De bedreiging van het Amazone-regenwoud - v456

De bedreiging van het Amazone-regenwoud - v456

De bedreiging van het Amazone-regenwoud

Introductie

De Transamazônica is een snelweg dwars door het Braziliaanse deel van het Amazone-regenwoud. Het doel was om het noorden van Brazilië belangrijker te maken.
De aanleg van de snelweg had echter onbedoelde gevolgen. Welke?
Dat is het onderwerp van deze opdracht.

 

 

 

Wat ga je leren?

In deze opdracht kijken we naar de onbedoelde gevolgen van de aanleg van de Transamazônica dwars door het tropisch regenwoud in het noorden van Brazilië. We kijken eerst naar het hoe en waarom van de aanleg van de Transamazônica en naar de verschillende typen van wegen van de Transamazônica.

Vervolgens kijken we naar de gevolgen voor de inheemse volken rond het gebied van de weg en de gevolgen voor het milieu in dat deel van het Amazonegebied. Daarbij staan verschillende groepen met verschillende belangen tegenover elkaar.
De ontdekking van tal van kostbare delfstoffen en de zoektocht naar energie die de Braziliaanse economische groei mogelijk moet maken hebben de tegenstellingen in het Amazonegebied verder op scherp gezet.

Begrippen

  • Transamazônica
  • Landroof/Land grabbing

 

Wat ga je doen?

Activiteiten

Aan de slag

Stap 1

Je krijgt uitleg over de lengte en ligging van de Transamazônica en over het oorspronkelijke doel van deze weg. Met behulp van atlaskaarten beantwoord je vragen.

Stap 2

Je leest over landroof en ontbossing in Amazonegebied als direct gevolg van de aanleg van de Transamazônica. Je bekijkt video's en leest een artikel. Daarna beantwoord je vragen.

Stap 3

De winning van bauxiet of andere delfstoffen vormt een bedreiging voor het Amazonegebied, niet alleen voor inheemse bewoners, maar ook voor het milieu. Je leest erover in deze stap en beantwoordt vragen.

Stap 4

Je leest over de aanleg en gevolgen van drie grote waterkrachtcentrales in Brazilië voor het Amazonegebied. Je beantwoordt een vraag hierover.

Afronding

Samenvattend

Geef een omschrijving van de begrippen. Vergelijk ze met een klasgenoot.

Eindopdracht A

Maak de eindtoets.

Eindopdracht B

Maak een infrastructureel plan voor de verlenging van de Transamazônica.

Examenvragen

Oefen met de eindexamenvragen.

Terugkijken

Kijk terug op de opdracht.


Tijd
Voor deze opdracht is de studiebelasting ongeveer 3 SLU.

Aan de slag

Stap 1: BR-230 / de Transamazônica

In de jaren zestig van de vorige eeuw heeft de Braziliaanse regering besloten het noordoosten van het land goed te ontsluiten en bovendien te verbinden met Peru, Colombia en Ecuador. In 1972 werd de BR-230 (B staat voor Braziliaans, R staat voor Rodovia = snelweg) geopend. De weg zou 5200 kilometer lang worden, maar zover is het nooit gekomen.
De snelweg begint op het schiereiland Cabedelo bij de stad João Pessoa aan de oostkust. Na 4223 kilometer houdt de snelweg op bij de stad Lábrea, midden in het Amazonegebied. De betere verbindingen met de buurlanden zijn niet gerealiseerd.

De BR-230 kreeg de officiële naam Rodovia Transamazônica, de Transamazone Snelweg, meestal ingekort tot de Transamazônica. Maar een klein deel van de 4200 kilometer is een echte snelweg met vier of zes banen. De Transamazônica heeft 200 kilometer asfalt op twee banen. De rest is onverhard en zorgt voor veel problemen. In het regenseizoen (oktober-maart) lopen veel auto’s vast in de modder. In het droge seizoen is de kans groot dat een auto schade oploopt door de vele kuilen in de weg.

De Transamazônica had als doel om het noorden een belangrijkere rol te geven, maar had veel onbedoelde gevolgen voor het milieu én de inheemse volken van het Amazonegebied.

Afbeeldingen van de wegen van de Transamazônica

Stap 2: Landroof en moord

Chico Mendes

De opening van de Transamazônica viel samen met een zware economische crisis in Brazilië. Talloze werkloze arbeiders trokken langs de snelweg diep het Amazonegebied in op zoek naar een eigen plekje om daar hun brood te verdienen. De leuze was Muita terra, pouco índio (veel land, weinig indianen).

Veehouders kapten een stuk bos om er weilanden aan te leggen voor hun runderen. Zij werden geholpen door houthakkers die goed konden verdienen aan het tropisch hardhout. Zij kwamen in conflict met rubbertappers en met de indianen die hun leefgebied steeds verder zagen krimpen.

Het was niet meer of minder dan landjepik, officieel land grabbing of landroof: illegaal bos omvormen tot landbouwgebied zonder dat de overheid daartegen in actie komt. Vaak werd de landroof (achteraf) goedgekeurd.

Na de opening van de Transamazônica verdween er jaarlijks 80.000 km2 regenwoud in het Amazonegebied langs de snelweg. Dat is een gebied dat twee keer zo groot is als Nederland. Dat ging zo door tot 1988. In dat jaar werd vakbondsman en milieuactivist Chico Mendes vermoord. Mendes heeft met zijn acties de ontbossing op de internationale agenda gekregen maar moest dat uiteindelijk met de dood bekopen.
De ophef daarover in binnen- en buitenland heeft bijgedragen aan de totstandkoming van de Verklaring over Duurzaam Bosbeheer bij de VN Earth Summit van 1992 in Rio de Janeiro. De Braziliaanse regering nam maatregelen en de ontbossing daalde tot 5000 km2 per jaar in 2014. Dat betekent overigens nog steeds dat er tropisch regenwoud ter grootte van meer dan één voetbalveld per minuut verdwijnt.
Als je daar zelf wat aan wilt doen, bekijk dan de volgende video:

 

Niet gestopt is het geweld tegen indianen en anderen die het regenwoud van de Amazone proberen te behouden. De organisatie Global Witness noteerde tien jaar lang alle landconflicten en kwam in het rapport Deadly Environment uit op zo’n 450 moorden in het Amazonegebied. De meeste daders zijn nooit gepakt. Volgens Greenpeace zijn de milieuwetgeving en de landrechten van de inheemse bevolking de laatste jaren verder uitgehold en worden de mensenrechten stelselmatig en straffeloos geschonden.

Bekijk de video over de ontbossing van het land van de Karipuna:'Deforestation in Karipuna Indigeous Land'.
Natuurorganisaties en inheemse volken hebben ook angst voor de plannen van de nieuwe president van Brazilië met het Amazoneregenbouw. Bekijk de reportage in: 'Angst voor de plannen van de Braziliaanse president met het regenwoud'.

Stap 3: Grondstoffen

Bauxietmijn

De winning van bauxiet en andere delfstoffen

Bekijk in de atlas de kaarten:

  • Bosatlas: Brazilië - Amazonië: Bodemgebruik en Economie
  • Alcarta: Brazilië - Economie: Bodemgebruik
  • Alcarta: Suriname en Amazonië: Economie

Je ziet dat in het gebied van het tropisch regenwoud van Brazilië veel delfstoffen te vinden zijn zoals goud, koper, nikkel, ijzererts en bauxiet. Deze kostbare delfstoffen trekken ook veel gelukzoekers aan. Een groot deel wordt illegaal gewonnen.

