Suikerriet speelt een grote rol in het leven op
het platteland van Brazilië. Suikerrietproducten
zijn al heel lang belangrijk voor de export van
Brazilië.
Vanaf het begin van de kolonisatie van Brazilië is er sprake geweest van ongelijke verdeling van het bezit van land over plattelandsbewoners. Die ongelijke verdeling bepaalt nog steeds mede de verdeling van de welvaart, ook al woont minder dan een vijfde van de bevolking op het platteland.
Waarom is er al die tijd sprake geweest van zo’n scheve verdeling van landbezit; aan de ene kant de grootgrondbezitters en aan het andere uiteinde de landlozen.
Wat is er gedaan om tot een eerlijker verdeling van het landbezit te komen en hoeveel succes heeft men daar tot nu toe mee gehad?
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Waarom heeft er in Brazilië vanaf het begin van de kolonisatie altijd een grote tegenstelling bestaan tussen grootgrondbezitters en andere plattelandsbewoners, die weinig of helemaal geen land bezitten?
Deelvragen
Hoe is de scheve verdeling van land onder plattelandsbewoners in Brazilië ontstaan?
Hoe heeft men geprobeerd om deze scheve verdeling recht te trekken?
Wie hebben achtereenvolgens geprobeerd om deze scheve verdeling recht te trekken?
Tegen welke problemen liep men aan bij het nastreven van dit ideaal?
In hoeverre is het tot nu toe gelukt om tot een eerlijkere verdeling van land en tot een duurzamer landgebruik te komen?
Begrippen
Grootgrondbezit
Biodiversiteit
Landroof (landgrabbing)
Importsubstitutie
Wat ga je doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap 1
Je leest over het ontstaan van grootgrondbezit in Brazilië, je bekijkt een video over de vroegere slavernij in Brazilië en beantwoordt vragen.
Stap 2
Wat is de groene revolutie en hoe werd het land verdeeld? Je leest erover in deze stap. Je bekijkt een video over het Amazonegebied en maakt oefeningen.
Stap 3
De vrije markt bepaalt in feite hoe het land wordt verdeeld voor de landbouw. Er worden indianenreservaten ingericht. Dit lees en oefen je in deze stap.
Stap 4
Je leest over de toenemende wedloop om land door projectontwikkelaars, grote landbouwondernemingen en landen, net als door mijnbouwondernemingen en de energiesector. Je bekijkt video's en maakt een oefening.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met je klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Maak een tentoonstelling over het platteland van Brazilië vanaf 1530, vanuit vier verschillende invalshoeken.
Examenvragen
Oefenen met examenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.
Aan de slag
Stap 1 - Grootgrondbezit
Korte tijd, tussen 1630 en 1654, was het noorden van Brazilië een
Nederlandse kolonie: Nieuw Holland. Het gebied had een groot
aandeel in de wereldwijde productie van rietsuiker.
Toen in de zestiende eeuw de kolonisatie van de kustgebieden van Brazilië begon, werd het gebied bevolkt door indianen die leefden van de jacht, de visvangst en het verzamelen van voedsel. De Europese kolonisten hebben suikerrietplantages aangelegd en de oorspronkelijke bewoners verdreven, vermoord of gedwongen tewerkgesteld op de plantages. De geproduceerde suiker werd verscheept naar Europa.
Een korte tijd hebben de Nederlanders een deel van dat kustgebied op de Portugezen veroverd. Het achterland bleef in handen van de Portugezen en in 1654 slaagden ze er uiteindelijk in de Nederlanders te verdrijven. In de twee eeuwen die volgden werd ook de rest van Brazilië door Portugal gekoloniseerd. De kolonisten waren edelen die van hun koning stukken land kregen in de kuststrook van Brazilië.
Het was het begin van het grootgrondbezit in Brazilië: een groot deel van het kustgebied kwam in handen van een klein aantal personen. De indiaanse bevolking werd in die tijd gedecimeerd door de behandeling die ze als arbeiders op de plantages ondergingen en door ziektes die de Europeanen meebrachten. Ziektes, waartegen de indianen geen weerstand hadden. Ze werden op de plantages vervangen door Afrikaanse slaven. Brazilië zou uiteindelijk miljoenen slaven importeren.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Ook na de afschaffing van de slavernij bleef het grootste deel van het land in handen van grootgrondbezitters. Dat waren niet langer alleen afstammelingen van Portugese kolonisten, maar ook eigenaren van grote landbouwondernemingen uit onder meer de Verenigde Staten. Naast suiker verbouwden grootgrondbezitters vooral koffie, voor zover ze hun land gebruikten voor agrarische doeleinden. Deze cash crops waren bestemd voor de export.
Het overige deel van het in cultuur gebrachte land was in bezit van kleine boeren die voedsel produceerden voor eigen (regionaal) gebruik. Ze konden er meestal maar nauwelijks van rondkomen. De armoe op het platteland werd groter toen door mechanisering van de landbouw steeds meer arbeiders hun baan kwijt raakten. De federale regering bekommerde zich nauwelijks om hen.
In 1929 kreeg de wereld te maken met de Grote Depressie, een diepe wereldwijde economische crisis. Als gevolg hiervan kelderde de prijs van koffie op de wereldmarkt.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De Amerikaanse plantkundige Norman Borlaug (1914-2009) teelde nieuwe rassen van onder meer rijst om de opbrengst van de landbouw te vergroten en om voedseltekorten en hongersnoden te bestrijden. Hij was daarmee de gangmaker van de Groene Revolutie. Voor deze rol in de ontwikkeling in de landbouw kreeg hij in 1970 de Nobelprijs voor de Vrede. Deze Groene Revolutie heeft ook het Braziliaanse beleid beïnvloed.
Rond 1950 kwamen Braziliaanse politici tot het inzicht dat er voor een sterke economie niet alleen een sterke industrie nodig was, maar ook een sterke landbouwsector. Er moest voor de snel groeiende steden steeds meer voedsel geproduceerd worden. Bovendien moesten er agrarische grondstoffen beschikbaar zijn voor de voedselverwerkende industrie.
Lees op Landenweb Brazilië van het hoofdstuk ‘Bevolking’ de eerste paragraaf.
De regering ging op drie manieren te werk om de landbouwsector te versterken.
Ten eerste haakte ze in op een trend in de landbouw die vooral in Azië te zien was en die de Groene Revolutie genoemd werd.
Oefening 1: Groene Revolutie en kaalslag van de natuur
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Verder deed de regering pogingen om braakliggende grond, die door de grootgrondbezitters niet voor landbouw werd gebruikt, te verdelen onder boeren. In 1970 werd het INCRA opgericht, het Nationaal Instituut voor Kolonisatie en Landhervorming. Van herverdeling kwam door verzet van de grootgrondbezitters niet veel terecht. Aan de scheve landverdeling, en daarmede aan de scheve verdeling van welvaart op het platteland, veranderde weinig.
Vanaf 1970 werd een derde poging gedaan om meer landbouwgrond beschikbaar te krijgen: de ‘ontsluiting’ van natuurgebieden. De regering liet autowegen aanleggen tussen het dichtbevolkte zuidoosten van Brazilië en het dunbevolkte Amazonegebied. Tropisch bos werd getransformeerd in landbouwgrond. De INCRA kreeg tot taak dit land te verdelen onder arme en vaak landloze plattelandsbewoners die in het zuidoosten van het land woonden. Zij mochten tropisch regenwoud rooien en het vrijgekomen land gaan gebruiken voor de landbouw.
Kijk naar de video.
De door ontbossing vrijgekomen bodem werd na verloop van enkele jaren steeds minder vruchtbaar. Door het doorbreken van kringlopen en het afvoeren van voedingsstoffen uit het ecosysteem door de landbouw, wordt de aanvankelijk vruchtbare bodem snel minder vruchtbaar. Dat wordt door uitspoeling en afspoeling (bodemerosie) nog versterkt.
Landbouwers in Rondônia en andere gebieden in het Amazonegebied gaven na verloop van tijd hun bedrijf op en verkochten hun land. Een deel ervan kwam in handen van de eigenaren van grote landbouwbedrijven. Zij gebruiken het voor veeteelt en de teelt van soja.
