Zuid-Amerika is het meest verstedelijkte continent ter wereld, maar desondanks wonen er miljoenen mensen op het platteland. Hoe is het met hen gesteld? Waar wonen en werken ze en wat drijft hen?
Het is aan jullie om dat te onderzoeken.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Waarom zijn de boeren van Zuid-Amerika meestal armer dan de stedelingen? Welke factoren zijn daarbij in het spel?
Deelvragen
We kijken naar het systeem van latifundio’s en minifundio’s, en daarbij hebben we ook aandacht voor de zogenaamde landloze boeren.
Wie komt er op voor de zogenaamde landloze boeren?
Welke actiemethoden worden daarbij gebruikt en hoe succesvol zijn die pogingen?
Tot slot kijken we ook naar een speciale groep plattelandsbewoners: de indianen in het tropisch regenwoud.
Hoe is het met hen gesteld?
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat ze niet ten onder gaan?
Begrippen
Latifundio
Minifundio
Cash crops
Grondbezit
Wat ga je doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap 1
Je leest over de oneerlijke landverdeling in Brazilië: over grootgrondbezit, over latifundio en minifundio en over landloze boeren. Je zoekt uit hoe die verdeling van land ligt.
Stap 2
Je krijgt uitleg over de MST, hoe die is ontstaan en hoe ze strijden voor een eerlijkere verhouding van grondbezit. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 3
Veel groepen indianen leven (nog steeds) in reservaten diep in het Amazonegebied. Zij voelen zich bedreigd door de regering, die het gebied, rijk aan delfstoffen, wil exploiteren.
Afronding
Samenvattend
Omschrijf de begrippen. Vergelijk ze met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Maak samen een draaiboek om geweldloos actie te voeren namens het MST.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht is de studiebelasting ongeveer 3 SLU.
Aan de slag
Stap 1: Latifundio en minifundio
Toen in de 16e eeuw de kolonisatie van de kustgebieden van Brazilië begon, werd het gebied bevolkt door indianen die leefden van de jacht, de visvangst en het verzamelen van voedsel. De Europese kolonisten hebben suikerrietplantages aangelegd en de oorspronkelijke bewoners verdreven, vermoord of gedwongen tewerkgesteld op de plantages. De geproduceerde suiker werd verscheept naar Europa.
Een korte tijd hebben de Nederlanders een deel van dat kustgebied op de Portugezen veroverd. Het achterland bleef in handen van de Portugezen en in 1654 slaagden ze er uiteindelijk in de Nederlanders te verdrijven. In de twee eeuwen die volgden, werd ook de rest van Brazilië door Portugal gekoloniseerd.
Grootgrondbezitters
De kolonisten waren edelen die van hun koning stukken land kregen in de kuststrook van Brazilië. Het was het begin van het grootgrondbezitin Brazilië: een groot deel van het kustgebied kwam in handen van een klein aantal personen. De indiaanse bevolking werd in die tijd gedecimeerd door de behandeling die ze als arbeiders op de plantages ondergingen en door ziektes die de Europeanen meebrachten. Ziektes, waartegen de indianen geen weerstand hadden. Ze werden op de plantages vervangen door Afrikaanse slaven. Brazilië zou uiteindelijk miljoenen slaven importeren.
Ook na de afschaffing van de slavernij bleef het grootste deel van het land in handen van grootgrondbezitters. Dat waren niet langer alleen afstammelingen van Portugese kolonisten, maar ook eigenaren van grote landbouwondernemingen uit onder meer de Verenigde Staten. Naast suiker verbouwden grootgrondbezitters vooral koffie, voor zover ze hun land gebruikten voor agrarische doeleinden. Deze cash crops waren bestemd voor de export.
In de negentiende eeuw werd het grootste deel van de Zuid-Amerikaanse landen onafhankelijk. In heel Zuid-Amerika werd al het land geprivatiseerd en voor zover dat niet al het geval was, kwam het grootste deel in handen van (blanke) grootgrondbezitters. Grote stukken grond waren in de koloniale tijd door de koning al vergeven aan militairen als beloning voor bewezen diensten.
Latifundios en minifundios
Deze groep grootgrondbezitters vormde niet alleen een economische elite, maar behoorde ook tot de politieke elite. We spreken bij grootgrondbezit over latifundios. Een latifundio is een boerenbedrijf dat groter is dan 100 hectare, maar latifundio’s van 1000 ha. of meer zijn geen uitzondering.
Minifundio’s
De tegenhanger van de latifundio is de minifundio. Een klein deel van het in cultuur gebrachte land was in bezit van kleine boeren die voedsel produceerden voor eigen (regionaal) gebruik. Ze konden er meestal maar net van rondkomen. De armoe op het platteland werd groter toen door mechanisering van de landbouw steeds meer arbeiders hun baan kwijt raakten. De federale regering bekommerde zich nauwelijks om hen.
Deze minifundio’s zijn kleiner dan 100 hectare, de meesten veel kleiner. Zo’n 60% van de Braziliaanse minifundio’s is kleiner dan 5 ha. De minifundio’s vind je met name onder de niet-blanke bevolking.
Rond 1980 richtten veel landen in Zuid-Amerika zich meer op de export van niet-traditionele gewassen als tropisch fruit, bloemen en luxe groenten, zoals asperges. De grootgrondbezitters hadden de kennis en het kapitaal om deze sectoren verder te ontwikkelen, de keuterboeren op de minifundio’s hadden die niet. Tel daarbij op de macht van de handelaren, die de cash crops tegen hun voorwaarden opkopen en de boeren vaak in de hand hebben vanwege gemaakte schulden. De armoede onder de plattelandsbevolking nam in die tijd enorm toe. Vooral ook door de versnippering van landbezit. Door de bevolkingsgroei werden de percelen steeds verder opgedeeld.
Landloze boeren
Veel boeren wonen en werken op minifundio’s, maar Zuid-Amerika kent ook veel plattelandsbewoners die helemaal geen land bezitten, de zogenaamde landloze boeren. Zij werken bij gebrek aan een eigen stukje grond voor een zeer laag loon op de latifundio’s.
Stap 2: De MST
Op weg naar een eerlijkere grondbezitverhouding
Demonstratie georganiseerd
door MST
Overal in Zuid-Amerika vind je de ongelijkheid tussen grootgrondbezitters op de latifundio’s, de (inheemse) bevolking op de minifundio’s en de landloze (inheemse) boeren. Tegen deze oneerlijke verdeling van de landbouwgrond zijn met name de Braziliaanse landloze boeren in opstand gekomen. Ze zijn georganiseerd in de Movimento dos Trabalhares Rurais sem Terra (MST, de Beweging van Landarbeiders zonder eigen grond).
MST is ontstaan uit de strijd van landarbeiders die zich verzetten tegen de uitbuiting door grootgrondbezitters. MST heeft rond de 300.000 aanhangers, verspreid over heel Brazilië.
MST heeft sinds haar oprichting in 1984 meer dan 2500 landbezettingen georganiseerd. Als de landloze boeren kunnen aantonen dat de grond vóór hun komst niet gebruikt werd, staan ze volgens de Braziliaanse wet in hun recht. De eigenaar krijgt dan een vergoeding.
Maar recht en werkelijkheid vallen niet altijd samen. Soms worden deze arme boeren door onbekende daders vermoord. Er zijn bewijzen dat de militaire politie daaraan meedoet.
Elk jaar op 22 april herdenkt Brazilië dat het land in 1500 werd ‘ontdekt’ door de Portugees Pedro Cabral. De landloze boeren hebben die dag -"het begin van vijf eeuwen uitbuiting van indianen, negerslaven en landlozen"- uitgeroepen tot actiedag.
Zo ook in Suikerland, zoals de Nederlanders de streek rond de stad Recife, in Noordoost-Brazilië, noemden. Ze hadden dat gebied van 1630 tot 1654 in bezit. In die tijd vond je in Noordoost-Brazilië meer suikerplantages dan waar ook ter wereld. Het is vruchtbare grond en de plantage-eigenaren werden bijzonder rijk, mede dankzij zwarte slaven die het zware werk deden. Wat deden de rijke blanken met hun geld? Ze kochten nóg meer grond. Zo werden ze echte grootgrondbezitters en vaak deden ze niets met die grond. Dat is nog steeds zo. Duizenden hectaren goede landbouwgrond liggen braak, terwijl de steden uitpuilen van mensen zonder middelen van bestaan.
Het antwoord van MST is dat van de directe geweldloze actie: bezetting van de grond, een techniek gehanteerd door MST vanaf haar ontstaan in 1984. Zo gebeurde het ook in Suikerland. Soms met succes, maar vaak worden de bezettingen met geweld beëindigd.
Demonstratie georganiseerd door MST
Landbouwdeskundigen als Alex Kawakami1), helpen de boeren om huizen en scholen te bouwen, om het milieu te herstellen en om op een productieve manier te werken door het gebruik van traditionele en kleinschalige landbouwtechnieken.
"Heel wat grootgrondbezitters zijn bevriend met de rechters en daarom weigeren rechtbanken te oordelen of braakliggend land al dan niet productief is", zegt Kawakami, naast landbouwdeskundige ook een van de leiders van MST. "We gebruiken de wet en oefenen druk uit op de regering om haar eigen wetgeving te respecteren; maar dat doet ze niet. De regering blijft de politie gebruiken om op een gewelddadige manier gezinnen uit hun huizen te zetten en van hun grond te verdrijven."
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Niet alleen de landloze boeren zijn slachtoffer van de grootgrondbezitters, maar ook de inheemse bevolking die nog steeds in het tropisch oerwoud woont en leeft van de jacht en van wat ze aan eetbare vruchten, noten en knolgewassen in hun gebied vinden.
Volgens FUNAI, het Departement voor Indiaanse Zaken van de Braziliaanse federale overheid, leven er naar schatting nog zo’n veertig tot honderd geïsoleerde groepen indianen diep in het Amazonegebied. Er is weinig bekend over hen, ze vermijden contact, wellicht omdat ze slechte ervaringen hebben bij eerdere contacten.
De Man van het Gat
José Carlos Meirelles van FUNAI vertelt het trieste verhaal van ‘de Man van het Gat’ in de streek Tanaru in de provincie Rondônia. “We weten zijn naam niet, niet tot welke stam hij behoort of welke taal hij spreekt”. Meirelles noemt hem ‘de Man van het Gat’ omdat hij diepe gaten graaft om er dieren in te vangen of ze er in te bewaren. Volgens hem is deze indiaan alleen en is hij de laatste overlevende van zijn stam. Zijn stamgenoten zijn vermoord door veeboeren die de indianen uit de weg geruimd hebben. De indiaan is uit angst voor deze boeren voortdurend op de vlucht.
Het verhaal van ‘de Man van het Gat’ is helaas geen uitzondering. Het leefgebied van de indianen staat onder druk door de ontbossing van het tropisch regenwoud. Houthakkers die bij geschikte bomen voor de kap willen komen, branden eerst het omliggende woud plat. Andere delen van het woud wordt platgebrand om er weilanden voor enorme kudden vee aan te leggen.
Ergens in de jaren zestig van de vorige eeuw besefte de Braziliaanse regering dat de indianen met uitroeiing werden bedreigd als er geen maatregelen zouden worden genomen. Van de zes tot dertien miljoen indianen in Brazilië rond 1500 waren er zo’n vijf eeuwen later nog maar 200.000 tot 300.000 over.
Reservaten
De Braziliaanse overheid richtte diverse reservaten op voor de (overgebleven) indiaanse stammen. Momenteel beslaan de reservaten, die vooral in het Amazonegebied liggen, zo’n 12 procent van de oppervlakte van Brazilië.
Kunnen reservaten de overgebleven indianenstammen beschermen? Op hun grondgebieden zijn vaak waardevolle natuurlijke hulpbronnen te vinden. Men heeft berekend dat er in de ondergrond van het gebied dat bekendstaat als Amazônia Legal, dat negen staten in het noordelijke en midden-westelijke deel van Brazilië omvat, delfstoffen ter waarde van 750 miljard euro te halen zijn, zoals goud, platina, diamant, ijzer en lood. Zo’n 98 procent van het grondgebied van de indianen ligt in dit gebied.
In augustus 2017 wilde de regering de winning van goud, ijzer en andere delfstoffen mogelijk maken in een van de grotere reservaten, het Renca-reservaat (een gebied van 46.000 vierkante kilometer, iets groter dan de oppervlakte van Nederland). Brazilië heeft anno 2017 te kampen met een diepe economische crisis. Door het reservaat open te stellen voor mijnbouw, hoopt de regering investeerders te trekken en meer werkgelegenheid te creëren.
Het Wereldnatuurfonds in Brazilië waarschuwde dat “eventuele mijnbouw in het Amazonegebied zou leiden tot grootschalige ontbossing, vernietiging van waterbronnen, verlies van biodiversiteit en conflicten over grond.” Een senator van de oppositie sprak van "de ernstigste aanval op de Amazone in vijftig jaar."
Een federale rechtbank heeft het besluit van de Braziliaanse President Temer voorlopig opgeschort. Inmiddels is Temer opgevolgd door Jair Bolsonaro en moeten de indianen vrezen voor hun bescherming. Bolsonaro wil af van beschermde gebieden en is een uitgesproken voorstander van exploitatie van het Amazonegebied. Bron: 'Bolsonaro is een bedreiging voor de Braziliaanse natuur'
Afronding
Samenvattend
Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Jullie willen een braakliggend stuk grond bezetten. Bij eerdere acties werd jullie bezetting met geweld beëindigd en dat willen jullie voorkomen.
Als leden van een MST-team zetten jullie een draaiboek in elkaar, gericht op het voorkomen van geweld tegen jullie actie. Wat kan jullie bezetting tot een succes maken? Wat is daarvoor nodig?
Jullie docent verdeeld de klas in groepjes.
Overleg samen eerst wat jullie actieplannen zijn en breng deze in kaart in een draaiboek. Je kunt bijvoorbeeld kijken op de site Draaiboek opstellen: Hoe maak je een draaiboek?
Voor het samenstellen van een draaiboek krijgen jullie een half lesuur de tijd.
MST: Beweging van Landloze Boeren
Latifundiários: Grootgrondbezitters
Mídia: Media
Brigada militar: Militaire brigade
Ministério Público: Officier van Justitie
Als jullie draaiboeken klaar zijn, kunnen jullie deze, in overleg met je docent, klassikaal bespreken.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Geeft de intro goed weer wat in deze opdracht besproken is?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je uitleggen hoe het landbezit in Brazilië is verdeeld en waarom er verzet is van landloze boeren en indianen?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen de tijd kunnen doen?
Samenvattend
Was het eenvoudig om de genoemde begrippen te omschrijven?
Heeft je klasgenoot soortgelijke omschrijvingen?
Eindopdrachten
Heb je de toets gemaakt? Had je een goede score?
Was het leuk om een draaiboek in elkaar te zetten om geweldloos actie te kunnen voeren?
Hadden jullie er originele en/of creatieve ideeën over?
Het arrangement Het leven op het platteland - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''Het leven op het platteland" besproken. Tijdens de kolonisatie van Brazilië vervingen Europese kolonisten de inheemse bevolking en creëerden grootgrondbezit. Na de slavernij bleven grote en kleine boerderijen (latifundios en minifundios) bestaan, met de armere bevolking op de laatste. De overgang naar export van niet-traditionele gewassen vergrootte de kloof tussen grootgrondbezitters en arme boeren, wat verergerde door landversnippering en landloze boeren die op grote boerderijen werkten.'In Zuid-Amerika strijden de landloze boeren van de Beweging van Landarbeiders zonder eigen grond (MST) tegen ongelijke landbezitting. MST is opgericht in 1984 en heeft meer dan 2500 bezettingen georganiseerd, waarbij ze ongebruikte grond claimen. De beweging streeft naar eerlijkere grondverdeling, maar wordt soms met geweld geconfronteerd door grootgrondbezitters en politie, ondanks hun geweldloze aanpak. Landbouwexperts helpen boeren om duurzame en productieve methoden te gebruiken, terwijl ze strijden voor naleving van de wet door de regering. In Zuid-Amerika worden niet alleen landloze boeren, maar ook inheemse bevolkingsgroepen, die in het tropisch regenwoud leven, getroffen door grootgrondbezitters en ontbossing. Het Departement voor Indiaanse Zaken (FUNAI) en organisaties proberen reservaten op te zetten om inheemse stammen te beschermen, maar economische druk, zoals mijnbouwplannen in waardevolle gebieden, bedreigen deze inspanningen.
Leerniveau
VWO 6;
VWO 4;
VWO 5;
Leerinhoud en doelen
Aardrijkskunde;
Bevolking en ruimte;
Ruimtelijke ontwikkeling;
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Zuid-Amerika" wordt het thema ''Het leven op het platteland" besproken. Tijdens de kolonisatie van Brazilië vervingen Europese kolonisten de inheemse bevolking en creëerden grootgrondbezit. Na de slavernij bleven grote en kleine boerderijen (latifundios en minifundios) bestaan, met de armere bevolking op de laatste. De overgang naar export van niet-traditionele gewassen vergrootte de kloof tussen grootgrondbezitters en arme boeren, wat verergerde door landversnippering en landloze boeren die op grote boerderijen werkten.'In Zuid-Amerika strijden de landloze boeren van de Beweging van Landarbeiders zonder eigen grond (MST) tegen ongelijke landbezitting. MST is opgericht in 1984 en heeft meer dan 2500 bezettingen georganiseerd, waarbij ze ongebruikte grond claimen. De beweging streeft naar eerlijkere grondverdeling, maar wordt soms met geweld geconfronteerd door grootgrondbezitters en politie, ondanks hun geweldloze aanpak. Landbouwexperts helpen boeren om duurzame en productieve methoden te gebruiken, terwijl ze strijden voor naleving van de wet door de regering. In Zuid-Amerika worden niet alleen landloze boeren, maar ook inheemse bevolkingsgroepen, die in het tropisch regenwoud leven, getroffen door grootgrondbezitters en ontbossing. Het Departement voor Indiaanse Zaken (FUNAI) en organisaties proberen reservaten op te zetten om inheemse stammen te beschermen, maar economische druk, zoals mijnbouwplannen in waardevolle gebieden, bedreigen deze inspanningen.
Zuid-Amerika is het meest verstedelijkte continent ter wereld, maar desondanks wonen er miljoenen mensen op het platteland. Hoe is het met hen gesteld? Waar wonen en werken ze en wat drijft hen?
Activiteiten
Niet alleen de landloze boeren zijn slachtoffer van de grootgrondbezitters, maar ook de inheemse bevolking die nog steeds in het tropisch oerwoud woont en leeft van de jacht en van wat ze aan eetbare vruchten, noten en knolgewassen in hun gebied vinden.
Jullie willen een braakliggend stuk grond bezetten. Bij eerdere acties werd jullie bezetting met geweld beëindigd en dat willen jullie voorkomen.
Intro
Websites:
