Introductie
Dit arrangement is nog in ontwikkeling.
Het arrangement bevat lesideeën voor het stimuleren van de sensomotorische ontwikkeling van leerlingen in leerroute 1 en 2 van het gespecialiseerd onderwijs.
De EMB-ontwikkelingskaarten sensomotorische ontwikkeling (SLO, 2022) zijn als basis gebruikt voor het rangschikken van de lesideën. Per zintuig zijn de lesideeën gekoppeld aan de fases van ontwikkeling.
Met één les kun je vaak meerdere zintuigen stimuleren of het accent leggen op een ander zintuig door de les of het doel aan te passen. Datzelfde geld voor de fase van ontwikkeling. Ook kunnen meerdere lesideën gecombineerd worden.
Het is aan de professional om hier creatief en doelgericht mee om te gaan.
Doelen en ontwikkelkaarten
EMB-Ontwikkelingskaarten sensomotorische ontwikkeling (SLO)
Leerlijn sensomotoriek voor kinderen met een IQ tot 35 (SLO)
Plancius doelen
Andere ontwikkelingskaarten en leerlijnen SLO
Geur
Algemeen
Reuk speelt vanaf de geboorte een belangrijke rol. Baby’s herkennen de geur van de moederborst en draaien hun hoofd ernaartoe. Ook het onderscheid maken tussen aangename en onaangename geuren is al vanaf heel jong aanwezig. Het reageren op geur gebeurt merendeels onbewust. De reukwaarneming kan veel sterker dan andere zintuigen emoties, gemoedstoestanden en herinneringen oproepen. Zo gebruiken warenhuizen geurtjes die ons kooplustiger maakt. Overigens is het zo dat overdaad schaadt.
Ontwikkelingsfases reukvermogen
Er is een ontwikkeling in vier fasen te onderscheiden bij het ontwikkelen van je reukvermogen. Het begint bij het signaleren van geur, bijvoorbeeld de geur van de moederborst of de geur van iets wat je kookt. Ruiken aan iets kan best spannend zijn. Daarna ga je geur herkennen door het te koppelen aan voorwerpen, of door informatie van anderen, zoals de geur van chloor aan badkleding. Vervolgens geef je er betekenis aan, zoals dat chloor je doet denken aan het zwembad. En als laatste reageer je op geur, bijvoorbeeld dat je trek krijgt bij etenslucht, of je neus dichtknijpt bij stank. Geur kan ook een alarmerende functie hebben, bijvoorbeeld bij gas- of brandlucht.
Overgevoeligheid of ondergevoeligheid
Er is sprake van overgevoeligheid bij een overmatige reactie, soms tot kolkhalzen toe, op een geurprikkel die door anderen als normaal wordt ervaren. Bij ondergevoeligheid kunnen leerlingen weinig onderscheid maken tussen verschillende geuren. Dit kan een probleem geven in gevaarlijke situaties, bijde alarmerende functie van geur, bijvoorbeeld niet reageren op brandlucht.
(EMB-ontwikkelingskaart voor de sensomotorische ontwikkeling, SLO 2022)
Fase 1: Signaleert geur
Fase 2: Herkent geur
Fase 3: Herkent en geeft betekenis aan geur
Fase 4: Reageert bewust op geur.
Smaak
fase 1: Signaleert smaak
Fase 2: Herkent smaak in combinatie met geur
Fase 3: Herkent en geef betekenis aan smaak
Fase 4: Reageert bewust op smaak
Horen
Fase 1: Signaleert geluid
Fase 2: Herkent geluid
Fase 3: Herkent en geef betekenis aan geluid
Fase 4: Herkent en reageert bewust op geluid
Oogmotorische functie
Fase 1: Ogen dwalen
Fase 2: Ogen fixeren
Fase 3: Kan ogen van links naar rechts, van boven naar beneden bewegen
Fase 4: Kan ogen scherpstellen
Visueel waarnemen
Fase 1: Signaleert, ziet iets
Fase 2: Herkent, ziet iets
Fase 3: Herkent en geef betekenis aan wat die ziet
Fase 4: Reageert bewust op wat die ziet
visuo-motorische functie
Fase 1: Krijgt hand, gezicht, verzorger of materiaal in blikveld
Fase 2: Kijkt naar eigen handen en speelt ermee, reikt naar het gezicht van de verzorger of naar materiaal
Fase 3: Grijpt naar materiaal dat binnen handbereik is, speelt ermee of exploreert. Pakt knieën, voeten, en de rest van het lichaam
Fase 4: Rolt zich om, gaat zich verplaatsen, ontdekt directe omgeving.
Fase 5: Ziet een persoon of materiaal op enige afstand en gaat eropaf.
Fase 6: Vergroot het blikveld eb verplaats zich in de ruimte op geleide van het zien. hanteert materiaal in de ruimte en gaat hier op basis van ervaring mee om.
Oppervlakkige tastzin
Fase 1: Signaleert tastprikkels met de mond en later met handen en lichaam.
Fase 2: Herkent tastprikkels in de mond, met handen en lichaam
Fase 3: Herkent en geef betekenis aan tastprikkels in de mond, met handen, en lichaam.
Fase 4: herkent en geeft er betkenis aan en geef een reactie. De leerling pakt gericht materiaal en voorwerpen om te onderzoeken, te experimenteren en te spelen.
Diepe tastzin
Fase 1: Ervaart een houding en past onbewust de benodigde spierspannnig aan
Fase 2: Voelt een houding of beweging en past onbewust de benodigde spierspanning aan
Fase 3: Herkent een houding of beweging en geeft hier betekenis aan, past onbewust de benodigde spierspanning aan.
Fase 4: Reageert onbewust maar passend op verandering van houding en beweging, past onbewust de benodigde spierspanning aan.
Evenwicht
Fase 1: Ervaart bewogen, gedragen en geschommeld te worden.
Fase 2: Merkt balansverstoringen op en helpt mee in balans te blijven
Fase 3: Merkt balansverstoringen op en houdt het evenwicht, kan zelf corrigeren als dei dreigt om te vallen
Fase 4: Reageert passend op balansverstoringen in diverse houdingen en tijdens bewegen
