Stap 4: Waterkrachtcentrales

Het Amazoneregenwoud is een gigantisch bos, maar het is niet oneindig. In de afgelopen 50 jaar is al 17% van de bossen in dit gebied verloren gegaan. Als het zo doorgaat, is rond 2050 zo’n 40% van het regenwoud in het Amazonegebied verdwenen. Naast ontbossing, landroof door veeboeren en het openstellen van (legale, semi-legale of illegale) mijnen, wordt het tropisch regenwoud ook bedreigd door de (geplande) bouw van gigantische waterkrachtcentrales in het Amazonegebied.

De Braziliaanse regering lanceerde enkele jaren geleden de Programma’s voor de Versnelling van de Groei. Het zijn clusters van projecten om de ontwikkeling en vooruitgang van Brazilië vorm te geven. Onderdeel daarvan zijn de bouw van waterkrachtcentrales, waarvan er tientallen in het Amazonegebied zijn gepland. De eersten zijn al gebouwd.

Brazilië telt drie waterkrachtcentrales in de top-5 van de wereld. De grootste van die top-5 ligt in China, maar de nummers 2, 3 en 5 liggen in Brazilië. Nummer 3 is de Belo Montedam in hartje Amazone.

Bouw van de Belo Montedam

 

De Belo Montedam ligt in de rivier Xingu, een van de belangrijkste zijtakken van de Amazonerivier. De bouw begon al in 1975, maar werd meermalen door rechters stilgelegd. Het duurde tot 2010 voordat het staatsenergiebedrijf Electrobas definitief groen licht kreeg voor de aanleg. De bezwaren van 140 nationale en internationale organisaties en handtekeningen van een half miljoen Brazilianen tegen de bouw werden terzijde geschoven.

Foto van de NASA: De hoofddam (rode cirkel) op de Xingurivier creëert een hoofdreservoir (blauwe cirkel); een kanaal leidt veel (tot 80%) van de stroom van de rivier af van het hoofdreservoir om naar het kanaalreservoir (gele cirkel), dat de turbines voedt die de elektriciteit opwekken. Als gevolg hiervan blijft stroomafwaarts van de hoofddam een sterk gereduceerde stroming (20%) achter, gedurende een stuk van 100 km. Dit deel van de Xingu-rivier dat gekenmerkt wordt door verminderde stroomsterkte, staat bekend als de "Grote Bocht" en is de thuisbasis van twee inheemse volkeren (Arara en Juruna).

 

De gevolgen van de bouw van de dam zijn groot. De dam blokkeert de rivier, waardoor de natuurlijke waterafvoer ernstig verstoord raakt en er raken riviertakken van elkaar gescheiden.
Grote delen van het gebied staan nu onder water met gevolgen voor fauna en flora. Bovendien werden 20.000 indianen gedwongen te verhuizen.

De dam verlaagt het waterpeil stroomafwaarts in de rivier, waardoor de inheemse bevolking veel minder vis dan voorheen kan vangen. Het lage waterpeil zorgt er ook voor dat de rivier zo’n zeven maanden per jaar niet meer goed bevaarbaar is.

De bedoeling was dat de dam een hoeveelheid stroom van 11.233 megawatt per jaar zou leveren. Ter vergelijking, alle kolencentrales in Nederland hebben samen een capaciteit van iets meer dan 4600 megawatt. De dam blijkt de minst doelmatige waterkrachtcentrale in de geschiedenis van Brazilië te zijn. Over een heel jaar genomen ligt de capaciteit op minder dan 40%, met tussen juli en oktober maar 10% van zijn capaciteit.

Daar zijn twee oorzaken voor aan te wijzen. Door de ontbossing van het Amazonegebied wordt het tropisch regenwoud droger en valt er minder regen in het gebied dat de rivier moet voeden. Het droger worden wordt verhevigd door de stijging van de gemiddelde temperatuur en de klimaatverandering. Normaliter doven branden – ontstaan door bliksem of aangestoken om land vrij te maken – in het vochtige tropisch regenwoud vrij snel, maar sinds enige tijd kent het Amazoneregenwoud branden die niet meer zo snel doven. In Nederland is een bos er na een brand binnen enkele jaren weer bovenop, we noemen dit secundair bos. Secundair bos is bos dat gegroeid is nadat het oorspronkelijke, primaire, bos ernstig is verstoord. Maar het kan honderden jaren duren voordat tropisch regenwoud na een brand weer hersteld is als primair bos.