Nieuwe landschappen ontstaan in eerste instantie door vulkanisme en gebergtevorming, door endogene processen van binnenuit de aarde. Die landschappen worden vervolgens afgebroken door exogene processen, processen die van buitenaf op de aardkorst inwerken. Het verandert oude landschappen en er ontstaan nieuwe. Hoge bergen met steile hellingen bijvoorbeeld veranderen langzaamaan in zacht glooiende heuvellandschappen en uit materiaal dat van berggebieden afkomstig is, worden nieuwe landschappen opgebouwd.
Zo zijn processen die van buitenaf op de aardkorst inwerken, voortdurend bezig de buitenkant van de aardkorst te boetseren. In de gematigde zone, waar het vaak regent, speelt water hierin een hoofdrol. In de aride zone, waar het weinig regent, is dat niet het geval.
In deze opdracht gaat het om de werking van deze exogene processen in het algemeen en in het bijzonder die in de aride zone.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe veranderen door exogene processen bestaande landschappen en ontstaan er nieuwe?
Deelvragen
Welke exogene processen zijn er?
Hoe werkt elk van deze exogene processen?
Waarin verschilt de werking van exogene processen in de aride en de gematigde zone?
Begrippen
Verwering:
- mechanisch (fysisch)
- chemisch
Erosie
Transport
Sedimentatie:
- morene
- puinhelling
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je bekijkt een video over chemische en biologische verwering en maakt een oefening.
Stap 2
Je bekijkt videofragmenten over erosie en beantwoordt vragen.
Stap 3
Je krijgt uitleg over sedimentatie en een morenenlandschap. Je leert wat stofduivels zijn en hoe wind over grote afstand zand kan verplaatsen. Je bekijkt video's over zandverplaatsingen en beantwoordt vragen.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Maak samen een tentoonstelling met afbeeldingen van verwering, erosie en sedimentatie.
Examenvragen
Oefen met de bijbehorende eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is ongeveer 2 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bekijk de video over verwering: van begin tot 5:08 min. “such as temperature.”
Bedenk ook dat naast chemische en biologische verwering de temperatuur van het water een rol speelt. Naarmate water warmer wordt, kan het meer opgeloste stoffen bevatten.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Bodemdelen en bodemdeeltjes schuren tijdens transport door wind of water tegen andere bodemdelen en zo ontstaan kleinere en lichtere deeltjes. Hoe kleiner en lichter ze zijn, hoe makkelijker en verder ze kunnen worden verplaatst. Stenen en grindkorrels leggen de kortste afstanden af, zandkorrels kunnen over grotere afstanden worden getransporteerd door wind en water en kleideeltjes leggen de grootste afstanden af.
Dat schuren begint in (hoog)gebergten, als stenen in rivieren tegen elkaar aanrollen en gaat zo verder tot het materiaal van deze stenen door water of wind op plekken ver van het gebied van oorsprong van die rivieren wordt afgezet (meer hierover in de volgende Stap).
Bekijk onderstaande afbeeldingen.
De Alpen zijn ongeveer 65 miljoen jaar geleden ontstaan.
Gebergte dat in de Caledonische plooiingsfase is ontstaan, is tussen 520 miljoen en 395 miljoen jaar oud.
Stap 3: Sedimentatie
Sedimentatie, vruchtbaar stof uit de Sahara
Bodemmateriaal dat na erosie wordt verplaatst, komt op andere plekken terecht en hoopt zich daar weer op. Dat proces heet sedimentatie. Dat gebeurt bijvoorbeeld door gletsjers en ijskappen. Materiaal – waaronder grote stenen – dat door het ijs wordt verplaatst, blijft aan de voorste begrenzing van het ijs liggen en vormt een morenenlandschap.
In de gematigde zone vindt sedimentatie vooral plaats langs rivieren.
Ook wind speelt een rol in de afzetting van materiaal. Wind neemt kleine deeltjes op en verplaatst ze over grote afstanden. Door wind ontstaan compleet nieuwe landschappen. Hoe dat in zijn werk gaat, lees je in de tekst ‘Duinen’.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Wind kan zand en stof, en vooral stof vanaf hun plek van oorsprong, over grote afstanden verplaatsen. Die plek van oorsprong ligt meestal in de aride zone. Maar voordat zand en stof een lange reis aanvangen, moet het eerst de lucht in.
Bekijk de video over een naderende woestijnstorm in Marokko.
Bekijk de video, waarin je ziet hoe een tornado het zand meeneemt.
Zodra in een gebied een groot aantal van deze stofduivels zijn ontstaan, vormen ze samen één grote storm die het opgewaaide zand en stof met zich meevoert. Ook als het in een gebied zonder vegetatie hard waait, neemt de wind stof en zand van de bodem mee.
Kijk nu naar de volgende video over hoe Saharazand in het Amazonegebied terechtkomt.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De drie exogene processen die in deze les zijn behandeld zijn meesterboetseerders, of beter gezegd: beeldhouwers. Goede beeldhouwers verdienen een tentoonstelling van hun werk. Jullie gaan er een maken om te laten zien wat verwering, erosie en sedimentatie voor kunstwerken kunnen opleveren.
Jullie docent deelt de klas in drie groepen in. Iedere groep krijgt een van de exogene processen toebedeeld om er zijn deel van de tentoonstelling over te maken: verwering (Stap 1), erosie (Stap 2) of sedimentatie (Stap 3).
Ga op internet op zoek naar afbeeldingen van landschappen die bij het exogene proces passen. Voorzie elke afbeelding van een korte toelichting.
Breng de afbeeldingen met de bijgevoegde teksten aan op een paneel of maak er een digitale voorstelling van op een computer. Hoe je een tentoonstelling inricht, kun je lezen in de Gereedschapskist.
Beoordeling
Als jullie klaar zijn, beoordeelt je docent het paneel of de digitale weergave met jouw deel van de tentoonstelling op de volgende punten:
Geven de gekozen afbeeldingen goed weer hoe het exogene proces dat jullie hebben behandeld, te werk gaat?
Zijn de teksten bij de afbeeldingen helder geformuleerd?
Je kunt je werk presenteren door dit ten toon te stellen. Door je werk te verzamelen en te laten zien leer je je eigen werk evalueren.
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Kun je de titel van deze opdracht verklaren?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je de werking van exogene processen uitleggen en aangeven hoe landschappen erdoor kunnen veranderen?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen dit aantal uren kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht kijk je naar verschillende vormen van verwering en erosie.
Waren er dingen die je nog niet wist over dit onderwerp? Noem twee voor jou opvallende feiten.
Eindopdracht
Heb je de eindtoets gemaakt en had je een goede score?
Hoe hebben jullie de tentoonstelling over verwering, sedimentatie en erosie vormgegeven?
Ben je tevreden met het resultaat?
Het arrangement Boetserende krachten - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Boetserende krachten" besproken. Dit onderdeel bespreekt de krachten van verwering, erosie en sedimentatie. Verwering is het losbreken van gesteente door chemische of mechanische processen. Bij chemische verwering lost gesteente op, waardoor ander gesteente los kan breken. Mechanische verwering komt voor door krachten zoals plantenwortels, het vries- en dooiproces van water in spleten van gesteente, waarbij het water uitzet en krimpt. Erosie is het verplaatsen van het gesteente dat door verwering is afgebroken. Dit gebeurt door water, wind, ijs of zwaartekracht. Sedimentatie vindt plaats wanneer het gesteente weer neerdaalt, waarbij verschillende landschapsvormen kunnen ontstaan, zoals morene-afzettingen.
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Boetserende krachten" besproken. Dit onderdeel bespreekt de krachten van verwering, erosie en sedimentatie. Verwering is het losbreken van gesteente door chemische of mechanische processen. Bij chemische verwering lost gesteente op, waardoor ander gesteente los kan breken. Mechanische verwering komt voor door krachten zoals plantenwortels, het vries- en dooiproces van water in spleten van gesteente, waarbij het water uitzet en krimpt. Erosie is het verplaatsen van het gesteente dat door verwering is afgebroken. Dit gebeurt door water, wind, ijs of zwaartekracht. Sedimentatie vindt plaats wanneer het gesteente weer neerdaalt, waarbij verschillende landschapsvormen kunnen ontstaan, zoals morene-afzettingen.
Hoe veranderen door exogene processen bestaande landschappen en ontstaan er nieuwe?
Activiteiten
Bestudeer de Kennisbank.
Bekijk de volgende videofragmenten over erosie en beantwoord daarna de vragen.
De drie exogene processen die in deze les zijn behandeld zijn meesterboetseerders, of beter gezegd: beeldhouwers. Goede beeldhouwers verdienen een tentoonstelling van hun werk. Jullie gaan er een maken om te laten zien wat verwering, erosie en sedimentatie voor kunstwerken kunnen opleveren.
Intro
Websites:
