Als mensen ingrijpen in het landschap, bijvoorbeeld door hun omgeving te gebruiken voor landbouw, heeft dat soms onvoorziene gevolgen voor dat landschap. De opbrengsten van de landbouw kunnen geleidelijk gaan afnemen en het landschap kan zelfs ongeschikt worden voor landbouw. Het komt ook voor dat ingrijpen in een landschap gevolgen heeft voor de verre omgeving of zelfs wereldwijde gevolgen.
Wat gaat er dan mis en hoe is dat te verklaren aan de hand van de plaatselijke omstandigheden? In deze opdracht komt een aantal voorbeelden voorbij.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Waardoor gaat in landschappen de bodem in kwaliteit achteruit door het ingrijpen van mensen die in hun behoefte aan voedsel willen voorzien?
Deelvragen
Op welke manieren gaat de kwaliteit van de bodem achteruit?
Welke ingrepen leiden tot deze achteruitgang?
In welke gevallen heeft het ingrijpen in een landschap ook gevolgen in de omgeving van het landschap of zelfs op mondiale schaal?
Begrippen
Landdegradatie:
(versnelde) bodemerosie
verzilting
verwoestijning
Oorzaken van landdegradatie:
overbeweiding
ontbossing
vervuiling: eutrofiëring
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbanken en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je leert wat landdegradatie betekent en waardoor het veroorzaakt kan worden. Je leest twee teksten en beantwoordt vragen.
Stap 2
Verwoestijning is ook een vorm van landdegradatie. Je leest een tekst en maakt een oefening hierover.
Stap 3
Je leest wat (versnelde) bodemerosie inhoudt en dat menselijk ingrijpen de oorzaak kan zijn. Je kijkt een video en maakt twee oefeningen.
Stap 4
In deze stap lees je hoe landbouw vervuiling van landschappen kan veroorzaken, wat ook dieren- en/of plantensterfte tot gevolg kan hebben. Je leest een tekst, bekijkt een video en beantwoordt vragen.
Stap 5
Milieurampen ontstaan door menselijk handelen en natuurrampen worden veroorzaakt door de natuur. Je leest over bosbranden, aardverschuivingen en erosie, indirect door menselijk handelen ontstaan. Je leest teksten en maakt twee oefeningen.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Maak een onderzoeksverslag naar een gebied waar landdegradatie voorkomt.
Examenvragen
Oefen de eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Gestrand schip op het Aralmeer
in Aral, Kazachstan
Wanneer mensen ingrijpen in een landschap om aan landbouw te doen, merken ze vaak na verloop van tijd dat die landbouw steeds minder opbrengt door landdegradatie: de kwaliteit van de bodem gaat achteruit. Op den duur kan de bodem geheel ongeschikt worden voor landbouw. Wereldwijd gaat er op die manier veel landbouwgrond verloren.
Landdegradatie wordt onder meer veroorzaakt door verzilting.
Verzilting wordt onder meer veroorzaakt door irrigatie. Bij bevloeiing van akkers kan zoveel water worden aangevoerd dat het grondwaterpeil onder de akkers stijgt tot aan het oppervlak. Een deel van dat water verdampt waarbij zout en andere mineralen die in het water zitten aan de oppervlakte blijven liggen. Daardoor wordt de bodem voor steeds minder planten geschikt en blijft er minder voedsel over voor plantenetende diersoorten. Hierdoor gaat de biodiversiteit achteruit. Op den duur hoopt zich zoveel zout op en onder het oppervlak van de akkers op dat er niets meer groeit.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Ook zeewater veroorzaakt verzilting als het doordringt in de bodem en zich vermengt met het daar aanwezige grondwater.
Lees de volgende tekst:
Zomer 2018 (juni, juli, augustus)
In Nederland viel in de maanden juni en juli van 2018 gemiddeld over het land bij elkaar 31 millimeter regen. Normaal is dat voor die twee maanden 147 millimeter. In augustus viel gemiddeld over het land 76 millimeter tegen 78 millimeter normaal. Toch was de hele periode van 1 juni tot en met 31 augustus een van de droogste sinds 1906.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Een andere oorzaak van landdegradatie is verwoestijning. Dat is de uitbreiding van bestaande woestijnen en het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Steppelandschappen, en soms ook landschappen met bossen waar extensieve veeteelt en akkerbouw mogelijk waren, veranderen in woestijnlandschappen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Versnelde bodemerosie door wind,
ook wel een stofstorm genoemd.
In het artikel dat je in de vorige stap hebt gelezen, wordt (versnelde) bodemerosie als een oorzaak van landdegradatie genoemd. Van bodemerosie, een proces dat ook van nature voorkomt, is sprake als wind of water bodemmateriaal opneemt en naar een andere plek afvoert.
Soms ontstaat dit proces door menselijk ingrijpen, bijvoorbeeld door ontbossing (als in een bos bomen in sneller tempo worden gerooid dan dat er nieuwe groeien) waardoor de bodem in snel tempo minder geschikt of zelfs geheel ongeschikt wordt voor landbouw. Dat komt omdat wind of water altijd materiaal aan het bodemoppervlak wegvoert, materiaal waarin de voedingsstoffen voor planten zitten. Hoe kleiner de korrels van dit bodemmateriaal, hoe makkelijker ze verplaatst kunnen worden en hoe moeilijker er regenwater in de bodem kan doordringen.
Kijk naar dit videofragment: van 2:06 min. inzoomen op wereldkaart tot 4:25 min. “and beyond its borders.“
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bestrijdingsmiddelen worden soms
vanuit een vliegtuig over de akkers
gesproeid.
Eutrofiëring
Landbouw leidt niet alleen tot landdegradatie, maar soms ook tot vervuiling van het landschap en van de (verre) omgeving ervan. Een van de gevolgen van die vervuiling is eutrofiëring.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bijna twee weken na de ramp met de
Bento Rodrigues-dam bereikte het
ijzerafval de wateren van de
Atlantische Oceaan en vormde het de
ergste milieuramp in de geschiedenis
van Brazilië.
Natuurrampen zoals vulkaanuitbarstingen en aardbevingen worden door de natuur veroorzaakt.
Milieurampen zijn rampen die ontstaan door menselijk handelen. Op 25 januari 2019 brak in de Braziliaanse deelstaat Minas Gerais een dam door van een reservoir dat gevuld was met water en afval uit een ijzermijn. Hierdoor liep het reservoir leeg en raakten huizen en akkers bij het reservoir bedolven onder het afval. Bij deze ramp vielen meer dan honderd doden. Maar zijn alle rampen die we gewoonlijk ‘natuurrampen’ noemen, ook werkelijk natuurrampen?
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Aardverschuivingen, bodem die van een helling schuift, treden op bijvoorbeeld als begroeiing van die helling is weggekapt en de bodem oververzadigd raakt met water. Het is een extreem snelle vorm van bodemerosie.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Je hebt gezien hoe mensen landschappen min of meer te gronde richten met ingrepen die bedoeld zijn om in hun behoefte aan voedsel te voorzien. In deze opdracht zijn al enkele regio’s genoemd waar landdegradatie zich voordoet. Maar er zijn meer voorbeelden waarvan we de volgende hebben uitgekozen om te onderzoeken:
Het Aralmeer in Centraal-Azië
De Sahel aan de zuidrand van de Sahara
De deelstaat Rondônia in Brazilië
Misschien kent iemand van jullie nog een regio die te kampen heeft (gehad) met landdegradatie? Ook in Europa zijn er van die regio’s te vinden.
Plan van aanpak
Je docent verdeelt de klas in groepen, één per regio dus minstens drie, mogelijk vier groepen.
Elke groep gaat na:
Welke vormen de landdegradatie heeft aangenomen in de regio.
Wat de oorzaken ervan zijn.
Wat de gevolgen ervan zijn voor de regio en de mensen die er wonen.
Of de landdegradatie ook gevolgen heeft buiten de regio en zo ja, welke.
Voor dit onderzoek krijgen jullie een half lesuur de tijd. Gebruik je atlas, Google Earth en internet om informatie bij elkaar te zoeken. Hoe je een verslag schrijft, kun je nalezen in de Gereedschapskist.
Beoordeling
Zodra jullie klaar zijn, beoordeelt je docent het verslag op de volgende punten:
Is het verslag helder en goed opgebouwd?
Vormen de afbeeldingen die zijn gebruikt een goede aanvulling op het betoog?
Zijn de oorzaken van landdegradatie goed uitgelegd?
Zijn de effecten van landdegradatie op lokale schaal goed uitgelegd?
Wordt ook duidelijk of landdegradatie ook op grotere of zelfs mondiale schaal effecten heeft (gehad) en zo ja, welke dat zijn?
Een verslag is een goede manier om een onderzoek te beschrijven dat je hebt uitgevoerd.
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Geeft de intro een goede indruk waarover deze opdracht gaat?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je uitleggen waardoor de bodemgesteldheid van landschappen achteruitgaat en op welke manieren menselijk handelen daar invloed op heeft?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen dit aantal uren kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht bekijk je de oorzaken en gevolgen van landdegradatie.
Ben je dingen tegengekomen die nieuw voor je waren? Schrijf twee dingen op.
Samenvattend
Was het eenvoudig om de genoemde begrippen te omschrijven?
Had je klasgenoot identieke omschrijvingen?
Examenvragen
Heb je de examenvragen gemaakt? Vond je het nuttig om extra te oefenen?
Het arrangement Mensen breken landschappen af - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Mensen breken landschap af" besproken. Menselijke ingrepen in landschappen voor landbouw kunnen leiden tot landdegradatie, waarbij bodemkwaliteit afneemt en landbouwopbrengsten verminderen. Verzilting, veroorzaakt door bijvoorbeeld overmatige irrigatie, kan deze degradatie versnellen door zoutophoping in de bodem, wat leidt tot afnemende biodiversiteit en uiteindelijk ongeschiktheid voor plantengroei. Een andere oorzaak van landdegradatie is verwoestijning. Dat is de uitbreiding van bestaande woestijnen en het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Bodemerosie, veroorzaakt door natuurlijke factoren en menselijk ingrijpen zoals ontbossing, kan leiden tot het wegnemen van voedingsstoffen uit de bodem en vermindering van landbouwgeschiktheid door het wegvoeren van bodemmateriaal door wind of water. Niet alle rampen die als "natuurrampen" worden beschouwd, zijn daadwerkelijk veroorzaakt door de natuur; sommige, zoals de breuk van een dam door menselijke activiteit, kunnen ook het gevolg zijn van menselijk handelen.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Landschappen (en menselijke activiteit);
Aardrijkskunde;
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Mensen breken landschap af" besproken. Menselijke ingrepen in landschappen voor landbouw kunnen leiden tot landdegradatie, waarbij bodemkwaliteit afneemt en landbouwopbrengsten verminderen. Verzilting, veroorzaakt door bijvoorbeeld overmatige irrigatie, kan deze degradatie versnellen door zoutophoping in de bodem, wat leidt tot afnemende biodiversiteit en uiteindelijk ongeschiktheid voor plantengroei. Een andere oorzaak van landdegradatie is verwoestijning. Dat is de uitbreiding van bestaande woestijnen en het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Bodemerosie, veroorzaakt door natuurlijke factoren en menselijk ingrijpen zoals ontbossing, kan leiden tot het wegnemen van voedingsstoffen uit de bodem en vermindering van landbouwgeschiktheid door het wegvoeren van bodemmateriaal door wind of water. Niet alle rampen die als "natuurrampen" worden beschouwd, zijn daadwerkelijk veroorzaakt door de natuur; sommige, zoals de breuk van een dam door menselijke activiteit, kunnen ook het gevolg zijn van menselijk handelen.
Als mensen ingrijpen in het landschap, bijvoorbeeld door hun omgeving te gebruiken voor landbouw, heeft dat soms onvoorziene gevolgen voor dat landschap. De opbrengsten van de landbouw kunnen geleidelijk gaan afnemen en het landschap kan zelfs ongeschikt worden voor landbouw. Het komt ook voor dat ingrijpen in een landschap gevolgen heeft voor de verre omgeving of zelfs wereldwijde gevolgen.
Waardoor gaat in landschappen de bodem in kwaliteit achteruit door het ingrijpen van mensen die in hun behoefte aan voedsel willen voorzien?
Activiteiten
Een andere oorzaak van landdegradatie is verwoestijning. Dat is de uitbreiding van bestaande woestijnen en het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Steppelandschappen, en soms ook landschappen met bossen waar extensieve veeteelt en akkerbouw mogelijk waren, veranderen in woestijnlandschappen.
Je hebt gezien hoe mensen landschappen min of meer te gronde richten met ingrepen die bedoeld zijn om in hun behoefte aan voedsel te voorzien. In deze opdracht zijn al enkele regio’s genoemd waar landdegradatie zich voordoet. Maar er zijn meer voorbeelden waarvan we de volgende hebben uitgekozen om te onderzoeken:
Intro
Websites:
