In deze quest ga je vooral veel zelfstandig aan de slag onder begeleiding van de vakcoach. Je gaat namelijk bezig met de vaardigheden die je nodig hebt bij aardrijkskunde en dit gaan we combineren met een onderzoek in de omgeving.
Vaardigheden zijn dingen die je kunt, bijvoorbeeld:
- vragen stellen
- vanuit de juiste dimensie kijken
- de juiste informatie opzoeken
- de juiste verbindingen leggen
De komende periode ga je onderzoek doen naar het water in de omgeving en daarbij ga je op zoek naar relavante informatie en volgt er een dag veldonderzoek.
Je doet deze opdracht alleen of samen met een klasgenoot.
Wat ga je leren?
Je gaat in deze quest je vaardigheden ontwikkelen/ laten zien.
We leren de geografische benadering hanteren. Hierbij doen we onderzoek in de eigen regio en de wereld. Hierbij leer je geografische informatie selecteren, verwerken en geografische vragen herkennen, zelf formuleren en te beantwoorden.
Planning
Planning periode 5
Week
Startdatum
Opdracht
1
13-05-2024
Introductie + Stap 1
2
20-05-2024
Stap 1/ 2/ 3
3
27-05-2024
Stap 2/ 3/ 4
4
03-06-2024
Stap 4
5
10-06-2024
Stap 4/ 5
6
17-06-2024
Stap 5 + inleveren
7
24-06-2024
Start SE-week 5
8
01-07-2024
SE-week 5
9
08-07-2024
Herkansingsweek
10
15-07-2024
Afrondweek
11
22-07-2024
Zomervakantie
Stap 1 - Een lesje over water
Nederland waterland
Je gaat voor dit onderzoek eerst jezelf verdiepen in de wereld van het water, zodat je de rest van de opdracht weet waar we het over hebben.
Nederland waterland
Nederland is een echt waterland. Al van oudsher zijn de Nederlanders in 'strijd' met het water. Dat staat tussen haakjes omdat het niet altijd een strijd is, we plukken er namelijk ook enorm de vruchten van. Denk maar aan alle spullen die er vervoerd worden over het water of de enorme hoeveelheid landbouwgrond die we hebben en ook kunnen besproeien dankzij al het water dat we hebben.
Wij zijn het inmiddels gewend om samen te leven met het water, maar als je tegen een willekeurige buitenlander zou zeggen dat wij -soms enkele meters- onder de zeespiegel leven zouden ze je misschien wel voor gek verklaren!
Ook in het buitenland staan we bekend om onze grote hoeveelheden water en wat wij ermee kunnen. Het grootste baggerbedrijf (bedrijven die de kust opspuiten, kunstmatige eilanden maken, bijzondere verrichtingen op het water doen) ter wereld is Nederlands.
Na orkaan Katrina waarbij in Amerika de stad New Orleans grotendeels onder water is komen te staan werden de Nederlanders gebeld voor advies en een plan, hetzelfde geldt voor Venetië. De palmeilanden in Dubai zijn door de Nederlanders opgespoten met daarnaast nog vele andere eilanden. En weet je nog toen er een megaschip het Suezkanaal blokkeerde en een groot deel van de handel even stilstond? Toen kwamen..... juist, de Nederlanders.
Water is ons ding!
Hoe komen we aan ons water?
Hoe komt al dat water hier eigenlijk?
Nederland komt op verschillende manieren aan water: via neerslag, via onze rivieren die het uit het buitenland meenemen en via grondwater.
Al dat water moet natuurlijk ook ergens vandaan komen. Het water uit onze rivieren moet eerst ook ooit zijn neergekomen op de grond. Bijvoorbeeld als sneeuw in de Zwitserse Alpen of als regen in de Belgische Ardennen.
Hiervoor zijn wolken nodig en deze wolken onstaan door verdamping. Vaak gebeurt dit boven zee (want: heel veel water dus veel verdamping).
Vanuit de zee verdampt het, vorm het een wolk en komt het ergens via neerslag op het land terecht. Via de rivieren en het grondwater komt dit uiteindelijk terug bij het laagste punt, dat is altijd de zee. Zo is de cirkel weer rond.
Dit allemaal samen heet de waterkringloop.
Bekijk het onderstaande filmpje om erachter te komen wat de waterkringloop is en hoe dat werkt.
Hoe komen we van al dat water weer af?
