Landschappen veranderen voortdurend onder invloed van verwering, erosie en transport van bodemmateriaal. Dat gaat meestal zo langzaam dat je er geen erg in hebt. Pas na verloop van jaren zie je dat er wel degelijk iets aan landschappen verandert.
Maar soms verandert een landschap plotseling als op een helling een grote hoeveelheid door verwering losgeraakt bodemmateriaal onder invloed van de zwaartekracht vaak met behulp van afstromend regenwater in beweging komt en naar beneden glijdt of valt. Dan is er sprake van een aardverschuiving.
Indien een aardverschuiving in bewoond gebied plaatsvindt, raken wegen en spoorlijnen afgesneden, worden huizen en andere gebouwen vernield en raken soms mensen bedolven. Vooral als er doden bij vallen, halen aardverschuivingen het nieuws.
In deze opdracht ga je ontdekken hoe aardverschuivingen ontstaan en welke rol menselijk ingrijpen in het landschap soms speelt.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe ontstaan aardverschuivingen?
Deelvragen
Welke soorten aardverschuivingen zijn er te onderscheiden?
Welke rol speelt ingrijpen van de mens in landschappen bij het ontstaan van aardverschuivingen?
Hoe kunnen mensen het optreden van aardverschuivingen voorkomen of de gevolgen ervan beperken?
Begrippen
Erosie
Verwering
Fysisch
Chemisch
Organisch
Transport
Aardverschuiving
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Voorkennis
Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Je leest hoe aardverschuivingen kunnen ontstaan en leest een nieuwsbericht over een aardverschuiving in Noord-Italië. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 2
Je bekijkt video's over hoe aardverschuivingen ontstaan door verwering of erosie en wat de oorzaken kunnen zijn. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 3
De kans op aardverschuivingen wordt vergroot door ontbossing of ander menselijk ingrijpen. Ook lees je hoe mensen zich enigszins kunnen voorbereiden op dergelijke aardverschuivingen. Je beantwoordt er vragen over.
Afronding
Samenvattend
Maak een begrippenlijst. Vergelijk je omschrijvingen met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Onderzoek samen een recente aardverschuiving en houd er een presentatie over.
Examenvragen
Oefen de eindexamenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht staat een belasting van ongeveer 3 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Soms komt op een helling een enorme massa materiaal in beweging die onder invloed van de zwaartekracht naar de voet van de helling glijdt of valt. Het gaat al gauw om vele duizenden tonnen materiaal. We spreken dan van een aardverschuiving.
Een aardverschuiving is dus iets anders dan transport van bodemmaterialen (klei, zand, grind en stenen) door wind, water of ijs over grotere afstanden zoals je dat na erosie ziet. Bij erosie gaat het om de afbraak van gesteente.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
In Stap 1 heb je een voorbeeld gezien van aardverschuivingen. Maar de ene aardverschuiving is de andere niet. Wel hebben ze met elkaar gemeen dat er steeds sprake is van bodemmateriaal dat door verwering is losgeraakt van het vaste gesteente en min of meer op zijn plaats blijft liggen tot er ineens beweging in komt.
Kijk nu naar de volgende video's.
Let wel op: in het filmpje is sprake van bodemerosie. Dat is erosie van de bodem.
De oorzaak hier is de regen of het schuiven van sneeuwmassa’s.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Aardverschuivingen worden gaande gehouden door de zwaartekracht en soms ook door water dat naar beneden stroomt. Maar er moet altijd iets gebeuren voordat een aardverschuiving op gang komt. We hebben al gezien dat veel regen die in korte tijd op hellingen valt aardverschuivingen kan veroorzaken. Aardverschuivingen kunnen op twee andere manieren beginnen.
Een vulkaan kan bij een uitbarsting allerlei pyroclastisch materiaal uitstoten. Denk aan vulkanische as, lava, stenen, etc.
Indien bij een aardverschuiving grote hoeveelheden bodemmateriaal in zee of in een meer terechtkomen of als een aardverschuiving onder het zeeoppervlak plaatsvindt, ontstaat er nog een ander gevaar, ook voor mensen die ver van de plek wonen waar de aardverschuiving plaatsvindt.
Een voorbeeld hiervan wordt beschreven in het nieuwsverhaal ‘Gewonden na uitbarsting van vulkaan Stromboli’.
Stap 3 - Mensenwerk
Aardverschuivingen soms mensenwerk
De Mount Rainier in Washington State, de VS. Een uitbarsting van deze vulkaan gaat net als die van de Nevado del Ruiz in Colombia (zie Stap 2) gepaard met aardverschuivingen die gevaar opleveren voor dorpen en steden in de omgeving van de vulkaan.
De kans op aardverschuivingen wordt groter als bossen op hellingen verdwijnen. Het verdwijnen van bomen heeft natuurlijke oorzaken zoals je in de video in Stap 2 al hebt gezien. Maar bomen verdwijnen ook door menselijke activiteiten. De mens speelt een belangrijke rol, vooral in de tropen.
Lees het artikel ‘Natuurrampen Java komen door ontbossing’.
'Natuurrampen Java komen door ontbossing'
In Indonesië zijn zeker 130 doden gevallen door aardverschuivingen en overstromingen. Tientallen mensen worden nog vermist, tienduizenden mensen zijn dakloos geraakt. Al dagen wordt vooral Java geteisterd door zeer zware regenval. Rivieren traden er buiten hun oevers; in sommige steden stond het water een meter hoog. Bij Madium, in de provincie Oost-Java, spoelde gisteren een brug weg. Een lokale politiefunctionaris zei dat een aantal auto’s en motoren door het water is meegesleurd. Er zouden nog veertig mensen worden vermist.
Op veel plaatsen heeft de regen aardverschuivingen veroorzaakt. Reddingswerkers proberen nog mensen onder de soms metersdikke laag modder vandaan te krijgen. In het zwaar getroffen plaatsje Tawangmangu zouden 48 doden zijn gevallen. Reddingswerkers vonden er gisteren nog dertien lichamen. Na Java hadden gisteren ook eilanden als Sumatra, Sulawesi en Bali zwaar te lijden onder tropische stormen. Op Bali is het bij toeristen uiterst populaire strand van Kuta gesloten wegens te hoge golven. Vooralsnog zijn er geen meldingen van Nederlandse toeristen die in de problemen zijn geraakt.
Aardverschuivingen en overstromingen komen regelmatig voor in Indonesië, waar tropische regens snel alles blank zetten. Vooral op Java heeft ontbossing ervoor gezorgd dat er veel te weinig vegetatie over is om de grond op de rotsige berghellingen op zijn plaats te houden. De autoriteiten doen veel te weinig tegen dit soort rampen, zei directeur Chalid Muhammad van de Indonesische milieuorganisatie Walhi tegen persbureau Reuters. „Vijf achtereenvolgende jaren hebben we nu aardverschuivingen en overstromingen gezien op Java, met vele doden. De voornaamste reden is ecologische vernietiging door ontbossing en chaotische ruimtelijke planning.” Volgens hem heeft de ontbossing op Java een kritieke fase bereikt. „De overheid heeft geen adequate maatregelen genomen om de mensen tegen dergelijke rampen te beschermen. Toen de aardverschuivingen zich voordeden, waren de verantwoordelijke bestuurders op vakantie en konden zware voertuigen het gebied niet bereiken.” Een vertegenwoordiger van de Indonesische overheid zei desgevraagd dat in het nu getroffen gebied nog veel bos is.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Hoewel moeilijk of niet te voorspellen is wanneer precies een aardverschuiving optreedt, kunnen mensen de gevolgen van aardverschuivingen beperken.
Doorgaans is wel bekend welke gebieden, welke plaatsen, gevaar lopen. Bewoners moeten goed geïnformeerd worden over de risico’s. Men kan schuilplaatsen aanleggen en rampenplannen klaar hebben voor het geval zich een dergelijke ramp aandient.
Afronding
Samenvattend
Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Onderzoek samen een aardverschuiving die niet in deze opdracht is genoemd maar wel recent heeft plaatsgehad.
Houd over de resultaten van het onderzoek een presentatie in de klas. Verwerk daarin de antwoorden op de volgende vragen:
Wat voor soort aardverschuiving was het?
Wat bracht de aardverschuiving op gang?
Wat voor gevolgen had het voor mensen en hun bezittingen?
Is de mens mede schuldig geweest aan de aardverschuiving door in te grijpen in het gebied waar de aardverschuiving optrad?
Hadden de gevolgen van de aardverschuiving kunnen worden beperkt?
Stel: het antwoord op vraag 4 en/of vraag 5 is ‘ja’. Wat zou je de bewoners van het gebied waar de aardverschuiving heeft plaatsgehad, aanraden te doen om nieuwe aardverschuivingen te voorkomen of de gevolgen ervan te beperken?
Maak eerst een verdeling in groepen. Zoek samen naar een goed voorbeeld van een aardverschuiving.
Voer hierop jullie onderzoek uit.
Kijk voor het houden van een presentatie en de beoordelingscriteria in de Gereedschapskist.
Spreek onder elkaar af wie van de groep de resultaten van het onderzoek zal presenteren.
Beoordeling
Je docent beoordeelt je presentatie op de volgende punten:
Is het betoog helder en goed opgebouwd?
Hebben jullie de antwoorden van bovenstaande vragen verwerkt?
Ondersteunen de afbeeldingen en/of filmfragmenten die je in je presentatie hebt verwerkt het betoog goed?
Jezelf op een goede manier presenteren is een belangrijke vaardigheid in deze maatschappij. Je laat zien waar je mee bezig bent geweest, waar je je in hebt verdiept en welke kennis je hebt opgedaan. Powerpoint of Prezi zijn programma's die jou kunnen helpen om informatie te presenteren.
