Het was de Duitse wetenschapper Alfred Wegener (1880-1930) al in 1912 opgevallen dat de continenten als puzzelstukjes aan elkaar kunnen worden gepast. Inderdaad hebben ze ooit aan elkaar gezeten, meerdere malen zelfs in de loop van de geschiedenis van de aarde. Ze hebben zich altijd verplaatst, ze doen het nog steeds en ze zullen het blijven doen voor zover we kunnen overzien.
Niet alleen is na 1912 onomstotelijk bewezen dat Wegener gelijk heeft gehad, ook stelt de voortdurende beweging van de continenten ons in staat om te verklaren hoe gebergten ontstaan en waarom er op sommige plekken op aarde aardbevingen en vulkaanuitbarstingen plaatsvinden.
Maar wat heeft de continenten voortdurend in beweging gehouden? Daarover gaat deze opdracht.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe is aan de hand van de opbouw van de aarde te verklaren dat de continenten altijd in beweging zijn geweest en zullen blijven bewegen?
Deelvragen
Welke bewijzen hebben onderzoekers gevonden dat de continenten in beweging zijn?
Hoe is de opbouw van de aarde in kaart gebracht?
Hoe is de beweging van de continenten te verklaren aan de hand van de opbouw van de aarde?
Welke energiebron in de aarde houdt de continenten in beweging?
Welke verschijnselen aan de aardkorst kunnen worden verklaard aan de hand van de invloed van deze energiebron op de aardkorst?
Welke soorten landschap aan het aardoppervlak kunnen worden verklaard aan de hand van de invloed van deze energiebron op de aardkorst?
Waarom zal de Middellandse Zee op den duur verdwijnen?
Begrippen
Orogenese
Lithosfeer
Asthenosfeer
Platentektoniek:
(Mid)oceanische rug
Subductie
Diepzeetrog
Dieptegesteente
Convergente plaatgrenzen
Divergente plaatgrenzen
Transforme plaatgrenzen
Convectiestromen
Hotspot
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je bestudeert het langzame proces van schuivende continenten. Je bekijkt video's en beantwoordt vragen.
Stap 2
Je bestudeert het schuiven van platen en wat daarvan de effecten zijn. Je bekijkt video's, leest teksten en beantwoordt vragen, ook aan de hand van Bosatlaskaarten.
Stap 3
Er is onderzoek naar wat convectiestromen in de aarde op gang houden; dat kan door onderzoek naar gesteenten, maar ook door seismologisch onderzoek. Je leest erover in deze stap, bekijkt video's en beantwoordt vragen.
Stap 4
Hoe de continenten al miljoenen jaren verschuiven, zie je in de animatie. Je speelt het Pangeaspel om ze te herkennen. Ook bekijk je hoe de continenten er mogelijk in de toekomst uit kunnen gaan zien.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk de omschrijvingen met je klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Maak een maquette met de klas over hoe het landschap tussen Afrika en Europa er kan komen uit te zien over 225 miljoen jaar.
Examenvragen
Oefen de oudere eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is ongeveer 3 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Hoe kwam de Duitse weerkundige Alfred Wegener op het idee dat de continenten niet altijd op hun huidige plaats hebben gelegen?
Kijk naar een fragment uit de video: van 0:27 min. “We gaan terug naar het jaar 1912” tot 0:56 min. ”hoe de continenten dan zijn losgeraakt van elkaar.”
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het zou gaan om een uiterst langzaam proces. Continenten verplaatsen zich met hooguit enkele centimeters per jaar. Maar dat hierdoor op den duur grote veranderingen plaatsvinden aan het aardoppervlak, laat het volgende videofragment zien.
Houd de volgende Bosatlaskaart bij de hand als je de video bekijkt:
Pangea is gevormd door het naar elkaar toe bewegen van de paleocontinenten (bestaande continenten die zijn opgegaan in nieuwe continenten) Gondwana en Euramerika. Dat proces heeft de Hercynische orogenese (gebergtevorming) veroorzaakt waarbij Noord- en Centraal-Europa aan elkaar werden vastgeklonken.
Aan de Hercynische orogenese ging in Europa de Caledonische orogenese vooraf door collisie van de paleocontinenten Baltica (het huidige Scandinavië) en Laurentia (nu Noord-Amerika). Het toen gevormde gebergte vinden we nu terug in Schotland, Noord-Engeland, Scandinavië en Ierland en aan de oostkust van de Verenigde Staten (de Appalachen) en Canada (Newfoundland).
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Vijftien jaar na de publicatie van Wegeners theorie over het verschuiven van de continenten, werd voor het eerst een verklaring gegeven voor dat verschuiven.
Kijk naar het tweede videofragment: van 0:57 min. “In 1927 stelt Arthur Holmes" tot einde.
Het uit elkaar duwen van twee oceanische platen vanuit de mid-oceanische rug wordt ook wel ridge pull genoemd.
Waar een oceaanplaat onder een andere plaat duikt (subductie) is sprake van slab pull, een kracht die de plaat de mantel intrekt.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het videofragment laat niet duidelijk zien wat er gebeurt als twee oceanische platen op elkaar botsen en de ene plaat onder de andere duikt. Dat lees je wel in de paragraaf ‘Convergente grenzen (convergentie)’ van de tekst ‘Endogene processen’.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In Stap 2 heb je al gezien hoe convectiestromen in de mantel de platentektoniek op gang houden. Maar hoe kunnen we dat weten en wat drijft die convectiestromen aan?
Die vragen proberen geologen en andere geleerden op twee verschillende manieren te beantwoorden.
Door onderzoek van gesteenten:
Geologen en andere onderzoekers bestuderen gesteenten om na te gaan hoe die zijn ontstaan en waar ze vandaan komen.
Zo is gebleken dat er op het Lizard Schiereiland in Cornwall (Zuidwest-Engeland) gesteente te vinden is dat in de mantel is ontstaan en door bewegingen in de aardkorst naar het aardoppervlak is gebracht (zie afbeelding).
Dergelijk gesteente, diep onder het aardoppervlak ontstaan, wordt ook wel dieptegesteente genoemd. Door het langzaam afkoelen van het magma bestaat dieptegesteente uit grote kristallen.
Een ander voorbeeld van onderzoek aan gesteenten zie je in de video.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Door seismologisch onderzoek:
Tijdens aardbevingen ontstaan naast trillingen die zich langs het aardoppervlak voortplanten ook trillingen die dwars door de aarde heen gaan. Deze trillingen gaan sneller of langzamer, afhankelijk van de samenstelling en dichtheid van de gesteentelagen waar ze doorheen gaan.
Door trillingen van aardbevingen te meten op punten verspreid over het aardoppervlak, maken geleerden echofoto’s van het binnenste van de aarde zonder dat er een schep of een boor de grond in hoeft.
Zo is duidelijk geworden dat de opbouw van de aarde eruitziet als op de afbeelding. Bedenk daarbij dat de convectiestromen in de asthenosfeer zijn te vinden.
Welke rol de buitenkern speelt in het gaande houden van platentektoniek, zie je in deze video.
Ook is duidelijk geworden waarom er niet alleen vulkanen langs plaatgrenzen voorkomen, maar ook ver van enige plaatgrens af.
Bekijk de video.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In het Pangea-spel moet je de latere continenten of beter, de oude schilden die de kern vormen van de continenten, herkennen door het juiste continent aan te klikken
In onderstaande animatie zie je de verschuiving van de continenten.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Hoe zal het landschap er aan de grens tussen Afrika en Europa op den duur uit gaan zien?
Wat gaat er de komende miljoenen jaren veranderen in en rond de Middellandse Zee?
Kijk eerst naar dit videofragment: van 3:53 min. tot 4:25 min.
Hoe zal het landschap er dan uitzien - over ongeveer 225 miljoen jaar - langs de grens tussen Afrika en Europa? Dat gaan jullie uitbeelden aan de hand van de kennis van de aarde die jullie in deze opdracht hebben opgedaan.
Dat doen jullie door met de hele klas een maquette te maken van dit grensgebied, met materialen als papier-maché of met een tekenprogramma op een computer. Maak gebruik van de tips uit onderstaande Gereedschapskist.
Jullie docent zal in de gaten houden of jullie landschapskenmerken aanbrengen in de maquette, die passen bij wat zich op het gebied van platentektoniek gaat afspelen met name in het Middellands Zeegebied.
Een maquette is een nagebouwde situatie van bijvoorbeeld een dorpje of een gebouw. Dit maak je op miniatuurschaal. Door een maquette te maken kun je je een beter beeld bij de situatie vormen dan via een tekening. Maquettes worden soms ook gebruikt om een ontwerp voor een fabriek te controleren.
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Geeft de intro een goede indruk over wat in deze opdracht besproken wordt?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je uitleggen hoe de aarde is opgebouwd en waarom continenten steeds maar in beweging zijn?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Had je voldoende tijd om de opdracht binnen de tijd af te ronden?
Inhoud
In de opdracht kijk je naar hoe continenten vroeger bewogen ten opzichte van elkaar en hoe ze in de toekomst mogelijk zullen bewegen.
Waren er beelden of was er uitleg die je opmerkelijk vond? Licht je antwoord toe.
Samenvattend
Was het eenvoudig om de genoemde begrippen te omschrijven?
Vond je het ook zinvol om de begrippen met een klasgenoot te bespreken?
Eindopdracht
Heb je de eindtoets gemaakt en had je een goede score?
Was het leuk om aan de maquette te werken?
Hebben jullie de verandering tussen Afrika en Europa goed uit kunnen beelden?
Het arrangement De motor van verandering - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''De motor van verandering" besproken. Dit onderdeel beschrijft het uiteenvallen van Pangea en het ontstaan van gebergtes door een proces genaamd orogenese, wat een andere term is voor gebergtevorming. Dit wordt veroorzaakt door de beweging van de tektonische platen, die met enkele centimeters per jaar over het aardoppervlak verschuiven. Het uit elkaar bewegen van twee oceanische platen vanuit de mid-oceanische rug wordt ook wel "ridge pull" genoemd. Bij het onderduiken van een oceaanplaat onder een andere plaat (subductie) is er sprake van "slab pull", een kracht die de plaat de mantel intrekt. Vervolgens wordt uitgelegd wat de drijvende kracht is die ervoor zorgt dat deze platen in beweging komen. Dit komt door de stromingen van magma in de aardmantel. Door deze magma-stromingen ontstaat ook een ander verschijnsel aan het aardoppervlak: de hotspotvulkaan
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''De motor van verandering" besproken. Dit onderdeel beschrijft het uiteenvallen van Pangea en het ontstaan van gebergtes door een proces genaamd orogenese, wat een andere term is voor gebergtevorming. Dit wordt veroorzaakt door de beweging van de tektonische platen, die met enkele centimeters per jaar over het aardoppervlak verschuiven. Het uit elkaar bewegen van twee oceanische platen vanuit de mid-oceanische rug wordt ook wel "ridge pull" genoemd. Bij het onderduiken van een oceaanplaat onder een andere plaat (subductie) is er sprake van "slab pull", een kracht die de plaat de mantel intrekt. Vervolgens wordt uitgelegd wat de drijvende kracht is die ervoor zorgt dat deze platen in beweging komen. Dit komt door de stromingen van magma in de aardmantel. Door deze magma-stromingen ontstaat ook een ander verschijnsel aan het aardoppervlak: de hotspotvulkaan
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
De motor van verandering
Schuivende puzzelstukken
Schuivende puzzelstukken
Schuivende platen
Schuivende platen
Grote Slenk
Wat drijft het aan?
Seismologisch onderzoek
Bewogen geschiedenis
De motor van verandering
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Het was de Duitse wetenschapper Alfred Wegener (1880-1930) al in 1912 opgevallen dat de continenten als puzzelstukjes aan elkaar kunnen worden gepast. Inderdaad hebben ze ooit aan elkaar gezeten, meerdere malen zelfs in de loop van de geschiedenis van de aarde. Ze hebben zich altijd verplaatst, ze doen het nog steeds en ze zullen het blijven doen voor zover we kunnen overzien.
Activiteiten
Bestudeer de Kennisbank.
Hoe kwam de Duitse weerkundige Alfred Wegener op het idee dat de continenten niet altijd op hun huidige plaats hebben gelegen?
Vijftien jaar na de publicatie van Wegeners theorie over het verschuiven van de continenten, werd voor het eerst een verklaring gegeven voor dat verschuiven.
In Stap 2 heb je al gezien hoe convectiestromen in de mantel de platentektoniek op gang houden. Maar hoe kunnen we dat weten en wat drijft die convectiestromen aan?
Door seismologisch onderzoek:
In het 
Intro
Websites:
