De motor van verandering - v456

De motor van verandering - v456

De motor van verandering

Introductie

Het was de Duitse wetenschapper Alfred Wegener (1880-1930) al in 1912 opgevallen dat de continenten als puzzelstukjes aan elkaar kunnen worden gepast. Inderdaad hebben ze ooit aan elkaar gezeten, meerdere malen zelfs in de loop van de geschiedenis van de aarde. Ze hebben zich altijd verplaatst, ze doen het nog steeds en ze zullen het blijven doen voor zover we kunnen overzien.

Niet alleen is na 1912 onomstotelijk bewezen dat Wegener gelijk heeft gehad, ook stelt de voortdurende beweging van de continenten ons in staat om te verklaren hoe gebergten ontstaan en waarom er op sommige plekken op aarde aardbevingen en vulkaanuitbarstingen plaatsvinden.
Maar wat heeft de continenten voortdurend in beweging gehouden? Daarover gaat deze opdracht.

Wat ga ik leren?

Hoofdvraag

  • Hoe is aan de hand van de opbouw van de aarde te verklaren dat de continenten altijd in beweging zijn geweest en zullen blijven bewegen?

Deelvragen

  • Welke bewijzen hebben onderzoekers gevonden dat de continenten in beweging zijn?
  • Hoe is de opbouw van de aarde in kaart gebracht?
  • Hoe is de beweging van de continenten te verklaren aan de hand van de opbouw van de aarde?
  • Welke energiebron in de aarde houdt de continenten in beweging?
  • Welke verschijnselen aan de aardkorst kunnen worden verklaard aan de hand van de invloed van deze energiebron op de aardkorst?
  • Welke soorten landschap aan het aardoppervlak kunnen worden verklaard aan de hand van de invloed van deze energiebron op de aardkorst?
  • Waarom zal de Middellandse Zee op den duur verdwijnen?

Begrippen

  • Orogenese
  • Lithosfeer
  • Asthenosfeer

Platentektoniek:

  • (Mid)oceanische rug
  • Subductie
  • Diepzeetrog
  • Dieptegesteente
  • Convergente plaatgrenzen
  • Divergente plaatgrenzen
  • Transforme plaatgrenzen
  • Convectiestromen
  • Hotspot

Wat ga ik doen?

Activiteiten

Vooraf

Wat kun je al?

Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.

Aan de slag

Stap 1

Je bestudeert het langzame proces van schuivende continenten. Je bekijkt video's en beantwoordt vragen.

Stap 2

Je bestudeert het schuiven van platen en wat daarvan de effecten zijn. Je bekijkt video's, leest teksten en beantwoordt vragen, ook aan de hand van atlaskaarten.

Stap 3

Er is onderzoek naar wat convectiestromen in de aarde op gang houden; dat kan door onderzoek naar gesteenten, maar ook door seismologisch onderzoek. Je leest erover in deze stap, bekijkt video's en beantwoordt vragen.

Stap 4

Hoe de continenten al miljoenen jaren verschuiven, zie je in de animatie. Je speelt het Pangeaspel om ze te herkennen. Ook bekijk je hoe de continenten er mogelijk in de toekomst uit kunnen gaan zien.

Afronding

Samenvattend

Maak een begrippenlijst. Vergelijk de omschrijvingen met je klasgenoot.

Eindopdracht A

Maak de eindtoets.

Eindopdracht B

Maak een maquette met de klas over hoe het landschap tussen Afrika en Europa er kan komen uit te zien over 225 miljoen jaar.

Examenvragen

Oefen de oudere eindexamenvragen.

Terugkijken

Kijk terug op de opdracht.


Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is ongeveer 3 SLU.

Wat kan ik al?

Bestudeer de Kennisbank.

Maak nu de instaptoets.

Aan de slag

Stap 1: Schuivende puzzelstukken

Hoe kwam de Duitse weerkundige Alfred Wegener op het idee dat de continenten niet altijd op hun huidige plaats hebben gelegen?

Kijk naar een fragment uit de video: van 0:27 min. “We gaan terug naar het jaar 1912” tot 0:56 min. ”hoe de continenten dan zijn losgeraakt van elkaar.”

 

Het zou gaan om een uiterst langzaam proces. Continenten verplaatsen zich met hooguit enkele centimeters per jaar. Maar dat hierdoor op den duur grote veranderingen plaatsvinden aan het aardoppervlak, laat het volgende videofragment zien.
Houd de volgende atlaskaart bij de hand als je de video bekijkt:

  • Bosatlas: kaart Aarde - Geologie: Geologische tijdschaal
  • Alcarta: kaart Aarde - Geologie: Geologische tijdschaal en verschuiving van de continenten.

