De mens krijgt een steeds beter beeld van de schade die ze toebrengt aan landschappen en milieu. Processen als verzilting, erosie en verwoestijning hebben een verwoestend effect op de aarde, terwijl bevolkingsgroei er juist voor zorgt dat er steeds meer vruchtbare grond nodig is.
Gelukkig komt daar nu verandering in. In 2015 hebben de Verenigde Naties duurzame ontwikkelingsdoelen opgezet om ervoor te zorgen dat we mensen en planeet ‘toekomstbestendig’ behandelen. Over de hele wereld zijn we bezig om schade aan landschappen te voorkomen en te herstellen.
Nieuwe technieken op het gebied van duurzaam landgebruik worden ingezet om gevolgen van ontbossing, verwoestijning, verzilting en versnelde erosie tegen te gaan.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Welke factoren beïnvloeden landdegradatie en wat doen mensen om deze veranderingen te voorkomen en/of terug te draaien?
Deelvragen
Op welke manieren kunnen mensen zorgen voor duurzame ontwikkeling?
Hoe ontstaat bodemerosie en hoe kunnen mensen schade als gevolg van bodemerosie herstellen?
Hoe ontstaat verzilting en hoe kunnen mensen schade als gevolg van verzilting herstellen?
Hoe ontstaat verwoestijning en hoe kunnen mensen schade als gevolg van verwoestijning herstellen?
Begrippen
Drainage
Duurzaam landgebruik
Erosie
Irrigatie
Landdegradatie
Ontbossing
Overbeweiding
Versnelde bodemerosie
Verwoestijning
Verzilting
Permacultuur
Wat ga je doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap 1
Je leest over duurzame ontwikkelingsdoelen die opwarming van de aarde moeten tegengaan en het ecosysteem moeten herstellen. Je beantwoordt vragen over bodemkwaliteit en ontbossing.
Stap 2
Je leert over erosie en over hoe het kan worden tegengegaan. Ook over boeren in China die een manier hebben gevonden om vruchtbare grond op hellingen te behouden. Je maakt twee oefeningen.
Stap 3
Je leest over hoe verzilting van de bodem kan ontstaan en hoe het kan worden verminderd. Je ziet een video en leest over permacultuur die in onvruchtbaar woestijngebied kan worden toegepast.
Stap 4
Wat is verwoestijning en hoe wordt het veroorzaakt? Je leest er in deze stap over en ook over het project 'De grote groene muur' in Afrika.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met je klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Je maakt met een klasgenoot een werkplan om planten te laten groeien in een bepaalde situatie. Kies zelf hoe je het vormgeeft.
Examenvragen
Maak de eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.
Aan de slag
Stap 1: Duurzame ontwikkeling
Twee van de duurzame ontwikkelingsdoelen
In 2015 hebben de Verenigde Naties zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen opgesteld. Het tegengaan van de opwarming van de aarde en het herstel van ecosystemen zijn belangrijke onderdelen van deze ontwikkelingsdoelen. Om de doelen te halen, moet ontbossing gestopt zijn in 2020 en verwoestijning in 2030 zijn beëindigd. Alle landen op de wereld treffen maatregelen om ervoor te zorgen dat deze ontwikkelingsdoelen gehaald worden.
We leren steeds meer over de negatieve effecten van ons handelen op het milieu. Processen als verzilting, bodemerosie en verwoestijning hebben een verwoestend effect op het landschap, terwijl door bevolkingsgroei er steeds meer vruchtbare grond nodig is.
Kinderen van basisscholen in Den Bosch planten bomen op Nationale Boomfeestdag. Boeren in Friesland leggen een systeem van buizen onder hun akkers, zodat ze het grondwaterniveau onder controle kunnen houden. Nieuwe zanddammen in de rivieren van Kenia zorgen ervoor dat kleine eilandjes van zand en klei ontstaan die water vasthouden dat gebruikt kan worden tijdens droge periodes.
Zowel op grote als kleine schaal vinden projecten plaats die voor meer planten en gewassen zorgen. Deze projecten zorgen niet alleen voor meer groen, maar ook voor een betere kwaliteit van de bodem.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Als er op een stuk land geen begroeiing is, verslechtert de kwaliteit van de bodem, waardoor het weer moeilijker wordt voor nieuwe planten om te groeien. Dit kan gevolgen hebben als verwoestijning: het ontstaan of uitbreiden van woestijngebieden. Gebieden zoals de steppe langs de Sahara worden steeds minder geschikt voor landbouw. Door bodemerosie neemt het waterbergend vermogen van de bodem af, waardoor er bij dezelfde neerslaghoeveelheid er toch minder planten kunnen groeien. En dat terwijl de bevolking blijft groeien.
Er moet geïnvesteerd worden in de toekomst, maar mensen willen en kunnen niet altijd voor duurzame opties kiezen. Toch is duurzaam landgebruik essentieel om ervoor te zorgen dat het land later nog gebruikt kan worden om van te leven.
Een van de vele ambitieuze projecten met dat doel is de 'Grote Groene Muur van Afrika'. Alle Afrikaanse landen langs de grens van de woestijn werken daaraan mee. Om verwoestijning van waardevolle grond tegen te gaan, wordt er een 8000 kilometer lange strook van bomen en planten aangelegd langs de grens van de Sahara.
In Stap 4 lees je er meer over.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Erosie ontstaat als de elementen de vrije loop krijgen, waardoor de vruchtbare toplaag van de bodem wegspoelt of wegwaait. Water, wind en ijs voeren materiaal van de bodem weg, zorgen hiermee voor erosie van de bodem, deze processen zijn vrijwel onafhankelijk van menselijk handelen.
Bodemerosie, erosie van de bodem, wordt veroorzaakt of versterkt door menselijk handelen. Als mensen stukken bos kappen of verbranden voor commerciële doeleinden, zorgt deze ontbossing ervoor dat erosie sneller schade veroorzaakt.
Ook bij overbeweiding, het kaalvreten van land door vee, hebben wind en water meer grip op het land. De directe aanleiding van erosie is vaak een natuurlijke factor, maar menselijk handelen kan dit proces versnellen. Als mensen het landschap kaal achterlaten, kan erosie meer schade aanrichten. Deze versnelde bodemerosie maakt landschappen snel minder vruchtbaar.
Er zijn verschillende manieren om erosie tegen te gaan, zowel op het gebied van menselijk handelen als het gebied van natuurlijke oorzaken. Erosie wordt bijvoorbeeld minder als er meer bomen en planten in de grond wortelen, omdat vruchtbare grond dan minder makkelijk wegspoelt of wegwaait. Nieuwe gewassen planten is echter lastig als erosie al heeft plaatsgevonden, omdat geërodeerde grond minder vruchtbaar is.
Ook is het bijvoorbeeld voor boeren niet altijd mogelijk om te investeren in hun land. De overstap naar duurzame landbouw kost tijd en geld. Boeren die in aangetaste gebieden wonen, hebben door deze erosie minder opbrengst, waardoor ze niet altijd geld opzij kunnen leggen voor de overstap naar duurzaamheid.
Toch ontstaan er steeds meer projecten over de hele wereld om de effecten van erosie ongedaan te maken. Een van die projecten vindt plaats in het lössgebied in China.
Bekijk de video: van 04.25 min. tot 07.00 min. en van 12.50 min. tot 14.37 min.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Boeren in China creëren terrassen op een berghelling, zodat de vruchtbare lössgrond daar niet meer weg kan spoelen. Duizenden jaren van intensieve landbouw hadden dit gebied onvruchtbaar gemaakt, maar inmiddels is het weer groen. Door het planten van bomen op de heuveltoppen, het creëren van terrassen op de helling en het aanleggen van dammen aan de voet van de helling, heeft het landschap de kans zich te herstellen.
Om dit herstel voor elkaar te krijgen, moet het land echter wel een tijd met rust gelaten worden. Daarom krijgen boeren die aan dit project werken tijdelijk geld van de overheid als compensatie voor hun verlies in inkomen. Die extra steun zorgt ervoor dat mensen zich minder zorgen hoeven maken over de korte termijn, waardoor ze kunnen investeren in de toekomst door het landschap te herstellen.
Stap 3: Verzilting
Schematisch overzicht van grondwatersoorten, met plekken
die gevoelig zijn voor interne verzilting. In polders en
droogmakerijen komt brak en zout grondwater omhoog.
Verzilting is het toenemen van de hoeveelheid zout in de bodem. Er is zowel interne verzilting als externe verzilting. Bij externe verzilting komt het zout van de oppervlakte, bijvoorbeeld via zeewater, terwijl interne verzilting ontstaat wanneer brak grondwater omhoog komt.
Verzilting ontstaat ook door menselijk handelen. Een van de oorzaken van verzilting is inefficiënte irrigatie – de manier waarop boeren hun gewassen water geven. Het water dat wij zoet noemen, zoals regenwater en rivierwater, bevat toch een kleine hoeveelheid zout. Dit zout blijft achter als het water verdampt. Verzilting wordt ook veroorzaakt als door overvloedige irrigatie het grondwaterpeil stijgt en daarin opgeloste zouten uit de bodem naar het oppervlak komen, waarna van het grondwater een deel aan het oppervlak verdampt en er zout achterblijft..
Verzilting maakt landbouwgrond minder vruchtbaar. Daarom is het voor boeren nuttig om te investeren in duurzamere irrigatie. Irrigatiesystemen zoals druppelirrigatie helpen boeren om een precies afgemeten hoeveelheid water aan hun gewassen te geven, zodat er minder water nodig is. Daardoor wordt verzilting voorkomen en blijft het land vruchtbaarder.
Naast efficiënter irrigeren, zijn er ook andere manieren om verzilting te verminderen. Een van deze methodes is drainage: het afvoeren van overtollig water. Drainage verlaagt het grondwaterpeil en zorgt ervoor dat het zoute water niet aan de oppervlakte kan verdampen of vanuit het grondwater omhoog kan komen.
Hierdoor komt er minder zout op het land terecht.
Permacultuur
Ook in situaties waar geen sprake is van overtollig water aan de oppervlakte kan er teveel zout achterblijven. In gebieden waar door hitte en verdamping minder zoet water is, zal dit water door deze verdamping ook een hogere concentratie zout bevatten. Een van dit soort droge gebieden is de woestijn van Jordanië. Met alleen irrigatie zou de grond hier snel nog zouter en onvruchtbaarder worden. Daarom wordt hier met een speciale methode voedsel verbouwd. Deze methode heeft als doel om een ecologisch evenwicht te bereiken waarbij mens en natuur centraal staan.
Bekijk de video: van 07.17 min. tot 12.50 min.
Miljoenen boeren over de hele wereld hebben last van landbouwgrond die te zout is geworden om gewassen op te kunnen verbouwen. Het herstellen van deze verzilte grond kost een hoop tijd en moeite.
Daarom kijken wetenschappers nu ook naar manieren om toch groenten te blijven verbouwen op landbouwgrond die daarvoor eigenlijk te zout is geworden.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Gebieden als de steppe rond de Sahara zijn extra kwetsbaar voor landdegradatie: de kwaliteit van de grond vermindert, waardoor het land minder geschikt wordt voor de productie van voedsel, hout en andere natuurlijke producten.
Vanwege de explosieve bevolkingsgroei (bekijk Bosatlaskaart Afrika: GB 55 Kaart 186) is er ruimte nodig voor steeds meer inwoners, terwijl er weinig extra land beschikbaar gemaakt kan worden. Het vruchtbare land wordt uitgeput door factoren als houtkap of overbegrazing. Omdat er in deze gebieden nu minder vegetatie is, hebben wind en water meer grip op de grond, waardoor erosie wordt versterkt.
Hierdoor vindt verwoestijning plaats: het ontstaan of uitbreiden van woestijngebieden.
De (geplande) route van de Grote Groene Muur door Afrika.
De Muur wordt bijna 8000 km lang en loopt door 11 landen.
'De Grote Groene Muur' in Afrika is ontwikkeld om dit proces tegen te houden.
Er wordt een natuurlijke muur gebouwd, dwars door het hele continent, om het groeien van de woestijn tegen te gaan. Alle landen in dit gebied werken samen om dit voor elkaar te krijgen. Dit project creëert nieuwe banen, maar ook boeren die al gebruikt maakten van het land werken mee. Deze boeren planten en beschermen bomen op hun land, houden regenwater beter vast, irrigeren zorgvuldiger, en zorgen ervoor dat hun vee niet teveel kwetsbare gewassen opeet. Daardoor krijgt de bodem hier kans om te herstellen, waardoor erosie vermindert en verwoestijning wordt tegengegaan.
Bekijk de video over de 'Grote Groene Muur' in Afrika.
Toch gaat dat project niet helemaal zoals verwacht. Hier lees je er meer over.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In deze opdracht werd landschapsherstel besproken op verschillende schalen; zowel op lokaal niveau als op nationale en zelfs op continentale schaal. Zelfs bij een persoonlijk project in je eigen tuin kunnen de principes van landschapsherstel worden toegepast.
Bedenk nu zelf een aantal plannen voor het laten groeien van planten op zowel grote als heel kleine schaal.
Geef voor de onderstaande situaties weer wat de grootste risicofactoren zijn en hoe de bodem vruchtbaar gehouden kan worden. Houdt hierbij rekening met de kans op erosie en verzilting.
Denk ook na over de manier van irrigatie en het creëren van een ‘levende bodem’.
Werk plannen uit voor een vruchtbare situatie op de volgende plaatsen:
Een nieuw aangelegd natuurgebied: de Marker Wadden (eilanden in een zoetwatermeer)
Een achtertuin voor een huis dicht bij de Noordzee
Een balkon met een enkele plantenbak.
Je kunt deze opdracht samen doen met een of meer klasgenoten. Bepaal eerst samen voor welke situatie je kiest.
Bedenk ook in welke vorm jullie de plannen gaan uitwerken, bijvoorbeeld in een presentatie, verslag, poster of artikel.
Kijk voor ideeën en tips in de Gereedschapskist.
Maak gebruik van dat wat je in deze opdracht hebt gelezen of bekeken.
Beoordeling
Jullie docent zal elke situatie beoordelen. Hij let daarbij op de volgende punten:
Hebben jullie de risicofactoren ter sprake gebracht?
Is uitgelegd hoe jullie de bodem vruchtbaar kunnen houden c.q. maken?
Is de manier van irrigatie besproken?
Hebben jullie de opdracht helder en duidelijk uitgewerkt?
Is jullie opdracht origineel en bevat deze duidelijke informatie?
Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Kreeg je al een idee over de inhoud van deze opdracht?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je uitleggen hoe menselijk handelen bodemerosie, verwoestijning of verzilting kan helpen herstellen?
Hoe ging het?
Inhoud
In de opdracht lees je over maatregelen die mensen nemen om (de bodem van) landschappen te herstellen.
Welke maatregel vond je opvallend? Kun je uitleggen waarom?
Samenvattend
Had je geen moeite bij de begrippen een goede omschrijving te geven?
Eindopdrachten
Heb je de toets gemaakt? Ben je tevreden over je score?
Heb je een werkplan gemaakt over het laten groeien van planten in vruchtbare grond?
Heb je voldoende uitgelegd hoe je dat hebt aangepakt?
Examenvragen
Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?
Het arrangement Mensen herstellen landschappen - h45 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Aarde'' wordt het thema ''Mensen herstellen het landschap'' besproken. Dit onderdeel begint met het belang van duurzaamheid, inclusief duurzaam beheer van de bodem om een goede bodemkwaliteit te behouden. Om landdegradatie, zoals verwoestijning of ontbossing, tegen te gaan, moeten we de bodem op een duurzame manier behandelen. Drie vormen van landdegradatie worden besproken, samen met uitleg over duurzame oplossingen. Ontbossing veroorzaakt erosie en versnelde bodemerosie, wat het landschap minder vruchtbaar maakt. Om dit tegen te gaan, kunnen we vegetatie herstellen en terrassen gebruiken voor landbouw, wat de bodemerosie vermindert. Verzilting is het toenemen van het zoutgehalte in de bodem, wat de vruchtbaarheid aantast. Door efficiënter te irrigeren en overtollig water af te voeren via drainage, kunnen we verzilting verminderen. Verwoestijning, waarbij de woestijn zich uitbreidt, wordt aangepakt met projecten zoals "De grote groene muur" in Afrika. Deze natuurlijke muur strekt zich dwars door het hele continent uit om de woestijnvorming tegen te gaan. Deze veranderingen en aanpassingen laten zien dat het van cruciaal belang is om duurzaam met onze bodem om te gaan als we deze hulpbron in de toekomst op een vruchtbare manier willen blijven gebruiken. Door bewust te zijn van landdegradatie en te werken aan duurzame oplossingen, kunnen we onze bodem beschermen voor komende generaties.
Leerniveau
HAVO 4;
HAVO 5;
Leerinhoud en doelen
Landschappen (en menselijke activiteit);
Aardrijkskunde;
Duurzaamheid;
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Aarde'' wordt het thema ''Mensen herstellen het landschap'' besproken. Dit onderdeel begint met het belang van duurzaamheid, inclusief duurzaam beheer van de bodem om een goede bodemkwaliteit te behouden. Om landdegradatie, zoals verwoestijning of ontbossing, tegen te gaan, moeten we de bodem op een duurzame manier behandelen. Drie vormen van landdegradatie worden besproken, samen met uitleg over duurzame oplossingen. Ontbossing veroorzaakt erosie en versnelde bodemerosie, wat het landschap minder vruchtbaar maakt. Om dit tegen te gaan, kunnen we vegetatie herstellen en terrassen gebruiken voor landbouw, wat de bodemerosie vermindert. Verzilting is het toenemen van het zoutgehalte in de bodem, wat de vruchtbaarheid aantast. Door efficiënter te irrigeren en overtollig water af te voeren via drainage, kunnen we verzilting verminderen. Verwoestijning, waarbij de woestijn zich uitbreidt, wordt aangepakt met projecten zoals "De grote groene muur" in Afrika. Deze natuurlijke muur strekt zich dwars door het hele continent uit om de woestijnvorming tegen te gaan. Deze veranderingen en aanpassingen laten zien dat het van cruciaal belang is om duurzaam met onze bodem om te gaan als we deze hulpbron in de toekomst op een vruchtbare manier willen blijven gebruiken. Door bewust te zijn van landdegradatie en te werken aan duurzame oplossingen, kunnen we onze bodem beschermen voor komende generaties.
De mens krijgt een steeds beter beeld van de schade die ze toebrengt aan landschappen en milieu. Processen als verzilting, erosie en verwoestijning hebben een verwoestend effect op de aarde, terwijl bevolkingsgroei er juist voor zorgt dat er steeds meer vruchtbare grond nodig is.
Activiteiten
Erosie ontstaat als de elementen de vrije loop krijgen, waardoor de vruchtbare toplaag van de bodem wegspoelt of wegwaait. Water, wind en ijs voeren materiaal van de bodem weg, zorgen hiermee voor erosie van de bodem, deze processen zijn vrijwel onafhankelijk van menselijk handelen.
Intro