Ook geen gekke vraag, want in Nederland hebben we ontzettend veel water en dat moet ook weer terug naar de zee. Meestal gaat dat vanzelf, maar niet altijd is dat het geval of het gaat niet altijd goed. Dat komt door verschillende redenen:
Oorzaak 1 - water moeten afvoeren
Nederland ligt op sommige plekken onder zeeniveau en dat zorgt ervoor dat het niet meer vanzelf terugstroomt naar de zee. Dit zijn plekken die wij gebruiken en een dijk eromheen hebben, een polder. (onze grote rivieren lopen wel vanzelf terug naar zee).
Op deze foto zie je duidelijk dat het gebied links lager ligt en dus ook een lagere waterstand heeft dan rechts op de foto.
Hier zullen wij dus een handje moeten helpen door het water uit de polder naar een hoger gelegen water te pompen. Vroeger gebeurde dat met molens, tegenwoordig gaat dat elektrisch met gemalen. Het water wordt dan uit de polder naar de boezem gepompt. De boezem is een groter kanaal dat zorgt dat het water richting de grote rivieren gaat en zo uiteindelijk naar de zee gaat.
Een voorbeeld hiervan zie je hieronder:
Oorzaak 2 - er is teveel water
Nederland is het 'eindstation' voordat het water de zee in gaat. Dat houdt in dat water uit vele plekken in Europa hier terecht komt via vooral de Rijn en Maas. Omdat Nederland erg vlak is, is de stroomsnelheid van de rivieren laag en kan het gebeuren dat als er heel veel water wordt aangevoerd er overstromingen komen. De rivieren kunnen het water dan niet meer snel genoeg afvoeren en het water komt dan over de rivierdijk en bij ons door de voordeur.
Zoveel water kan er komen als het bijvoorbeeld in de Alpen erg warm is in het voorjaar en er heel veel smeltwater komt of als het ergens een langere tijd hevig geregend heeft.
Overstromingen willen we natuurlijk niet, dus doen wij Nederlanders er vanalles aan om ervoor te zorgen dat overstromingen niet plaatsvinden.
Andere problemen met water
Al dat water is voor ons vaak ook erg handig. We gebruiken het om onze landbouwproducten water mee te geven en we transporteren er veel goederen over naar andere landen. Met beide dingen verdienen we als land veel geld.
Er zitten -behalve overstromingsgevaar- ook nadelen aan zoveel water.
Hieronder worden er een aantal opgenoemd en uitgelegd.
-1- Verzilting
Verzilting is het zouter worden van de bodem. Het zouter worden van de bodem zorgt ervoor dat planten minder goed groeien en er dus minder opbrengst van het land is. Vooral de boeren zijn hier niet blij mee.
Het kan op verschillende manieren ontstaan:
a - er wordt veel water gegeven en er is veel verdamping. Als het water verdampt, blijven de mineralen (waaronder zout) achter. Als dit heel veel gebeurt dan kan de bodem zelfs zo zout worden dat er bijna niets meer wil groeien. Dit zie je vooral in arme, warme landen.
b - er wordt teveel water gegeven, waardoor het grondwaterpijl stijgt. Als het grondwaterpeil stijgt, neemt dat alle zouten/mineralen mee richting het aardoppervlak. Als dit teveel gebeurt, ontstaat dezelfde situatie als omschreven bij 'a'.
c - Langs de kust (en vooral in laaggelegen gebieden) probeert het zeewater onder de grond door te dringen tot de polder. In sommige sloten kun je al meten dat er teveel zout in het water zit. Het is dan vooral de sloot, omdat dit het laagste punt van de polder is. Om ervoor te zorgen dat het land niet verzilt, moet je zorgen dat je genoeg zoet water over het land sproeit, zodat er altijd een laag zoet water tussen het aardoppervlak en het zoute grondwater zit.
Hieronder zie je hoe er onder het land nog en 'zoetwaterzak' zit, maar ook hoe dichtbij het zoute water al is.
-2- teveel water
Teveel water hoeft niet per se een overstroming te zijn. Langere tijd veel regen kan ook zorgen voor hoge grondwaterstanden of dat een stuk land tijdelijk even onder water staat. Ook dit is niet goed voor de planten. Niet alle planten groeien namelijk lekker op een natte bodem, sommige doen het beter op een wat drogere bodem.
We zullen dus moeten zorgen dat we in tijden van veel neerslag ervoor kunnen zorgen dat het waterpeil in de polders niet te hoog komt te staan.
-3- te weinig water
Te weinig water komt steeds vaker voor. Door de klimaatverandering hebben we ook in Nederland steeds drogere zomers en behalve dat het voor vakantie erg lekker is, heeft het ook een aantal nadelen. Zo hebben boeren te maken met te weinig water, dit kan lastig zijn als het grondwater zo is gedaald dat de gewassen niet meer goed groeien. Als de droogte aanhoudt, mag er ook niet meer gesproeid worden op sommige plekken en natuurlijk is dit niet goed voor de oogst.
Ook het transport heeft last van de lage waterstanden. Als er droogte is dan komen de rivieren een stukje lager te staan en dit kan ervoor zorgen dat binnenvaartschepen niet meer volledig beladen kunnen worden (en transport dus duurder is) of helemaal niet meer kunnen varen (en dat kost geld, veel geld).
Op deze foto is duidelijk te zien dat de oogst te leiden heeft gehad onder de droogte.
Oplossingen voor het water
Je weet inmiddels dat Nederland een echt waterland is.
Maar ons gevecht tegen het water staat nooit helemaal stil. Ondanks dat we al lang geen grote overstromingen meer hebben gehad moeten we nog altijd alert blijven, dijken controleren en inspelen op nieuwe ontwikkelingen.
Nederland heeft vooral te maken gehad met teveel water en daar zijn we inmiddels goed op ingespeeld. Echter hebben we de laatste jaren ook veel te maken met te weinig water en daar zijn we minder bekend mee. Over te weinig water komen we later terug.
Vroeger
Nederland gaat goed om met de grote hoeveelheden water. Tegenwoordig wel anders dan vroeger. Vroeger was het beleid om het water zo snel mogelijk af te voeren zodat we het kwijt waren. Dit betekende dat we hoge dijken langs de rivieren bouwden en op sommige stukken de bochten van rivieren afsneden door een kanaal te graven.
Hieronder zie je dat de maas een bocht minder heeft. Rechtsboven zie je de 'Afgedamde Maas', dit was vroeger hoe de Maas liep.
Hoge dijken en rechte rivieren zorgde ervoor dat het water snel kon worden afgevoerd en zo dachten we veilig te zijn. Toch is het een paar keer bijna mis gegaan.
Door de klimaatverandering is het weer namelijk extremer geworden. Dit heeft ervoor gezorgd dat regenbuien en periodes met regen heftiger zijn. Dat betekent dan weer dat er meer water in de rivieren komt in korte tijd waardoor het waterpeil stijgt. Mocht het toch overstromen, dan is er geen weg meer terug en kunnen delen van het land overstromen.
Tegenwoordig
Inmiddels pakken we de situatie anders aan. In plaats van de rivier te 'bedwingen', gaan we het nu andersom doen. We geven de rivier weer ruimte om te bewegen.
Dit hebben we jaren geleden gedaan met een programma dat 'Ruimte voor de rivier' heet. In het kort houdt het in dat we niet meer zo snel mogelijk het water gaan afvoeren, maar dat we gaan zorgen dat de rivier -vaak letterlijk- meer ruimte heeft. Dit hebben we gedaan (en doen we nog steeds) met een serie maatregelen die je hieronder gaat zien in het filmpje.
Je gaat op zoek naar twee artikelen uit de gemeente Haarlemmermeer die met waterproblemen te maken. Dit ga je doen door simpelweg te Googlen of de onderstaande bronnen te gebruiken. De waterproblemen mogen over vanalles gaan, zolang het maar iets met water of de invloed daarvan te maken heeft.
Als je twee artikelen hebt verzameld die voldoen aan de eisen, dan kun je deze laten zien aan de vakcoach.
Mogelijke bronnen/zoektermen:
www.rijnland.net
www.nhnieuws.nl
Kranten
Gewasopbrengsten
Verzilting
Overstroming
Waterwerken
Stap 3 - Problemen en oplossingen
Problemen omschrijven en oplossingen verzinnen
In deze stap ga je jouw artikel uitwerken: wat is er precies aan de hand in het geval van jouw artikel? Waaruit ontstaat het probleem en waar heeft het allemaal mee te maken?
Daarna ga je kijken naar oplossingen: wat zou er kunnen gebeuren om ervoor te zorgen dat dit probleem niet meer voorkomt? Of minder wordt?
Problemen omschrijven
Geef voor elk artikel apart antwoord op de onderstaande vragen:
Hoe zou je het probleem omschrijven?
Hoe lang speelt dit probleem al?
Hoe ontstaat dit probleem? Geef hier een uitgebreid antwoord op en ga op zoek naar de 'bron' van het probleem.
Wie heeft of hebben er last van dit probleem? Op welke manier?
Oplossingen verzinnen
Geef voor elk apart artikel antwoord op de onderstaande vragen?
Zijn er al oplossingen geprobeerd? Zo ja, wat is het effect geweest?
Wat zou je zelf als oplossing kunnen verzinnen? Hier zul je een beetje onderzoek moeten doen, vindingrijk moeten zijn en moeten overleggen met elkaar (kennis uitwisselen)
Stap 4A - Veldwerk (vooronderzoek)
Verzilting
Voordat we in de praktijk een onderzoek gaan doen, gaan we eerst wat vooronderzoek doen.
De praktijk bestaat namelijk uit het bezoeken van twee boerenbedrijven die iets bijzonders hebben met het water in de Haarlemmermeer.
Maar daarvoor hebben we wel wat achtergrondinformatie nodig over het onderzoeksgebied. Dat is verdeeld over een aantal verschillende onderwerpen: verzilting, grondlagen, gewassen en gevolgen.
Verzilting in de polder
Een groot probleem in de Haarlemmermeerpolder is verzilting. Dit is het zouter worden van de bodem doordat zouten vanuit de bodem naar boven komen.
Dit kan doordat er een tekort aan zoet grondwater is bovenop het zoute grondwater. Dit zoete grondwater wordt aangevuld door neerslag, maar in ons poldersysteem door het de polder in te pompen. Als die zoete water in de sloten komt en boeren gebruiken dit om hun land te beregenen, blijft er op deze manier altijd een ruime laag zoet grondwater bovenop het zoute grondwater.
Hier zie je een doorsnede van de Haarlemmermeerpolder.
Waarbij duidelijk is te zien dat er verschillende lagen grondwater zijn, maar ook dat het zoute grondwat soms doorbreekt tot onze bodem.
Hoe komen we eigenlijk aan dat zout in de bodem?
Dat is oud zout, dat dateert van een paar duizend jaar geleden. Het is afgezet door de Noordzee die toen veel verder landinwaarts kwam dan nu. Toen er later duinen ontstonden die de zee tegenhielden, werd dit een veengebied. Veen is een hele drassige grondsoort die is gevormd door oude plantenresten. Een dik pak veen zorgde dat het oude zout niet omhoog kon komen, en toen het veen was afgegraven, gaven de grote veenplassen tegendruk tegen opkwellend zout grondwater. Maar sinds de drooglegging van dit gebied is die tegendruk weg. De Haarlemmermeer ligt een meter of vijf onder zeeniveau. Dat is zo laag dat water met oud zout op sommige plekken de oppervlakte bereikt.
Waarom is dat verzilten zo vervelend en is er iets tegen te doen?
Het raakt boeren in hun bestaan: water dat te zout is kun je niet gebruiken in de landbouw. Ook is dat water niet geschikt als drinkwater. En veel natuur heeft juist zoet water nodig.
Oplossing: de polders worden doorgespoeld met zoet water. Dat kost veel water, ongeveer 15 procent van het totale zoetwatergebruik in Nederland gaat eraan op. In de Haarlemmermeer gebeurt dat doorspoelen tussen april en oktober, het groeiseizoen, permanent. Het water daarvoor komt uit de Rijn, per seizoen zo'n 20 miljoen kubieke meter. Dat is ongeveer evenveel als wat honderdduizend huishoudens van vijf personen in een jaar aan water verbruiken.
Om beter te begrijpen hoe water door kan dringen en waarom het op de ene plek anders is dan op de andere plek qua verzilting, moet je wat beter begrijpen hoe onze bodem eruit ziet.
Je hebt nu gezien dat er langs de kust verschillende bodemsoorten voorkomen.
De Haarlemmermeerpolder (de naam zegt het al een beetje) is een droogmakerij. Vroeger was dit dus een meer (het meer van Haarlem).
Bodemsoorten:
- Klei: hele kleine korreltjes. Eigenschappen: laat water niet zo goed door, erg vruchtbaar door grote hoeveelheid mineralen.
- Zand: grotere korrels dan klein. Eigenschappen: laat water goed door, minder vruchtbaar dan klei door mindere hoeveelheid mineralen.
- Veen: ontstaan uit plantenresten. Eigenschappen: houdt heel veel water vast (voelt als een spons), klinkt in (zakt in elkaar) als je het water eruit haalt door bijvoobeeld sloten aan te leggen.
Vroeger was de gemeente Haarlemmermeer een groot meer. Nu gebruiken we het om te wonen en te werken.
Fun fact: Schiphol dankt zijn naam de plek waar het ligt: vroeger was dit de "scheepshel" (de rechter-bovenhoek van het meer) als er een flinke zuidwestenwind stond en de schepen (toen nog met zeilen) daar strandde.
Gewassen
Verzilting van de bodem
Dat verzilting niet goed is, dat is inmiddels duidelijk.
Voor de landbouw (waar ons onderzoek voornamelijk over gaat) is het erg schadelijk. De opbrengst van de boer neemt af en dat zorgt natuurlijk ook dat wij minder voedsel van het land kunnen halen.
Je gaat nu zelf een onderzoek doen, dit neem je ook op in je eindverslag.
Onderzoek
Je gaat op zoek naar mogelijke oplossingen voor de problemen die we in de polder hebben gezien. Dat doe je door de onderstaande vragen te beantwoorden. Deze vragen verwerk je in je verslag, dit is dus het begin van dat verslag.
Als je de quest verder doorleest, zie je wat er nog meer in het verslag moet komen. Je kunt ook naar het kopje 'eindopdracht', daar staat ook alle informatie.
De ene vraag heeft natuurlijk een uitgebreider antwoord dan het andere antwoord. Het idee is dat je elke vraag uitwerkt en een goed en volledig antwoord geeft. Voorzie de vragen ook van wat afbeeldingen.
Teveel water
1 - Hoe komt het dat er vaker problemen zijn met teveel water in de Nederlandse rivieren?
2 - Waarom hebben de laaggelegen polders daar juist ook last van?
3 - Wat zijn mogelijke oplossingen tegen de hoge waterstanden?
Te weinig water
4 - Hoe komt het dat er vaker problemen zijn met te weinig water in de Nederlandse rivieren?
5 - Waarom is te weinig water een probleem?
6 - Wat zijn mogelijke oplossingen tegen de lage waterstanden?
Verzilting
7 - Hoe komt het dat er vaker problemen zijn met verzilting in de Nederlandse polders?
8 - Waarom is verzilting een probleem?
9 - Wat zijn mogelijke oplossingen tegen verzilting?
10 - Wat zijn oplossingen die gericht zijn op het omgaan met verzilting?
Nu is het tijd voor het veldwerk in de praktijk.
We gaan een rondje door de polder fietsen en daarbij op bezoek bij een aantal boeren. Hier gaan we onderzoek doen naar de situatie, de bodem en het slootwater.
Onderweg komen we langs nog wat waterbezienswaardigheden die te maken hebben met het onderzoek dat we tijdens het veldwerk gaan doen.
In het onderstaande bestand zie je de vragen die we deze veldwerkdag gaan onderzoeken.
Eén van de probleemsituaties die we gaan onderzoeken: een bijzonder plek in het landschap.
Stap 5 - Een verslag maken
Je hebt nu alle informatie verzameld en bent klaar om het verslag 'mooi' te maken.
Het verslag voldoet aan de volgende voorwaarden:
Het heeft een voorkant met daarop een pakkende titel, naam (namen) en klas
Het heeft een inhoudsopgave
Het heeft twee artikelen met daarbij vermeld wat de vragen bij het artikel zijn
Het heeft de antwoorden op die vragen, netjes geformuleerd en met bronvermelding volgens APA-norm.
Eindopdracht: Verslag
Eindproduct
Je gaat voor deze periode een verslag maken, deze bestaat uit een aantal onderdelen die je bent tegengekomen in de quest.
1
De artikelen die je hebt opgezocht over de Haarlemmermeerpolder en de antwoorden daarop die je hebt beantwoord in stap 2 en 3.
2
Het antwoord op de vragen die je hebt beantwoord in het vooronderzoek in stap 4A.
3
Het antwoord op de vragen die je hebt beantwoord in je veldwerk.
Deze onderdelen voeg je samen in een verslag. Je zorgt dat het een net verslag wordt met uitgebreide antwoorden, afbeeldingen, etc.,
Hoe je dit doet, zie je in de voorgaande stappen.
Wanneer dit ingeleverd moet zijn, zie je in de planning.
Het arrangement Periode 5 - Domein Vaardigheden is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Excursieblad