Bekijk de video: van begin tot 3:53 min.



Pangea is gevormd door het naar elkaar toe bewegen van de paleocontinenten (bestaande continenten die zijn opgegaan in nieuwe continenten) Gondwana en Euramerika. Dat proces heeft de Hercynische orogenese (gebergtevorming) veroorzaakt waarbij Noord- en Centraal-Europa aan elkaar werden vastgeklonken.
Aan de Hercynische orogenese ging in Europa de Caledonische orogenese vooraf door collisie van de paleocontinenten Baltica (het huidige Scandinavië) en Laurentia (nu Noord-Amerika). Het toen gevormde gebergte vinden we nu terug in Schotland, Noord-Engeland, Scandinavië en Ierland en aan de oostkust van de Verenigde Staten (de Appalachen) en Canada (Newfoundland).

Stap 2: Schuivende platen

Vijftien jaar na de publicatie van Wegeners theorie over het verschuiven van de continenten, werd voor het eerst een verklaring gegeven voor dat verschuiven.
Kijk naar het tweede videofragment: van 0:57 min. “In 1927 stelt Arthur Holmes" tot einde.


Het uit elkaar duwen van twee oceanische platen vanuit de mid-oceanische rug wordt ook wel ridge pull genoemd.
Waar een oceaanplaat onder een andere plaat duikt (subductie) is sprake van slab pull, een kracht die de plaat de mantel intrekt.

Het videofragment laat niet duidelijk zien wat er gebeurt als twee oceanische platen op elkaar botsen en de ene plaat onder de andere duikt. Dat lees je wel in de paragraaf ‘Convergente grenzen (convergentie)’ van de tekst ‘Endogene processen’.

Grote slenk

Slenken

Niet alle divergente plaatgrenzen liggen vrijwel helemaal onder de zeespiegel. Lees de tekst ‘Grote Slenk’.

Stap 3: Wat drijft het aan?

De motor die de platentektoniek aandrijft

In Stap 2 heb je al gezien hoe convectiestromen in de mantel de platentektoniek op gang houden. Maar hoe kunnen we dat weten en wat drijft die convectiestromen aan?
Die vragen proberen geologen en andere geleerden op twee verschillende manieren te beantwoorden.

Door onderzoek van gesteenten:
Geologen en andere onderzoekers bestuderen gesteenten om na te gaan hoe die zijn ontstaan en waar ze vandaan komen.
Zo is gebleken dat er op het Lizard Schiereiland in Cornwall (Zuidwest-Engeland) gesteente te vinden is dat in de mantel is ontstaan en door bewegingen in de aardkorst naar het aardoppervlak is gebracht (zie afbeelding).
Dergelijk gesteente, diep onder het aardoppervlak ontstaan, wordt ook wel dieptegesteente genoemd. Door het langzaam afkoelen van het magma bestaat dieptegesteente uit grote kristallen.

Een ander voorbeeld van onderzoek aan gesteenten zie je in de video.

Door seismologisch onderzoek:
Tijdens aardbevingen ontstaan naast trillingen die zich langs het aardoppervlak voortplanten ook trillingen die dwars door de aarde heen gaan. Deze trillingen gaan sneller of langzamer, afhankelijk van de samenstelling en dichtheid van de gesteentelagen waar ze doorheen gaan.
Door trillingen van aardbevingen te meten op punten verspreid over het aardoppervlak, maken geleerden echofoto’s van het binnenste van de aarde zonder dat er een schep of een boor de grond in hoeft.
Zo is duidelijk geworden dat de opbouw van de aarde eruitziet als op de afbeelding. Bedenk daarbij dat de convectiestromen in de asthenosfeer zijn te vinden.

Welke rol de buitenkern speelt in het gaande houden van platentektoniek, zie je in deze video.

Ook is duidelijk geworden waarom er niet alleen vulkanen langs plaatgrenzen voorkomen, maar ook ver van enige plaatgrens af.
Bekijk de video.

 

Stap 4: Bewogen geschiedenis

In het Pangea-spel moet je de latere continenten of beter, de oude schilden die de kern vormen van de continenten, herkennen door het juiste continent aan te klikken.

In onderstaande animatie zie je de verschuiving van de continenten.

Zie ook in de Bosatlas of Alcarta de kaarten Aarde - Geologie.

Afronding

Samenvattend

Bij 'Wat ga ik leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.

Orogenese  
Dieptegesteente  
​Lithosfeer  
Asthenosfeer  
Platentektoniek  
(Mid)oceanische rug  
Subductie  
Diepzeetrog  
Convergente plaatgrenzen  
Divergente plaatgrenzen  
Transforme plaatgrenzen  
Convectiestromen  
Hotspot  


Bespreek de begrippen met een klasgenoot.

