Inleiding
Welkom bij blok 10!
Dit blok staat naast de algemene onderwerpen die we behandelen voornamelijk in het teken van koe en varken, hiervoor gebruiken we de onderstaande drie boekjes.
Gezondheid varkens
Dierziekten rundvee
Inleiding gezondheid
Ziekten bij varkens en koeien
Ziekten
Doordat koeien gestimuleerd worden om zoveel mogelijk melk te geven moeten ze topprestaties leveren. Wanneer een veehouder zijn koeien goed en netjes verzorgt dan kan de koe presteren en tegelijkertijd haar eigen lichaam in conditie houden (gezond blijven). Koeien die erg veel melk geven zijn vaak kwetsbaarder waardoor hun weerstand wat lager is. Omdat er op een melkveebedrijf veel dieren bij elkaar gehouden worden en omdat veel in contact zijn met elkaar, is de besmettingsdruk groot. Dat wil zeggen; een koe met een lage weerstand kan snel ziek worden.
Er zijn veel ziekten die een rol kunnen spelen. In de reader staan er enkele genoemd.
Tijdens het bestuderen van de ziekten ben je vast enkele moeilijk woorden tegengekomen waarvan je de betekenis nog niet weet. Om je te helpen zie je hier enkele belangrijke moeilijke woorden en hun betekenis:
De incubatieperiode of incubatietijd van een ziekte is de tijd die verstrijkt tussen de besmetting en de eerste uiterlijke symptomen van de ziekte. Deze periode kan uiteenlopen van een aantal dagen tot vele jaren.
Een drager is een dier die een bepaalde ziekte onder de leden heeft - en hierbij vaak ook een besmettingsgevaar voor anderen vormt - maar geen symptomen van deze ziekte vertoont.
Een zoönose is een infectieziekte die kan worden overgedragen van dieren op mensen
Opdracht:
1. Beschrijf van de aandoening mastitis hoe deze ontstaat, wat de ziekteverschijnselen zijn en hoe je besmette koeien kunt behandelen.
2. Is mastitis altijd met het blote oog waar te nemen?
3. Geef een korte beschrijving van de aandoening melkziekte
4. Zijn bovenstaande aandoeningen besmettelijk?
5. Welke maatregelen kun je nemen om de klauwgezondheid van benen zo hoog mogelijk te houden?
Gedrag varkens en koeien
leervermogen van varkens
Varkens
Varkenshouderij is het bedrijfsmatig houden van varkens door een varkenshouder. In Nederland worden ruim 20 miljoen varkens per jaar gehouden. Varkens worden ook als huisdier gehouden. Het zijn intelligente, nieuwsgierige en sociale dieren en ze zijn goed te trainen. Het bekendste ras dat voornamelijk in kinderboerderijen en binnenshuis wordt gehouden is het kleine hangbuikzwijn of minivarken. Het houden van huisvarkens is de laatste jaren populair geworden in enkele westerse landen.
Net zoals in de melkveehouderij hebben varkens in verschillende leeftijdstadia een aparte benaming.
Opdracht 1:
- Wat is de benaming voor een mannelijke big?
- Hoe noem je een varken dat nog geen biggen heeft geworpen?
- Hoe groot is een gemiddelde toom biggen?
- Hoe lang is de gemiddelde draagtijd van een zeug?
Biggen kunnen de eerste dagen lekker warm bij hun moeder blijven. Er komt echter een dag waarop ze op eigen benen moeten staan en niet meer bij de zeug mogen drinken.
- Hoe oud zijn biggetjes gemiddeld wanneer ze bij de zeug (afgespeend) worden?
- In de gangbare varkenshouderij onderscheiden we 3 verschillende typen bedrijven, benoem deze.
- De varkens op de kinderboerderij leven vaak een meer diervriendelijk leven. Maar er zijn ook andere varkens die dit gegund is. Bekijk onderstaand filmpje:
Gedrag:
Opdracht 2:
- Een varken houdt van wroeten, waarom houdt hij hiervan?
- Varkens schijn schone dieren zegt men. Waaruit blijkt dat?
- Varkens kunnen moeilijk zweten, wat kunnen varkens doen om hitte in hun lichaam kwijt te raken?
- Wanneer varkens zich vervelen of gestresst zijn, gaan ze elkaar bijten. Wat kun jij als verzorger van de varkens doen om dit tegen te gaan?
- Je ziet dat de dragende zeug op het punt staat te bevallen. Wat zijn de verschijnselen hiervan, laat je haar in de koppel varkens lopen?
Koeien
Net als mensen heeft ook elke koe een eigen paspoort. Dit heet een koekaart (registratiekaart). Hierop staat wanneer en waar ze geboren is, wie haar ouders zijn en welke boer haar baas is.
Omdat een koe geen broekzak heeft, zit het paspoort in de vorm van een geel plastic kaartje in haar oor. Dit noem je een oormerk. Op het oormerk staat het 'paspoortnummer' en in de computer van de veehouder staan alle gegevens van de koe. Voor de zekerheid heeft ze twee oormerken. Want als ze er eentje verliest, heeft ze er altijd nog 1 over. De oormerken zijn heel belangrijk. Als de koe een ziekte heeft of vervoerd wordt , is zij en haar familie altijd traceerbaar.
- Zoek een voorbeeld van een koekaart. Welke gegevens zijn hierop te vinden?
Gedrag
Een koe is een sociaal dier dat van nature in groepen leeft. De aanwezigheid van soortgenoten maakt ze rustiger. Binnen ieder groep is een rangorde. Dieren die lager zijn in rang moeten de ruimte hebben om ‘hoger geplaatste’ dieren te ontwijken.
In de wei grazen koeien 4 tot 9 uur per dag, waarbij afstanden van 3 tot 4,5 kilometer worden afgelegd. Daarnaast herkauwen ze ook 4 tot 9 uur. Ze liggen per dag 8 tot 14 uur en wisselen hierbij regelmatig van zijde.
Koeien zorgen er voor dat hun huid schoon blijft. Ze kunnen met hun tong grote delen van hun lichaam bereiken. Met de staart verjagen ze vliegen. Met de achterpoten kan worden gekrabd aan kop en hals. Daarnaast likken koeien elkaar op moeilijk bereikbare plekken.
Tussen april en november lopen de meeste melkkoeien dagelijks in de wei. In de winterperiode blijven de koeien in de stal omdat er dan niet voldoende gras groeit. Zodra er in het voorjaar weer genoeg gras is kunnen de koeien naar buiten. Hoe lang de koeien per dag buiten blijven, verschilt per bedrijf en hangt ook af van het weer. Bij slecht weer blijven de koeien vaak ’s nachts in de stal. Ook worden ze naar binnen gehaald om te melken.
Sommige melkveehouders houden de koeien altijd op stal. Hiervoor zijn diverse redenen:
-ze hebben niet genoeg weiland dicht bij de boerderij.
-ze melken de koeien meer dan twee keer per dag; het is dan onhandig om de koeien steeds uit het weiland te moeten halen. bij grote aantallen koeien kost het veel tijd om de koeien naar buiten te brengen en weer op te halen. het milieu wordt minder belast, omdat de koeien hun mest niet op het weiland achterlaten.
Bekijk dit filmpje over koeien die de weide opgaan:
Filmpje
Lees dit artikel, hierin staat teven informatie over het gedrag van de koe:
Artikel:
Levenscyclus
Geboorte
Een koe is 9 maanden drachtig. Een kalf weegt ongeveer 40 kilogram en kan na enkele uren al lopen. Het kalf blijft niet lang bij de moeder. Na enkele dagen wordt het kalf weggehaald en zal deze met de hand worden grootgebracht. De melk van de koe wordt vervolgens voor consumptie gebruikt worden.
Film afkalven
http://www.youtube.com/watch?v=r-iJ-dDiULU&feature=related
Stierkalf
Stierkalfjes zijn mannelijke kalfjes. Ze worden na één week verkocht om als vleeskalf grootgebracht te worden.
Vaarskalf
Vrouwelijke kalfjes worden vaarskalveren genoemd. Deze blijven meestal binnen het bedrijf waar ze geboren zijn.
Pinken
Zodra een kalf één jaar is, wordt het een pink genoemd. Op deze leeftijd weegt het dier zo’n 300 kilogram.
Vaars
Wanneer een pink 15 maanden oud is en zo’n 400 kilogram weegt, is zij geslachtsrijp. Op deze leeftijd worden ze voor de eerste keer bevrucht. Op dit moment verandert de pink in een vaars. Na negen maanden wordt een kalf geboren en heet de vaars een koe. Deze weegt dan ongeveer 550 kilogram.
De koe heeft dan nog zo’n 10 tot 15 jaar te leven, waarin de koe nog zo’n 100 kilogram zwaarder kan worden
Opdracht 2:
- Er zijn melkveehouders die ervoor kiezen om de koeien ’s zomers ook op stal te houden. Zou jij deze keuze ook maken als het jouw koeien waren? Licht toe waarom wel/niet.
- Waarom is rust/slaap voor een koe zo belangrijk?
- Hoeveel tijd besteed een koe aan vreten?
- Een koe kan last hebben van hittestress, wat is dat? En bij welke temperatuur vindt dit plaats? Wat betekent dit voor jou als dierverzorger?
- Hoeveel drinkt een koe?
- Benoem de magen van de koe
- Maak een tekening van de koe en de plaatsen van de magen.
- Hoe hoor je met een koe om te gaan?
- Benoem de levenscyclus van de koe.
Voortplanting
Voortplanintg koe
Voortplanting
Voortplanting is een noodzakelijk en belangrijk onderdeel van de melkproductie. Zonder regelmatige geboortes, waarbij de koe melk produceert om haar kalf te voeden, is het onmogelijk om de gewenste hoeveelheid melk te produceren. Ook is het belangrijk om voldoende kalveren te hebben ter vervanging, zodat de veestapelgrootte kan worden gehandhaafd of uitgebreid.
Tegenwoordig is het gebruikelijk om kunstmatige inseminatie (KI) te gebruiken in plaats van een stier. Met KI heeft men een betere controle op de inseminatie en kan de veehouder sperma gebruiken van goede stieren overal ter wereld om genetisch betere koeien te fokken. Maar tegelijkertijd groeit ook de behoefte om beter te plannen, goede gestructureerde werkroutines te volgen en goed te observeren. Een andere manier om een koe te bevruchten is met behulp van embryotransplantatie (ET). Tot nu toe wordt het nog niet veel gebruikt, maar verwacht wordt dat het in de toekomst een belangrijke bevruchtingsmethode zal worden. Het grote voordeel van embryotransplantatie is dat het mogelijk is om meer kalveren van een goede koe te krijgen.
De voortplantingscyclus
Zolang een koe of een vaars niet drachtig is zal ze normaal gesproken een 21-daagse cyclus hebben. De lengte van de cyclus kan variëren, maar ligt meestal tussen de 17 en 24 dagen. Bij een vaars is de cyclus vaak iets korter dan bij een koe. De cyclus zet zich voort totdat de koe drachtig is. Na het afkalven hebben de koeien meestal gedurende een periode van 20 tot 30 dagen geen cyclus. Bij hoogproductieve koeien kan deze periode langer duren, omdat ze niet genoeg energie kan opnemen om volledig te kunnen produceren. Door haar vruchtbaarheid uit te stellen beschermt de koe zichzelf.
Tochtwaarneming
De meest sexueel intensieve periode van de vruchtbaarheidscyclus is tijdens de staande tocht, die ongeveer 18 uur duurt. In ligboxenstallen is deze periode herkenbaar doordat de tochtige koe onbeweeglijk stil staat als zij door een andere koe of stier besprongen wordt. De tochtperiode varieert van dier tot dier, maar ongeveer 10 tot 12 uur na het einde van de staande tocht, laat het eitje los (ovulatie) en is de tocht beëindigd.
-Loeien
-Verhoogde activiteit
- Likken/Snuffelen
- Gezwollen en rode vulva
- Bespringen van andere koeien
- Lagere melkgift
- Verminderde voeropname
-Tijdstip van insemineren
Met kunstmatige inseminatie (KI) wordt het tijdstip van het insemineren belangrijk. De optimale tijd van insemineren hangt af van de ovulatie in relatie tot de tocht en hoe lang het sperma levensvatbaar is. Het meeste sperma blijft 24 uur goed. De eicel is maar 4 uur levensvatbaar en daardoor het meest kritieke punt. Daarom is het belangrijk dat levensvatbaar sperma tijdens de ovulatie in de eileider aanwezig is. Zoals in de figuur hieronder te zien is, vindt de ovulatie normaal gesproken 30 uur na de staande tocht plaats.
Er zijn hoofdzakelijk twee regels voor het tijdstip van de inseminatie. Van oudsher gebruikten de veehouders de morgen-avond regel. Deze regel schrijft voor dat koeien en vaarzen waarbij de tocht ´s morgens voor het eerst waargenomen is, dezelfde avond geïnsemineerd moeten worden. Koeien en vaarzen waarbij de eerste tocht ´s avonds wordt waargenomen, moeten de volgende morgen worden geïnsemineerd.
Dit is nog steeds een goede regel, maar veel veehouders zijn nu overgegaan op eens-per-dag inseminatie. Deze regel schrijft voor dat koeien en vaarzen waarbij de tocht wordt waargenomen in de avond of de volgende morgen, later die dag moeten worden geïnsemineerd.
(gecompliceerde) liggingen
Voortplanting varken
Je kunt een zeug herkennen aan de vulva, onder de staart. Een beer kun je herkennen aan de penis. Het is wel duidelijk te merken als een zeug berig is. Ze vertoont dan de zogeheten sta-reflex. Dat betekent dat de zeug niet meer wegloopt als de beer haar wil bespringen of als een mens zijn hand op haar rug houdt. Contact met de beer bevordert de berigheid. Hoe meer hij stinkt, schuimbekt en kwijlt, hoe beter het is. Tocht en een te lage of te hoge temperatuur is niet bevorderlijk voor de berigheid. Wel bevorderlijk is licht, evenals goede voeding. Tijdens de paring ‘klimt’ de beer over de achterkant van de zeug. De paring kan dan wel 30 minuten duren. Het is ook mogelijk (en misschien wel een handigere manier) om inseminatie te doen bij de zeugen. Hierbij wordt een soort ronde balk over de achterkant van de rug van de zeug gelegd zodat ze een idee heeft dat er een beer op haar rug springt. Daarna word een pipet met varkenssperma erin gebracht en hangen we die op zodat het sperma rustig ingebracht kan worden. Als alle sperma weg is en in de baarmoeder van de zeug terecht is gekomen, kan het pipet eruit worden gehaald.
voortplanting varken
Gezondheid koe en varken bepalen
infectieziekten koe
parasieten bij koeien
wormen bij varkens
Eindopdracht Lespakket koe en varken
Algemene kennis gedrag:
gedragsprincipes
Algemeen gezondheid introductie
