Maak in EduGIS nu een overzicht van de geschikte én ongeschikte locaties voor windparken en/of zonnevelden.
Gebruik de buffers om je bevindingen te visualiseren.
Teken zelf verschillende kaartlagen, elementen (punten, lijnen en vlakken), kleuren en labels om geschikte locaties voor windparken en/of zonnevelden in kaart te brengen.
Eigen kaart
- Welke gebied zij niet geschikt (en waarom niet?)
- Welke gebieden komen in aanmerking?
- Voorzie je problemen in de, volgens jou, geschikte gebieden? Licht je antwoord toe?
Deel 5. Eigen mening beste locaties
Vergelijk verschillende de potentiële locaties op jouw kaart voor windparken en/of zonnevelden in je omgeving. Beoordeel factoren zoals efficiëntie, milieu-impact, kosten en sociale acceptatie om te bepalen welke locaties het meest geschikt zijn.
Maak gebruik van de gegevens en analyses die je hebt uitgevoerd om geïnformeerde beslissingen te nemen en onderbouw je keuzes met feiten en argumenten.
Top 3
Zorg dat je een top drie van locaties selecteert. Let daarbij minimaal op de volgende factoren:
- Efficiëntie; is het een handige, logische locatie?
- Milieu-impact; waarom zijn de invloeden op het milieu en de omgeving hier beperkt?
- Waarom kun je een (relatief) grote sociale acceptatie verwachten op deze locaties?
Deel 6. Presentaties bewoners
Maak een presentatie waarin je je bevindingen en aanbevelingen voor geschikte locaties voor windparken en zonnevelden in je omgeving presenteert. Gebruik GIS-analyse, kaarten en andere visualisaties om je presentatie te ondersteunen. Leg duidelijk uit welke factoren en gegevens je hebt gebruikt bij het maken van je keuzes en geef inzicht in de mogelijke impact van de voorgestelde locaties.
Onderdelen
Je presentatie mag je zelf ontwerpen. De minimale eisen verwerk je in deze drie basisonderdelen.
- Uitgesloten gebieden met toelichting
- Potentiële locaties
- Voorgestelde locatie
Succes!!
Afronding
Begrippenlijst
Eindproduct
Toetsvragen
Terugkijken
Bronnen
Docentenhandleiding