Eindopdracht A: Toets

Eindopdracht B: Maquette

Hoe zal het landschap er aan de grens tussen Afrika en Europa op den duur uit gaan zien?

Wat gaat er de komende miljoenen jaren veranderen in en rond de Middellandse Zee?
Kijk eerst naar dit videofragment: van 3:53 min. tot 4:25 min.


Hoe zal het landschap er dan uitzien - over ongeveer 225 miljoen jaar - langs de grens tussen Afrika en Europa? Dat gaan jullie uitbeelden aan de hand van de kennis van de aarde die jullie in deze opdracht hebben opgedaan.

Dat doen jullie door met de hele klas een maquette te maken van dit grensgebied, met materialen als papier-maché of met een tekenprogramma op een computer. Maak gebruik van de tips uit onderstaande Gereedschapskist.

Jullie docent zal in de gaten houden of jullie landschapskenmerken aanbrengen in de maquette, die passen bij wat zich op het gebied van platentektoniek gaat afspelen met name in het Middellands Zeegebied.

Maquette maken

Een maquette is een nagebouwde situatie van bijvoorbeeld een dorpje of een gebouw. Dit maak je op miniatuurschaal. Door een maquette te maken kun je je een beter beeld bij de situatie vormen dan via een tekening. Maquettes worden soms ook gebruikt om een ontwerp voor een fabriek te controleren.

 

Examenvragen

Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.

Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.

VWO 2018-TV1

VWO 2018-TV1 Vraag 10
VWO 2018-TV1 Vraag 11

VWO 2021-TV1

VWO 2021-TV1 Vragen 9-12

VWO 2021-TV2

VWO 2021-TV2 Vragen 12-15

 

Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).

Terugkijken

Intro

  • Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
    Geeft de intro een goede indruk over wat in deze opdracht besproken wordt?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
    Kun je uitleggen hoe de aarde is opgebouwd en waarom continenten steeds maar in beweging zijn?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
    Had je voldoende tijd om de opdracht binnen de tijd af te ronden?
  • Inhoud
    In de opdracht kijk je naar hoe continenten vroeger bewogen ten opzichte van elkaar en hoe ze in de toekomst mogelijk zullen bewegen.
    Waren er beelden of was er uitleg die je opmerkelijk vond? Licht je antwoord toe.
  • Samenvattend
    Was het eenvoudig om de genoemde begrippen te omschrijven?
    Vond je het ook zinvol om de begrippen met een klasgenoot te bespreken?
  • Eindopdracht
    Heb je de eindtoets gemaakt en had je een goede score?
    Was het leuk om aan de maquette te werken?
    Hebben jullie de verandering tussen Afrika en Europa goed uit kunnen beelden?

Bronnen

  • Het arrangement De motor van verandering - v456 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-01-20 16:39:42
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''De motor van verandering" besproken. Dit onderdeel beschrijft het uiteenvallen van Pangea en het ontstaan van gebergtes door een proces genaamd orogenese, wat een andere term is voor gebergtevorming. Dit wordt veroorzaakt door de beweging van de tektonische platen, die met enkele centimeters per jaar over het aardoppervlak verschuiven. Het uit elkaar bewegen van twee oceanische platen vanuit de mid-oceanische rug wordt ook wel "ridge pull" genoemd. Bij het onderduiken van een oceaanplaat onder een andere plaat (subductie) is er sprake van "slab pull", een kracht die de plaat de mantel intrekt. Vervolgens wordt uitgelegd wat de drijvende kracht is die ervoor zorgt dat deze platen in beweging komen. Dit komt door de stromingen van magma in de aardmantel. Door deze magma-stromingen ontstaat ook een ander verschijnsel aan het aardoppervlak: de hotspotvulkaan
    Leerniveau
    VWO 6; VWO 4; VWO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Systeem aarde; Aardrijkskunde;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    6 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    aardrijkskunde, arrangeerbaar, mid-oceanische rug, orognese, pangea, ridge pull, slab pull, stercollectie, subductie, vwo456

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Gereedschapskist. (2019).

    Gereedschapskist activerende werkvormen

    https://maken.wikiwijs.nl/105906/Gereedschapskist_activerende_werkvormen

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    De motor van verandering

    Schuivende puzzelstukken

    Schuivende puzzelstukken

    Schuivende platen

    Schuivende platen

    Grote Slenk

    Wat drijft het aan?

    Seismologisch onderzoek

    Bewogen geschiedenis

    De motor van verandering

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van