Het winnen van goud is een enorm arbeidsintensief en vervuilend proces. Vooral de oppervlaktemijnbouw, waarbij erts gewonnen wordt in zogenaamde open pits of dagbouwmijnen laat vaak sporen na in de wijde omgeving van een mijnsite. De extreem giftige stoffen als cyanide of kwik, die gebruikt worden om het goud uit de bodem te halen, zijn dodelijk voor de fauna en flora in en rond de rivieren waarin het afvalwater terechtkomt.

Niet alleen gelukzoekers bedreigen het tropisch regenwoud, ook de Braziliaanse overheid heeft daarbij een belangrijke rol. De federale regering was in augustus 2017 van plan om het Renca-reservaat (een indianenreservaat ter grootte van Nederland) open te stellen voor mijnbouwbedrijven. “Brazilië moet groeien en banen creëren, mijnbouwinvesteringen aantrekken en zelf het economische potentieel van de regio aanboren”, zei een woordvoerder van het Ministerie van Mijnen en Energie.

Er zijn volgens Greenpeace al veertien illegale mijnen en acht illegale landingsbanen in het reservaat en het openstellen van het reservaat is volgens mensenrechten- en ontwikkelingsorganisaties funest voor de inheemse bevolking. Een lid van de oppositie oordeelde dat het openstellen van het Renca-reservaat de “grootste aanval op de Amazone van de afgelopen 50 jaar” is. Hij vond de rechter aan zijn kant.

De Braziliaanse regering legt zich daarbij niet neer en is in hoger beroep gegaan. Het verhaal van het Renca-reservaat is maar één voorbeeld. Overal in het Amazonegebied zijn illegale, semi-legale en legale mijnen te vinden die het milieu en zijn inheemse inwoners bedreigen. In het geval van legale mijnen kunnen de autoriteiten voorwaarden stellen aan het verlenen van een vergunning m.b.t. de werkwijze. De mensen die zonder vergunningen, illegaal, mijnbouw plegen, trekken zich van randvoorwaarden niets aan.

Stap 4: Waterkrachtcentrales

Het Amazoneregenwoud is een gigantisch bos, maar het is niet oneindig. In de afgelopen 50 jaar is al 17% van de bossen in dit gebied verloren gegaan. Als het zo doorgaat, is rond 2050 zo’n 40% van het regenwoud in het Amazonegebied verdwenen. Naast ontbossing, landroof door veeboeren en het openstellen van (legale, semi-legale of illegale) mijnen, wordt het tropisch regenwoud ook bedreigd door de (geplande) bouw van gigantische waterkrachtcentrales in het Amazonegebied.

De Braziliaanse regering lanceerde enkele jaren geleden de Programma’s voor de Versnelling van de Groei. Het zijn clusters van projecten om de ontwikkeling en vooruitgang van Brazilië vorm te geven. Onderdeel daarvan zijn de bouw van waterkrachtcentrales, waarvan er tientallen in het Amazonegebied zijn gepland. De eersten zijn al gebouwd.

Brazilië telt drie waterkrachtcentrales in de top-5 van de wereld. De grootste van die top-5 ligt in China, maar de nummers 2, 3 en 5 liggen in Brazilië. Nummer 3 is de Belo Montedam in hartje Amazone.

Bouw van de Belo Montedam

 

De Belo Montedam ligt in de rivier Xingu, een van de belangrijkste zijtakken van de Amazonerivier. De bouw begon al in 1975, maar werd meermalen door rechters stilgelegd. Het duurde tot 2010 voordat het staatsenergiebedrijf Electrobas definitief groen licht kreeg voor de aanleg. De bezwaren van 140 nationale en internationale organisaties en handtekeningen van een half miljoen Brazilianen tegen de bouw werden terzijde geschoven.

Foto van de NASA: De hoofddam (rode cirkel) op de Xingurivier creëert een hoofdreservoir (blauwe cirkel); een kanaal leidt veel (tot 80%) van de stroom van de rivier af van het hoofdreservoir om naar het kanaalreservoir (gele cirkel), dat de turbines voedt die de elektriciteit opwekken. Als gevolg hiervan blijft stroomafwaarts van de hoofddam een sterk gereduceerde stroming (20%) achter, gedurende een stuk van 100 km. Dit deel van de Xingu-rivier dat gekenmerkt wordt door verminderde stroomsterkte, staat bekend als de "Grote Bocht" en is de thuisbasis van twee inheemse volkeren (Arara en Juruna).

 

De gevolgen van de bouw van de dam zijn groot. De dam blokkeert de rivier, waardoor de natuurlijke waterafvoer ernstig verstoord raakt en er raken riviertakken van elkaar gescheiden.
Grote delen van het gebied staan nu onder water met gevolgen voor fauna en flora. Bovendien werden 20.000 indianen gedwongen te verhuizen.

De dam verlaagt het waterpeil stroomafwaarts in de rivier, waardoor de inheemse bevolking veel minder vis dan voorheen kan vangen. Het lage waterpeil zorgt er ook voor dat de rivier zo’n zeven maanden per jaar niet meer goed bevaarbaar is.

De bedoeling was dat de dam een hoeveelheid stroom van 11.233 megawatt per jaar zou leveren. Ter vergelijking, alle kolencentrales in Nederland hebben samen een capaciteit van iets meer dan 4600 megawatt. De dam blijkt de minst doelmatige waterkrachtcentrale in de geschiedenis van Brazilië te zijn. Over een heel jaar genomen ligt de capaciteit op minder dan 40%, met tussen juli en oktober maar 10% van zijn capaciteit.

Daar zijn twee oorzaken voor aan te wijzen. Door de ontbossing van het Amazonegebied wordt het tropisch regenwoud droger en valt er minder regen in het gebied dat de rivier moet voeden. Het droger worden wordt verhevigd door de stijging van de gemiddelde temperatuur en de klimaatverandering. Normaliter doven branden – ontstaan door bliksem of aangestoken om land vrij te maken – in het vochtige tropisch regenwoud vrij snel, maar sinds enige tijd kent het Amazoneregenwoud branden die niet meer zo snel doven. In Nederland is een bos er na een brand binnen enkele jaren weer bovenop, we noemen dit secundair bos. Secundair bos is bos dat gegroeid is nadat het oorspronkelijke, primaire, bos ernstig is verstoord. Maar het kan honderden jaren duren voordat tropisch regenwoud na een brand weer hersteld is als primair bos.

Afronding

Samenvattend

Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.

​Transamazônica  
Landroof/land grabbing  


Bespreek de begrippen met een klasgenoot.

Eindopdracht A: Toets

Eindopdracht B: Infrastructureel plan

Toen men begon met de aanleg van de Transamazônica zou de snelweg doorlopen tot in Peru, na 5200 km. De laatste 1000 km zijn nooit aangelegd. Het Braziliaanse ministerie van Transport overweegt om de Transamazônica te laten doorlopen tot aan de grens met Peru. Maar het ministerie heeft wel geleerd van de fouten uit het verleden, van de onbedoelde gevolgen van zo’n groot infrastructureel project.

Stel, jij werkt op het ministerie. Samen met enkele collega’s heb je van de minister de opdracht gekregen om de voorwaarden op een rij te zetten waarmee de minister de Câmara dos Deputados (de Braziliaanse Tweede Kamer) kan overtuigen om de snelweg uit te breiden tot aan de grens met Peru.

Die voorwaarden zetten jullie om tot een advies aan de minister. Je krijgt voor deze opdracht een half lesuur de tijd.

Je docent beoordeelt of het advies realistisch is en goed onderbouwd.

Probleem oplossen

Het oplossen van een probleem is een manier waarbij je een casus uit de praktijk analyseert. Je gaat brainstormen over mogelijke oplossingen. Iedereen krijgt de ruimte om zijn of haar mening te geven.

 

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

VWO 2017-TV2

VWO 2017-TV2 Vragen 5-8

 

Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

Terugkijken

Intro

  • Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
    Krijg je al een indruk over de Transamazônica?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de omschrijving van deze opdracht nog eens door.
    Kun je uitleggen welke (onbedoelde) gevolgen de aanleg van de Transamazônica heeft voor het Amazonegebied en de daar wonende inheemse volken?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
    Heb je de opdracht op tijd afgekregen?
  • Inhoud
    In de opdracht kijk je naar de bedreiging van het Amazonegebied door de aanleg van deze weg en het winnen van kostbare delfstoffen.
    Vind jij dat het Amazonegebied daardoor bedreigd wordt? Leg je antwoord uit.
  • Samenvattend
    Was het eenvoudig om de genoemde begrippen te omschrijven?
    Vond je het ook zinvol om de begrippen met een klasgenoot te bespreken?
  • Eindopdrachten
    Heb je de eindtoets gemaakt en heb je een goede score?
    Is het gelukt een overtuigend advies op te stellen voor verlenging van de Transamazônica?
  • Examenvragen
    Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?

Bronnen

  • Het arrangement De bedreiging van het Amazone-regenwoud - v456 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-05-07 21:34:54
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''De bedreiging van het Amazone-regenwoud" besproken. In de jaren zestig legde de Braziliaanse regering de Transamazônica-snelweg (BR-230) aan om het noordoosten van het land beter te verbinden. De snelweg zou 5200 km lang worden, maar is vooral onverhard. Ongeveer 200 km is geasfalteerd. Dit veroorzaakt problemen zoals vastlopen in modder en schade door kuilen. De snelweg had onbedoelde gevolgen voor het milieu en de inheemse volkeren in het Amazonegebied. Na de opening van de Transamazônica-snelweg trokken werkloze arbeiders het Amazonegebied in op zoek naar land. Veehouders en houthakkers kapten bossen, wat leidde tot conflicten met rubbertappers en inheemse volkeren. Ontbossing versnelde sterk, maar maatregelen na moord op activist Chico Mendes verminderden het. Toch blijft geweld tegen inheemse bevolking en milieuactivisten bestaan. Natuurorganisaties zijn bezorgd over plannen van de huidige Braziliaanse president voor het Amazoneregenwoud. In het Braziliaanse regenwoud zijn waardevolle delfstoffen zoals goud en koper te vinden. Dit trekt gelukzoekers aan, maar goudwinning is slecht voor het milieu en gebruikt giftige stoffen. De overheid wilde een groot reservaat openstellen voor mijnbouw, wat gevaarlijk is voor inheemse bevolking en milieu. Illegale mijnen en landingsbanen zijn er al. Ondanks protesten ging de regering in beroep. Mijnbouw bedreigt het hele gebied en de mensen die er wonen, zowel legaal als illegaal. Het Amazoneregenwoud wordt bedreigd door ontbossing, landroof, en de bouw van waterkrachtcentrales. De Braziliaanse regering wilde groeien en bouwde grote dammen, zoals de Belo Monte in de Xingurivier. Deze dam veroorzaakt problemen, zoals verstoorde waterafvoer en verplaatsing van inheemse volken. Het waterpeil daalt en vissen zijn schaars, terwijl de dam minder stroom produceert dan verwacht. Ontbossing en klimaatverandering dragen bij aan de problemen, en het herstel van het regenwoud duurt lang.
    Leerniveau
    VWO 6; VWO 4; VWO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Landschappen (en menselijke activiteit); Aardrijkskunde; Bevolking en ruimte; Duurzaamheid;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    6 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    aardrijkskunde, amazone, arrangeerbaar, grondstoffen, mijnbouw, ontbossing, regenwoud, stercollectie, vwo456, waterkrachtcentrales

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Gereedschapskist. (2019).

    Gereedschapskist activerende werkvormen

    https://maken.wikiwijs.nl/105906/Gereedschapskist_activerende_werkvormen

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    BR-230 / De Transamazônica

    Landroof en moord

    De bedreiging van het Amazone-regenwoud

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van