Met de Gouden Eeuw bedoelen we de periode in de Nederlandse geschiedenis waarin de handel, de wetenschap, de kunst en de militaire macht (vooral ter zee) tot bloei kwamen.
Nederland had in die tijd ‘een toppositie’ in de wereld. De kleine Republiek met 1,5 miljoen inwoners werd een grote wereldmacht.
Unieke bestuursvorm
De Republiek was geen land zoals we dat tegenwoordig kennen, maar een samenwerking van provincies. Het hoogste bestuur lag bij de Staten-Generaal waarin de provincies waren vertegenwoordigd. Die vorm van bestuur was uniek in Europa.
De Gouden Eeuw valt bijna gelijk met de 17de eeuw. Meestal neemt men als beginpunt voor de Gouden Eeuw het jaar 1602. In dat jaar werd de VOC opgericht. Na het rampjaar 1672 begon een periode van economische neergang.
Probleemstelling
De Gouden Eeuw is een bijzondere periode uit onze geschiedenis. De Republiek trotseerde de wereldmacht Spanje en groeide uit tot een belangrijke militaire en economische zeemacht.
Oorzaken bloeiperiode
De oorzaken van de bloeiperiode in de 17de eeuw waren de investeringen door de rijke kooplieden en de tolerantie van de bevolking. Een andere oorzaak was het zelfbewustzijn van De Republiek die zich onafhankelijk had verklaard van Spanje. Nog een belangrijke oorzaak: een bekwaam bestuur van de nieuwe Republiek.
Voor de opkomst van de Republiek tijdens de Gouden Eeuw zijn dus verschillende verklaringen. Sommige verklaringen liggen in de Nederlanden. Anderen hebben juist te maken met de landen om ons heen.
De opdracht sluiten jullie af met het maken van presentaties in expertgroepen. Jullie houden ook een afsluitende nabespreking over de vraag hoe de bijzondere positie van de Republiek in de 17e eeuw te verklaren is.
Hoofdvraag en deelvragen
Hoofdvraag:
Hoe kun je de bijzondere positie verklaren die de Republiek in de 17de eeuw had op het gebied van de internationale verhoudingen, het bestuur, de economie en in sociaal en religieus opzicht?
Deelvragen:
Hoe werd de Republiek bestuurd?
Welke voor- en nadelen had die vorm van bestuur?
Welke groepen in de Republiek hadden de meeste macht?
Welke personen speelden een belangrijke rol?
Was de macht gelijk verdeeld over de provincies?
Welke factoren maakten het mogelijk dat de Republiek een economische grootmacht werd?
Profiteerden alle bevolkingsgroepen van de rijkdom in de Republiek?
Waarom was de VOC een voor die tijd zeer moderne onderneming?
Waarom kon de Republiek haar dominante economische positie uiteindelijk niet volhouden?
In welke sociale lagen was de bevolking van de Republiek te onderscheiden?
Welke rol speelde de reformatie in het succes van de Republiek?
Hoe is de opkomst en ondergang van de Republiek te verklaren als we kijken naar de geschiedenis van andere grootmachten in het 17e-eeuwse Europa?
Hoe reageerden landen als Frankrijk en Engeland op de opkomst van de Republiek?
Wat bleef er uiteindelijk over van de macht van de Republiek?
Eindtermen
Domein A: Historisch besef A6 Verklaringen en oorzaken
Je kunt in het kader van een historische vraagstelling verklaringen geven voor historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen.
Je kunt onderscheid maken tussen verschillende soorten oorzaken.
Domein B: Oriëntatiekennis
Je kunt bij een kenmerkend aspect van een tijdvak een passend voorbeeld geven van een gebeurtenis, ontwikkeling, verschijnsel of handeling dan wel gedachtegang van een persoon en dit voorbeeld gebruiken om het betreffende aspect te verduidelijken.
Je kunt uitleggen dat de betekenis die aan dit tijdvak wordt toegekend mede afhangt van de tijd, plaats en omstandigheden waarin mensen zich met het verleden bezighouden.
In deze opdracht spelen de volgende kenmerkende aspecten uit tijdvak 6 een rol:
De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.
Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.
Onderstaande kernbegrippen worden toegelicht in de begrippenlijst.
Gouden Eeuw
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Staten-Generaal
Stadhouder, Raadspensionaris, Regenten
Kooplieden, Driehoekshandel
Kaapvaart, VOC, WIC
(Handels)kapitalisme, (wereld)economie.
Activiteiten
Activiteiten
Stap
Activiteit
Oriëntatie
Wat weet je nog over de Gouden Eeuw? Je haalt je voorkennis op.
Stap 1
Je leest de informatie over De Republiek en de handel over de hele wereld. Ook kijk je video's over dit onderwerp. Aan de hand van de Kennisbanken en de video's beantwoord je een aantal vragen.
Stap 2
Je beredeneert welk jaartal gezien kan worden als beginpunt van de Gouden Eeuw.
Stap 3
+
Met behulp van een schilderij van Jan Steen laat je een aantal kanten van het bijzondere karakter van de Gouden Eeuw zien. Je bestudeert de Nachtwacht en geeft een omschrijving. Vergelijk je omschrijving met die van een klasgenoot. Bezoek een virtuele schoolplaat en bekijk een virtuele tour over de restauratie.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippenlijst
Hier vind je de begrippen die passen bij de opdracht.
Eindproduct
+
In een expertgroepje onderzoek en presenteer je een van de genoemde onderwerpen.
Video's en bronnen
Hier vind je bronnen passend bij het onderwerp.
Examenvragen
Hier vind je bij de opdracht passende examenvragen.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is 4 à 5 SLU.
Oriëntatie
Wat weet je nog over de Gouden Eeuw?
Je kunt je geheugen opfrissen met behulp van het volgende onderdeel uit de Kennisbank onderbouw.
Denk je dat jij nog voldoende kennis hebt? Maak dan eerst de toets.
Scoor je een voldoende? Dan hoef je de Kennisbanken niet te lezen.
Scoor je onvoldoende? Dan moet je de Kennisbanken alsnog bestuderen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Gouden Eeuw
Periode van 1602 tot 1672. De 17e eeuw was een tijdperk van grote bloei in de Nederlanden (De Republiek) op economisch, cultureel en wetenschappelijk gebied.
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795) werd ook wel de Verenigde Provinciën genoemd. Hij bestond uit acht soevereine provincies: Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland, Zeeland en Drenthe. Elke provincie bestuurde het eigen gebied. Vertegenwoordigers van de zeven provincies (Drenthe viel hierbuiten) stuurden vertegenwoordigers naar de Staten-Generaal in Den Haag.
Staten-Generaal
In 1464 kwam de door de Bourgondische vorsten opgerichte Staten-Generaal voor het eerst bij elkaar en vormde een middel om de gewesten en steden direct en centraal te kunnen aanspreken. De Eerste en Tweede Kamer samen heten tegenwoordig officieel de Staten-Generaal.
Stadhouder
De stadhouder was de militaire leider van de Republiek en had ook het recht om in steden in zijn gewest of gewesten een deel van het bestuur te benoemen.
Raadspensionaris
De raadpensionaris, ook wel landsadvocaat genoemd, was de belangrijkste ambtenaar en adviseur van de Staten-Generaal. In het dagelijks leven betekende dat, dat de raadpensionaris werkzaam was als hoogste bestuurder van de Republiek.
Regenten
Bestuurders van de steden in Nederland.
Kooplieden
Personen die handelsproducten kopen of verkopen om winst te maken.
Driehoekshandel
Vanuit Europa vertrokken handelsschepen met handelswaar (vooral vuurwapens, buskruit, drank, ijzer en textiel) naar de Goudkust in Afrika. Daar werden de handelswaren geruild tegen slaven, die in de forten aan de kust waren verzameld. De slaven werden vervolgens ingescheept en naar Amerika vervoerd. Daar werden de slaven verkocht en van de winst werden producten van de plantages ingekocht. Daarna voeren de schepen terug naar Europa om de producten daar weer te verkopen.
Kaapvaart
Zeeroverij. In oorlogstijd werden vijandige schepen overmeesterd en hun lading afgenomen.
VOC
In 1602 werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie opgericht. Het was een vereniging van bedrijven die al bezig waren met de zeehandel met Azië en nu gingen samenwerken, in plaats van elkaar tegen te werken. De VOC kreeg van de Republiek een monopolie op de handel met Azië.
WIC
De West-Indische Compagnie werd in 1621 opgericht om handel te drijven met Afrika en Amerika. Het kreeg net zoals de VOC een monopolie op die handel. De WIC handelde uiteindelijk vooral in slaven, die vanuit Afrika naar Amerika werden gebracht.
(Handels)kapitalisme
Economisch systeem waarbij kooplui dankzij hun kapitaal het productieproces controleren, grote winsten maken in de internationale handel en hun kapitaal verder vergroten. Zo bracht de VOC kapitaal bijeen door de uitgifte van aandelen.
(Wereld)economie
Alle economische handelingen van een land zelf in combinatie met de economische contacten tussen landen in de wereld.
Eindproduct: Presentatie
Stel vier (of veelvouden van vier) expertgroepen samen die ieder een van de volgende onderwerpen onderzoeken:
Politiek
De bijzondere plaats in staatkundig opzicht van de Nederlandse Republiek in de 17de eeuw.
Economisch
De belangrijkste economische ontwikkelingen in het Europa van de 17de eeuw.
Sociaal-cultureel (religieus)
De gevolgen van de Reformatie voor Europa in de 17de eeuw.
Internationaal (militair)
De oorlogen in de 17de eeuw en de veranderende machtsverhoudingen in Europa.
Bestudeer de bronnen die beschikbaar zijn voor het onderwerp. Beantwoord met de bronnen de deelvragen die horen bij jullie onderwerp.
Maak met je groepje een presentatie van ongeveer 10 minuten. Neem de hoofdvraag als uitgangspunt voor je presentatie.
Bekijk de beoordelingscriteria. Pas de presentatie eventueel nog iets aan.
Je geeft antwoord op de hoofdvraag:
"Hoe kun je de bijzondere positie verklaren die de Republiek in de 17de eeuw had op het gebied van de internationale verhoudingen, het bestuur, de economie en in sociaal en religieus opzicht?".
Dat doe je door in een groep een presentatie voor te bereiden vanuit één van de bovengenoemde vier gezichtspunten. Hoe je een presentatie voorbereidt, kun je nalezen in de Gereedschapskist.
Beoordeling
Je krijgt een positieve beoordeling als:
Jullie presentatie overzicht geeft van de factoren die een verklaring op jullie deelterrein vormen voor de bloei van de Republiek.
Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!
Video's en bronnen
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
De volgende drie video's van Joost van Oort passen bij deze opdracht.
De Canon van Nederland entoen.nu over de VOC en WIC
www.historien.nl Over de expansiedrift en de motieven van slavenhandel
KennisLink: De Gouden Eeuw: een financiële ontdekkingsreis
Radio-uitzending van OVT, 14 februari 1999:
Een debat over de herkomst van de welvaart van de Gouden Eeuw (Fragment van 22,5 min). Een debat: Hans van Koningsbrugge (RUG) meent dat de welvaart te danken was aan de Oostzeehandel. Femme Gaastra (RUL) betoogt dat het aan de handel op Azie te danken was, aan de VOC. En Victor van Enthoven (Koninklijk Instituut voor de Marine) houdt een pleidooi voor de Atlantische handel op Amerika en Afrika, voor de WIC.
Op deze pagina vind je een of meerdere examenvragen.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van wat je al eerder geleerd hebt.
Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw.
Nadat je de vragen beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Lees de probleemstelling van deze opdracht nog eens door.
Past de probleemstelling goed bij de opdracht? Zijn de oorzaken van deze bloeiperiode voldoende besproken?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Zorg dat je de twee kenmerkende aspecten die horen bij deze opdracht kan noemen.
Kun je de genoemde begrippen omschrijven?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond een studiebelasting van 4 à 5 uur.
Had je voldoende tijd voor deze opdracht?
Inhoud
Hoe beviel het werken in expertgroepen? Heb je veel geleerd van je klasgenoten?
Eindopdracht
Ben je tevreden over je presentatie die je hebt gehouden?
Kwamen er nog kritische vragen uit de andere expertgroepen? Kon je die goed beantwoorden?
Afsluiting
Heb je de examenvragen gemaakt? Was je goed voorbereid op deze vragen?
Het arrangement 06.1 Gouden Eeuw v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De opdracht 'De Gouden Eeuw' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content.
Fair Use
In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use.
Meer informatie: Fair use
Vragen
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 6 met het onderwerp: Gouden eeuw. De Republiek der Nederlanden was een uitzondering in Europa in de 17e eeuw vanwege haar staatsvorm gebaseerd op medezeggenschap en zonder erfelijk vorst. Terwijl de rest van Europa geregeerd werd door grote vorstenhuizen, ontwikkelde de Republiek een systeem waarbij de provincies de hoogste macht hadden. De Staten Generaal, bestaande uit afgevaardigden van de provincies, behartigde de buitenlandse politiek en militaire zaken. De Staten van Holland hadden de meeste invloed en hun raadpensionaris speelde een belangrijke rol in de Republiek. De stadhouder, die oorspronkelijk de plaatsvervanger van de vorst was, had militaire macht maar kwam vaak in conflict met de regenten vanwege hun verschillende belangen. In de 16e eeuw had Portugal het monopolie op de handel in specerijen in Azië, maar vanaf 1600 veranderde dat snel. De oprichting van de VOC doorbrak het Portugese handelsmonopolie. De VOC en de WIC waren belangrijke handelsmaatschappijen die de wereldhandel stimuleerden en financiële pijlers werden onder de Republiek der Nederlanden. De VOC richtte zich op handel met West-Indië en kaapvaart op Spaanse schepen. De WIC, opgericht na het Twaalfjarig Bestand met Spanje, had als doel handel, kolonisatie en kaapvaart ten koste van de Spaanse en Portugese bezittingen. De VOC was een succesvolle multinational, terwijl de WIC minder succesvol was. De VOC maakte ongeveer 8000 reizen naar en binnen Azië en haar rijkdom was een belangrijke financiële steunpilaar voor de Republiek. De VOC en de WIC hadden invloed op de handel in Azië, waarbij concurrenten werden buitengesloten en de productie streng werd gereguleerd. Het materiaal bespreekt verder nog de schilder Jan Steen en Rembrandt van Rijn.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
De tijd van regenten en vorsten (1600 - 1700);
Geschiedenis;
Eindgebruiker
leerling/student
Moeilijkheidsgraad
gemiddeld
Studiebelasting
4 uur en 30 minuten
Trefwoorden
(handels)kapitalisme, arrangeerbaar, driehoekshandel, geschiedenis, gouden eeuw, republiek der zeven verenigde nederlanden, staten-generaal, stercollectie, v456, voc en wic
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor vwo, leerjaar 4, 5 en 6. Dit is tijdvak 6 met het onderwerp: Gouden eeuw. De Republiek der Nederlanden was een uitzondering in Europa in de 17e eeuw vanwege haar staatsvorm gebaseerd op medezeggenschap en zonder erfelijk vorst. Terwijl de rest van Europa geregeerd werd door grote vorstenhuizen, ontwikkelde de Republiek een systeem waarbij de provincies de hoogste macht hadden. De Staten Generaal, bestaande uit afgevaardigden van de provincies, behartigde de buitenlandse politiek en militaire zaken. De Staten van Holland hadden de meeste invloed en hun raadpensionaris speelde een belangrijke rol in de Republiek. De stadhouder, die oorspronkelijk de plaatsvervanger van de vorst was, had militaire macht maar kwam vaak in conflict met de regenten vanwege hun verschillende belangen. In de 16e eeuw had Portugal het monopolie op de handel in specerijen in Azië, maar vanaf 1600 veranderde dat snel. De oprichting van de VOC doorbrak het Portugese handelsmonopolie. De VOC en de WIC waren belangrijke handelsmaatschappijen die de wereldhandel stimuleerden en financiële pijlers werden onder de Republiek der Nederlanden. De VOC richtte zich op handel met West-Indië en kaapvaart op Spaanse schepen. De WIC, opgericht na het Twaalfjarig Bestand met Spanje, had als doel handel, kolonisatie en kaapvaart ten koste van de Spaanse en Portugese bezittingen. De VOC was een succesvolle multinational, terwijl de WIC minder succesvol was. De VOC maakte ongeveer 8000 reizen naar en binnen Azië en haar rijkdom was een belangrijke financiële steunpilaar voor de Republiek. De VOC en de WIC hadden invloed op de handel in Azië, waarbij concurrenten werden buitengesloten en de productie streng werd gereguleerd. Het materiaal bespreekt verder nog de schilder Jan Steen en Rembrandt van Rijn.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Gouden Eeuw
De Gouden Eeuw
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Wat weet je nog over de Gouden Eeuw?
Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden.
Intro + probleemstelling
