In het Middellandse Zeegebied is tot halverwege de 20e eeuw voldoende water voorhanden geweest om in de behoefte van landbouw, bedrijfsleven en huishoudens te voorzien ondanks het feit dat droge en natte jaren elkaar afwisselden. Toen was het verbruik van water in de regio in balans met de regenval, de verdamping van water uit de bodem en uit beschikbare ondergrondse voorraden. Niet alleen was er voldoende water voor iedereen, maar ook voldoende veilig drinkwater. Daarna is die balans steeds verder verstoord geraakt. De gevolgen zijn vooral watertekorten en een belangenstrijd tussen groepen die in hun behoefte aan water proberen te voorzien.
Hoe is die groeiende onbalans te verklaren? Draagt de opwarming van de aarde als gevolg van het versterkte broeikaseffect bij aan dit groeiende waterprobleem? Hoe wordt geprobeerd om die onbalans aan te pakken en om zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de behoefte aan water van alle groepen gebruikers?
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Waarom kampt het Middellandse Zeegebied steeds meer met watertekorten en in het bijzonder met een tekort aan zoet water?
Deelvragen
Waarom was er in het Middellandse Zeegebied tot halverwege de 20e eeuw sprake van een waterbalans ondanks de grillen van het klimaat in deze regio?
Hoe wordt nog steeds de beschikbare hoeveelheid zoet water aangevuld in het Middellandse Zeegebied?
Welke groepen leggen beslag op het beschikbare water in de regio en hoeveel heeft elke groep nodig?
Waardoor is het waterverbruik in de regio toegenomen?
Waardoor is het in de regio vanaf halverwege de 20e eeuw steeds moeilijker geworden om in de behoefte aan (veilig) water te voorzien?
Speelt hierbij de nu in gang zijnde klimaatverandering op aarde een rol en zo ja, op welke manier?
Begrippen
(grond)waterproblematiek
waterbalans
duurzaam water- en landgebruik
aquifer
evapotranspiratie
ontzilting
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbanken en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je leest over de waterbalans in het Middellandse Zeegebied, wat aquifers zijn en wat evapotranspiratie is. Je onderzoekt met de Bosatlas hoe en waar water in dit gebied is opgeslagen en je beantwoordt vragen.
Stap 2
Je leest over de toenemend onbalans en (grond)waterproblematiek in het Middellandse Zeegebied. Je bekijkt Bosatlaskaarten om vragen te beantwoorden en leest een artikel over de gevolgen van weinig neerslag in die regio.
Stap 3
Om duurzaam water- en landgebruik te bevorderen zijn diverse methodes mogelijk. Je leest erover in deze stap en beantwoordt vragen.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Maak een reclamefilm over waterkringloop, waterbalans en watergebruik in het Middellandse Zeegebied.
Examenvragen
Oefen de eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbanken.
Van de Kennisbank 'Weer en Klimaat' alleen de laatste twee pagina's: Middellandse Zeeklimaat en Koude klimaatzone.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Tot omstreeks 1950 was de waterbalans in het Middellandse Zeegebied in evenwicht.
Om te beginnen viel er tot dat jaar gemiddeld voldoende regen per jaar om in de regio aan landbouw te kunnen doen, al wisselden jaren die droger dan gemiddeld waren en jaren die natter waren dan gemiddeld, elkaar af.
De tweede reden waarom de balans in evenwicht was, is de aanvoer van water van buiten de regio door de Nijl.
Zoek op in de Bosatlas:
GB54 Kaart 77A / GB55 Kaart 77A Stroomgebieden
Oefening 1: Waterbalans in het Middellandse Zeegebied
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Daarnaast is er altijd water opgeslagen in meren in de regio, met name in de meren in Italië aan de zuidrand van het alpien plooiingsgebied en in het Meer van Genève.
Kijk nog eens naar de kaart in de Bosatlas:
GB54 Kaart 77A / GB55 Kaart 77A Stroomgebieden
Aquifers
Ook onder het bodemoppervlak ligt water opgeslagen, deels als grondwater niet ver onder het oppervlak, maar ook dieper in aquifers, poreuze steenlagen die verzadigd zijn met water.
Zoek op in de Bosatlas:
GB55 Kaart 118C Zoetwatervoorziening
Oefening 3: Waterbalans in het Middellandse Zeegebied
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Een deel van het water op land verdwijnt in zee, een deel wordt gebruikt in de landbouw, industrie of in huishoudens en een deel wordt door vegetatie aan de lucht afgestaan via evapotranspiratie.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In Spanje wordt op uitgebreide schaal
rijst verbouwd, vooral rond Valencia.
Op 13 januari 2019 viel de tweejarige peuter Julen bij Malaga in een diepe, illegaal geslagen waterput. Reddingswerkers probeerden met groot materieel de plek te bereiken waar de jongen werd vermoed. Op 26 januari troffen ze hem dood aan, onder in de put. Het was niet het eerste of laatste ongeluk met een illegaal geslagen put, waarvan er vele honderdduizenden te vinden zijn in het land.
Behalve veiligheidsproblemen veroorzaken ze ook een ander probleem. Lees hierover de tekst ‘De andere vloek van illegale putten’.
Waterschaarste
Dit probleem is een symptoom van de (grond)waterproblematiek in het Middellandse Zeegebied. Deze problematiek is ontstaan doordat vanaf omstreeks 1950 de waterbalans in deze regio steeds verder verstoord werd.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Ten slotte is in de regio de balans zoek tussen aanvoer en beschikbaarheid van water enerzijds en het verbruik ervan anderzijds zoek door een toename van het watergebruik. Die toename is niet alleen het gevolg van toenemende welvaart in de regio.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Om de (grond)waterproblematiek, voortkomend uit de onbalans tussen beschikbaar water en het verbruik van water, aan te pakken worden maatregelen genomen om te komen tot duurzaam water- en landgebruik.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Zoet water wordt gewonnen uit bronnen en aquifers, rivieren en meren.
Een andere manier om aan zoet water te komen is ontzilting van zout of brak water.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In deze opdracht heb je gezien waar bewoners van het Middellandse Zeegebied, boeren, stedelingen en anderen aan water komen voor hun huishouden of bedrijf en hoe ze toeristen die de regio bezoeken van water voorzien. Daarbij moet water zo eerlijk mogelijk worden verdeeld en dient verspilling te worden verminderd en liefst voorkomen, temeer omdat de totale hoeveelheid water, en in het bijzonder van zoet water, beperkt is en eerder kleiner dan groter wordt.
Om deze doelstellingen te halen, moeten bewoners van de regio en toeristen goede informatie krijgen over watergebruik. Dat doen jullie door een reclamefilm te maken van hooguit vijf minuten.
De film moet uit twee delen bestaan:
In het eerste deel leggen jullie uit hoe de waterkringloop en de waterbalans in de regio in elkaar steken. Aan de hand hiervan maken jullie duidelijk waar water te halen is, hoe water vanzelf de regio binnenkomt en welke groepen gebruikmaken van al dat water.
In het tweede deel leggen jullie uit hoe boeren, toeristen en anderen in de regio hun watergebruik kunnen beperken tot wat echt noodzakelijk is. In de opdracht is een aantal ideeën hierover terug te vinden, maar wellicht kunnen jullie ook andere tips geven aan de hand van hoe wij water gebruiken.
Plan van aanpak
Je docent verdeelt de klas in twee groepen. De ene groep maakt deel 1 van de film en de andere groep deel 2.
Neem voor het verzamelen van de informatie die je nodig hebt 20 minuten de tijd en gebruik vervolgens 10 minuten om een vodcast met jullie deel van de film te maken. Lees de informatie 'Hoe maak ik een videopodcast?' om een idee te krijgen hoe je dit kunt aanpakken.
Beoordeling
Zodra jullie hiermee klaar zijn, beoordeelt je docent beide delen van de film op de volgende punten:
Is het verhaal helder opgebouwd?
Zijn de tips die je voor duurzaam watergebruik geeft helder en gebaseerd op juiste informatie?
Is duidelijk voor welke doelgroepen de film bedoeld is?
Eindmontage
Ten slotte monteert je docent beide delen van de film aan elkaar en zet het wellicht op YouTube. Handig voor degenen die van plan zijn binnenkort naar Spanje of een ander land in het Middellandse Zeegebied te gaan.
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Heb je in deze opdracht voldoende antwoord gekregen op alle vragen uit de intro?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Wat zijn de oorzaken van het watertekort in het Middellandse Zeegebied en welke maatregelen worden genomen om het duurzaam waterverbruik te bevorderen?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen de geschatte tijd kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht kijk je ook naar methodes om zuiniger om te gaan met (drink)water.
Welke methode zal het meest effectief zijn, denk je?
Eindopdrachten
Heb je de eindtoets goed gemaakt?
Hebben jullie voldoende aandacht besteed aan het tegengaan van waterverspilling en een goede verdeling van water? Verliep de samenwerking goed en hebben jullie de videocast kort kunnen houden?
Examenvragen
Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?
Het arrangement Mens en water - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Mens en water" besproken. Vóór ongeveer 1950 was de waterbalans in het Middellandse Zeegebied in evenwicht, met voldoende regen voor landbouw en externe aanvoer via de Nijl. Water werd ook opgeslagen in meren, zoals die in Italië. Rivieren behouden een min of meer gelijkmatig debiet ondanks neerslagvariaties door het jaar heen. Bovendien bevindt zich water onder het oppervlak, inclusief in aquifers, en een deel verdwijnt door evapotranspiratie. Watertekort vormt een groot probleem; in Spanje worden zelfs illegale waterputten geslagen, wat gevaarlijke situaties en zelfs dodelijke incidenten heeft veroorzaakt. Om watertekorten te voorkomen is duurzaam waterbeheer essentieel, en er kan zoet water gewonnen worden via methoden zoals ontzilting.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Landschappen (en menselijke activiteit);
Water;
Aardrijkskunde;
Duurzaamheid;
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Mens en water" besproken. Vóór ongeveer 1950 was de waterbalans in het Middellandse Zeegebied in evenwicht, met voldoende regen voor landbouw en externe aanvoer via de Nijl. Water werd ook opgeslagen in meren, zoals die in Italië. Rivieren behouden een min of meer gelijkmatig debiet ondanks neerslagvariaties door het jaar heen. Bovendien bevindt zich water onder het oppervlak, inclusief in aquifers, en een deel verdwijnt door evapotranspiratie. Watertekort vormt een groot probleem; in Spanje worden zelfs illegale waterputten geslagen, wat gevaarlijke situaties en zelfs dodelijke incidenten heeft veroorzaakt. Om watertekorten te voorkomen is duurzaam waterbeheer essentieel, en er kan zoet water gewonnen worden via methoden zoals ontzilting.
In het Middellandse Zeegebied is tot halverwege de 20e eeuw voldoende water voorhanden geweest om in de behoefte van landbouw, bedrijfsleven en huishoudens te voorzien ondanks het feit dat droge en natte jaren elkaar afwisselden. Toen was het verbruik van water in de regio in balans met de regenval, de verdamping van water uit de bodem en uit beschikbare ondergrondse voorraden. Niet alleen was er voldoende water voor iedereen, maar ook voldoende veilig drinkwater. Daarna is die balans steeds verder verstoord geraakt. De gevolgen zijn vooral watertekorten en een belangenstrijd tussen groepen die in hun behoefte aan water proberen te voorzien.
Waarom kampt het Middellandse Zeegebied steeds meer met watertekorten en in het bijzonder met een tekort aan zoet water?
Activiteiten
estudeer de Kennisbanken.
In deze opdracht heb je gezien waar bewoners van het Middellandse Zeegebied, boeren, stedelingen en anderen aan water komen voor hun huishouden of bedrijf en hoe ze toeristen die de regio bezoeken van water voorzien. Daarbij moet water zo eerlijk mogelijk worden verdeeld en dient verspilling te worden verminderd en liefst voorkomen, temeer omdat de totale hoeveelheid water, en in het bijzonder van zoet water, beperkt is en eerder kleiner dan groter wordt.
Intro