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Wil je met nog meer examenvragen oefenen?
Als je school deelneemt aan VO-content kun je verder oefenen door in te loggen op ExamenKracht (www.examenkracht.nl).
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Landschappen veranderen door aardverschuivingen.
Hoe zal een landschap er na een aardverschuiving uitzien, denk je?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Kun je drie manieren noemen waarop een aardverschuiving kan ontstaan?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de oefeningen en de eindopdracht binnen dit aantal uren kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht bekijk je ook ontstane aardbevingen door ontbossing.
Wat zijn de redenen dat mensen tot ontbossing overgaan?
Samenvattend
Was het eenvoudig om de genoemde begrippen te omschrijven?
Vond je het ook zinvol om de begrippen met een klasgenoot te bespreken?
Eindopdrachten
Heb je de toets gemaakt, ben je tevreden met het resultaat?
Heb je meegewerkt aan de groepsopdracht over een recente aardverschuiving?
Hebben jullie voldoende informatie kunnen vinden voor een presentatie?
Examenvragen
Heb je de examenvragen gemaakt? Ging het goed?
Het arrangement Aardverschuivingen - h45 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Aarde'' wordt het thema ''Aardverschuivingen'' besproken. In Noord-Italië worden aardverschuivingen gebruikt als voorbeeld. Tijdens een aardverschuiving wordt er al snel een grote hoeveelheid materiaal, vaak vele duizenden tonnen, verplaatst. Dit is aanzienlijk meer dan de kleine hoeveelheden materiaal die bij erosie worden verplaatst. Er zijn verschillende soorten aardverschuivingen, waaronder debris flows, landverschuivingen en vallend gesteente. Mensen kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op aardverschuivingen, bijvoorbeeld door ontbossing. Ontbossing kan leiden tot een verminderde stabiliteit van de bodem, doordat de wortels van bomen en vegetatie niet langer de bodem stevig bij elkaar houden. Hierdoor wordt de bodem kwetsbaarder en kan het materiaal gemakkelijker verschuiven tijdens een aardverschuiving. Het begrijpen van aardverschuivingen en de factoren die bijdragen aan hun ontstaan is van groot belang voor risicobeheer en preventieve maatregelen. Het nemen van maatregelen zoals het behouden van vegetatie, het implementeren van beheersystemen voor waterafvoer en het volgen van bouwvoorschriften op hellingen kunnen allemaal helpen om het risico op aardverschuivingen te verminderen.
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO leerjaar 4 & 5. In het domein "Aarde'' wordt het thema ''Aardverschuivingen'' besproken. In Noord-Italië worden aardverschuivingen gebruikt als voorbeeld. Tijdens een aardverschuiving wordt er al snel een grote hoeveelheid materiaal, vaak vele duizenden tonnen, verplaatst. Dit is aanzienlijk meer dan de kleine hoeveelheden materiaal die bij erosie worden verplaatst. Er zijn verschillende soorten aardverschuivingen, waaronder debris flows, landverschuivingen en vallend gesteente. Mensen kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op aardverschuivingen, bijvoorbeeld door ontbossing. Ontbossing kan leiden tot een verminderde stabiliteit van de bodem, doordat de wortels van bomen en vegetatie niet langer de bodem stevig bij elkaar houden. Hierdoor wordt de bodem kwetsbaarder en kan het materiaal gemakkelijker verschuiven tijdens een aardverschuiving. Het begrijpen van aardverschuivingen en de factoren die bijdragen aan hun ontstaan is van groot belang voor risicobeheer en preventieve maatregelen. Het nemen van maatregelen zoals het behouden van vegetatie, het implementeren van beheersystemen voor waterafvoer en het volgen van bouwvoorschriften op hellingen kunnen allemaal helpen om het risico op aardverschuivingen te verminderen.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Aardverschuivingen
Aardverschuivingen in Noord-Italië
Soorten aardverschuivingen
Aardverschuivingen soms mensenwerk
Aardverschuivingen soms mensenwerk
Aardverschuivingen
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Landschappen veranderen voortdurend onder invloed van verwering, erosie en transport van bodemmateriaal. Dat gaat meestal zo langzaam dat je er geen erg in hebt. Pas na verloop van jaren zie je dat er wel degelijk iets aan landschappen verandert.
Hoe ontstaan aardverschuivingen?
Activiteiten
Bestudeer de Kennisbank.
In Stap 1 heb je een voorbeeld gezien van aardverschuivingen. Maar de ene aardverschuiving is de andere niet. Wel hebben ze met elkaar gemeen dat er steeds sprake is van bodemmateriaal dat door verwering is losgeraakt van het vaste gesteente en min of meer op zijn plaats blijft liggen tot er ineens beweging in komt.
Onderzoek samen een aardverschuiving die niet in deze opdracht is genoemd maar wel recent heeft plaatsgehad.
Intro
‘