De kolonisatie van delen van het Amazonegebied heeft een andere schaduwzijde, zoals blijkt uit het verhaal van José Carlos Meirelles, een medewerker van FUNAI, het Braziliaanse Departement van Indiaanse Zaken. Dit verhaal gaat over een indiaan uit de streek Tanaru, in de deelstaat Rondônia.
“We weten zijn naam niet, niet tot welke stam hij behoort of welke taal hij spreekt”. Meirelles noemt hem ‘de Man van het Gat’, omdat hij diepe gaten graaft om er dieren in te vangen of ze er in te bewaren. Volgens hem is deze indiaan alleen en is hij de laatste overlevende van zijn stam. Zijn stamgenoten zijn vermoord door veehouders De indiaan is uit angst voor deze boeren voortdurend op de vlucht.
Er leven volgens de FUNAI naar schatting nog veertig tot honderd andere geïsoleerde groepen indianen in het tropisch regenwoud. Die hebben tot voor kort zelden of nooit contact gehad met de buitenwereld. Er is weinig bekend over hen, ze vermijden contact, wellicht omdat ze slechte ervaringen hebben gehad bij eerdere contacten.
Stap 3 - Vrije markt en verzet
Vrije markt en verzet van plattelandsbewoners
Ook na 1980 neemt INCRA braakliggend land van grootgrondbezitters in beslag en verdeelt het onder plattelandsbewoners, ondanks verzet en tegenwerking van de eigenaren. Wel laat de regering het steeds meer aan de vrije markt over wat er verder met landbouwgrond gebeurt. Hierdoor krijgen grote landbouw- en voedselverwerkende ondernemingen, zoals McDonalds, meer gelegenheid om in Brazilië gewassen voor de uitvoer te (laten) verbouwen. Het gaat vooral om luxe producten als vlees, soja, koffie en suiker.
Van deze lucratieve activiteit hebben kleine boeren geen profijt, want zij verbouwen deze gewassen niet. Ook is de regering nauwelijks meer geneigd om zelf te investeren in de landbouw, zodat ook op die manier kleine boeren in de kou blijven staan. Binnenlandse en buitenlandse ngo’s proberen hen te helpen. Zo kun je in Nederland producten van het Braziliaanse platteland kopen via eerlijke handel. Je herkent ze in de supermarkten aan het Max-Havelaarkeurmerk, het keurmerk voor Fair Trade-producten.
Ook zetten ngo’s, samen met lokale bestuurders, projecten op voor plattelandsbewoners om te zorgen voor betere gezondheidszorg en beter onderwijs. Maar voor veel armen en vaak ook landlozen biedt dat weinig soelaas. Daarom komen ze in actie om voor hun belangen op te komen.
Kijk naar de video over de Beweging van Landloze Plattelandsbewoners MST.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Indianen krijgen wel hulp van de regering. Het besef dat de indianen met uitroeiing zouden worden bedreigd als er geen maatregelen zouden worden genomen, stamt al uit de jaren 60. De overheid besloot reservaten in te richten voor de oorspronkelijke bewoners. Momenteel beslaan de reservaten zo’n 12 procent van de oppervlakte van Brazilië. Hoeveel indianen er precies leven, is alleen maar te schatten, want zelfs na het begin van deze eeuw zijn er nog onbekende indianenvolken ontdekt in Brazilië.
Zoek op in de Bosatlas de kaart Brazilië - Amazonië:
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Vanaf 2000 neemt de wedloop om land in Brazilië toe. Diverse belangengroepen proberen meer land in bezit te krijgen. Dat zijn in de eerste plaats projectontwikkelaars die grond nodig hebben voor woonwijken of bedrijfsterreinen aan de rand van steden. Verder zijn het particulieren die land opkopen om er een tweede woning te bouwen. Twee andere belangengroepen springen eruit omdat ze grote invloed hebben op het leven op het platteland.
Grote landbouwondernemingen en landen
Meer en meer grond komt in handen van grote landbouwondernemingen (zie ook Stap 3) die cash crops verbouwen, gewassen voor de uitvoer. Het gaat vooral om koffie, suiker, sojabonen en fruit. Of ze nemen land in gebruik voor veeteelt. Het vlees is ook grotendeels bestemd voor de uitvoer. De ondernemingen zijn Braziliaans, maar komen ook uit de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Japan, Chili en Argentinië.
Ook landen als China en de Golfstaten kopen grond, maar dan om voedsel te verbouwen voor hun eigen bevolking. China heeft een enorm grote bevolking en de Golfstaten hebben weinig landbouwgrond. Het gaat niet altijd even netjes: nationale en/of internationale investeerders kopen of pachten grote stukken grond en niet zelden moeten de bewoners en de kleine boerenbedrijven vertrekken. Dat, het opkopen of in gebruik nemen van grond ten koste van de lokale bevolking, wordt landroof genoemd (landgrabbing).
Mijnbouwondernemingen en energiesector
Mijnbouwondernemingen hebben vooral belangstelling voor gebieden in het Amazonegebied waar goud en andere bodemschatten te vinden zijn. Ook voor de bouw van waterkrachtcentrales langs rivieren wordt land gereserveerd.
Kijk nog eens naar de video uit Stap 2 en naar de volgende video's.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Jullie maken een tentoonstelling over het leven op het platteland in Brazilië vanaf het jaar 1530. Dat doen jullie vanuit vier verschillende invalshoeken die in de les aan bod zijn gekomen, namelijk die van de:
indianen;
grootgrondbezitters;
kleine boeren en landlozen;
slaven en hun afstammelingen.
Voor deze activiteit krijg je een halve les de tijd.
Eerst deelt de docent jullie in vier groepen in en geeft elke groep een van de invalshoeken.
Daarna gaan jullie aan de slag. Verzamel informatie uit deze opdracht en zoek op internet.
Indien mogelijk gebruiken jullie een kleurenprinter of een PowerPointprogramma.
Zoek naar passend beeldmateriaal.
Hoe je een tentoonstelling kunt inrichten, lees je in de Gereedschapskist.
Beoordeling
Zodra jullie klaar zijn, beoordeelt je docent jullie bijdrage aan de tentoonstelling.
Hij of zij let daarbij op de beoordelingscriteria uit de Gereedschapskist en op deze punten:
Is duidelijk uit welke invalshoek je het leven op het platteland hebt omschreven?
Klopt het dat je de situatie op het platteland omschreven hebt vanaf genoemde periode?
Is het beeldmateriaal duidelijk en ook van toepassing op de invalshoek die je gekozen hebt?
Zijn de beschrijvingen en commentaren bij het beeldmateriaal helder, beknopt en sluiten ze aan op de invalshoek die je gekozen hebt?
Je kunt je werk presenteren door dit ten toon te stellen. Door je werk te verzamelen en te laten zien leer je je eigen werk evalueren.
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Wil je met meer examenvragen oefenen? Log dan in bij ExamenKracht.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Is het duidelijk wat in deze opdracht besproken wordt over landverdeling en landbezit?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je uitleggen waarom er tussen grootgrondbezitters en plattelandsbewoners altijd strijd om land is?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen dit aantal uren kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht lees je ook over de rol van de Braziliaanse regering bij de landverdeling.
Vind je dat de regering dat goed aanpakt? Licht je antwoord toe.
Samenvattend
Heb je een goede omschrijving bij de begrippen gegeven?
Vond je het nuttig om de begrippen met een klasgenoot te bespreken?
Eindopdrachten
Heb je de toets gemaakt en had je een goede score?
Vond je het leuk om mee te werken aan een tentoonstelling?
Vanaf welke invalshoek was jullie bijdrage? Ben je tevreden met het resultaat?
Examenvragen
Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?
Het arrangement Het leven op het platteland - h45 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Ontwikkelingsland" wordt het thema ''Het leven op het platteland" besproken. In de 16e eeuw begon de kolonisatie van de kustgebieden van Brazilië, waar Europese kolonisten suikerrietplantages oprichtten en de inheemse bevolking verdreven of dwongen te werken. In de daaropvolgende twee eeuwen koloniseerde Portugal de rest van Brazilië, wat leidde tot grootgrondbezit en de vervanging van de inheemse bevolking door Afrikaanse slaven. Na de afschaffing van de slavernij bleef landbezit geconcentreerd bij grootgrondbezitters, inclusief buitenlandse ondernemingen, die voornamelijk suiker en koffie voor export verbouwden. Kleine boeren hadden het zwaar door mechanisatie en gebrek aan overheidssteun. In 1929 veroorzaakte de Grote Depressie wereldwijde economische crisis, wat leidde tot een sterke daling van de koffieprijzen op de wereldmarkt. Rond 1950 beseften Braziliaanse politici dat naast een sterke industrie ook een sterke landbouwsector nodig was voor een krachtige economie, vooral met het oog op voedselproductie voor groeiende steden en voor de voedselverwerkende industrie. De regering trachtte braakliggend land dat niet werd benut door grootgrondbezitters te verdelen onder boeren. In 1970 werd het INCRA opgericht, het Nationaal Instituut voor Kolonisatie en Landhervorming, dat doorging met onteigening en herverdeling van land ondanks verzet van eigenaren. Vanaf 2000 is er een toenemende competitie om land in Brazilië door diverse belangengroepen.
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Ontwikkelingsland" wordt het thema ''Het leven op het platteland" besproken. In de 16e eeuw begon de kolonisatie van de kustgebieden van Brazilië, waar Europese kolonisten suikerrietplantages oprichtten en de inheemse bevolking verdreven of dwongen te werken. In de daaropvolgende twee eeuwen koloniseerde Portugal de rest van Brazilië, wat leidde tot grootgrondbezit en de vervanging van de inheemse bevolking door Afrikaanse slaven. Na de afschaffing van de slavernij bleef landbezit geconcentreerd bij grootgrondbezitters, inclusief buitenlandse ondernemingen, die voornamelijk suiker en koffie voor export verbouwden. Kleine boeren hadden het zwaar door mechanisatie en gebrek aan overheidssteun. In 1929 veroorzaakte de Grote Depressie wereldwijde economische crisis, wat leidde tot een sterke daling van de koffieprijzen op de wereldmarkt. Rond 1950 beseften Braziliaanse politici dat naast een sterke industrie ook een sterke landbouwsector nodig was voor een krachtige economie, vooral met het oog op voedselproductie voor groeiende steden en voor de voedselverwerkende industrie. De regering trachtte braakliggend land dat niet werd benut door grootgrondbezitters te verdelen onder boeren. In 1970 werd het INCRA opgericht, het Nationaal Instituut voor Kolonisatie en Landhervorming, dat doorging met onteigening en herverdeling van land ondanks verzet van eigenaren. Vanaf 2000 is er een toenemende competitie om land in Brazilië door diverse belangengroepen.
Activiteiten
De Amerikaanse plantkundige Norman Borlaug (1914-2009) teelde nieuwe rassen van onder meer rijst om de opbrengst van de landbouw te vergroten en om voedseltekorten en hongersnoden te bestrijden. Hij was daarmee de gangmaker van de Groene Revolutie. Voor deze rol in de ontwikkeling in de landbouw kreeg hij in 1970 de Nobelprijs voor de Vrede. Deze Groene Revolutie heeft ook het Braziliaanse beleid beïnvloed.
Ook na 1980 neemt INCRA braakliggend land van grootgrondbezitters in beslag en verdeelt het onder plattelandsbewoners, ondanks verzet en tegenwerking van de eigenaren. Wel laat de regering het steeds meer aan de vrije markt over wat er verder met landbouwgrond gebeurt. Hierdoor krijgen grote landbouw- en voedselverwerkende ondernemingen, zoals McDonalds, meer gelegenheid om in Brazilië gewassen voor de uitvoer te (laten) verbouwen. Het gaat vooral om luxe producten als vlees, soja, koffie en suiker.
Vanaf 2000 neemt de wedloop om land in Brazilië toe. Diverse belangengroepen proberen meer land in bezit te krijgen. Dat zijn in de eerste plaats projectontwikkelaars die grond nodig hebben voor woonwijken of bedrijfsterreinen aan de rand van steden. Verder zijn het particulieren die land opkopen om er een tweede woning te bouwen. Twee andere belangengroepen springen eruit omdat ze grote invloed hebben op het leven op het platteland.
Intro
Teksten:
