Een van de beroemdste vulkanen ter
wereld, de Vesuvius.
Wereldwijd zijn er ongeveer 1500 vulkanen die af en toe tot uitbarsting komen en nog veel meer vulkanen die dat niet meer doen. De laatsten worden dode vulkanen genoemd.
Vulkanen zijn er in soorten. Verschillende soorten zijn te herkennen aan hun uiterlijk en komen op hun eigen manier tot uitbarsting, soms met groots geweld waarbij mensen in de directe omgeving gevaar lopen. Maar het kan ook een verbazingwekkend schouwspel opleveren van lava die vurige rivieren en meren vormt en waar je van korte afstand naar kunt kijken zonder gevaar te lopen. Ook zijn actieve en dode vulkanen grillig over het aardoppervlak verdeeld. Grote gebieden op land en onder de zeespiegel hebben helemaal geen vulkanen en in andere gebieden vind je er een flink aantal bij elkaar.
Er is ook onderscheid te maken in vulkanen met basaltische lava of granitische lava. De eerste vind je bij hotspots en divergente plaatbewegingen. Basaltische lava is dun en bevat weinig gassen. Een uitbarsting is relatief onschuldig. Granitische lava treedt op bij subductie, als een (oceanische) plaat onder een andere schuift. Vooral als een oceanische plaat onder een continentale schuift levert dat veel gas en dikke lava op en enorme uitbarstingen.
Hoe is dat allemaal te verklaren? In deze opdracht ga je ontdekken dat het allemaal te maken heeft met de opbouw van en bewegingen van de aardkorst, de buitenste steenlaag van de aarde.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe hangt de platentektoniek samen met het ontstaan en werking van vulkanen?
Deelvragen
Welke typen vulkanen zijn er?
Hoe is de verspreiding van deze typen vulkanen te verklaren aan de hand van de platentektoniek?
Hoe kun je aan de hand van uiterlijk zien tot welk type een vulkaan behoort?
Waarom heeft elk type actieve vulkaan zijn eigen manier om uit te barsten?
Wanneer levert een vulkaanuitbarsting gevaar op voor mensen in de naaste en soms zelfs verre omgeving van de vulkaan?
Aan welke landschapskenmerken kun je zien dat er in een bepaald gebied in het verre verleden sprake is geweest van vulkanisme?
Begrippen
Platentektoniek:
convergente plaatgrenzen
divergente plaatgrenzen
subductie
hotspots
Vulkanisme:
stratovulkaan
spleetvulkaan
schildvulkaan
caldera
explosieve eruptie
effusieve eruptie
lahar
pyroclastica
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je bekijkt een video en leert over vulkanisme, subductie en hotspots. Je krijgt uitleg over types vulkanen, bekijkt een video en beantwoordt vragen.
Stap 2
Hoe vulkanen nieuwe oceaanbodems kunnen vormen en soms ook nieuw land, zie je in de video. Je maakt een oefening.
Stap 3
Je kijkt een video en leert dat niet alle vulkanen explosief tot uitbarsting komen. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 4
De video's in deze stap gaan voornamelijk over de werking van schildvulkanen. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 5
In deze stap lees je over welke restanten van vulkanen er zijn. Je leert over caldera en atollen. Je zoekt uit hoe het eiland Santorini is ontstaan. Je maakt twee oefeningen.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk deze met je klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
of
Maak in vier groepen een reisgids over vulkanen.
Examenvragen
Oefen de eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
De studiebelasting voor deze opdracht is ongeveer 3 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Kijk ter introductie naar de video ‘Vulkanen algemeen & vulkaanuitbarstingen’.
Vulkanen zijn openingen in de aarde waaruit gas naar buiten komt en stenen en as. Sommige vulkanen – spleetvulkanen - zijn niet veel meer dan barsten in de grond. Andere vulkanen zijn bergen van gesteente dat zich als een kegel rond de vulkaankrater heeft opgehoopt. Onder de krater loopt de kraterpijp die de krater verbindt met de magmakamer. De magmakamer is op zijn beurt verbonden met de aardmantel. De laatste verbindingen zijn altijd open maar de kraterpijp is meestal verstopt door puin en gestolde lava.
Vulkanisme is het gevolg van de platentektoniek, de beweging van de platen van de aardkorst. De meeste vulkanen liggen in de buurt van plaatgrenzen. De platentektoniek heel kort samengevat: aardplaten bewegen van elkaar af, naar elkaar toe of schuiven langs elkaar. Bij een botsing duikt de zwaarste plaat onder de lichtere en schuift de mantel in. Dan spreken we van subductie.
Andere vulkanen liggen niet in de buurt van een plaatgrens, maar op zogeheten hotspots. Op deze plekken drukt een opstijgende stroom magma in de mantel hard tegen de onderkant van de aardkorst aan, waardoor er scheuren in de korst ontstaan. Via die scheuren komt magma naar boven en ontstaan vulkanen aan het aardoppervlak. Daar stroomt het magma als dunne vloeibare en hete lava naar buiten.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Hoewel vulkanen allemaal dezelfde onderdelen hebben, zien ze er niet allemaal hetzelfde uit. Er zijn namelijk vier typen vulkanen te onderscheiden. Hiervan behandelen we eerst drie typen die af en toe uitbarsten, en in Stap 5 het vierde type dat een restant is van een oude vulkaan die niet meer actief is.
Kijk naar onderstaande afbeeldingen:
Stratovulkaan
Spleetvulkaan
Schildvulkaan
Stap 2: Nieuw land en bodems
In 1963 ontstond Surtsey, een
vulkaaneiland vlak bij de IJslandse kust..
Vulkanen die nieuwe oceaanbodems en soms nieuw land maken
Kijk naar de video ‘1973 Iceland Volcanic Eruption’. Je kunt de video tussentijds stoppen om de vragen te kunnen beantwoorden.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In de tekst over Soorten vulkanen, die je hebt gelezen, wordt gesproken over lahars. Een lahar is een modderstroom die van de vulkaanhellingen afkomt en gevaar oplevert voor alles wat zich op zijn pad bevindt. Een lahar ontstaat als as zich op de helling vermengt met water. Dat kan tijdens een uitbarsting gebeuren als er steeds meer as op de helling terechtkomt en er bovendien (veel) neerslag valt.
Stap 4: Spectaculair, zelden gevaarlijk
De Piton de la Fournaise op
het eiland Réunion
Spectaculair vurig, maar zelden gevaarlijk
Kijk naar het derde videofragment: van 1:31 min. “Some volcanoes like Hawaii’s Kilauea tot 2:03 min. “the only state that’s still growing.”
Je kunt de video tussentijds stoppen om de vragen te kunnen beantwoorden.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Je hebt gezien hoe vulkanen ontstaan en waarom er verschillende typen vulkanen zijn. Ook heb je enkele landschapsvormen gezien die duiden op vulkanisme in een ver verleden. Die kennis ga je overbrengen op mensen die geïnteresseerd zijn in vulkanen door een reisgids over vulkanen te maken. Jullie maken de reisgids in de vorm van een boekje of als presentatie op de computer.
Dat doe je zo:
Je docent deelt de klas in vier groepen in en geeft iedere groep een van de volgende onderwerpen:
Schildvulkanen;
Spleetvulkanen;
Stratovulkanen;
Sporen van vulkanisme in het verleden.
Het is de bedoeling dat je een andere vulkaan of landschap als reisbestemming kiest dan de in deze opdracht gebruikte voorbeelden. Gebruik internet en Google Earth bij het zoeken naar een vulkaan of naar een vulkanisch landschap.
Over het onderwerp dat je hebt gekregen, schrijf je een hoofdstuk voor de reisgids of een gedeelte van een presentatie op de computer. Hoe je dat vorm kunt geven, kun je bekijken in de Gereedschapskist.
Zoek en geef hierbij antwoord op de volgende vragen:
Hoe is de vulkaan of het spoor van vulkanisme in het verleden ontstaan? Let in het geval van een vulkaan op het uiterlijk ervan.
Waarom is juist daar de vulkaan ontstaan of is er sprake geweest van vulkanisme?
Als het om een vulkaan gaat, beschrijf een uitbarsting in het verleden?
Als je de reisgids in de vorm van een presentatie maakt, spreek dan onderling af wie jullie bijdrage aan de digitale presentatie aan de klas laat zien.
Beoordeling
Als jullie klaar zijn of als de presentatie aan de klas is getoond, beoordeelt je docent dit eindproduct op de volgende punten:
Is jullie betoog helder en goed opgebouwd?
Ondersteunen de afbeeldingen en films die jij in jouw deel van de reisgids hebt verwerkt, het betoog goed?
Indien de reisgids in de vorm van een boekje is gemaakt, bevatten de teksten niet te veel taalfouten?
Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Geeft de intro duidelijk weer waar deze opdracht over gaat?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Hoe hangt de platentektoniek samen met het ontstaan van vulkanen? Legt dit uit en omschrijf de werking van drie types vulkanen.
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen de opgegeven uren kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht vergelijk je verschillende soorten vulkanen en hoe ze tot uitbarsting komen.
Kun je nu vulkanen beter herkennen en voorbeelden noemen van vulkanen in de wereld?
Eindopdrachten
Heb je de eindtoets gemaakt en had je een goede score?
Heb je een informatieve bijdrage geleverd aan de reisgids over vulkanen? Vond je het een leuke opdracht?
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Vulkanisme" besproken. Vulkanisme ontstaat als gevolg van platentektoniek en kan op diverse plaatsen in verschillende vormen voorkomen. De variëteit aan vulkaantypen omvat stratovulkanen, schildvulkanen en caldera's. Schildvulkanen zijn effusieve vulkanen, wat inhoudt dat ze niet explosief uitbarsten, terwijl stratovulkanen en caldera's wel explosieve uitbarstingen kunnen hebben. Een andere vorm van vulkanisme is de hotspotvulkaan, waarbij een vulkaan ontstaat door de opwaartse beweging van een magma-pluim. De locatie van een vulkaan is eveneens van belang, aangezien vulkanen op de oceaanbodem zelfs nieuw land kunnen creëren.
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Aarde" wordt het thema ''Vulkanisme" besproken. Vulkanisme ontstaat als gevolg van platentektoniek en kan op diverse plaatsen in verschillende vormen voorkomen. De variëteit aan vulkaantypen omvat stratovulkanen, schildvulkanen en caldera's. Schildvulkanen zijn effusieve vulkanen, wat inhoudt dat ze niet explosief uitbarsten, terwijl stratovulkanen en caldera's wel explosieve uitbarstingen kunnen hebben. Een andere vorm van vulkanisme is de hotspotvulkaan, waarbij een vulkaan ontstaat door de opwaartse beweging van een magma-pluim. De locatie van een vulkaan is eveneens van belang, aangezien vulkanen op de oceaanbodem zelfs nieuw land kunnen creëren.
Hoe hangt de platentektoniek samen met het ontstaan en werking van vulkanen?
Activiteiten
Bestudeer de Kennisbank.
Kijk ter introductie naar de video ‘Vulkanen algemeen & vulkaanuitbarstingen’. 
Intro
Websites:
