Mens en natuur

Wateronderzoek

Is water nou levend, dood of levenloos. Het is maar net hoe je er naar kijkt…. Water zelf hoort bij de levenloze natuur. Het plassen, sloten en vaarten in Den Haag zit echter vol leven. In deze opdracht onderzoek je welke organismen in dit zoetwater leeft.

Na onderzoek en verdieping in de eerste twee lessen, krijg je een opdracht van ecoloog Ernst van Hoogheemraadschap Rijnland.

1 Op onderzoek in de sloot

Op onderzoek in de sloot.

Leerdoelen

Je leert:

- welke soorten organismen in een zoetwateromgeving leven;

- onderzoeksmethode om zoetwaterorganismen te vangen;

- organismen determineren.

Inhoud

In deze les ga je met je docent naar een sloot met een behoorlijke biodiversiteit. Bij deze sloot maak je kennis met de dieren en planten die in de sloot leven en de planten die langs de sloot groeien.

Je docent legt uit hoe en waar je slootdiertjes kunt vangen. Je noteert je vangsten en andere organismen die je vindt, op het opdrachtenblad.

Wat heb je nodig:

- Netje

- Wit bakje

- Petrischalen met vakjes

- Determinatietabellen / zoekkaarten

- Obsidentify op telefoon, bereid voor!

- Loepje

- Binoculair

- Opdrachtenblad

- Klembord

- Briefje voor geleende artikelen

Wat ga je doen?

Je gaat met al je onderzoekspullen naar een sloot.

- Noteer je waarnemingen op het opdrachtenblad bij opdrachten 1, 2, 3.

2 Verdieping en opzet onderzoek.

Leerdoelen

Je leert:.

- welke relatie de organismen onderling hebben: voedselweb, voedselketen, ecosysteem;

- hoe de koolstofkringloop in het ecosysteem loopt.

Inhoud

In de vorige les heb je bij de sloot verschillende dieren en planten ontdekt. In deze les onderzoek je welke rol de planten en dieren in het ecosysteem hebben. Je maakt hiervoor enkele voedselketens en een voedselweb.

Wat heb je nodig?

- Je werkblad

- Een laptop

Wat ga je doen?

1 Eigenschappen van planten

Je hebt zelf een lijst met planten die je vorige week hebt gezien in en naast de Broeksloot.

Je vult je lijst aan met de vangsten van de andere groepjes.

Noteer bij de planten in de tweede kolom in welke abiotsche omstandighedende planten normaal groeien.

Je kunt hiervoor de volgende site gebruiken:

Verspreidingsatlas

2 Wat eten slootdieren?

Op je werkblad heb je in een tabel bij opdracht 3 de namen van je gevonden dieren genoteerd.

Vul de lijst aan met dieren die de andere groepen hebben gezien.

Noteer bij de waterdieren in de tweede kolom wat het dier eet.

Je kunt hiervoor bijvoorbeeld de volgende site gebruiken:

Bioplek wat eten dieren?

3 Voedselweb van je sloot

Je weet nu van alle dieren uit de sloot wat ze eten. Je kunt nu aan de hand van een voedselweb laten zien welke relaties alle dieren en planten hebben.

Bouw je voedselweb op je opdrachtblad bij opdracht 4.

Maak daarna opdracht 5.

Als je niet meer weet hoe een voedselweb er uit ziet, legt een zeebioloog het hier nog even uit:

De zeebioloog en het voedselweb.

4 Waterkwaliteit

Een voedselweb met veel soorten is een stevig voedselweb. Een sloot met een stevig voedselweb heeft een goede waterkwaliteit. Een voedselweb met weinig soorten heeft een lage water-kwaliteit.

Aan de hand van de organismen die in een sloot leven kun je dus zien wat de kwaliteit van het water is.

Met de site waterdiertjes kun je een cijfer voor de waterkwaliteit van een sloot bepalen.

Vul op de site waterdiertjes bij Meting in welke diertjes je hebt gevonden en bepaal daarmee een cijfer voor de waterkwaliteit.

Waterdiertjes.nl

keuze opdracht

5 Welke algen leven in de sloot?

Iets minder zichtbaar in de sloot zijn de eencellige algen. Je kunt de algen zichtbaar maken door wat water uit de sloot met een centrifuge te bewerken. Je docent legt uit hoe dit moet. Je kun de algen onder een microscoop bekijken.

- Noteer de namen van de algen of tekeningen van de algen op het opdrachtblad.

Hulp bij het op naam brengen de algen vind je hier:

Bioplek: algen en wieren in sloot en vijver.

Wat heb je nodig?

- Een monster slootwater

- Pipet

- Centrifuge

- Microscoop

- Objectglazen, dekglazen en prepareernaald

3 Eigen wateronderzoek

Je krijgt van waterecoloog Ernst een opdracht voor een onderzoek. Je leert een onderzoek opzetten, uitvoeren en uitwerken.

Leerdoelen:

Je leert:

- een onderzoek opzetten, uitvoeren en uitwerken.

Wat ga je doen?

Je bekijkt de video van Ernst met de opdracht.

Je zet aan de hand van de opdracht een onderzoek op.

De volgende les voer je deze onderzoeksopdracht uit.

Hoe zet je een onderzoek op?

In het project water ben je al vaker de onderzoekscyclus tegengekomen.

- Vragen stellen

- Gegevens verzamelen

- Samenvatten

- Reflecteren

Je gebruikt deze vier onderdelen bij het opzetten van een onderzoek én het maken van een onderzoeksverslag.

Als je niet goed weet hoe dat moet vind je hier een voorbeeld..

Wat ga je doen?

Aan de hand van de vraag van Ernst bereid je een onderzoek voor.

- Noteer je onderzoeksopzet op het werkblad.

- Bespreek je onderzoeksopzet met je docent .

- Voer je onderzoek uit!

Na het uitvoeren van je onderzoek maak je een verslag van je onderzoek.

Je spreekt met je docent een inleverdatum af.

De koolstofkringloop van de Broeksloot

Koolstof (C) is onderdeel van alle organismen. In de cellen van bacteriën, de spieren van een mens, in het DNA van een chimpansee en in de bladeren van een eik.

Koolstof wordt dan ook van organisme naar organisme doorgegeven. Planten nemen het op in de vorm van koolstofdioxide (CO₂) en bouwen het in in onder andere vetten, eiwitten en koolhydraten.

Veel van de koolstof verlaat het lichaam van planten en dieren in de vorm van koolstofdioxide.

De cirkel is dan rond. Het is dan ook een koolstofkringloop.

In de ze opdracht leer je hoe de koolstofkringloop werkt.

Je verwerkt de koolstofkringloop in je voedselweb van de Broeksloot.

Wat is de koolstofkringloop?

Verdiep je in de bronnen en ontdek hoe de koolstofkringloop verloopt.

Let daarbij op de volgende belangrijker woorden:

Fotosynthese – Verbranding - Glucose - Koolstofverbinding (Koolhydraat, eiwit, vet)

Bron 1

Bron 2

Praat je groepje bij

Als denkt dat je de koolstofkringloop begrijpt, leg je het uit aan je groepje.

Help elkaar hierbij om het begrip van de koolstofkringloop aan te vullen.

Test je zelf!

Maak de volgende test om te onderzoeken of je de koolstofkringloop echt begrijpt.

Maak de test.

De koolstofkringloop van de Broeksloot

Vul de koolstofkringloop met een nieuwe kleur in je voedselweb van de Broeksloot in

Voeg daarvoor de volgende dingen bij;

- teken een zon bij je voedselweb;

- teken een vierkant met de tekst atmosfeer;

- teken een vierkant met daarin de tekst: reducenten.

Geef met behulp van pijlen de stroom van de koolstof weer.

- Verbind hiervoor alle organismen uit je voedselweb én de zon en het vierkant reducenten

Zet bij de pijlen de naam van het proces (fotosynthese, verbranding, pedatie (= opeten))

- Voeg indien nodig compartimenten toe

Klaar?

Is je koolstofkringloop van de Broeksloot klaar?

Presenteer het dan met trots aan je docent.

Insecten en bloemen: Verschillende onderzoeken

In overleg met je docent kies je met je tafelgroepje een van de volgende onderwerpen;

1 Algen in de Broeksloot

Je hebt in de Broeksloot de plantenen dieren bekeken. wat je niet gezien hebt is de wereld van de mini flora en fauna: de kleine planten en diertjes die je alleen met een microscoop kunt zien.

Wat heb je nodig?

- een potje water uit de Broeksloot (Die moet je zelf even halen)

- een microscoop

- objectglazen

- dekglazen

- een prikker

- tekenspullen

- een weegschaal

- een centrifuge

- een pipet

- tekenpapier

- potlood

Wat ga je doen?

Let de centrifuge mag je alleen samen met je docent gebruiken. Bij verkeerd gebruik kun je behoorlijke schade aanrichten.

Samen met je docent centrifugeer je het water uit de Broeksloot.

- Pipetteer uit de de onderste laag van een centrifugebuis.

- Maak van het gepipetteerde water een preparaat.

- Bekijk het preparaat onder microscoop bij de juiste vergroting.
- Maak mooie tekeningen van de planten en dieren die je waarneemt.

Klaar?

Lever je tekeningen ter beoordeling in bij je docent.

Ruim al je gebruikte spullen schoon en netjes op.

2 Insectenjacht!

Insecten zijn niet altijd goed te zien doordat ze zich schuilhouden tussen planten of andere objecten. Er zijn verschillende methoden om insecten te vinden. Een er van is het schudkleed.

Wat heb je nodig?

- een schutkleed

- fototoestel

- een goed jachtgebied

Wat ga je doen?

- In overleg met je docent kies een jachtgebied.

- Je legt het schutkleed onder een plant of boom, schudt flink en bekijkt welke organismen op je kleed vallen?

- Maak foto's van je vangsten en probeer de vangsten op naam te brengen.

Klaar?

Lever je schutkleed schoon in en bespreek je vangsten met je docent.

3 Minispel!

Je kent nu behoorlijk wat organismen uit de Broeksloot en hebt gewerkt aan de relaties tussen de organismen. Je maakt een spel waarmee je de namen van de organismen kunt oefenen.

Wat heb je nodig?

- Papier of karton

- Tekenspullen

- een voedselweb van de Broeksloot

- een computer

Wat ga je doen?

Je maakt een memory spel waarmee je de namen van de organismen uit de Broeksloot kunt oefenen.

- Knip voldoende kaartje uit

- Teken de organismen op de kaartjes.

- Noteer de namen van de organismen op een ander kaartje.

Klaar?

Spelen maar.

4 Bloedsomloop van een insect.

De meeste dieren die je vond in de Broeksloot zijn insecten. Hoe zien insecten er van binnen eigenlijk uit? Hebben ze ook een hart en bloedsomloop?

Je doet een literatuur onderzoek naar het hart van insecten.

Kijk voor de opdracht op de volgende link:

De bloedsomloop van een insect

Je presenteert je uitkomsten op een A3-poster.

5 Ademhaling bij insecten

Halen insecten ook adem? Zo ja, hoe zouden ze dat doen?

In deze opdracht doe je een theoretisch onderzoek nar de ademhalingsorganen van insecten.

Kijk voor de opdracht op de volgende link:

Ademhaling en bloedsomloop bij een insect

Je presenteert je uitkomsten op een A3-poster.

6 Stuifmeelkorrels van grassen

Als je nu hooikoorts hebt komt dat waarschijnlijk door pollen (stuifmeelkorrels) van grassen.

Je bekijkt de verschillende stuifmeelkorrels en maakt er mooie tekeningen van.

Wat heb je nodig?

- enkele grassen uit de buurt van de school.

- een microscoop

- objectglazen

- dekglazen

- een prikker

- tekenspullen

Wat ga je doen?

- Je maakt preparaten van de meeldraden van enkele grassen.

- Je maakt mooie tekeningen van de stuifmeelkorrels.

- Zie je verschillen tussen de stuifmeelkorrels van de verschillende grassen?

Klaar?

Presenteer je mooie tekeningen aan je docent.

7 Bloemen zijn zo mooi!

Bloemen zijn heel mooi. Soms zijn ze nog mooier onder een binoculair.

Je bekijkt verschillende bloemen onder de binoculair en maakt er mooie tekeningen van.

Wat heb je nodig?

- enkele grassen uit de buurt van de school.

- een binoculair

- een prikker

- tekenspullen

Wat ga je doen?

- Je legt de bloemen onder de binoculair.

- Zoek de mooiste onderdelen.

- Maak tekeningen van de mooiste onderdelen.

- Benoem de namen van de onderdelen di9e je hebt getekend.

Klaar?

Presenteer je tekeningen aan je docent.

Mens en Maatschappij

Waterkringloop

Intro

Het water in de Noordzee is ooit als een regendruppel neergevallen en heeft in het verleden meerdere malen een lange reis gemaakt.

Misschien wel van de top van een berg tot honderden meters onder de grond, eeuwen later opgedronken en uitgeplast, verdampt en als regendruppeltje in een wolk terechtgekomen.
Water is dus altijd onderweg.

Je hebt vast wel eens water gekookt in een pan, fluitketel of waterkoker.
Hoe kun je zien of water kookt?
En wat gebeurt er als je water (te) lang kookt?

Wat kan ik straks?

Aan het eind van deze opdracht kan ik:

benoemen in welke fasen water voorkomt.
de namen van de zes faseovergangen opnoemen.
de waterkringloop beschrijven en aangeven op welke plekken in de waterkringloop verdamping en condensatie voorkomen.

Wat ga ik doen?

De activiteiten in deze opdracht dragen bij tot het volgende leerdoel:
Je beschrijft en verklaart de verschillende fasen van de waterkringloop.

Aan de slag
Stap		Activiteit
Stap 1		Je leert in welke fasen water kan voorkomen en welke faseovergangen belangrijk zijn in de waterkringloop.
Stap 2		Je bekijkt een korte video over de waterkringloop en sleept gebeurtenissen in de waterkringloop in de juiste volgorde.
Stap 3		Je bekijkt nog een video over de waterkringloop. De drie vragen die je beantwoordt, gaan over de faseovergangen en de rol van de wind.
Afronding
Onderdeel		Activiteit
Begrippen		In de begrippenlijst vind je begrippen terug die gaan over de waterkringloop.
Eindopdracht A		Kies je voor eindopdracht A, dan maak je een toets.
Eindopdracht B		Kies je voor eindopdracht B, dan maak je een schematische tekening van de waterkringloop met gebruikmaking van de opgegeven woorden.
Terugkijken		Terugkijken op de opdracht.

Benodigdheden
Het materiaal dat je bij deze opdracht nodig hebt hangt af van je eindproduct.

Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 uur nodig.

Aan de slag

Stap 1: Water in fasen

Water komt in verschillende toestanden (fasen) voor.
Bestudeer de pagina's 'Water in drie fasen' en 'Waterkringloop' en de video in de Kennisbank.

Waterkringloop

In het schema zie je hoe de overgangen tussen de verschillende fasen van water genoemd worden.
Bij deze opdracht over de waterkringloop zullen we het hebben over condensatie en verdamping.

Waterdamp is onzichtbaar. Om te bewijzen dat er water in lucht zit kun je je adem op een koude ruit te blazen: de ruit beslaat.
De waterdamp (gas) verandert dus in water (vloeibaar).
Als je even wacht is de ruit niet meer beslagen: het water op de ruit is verdampt.

Stap 2: De waterkringloop

Bekijk de waterkringloop. In de waterkringloop zie je een aantal verschillende gebeurtenissen.
In de sleepopdacht onder de animatie zet je gebeurtenissen in de juiste volgorde.

Maak de sleepoefening.

Stap 3: Water is continu op reis

Water verandert voortdurend van fase. Dat voortdurend veranderen van fase noem je de waterkringloop.
Het woord kringloop geeft aan dat er geen begin is en dus ook geen einde: het gaat dus altijd door!

Bekijk nu het volgende filmpje op Schooltv.
Na het bekijken van de video beantwoord je drie vragen over verdamping, condensatie en de rol van de wind.

Afronding

Begrippen

Waterkringloop

Fasen
Verschillende ontwikkelingsstappen van het water.

Smelten
Van vast naar vloeistof.

Stollen
Van vloeistof naar vast.

Verdampen
Van vloeistof naar gas.

Condenseren
Van gas naar vloeistof.

Vervluchten
Van vast naar gas.

Rijpen
Van gas naar vast.

Waterkringloop
De 'reis' die water maakt. De stappen die ervoor zorgen dat water verdampt, er wolken komen en dat uit de wolken weer neerslag valt.

Oppervlaktewater
Water dat zich in vloeibare vorm aan de oppervlakte van de aarde bevindt.

Grondwater
Water dat zich niet aan de oppervlakte bevindt, maar ondergronds in de bodems en gesteenten.

Aquifer
Een watervoerende laag in de ondergrond.

Eindopdracht A: Toets

In deze stap ga je de toets 'Waterkringloop' maken.
De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen, waarbij je het juiste antwoord moet kiezen.

Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.

Eindopdracht B: Waterkringloop

Je gaat een eindproduct maken waarmee je de waterkringloop in beeld brengt.
Je eindproduct bestaat uit een schematische tekening van de waterkringloop.

Gebruik in het schema in ieder geval de volgende woorden:
oceanen en zeeën, verdamping, waterdamp, condensatie, wind, wolken, neerslag, grondwater en rivieren.

Klaar?
Laat het eindproduct beoordelen door je docent.
In de gereedschapskist zie je de beoordelingscriteria.
Zorg er ook voor dat je je schema op tijd inlevert.

Schematische tekening maken

Met een schematische tekening kun je iets duidelijk weergeven. In tegenstelling tot natuurgetrouwe tekeningen bevat een schematische tekening weinig details.

Terugkijken

Intro

Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Kun je omschrijven wat er gebeurt als water kookt en/of te lang kookt?

Kan ik wat ik moet kunnen?

Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je de fasen en faseovergangen van water benoemen?

Hoe ging het?

Tijd
Heb je voor Eindopdracht B gekozen?
Had je voldoende tijd om een schematische tekening van de waterkringloop te maken?

Eindopdracht B
Heb je alle opgegeven termen in de schematische tekening verwerkt?
Kun je in je eigen woorden uitleggen hoe de waterkringloop werkt?