Kankerinstituut
Intro
De snelheid waarmee cellen zich delen, is nauwkeurig aangepast aan de behoefte van het organisme.
De celdeling staat onder controle van genen die de celgroei regelen.
Deze groeiregelgenen worden alleen ‘ingeschakeld’ als de cel daarvoor van buitenaf de opdracht krijgt.
Wanneer er regelgenen beschadigd zijn, kan de cel zich onbeperkt gaan delen.
Zo kan een tumor en zelfs kanker ontstaan.
Helaas krijgen heel veel mensen kanker: 1 op de 3 volwassen mensen krijgt vroeg of laat kanker.
Meestal krijgen ze dat later in hun leven: bijna 7 op de 10 volwassen kankerpatiënten is ouder dan 60 jaar.
Hoe ontstaat kanker en hoe is de kans op genezing te vergroten?
Of is de kans op kanker te verkleinen?
Aan het einde van deze module maak je een stripverhaal om jongeren te wijzen op de gevaren van
- uv-straling en het ontwikkelen van huidkanker of
- het HPV-virus en het ontwikkelen van baarmoederhalskanker
Vooraf
Doelen-Concepten
Aan het eind van deze module
Ken je:
- Enkele oorzaken en risicofactoren bij het ontstaan van kanker
Kun je:
- Uitleggen hoe kanker ontstaat
- Uitleggen welke behandelingen bij kanker worden gebruikt
Deelconcepten
Stamcellen, chromosoom, mutagene stof, mutagene straling, puntmutatie, chromosoommutatie (genoommutatie).
Kennisbank
Werkwijze
De module 'Kankerinstituut' bestaat uit een groot aantal opdrachten.
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebt.
Zo houd je goed overzicht.
Download hier het Werkplan 'Kankerinstituut' .
Werkvorm
Individueel, in duo’s of groepjes.
Stap 5 en 6 zijn keuzeopdrachten, overleg hierover met je docent.
Stap 7 is de eindopdracht, je werkt hierbij in twee- of drietallen.
Houd de vorderingen van de module bij op je werkplan.
Benodigdheden
Tijd
Voor deze module heb je ongeveer 7 slu nodig.
Verwerking
Stap1
Wat is kanker?
Bekijk het filmpje:
Wat zijn de kenmerken van kwaadaardige kanker?
Welke oorzaken kunnen tot kanker leiden?
Wissel de antwoorden uit met een klasgenoot.
Bestudeer uit de Kennisbank:
KB: Kanker en biotechnologie
KB: Genmutatie
Opdracht 1 Kanker
- Welke vormen van kanker ken je? Noteer minstens drie vormen.
- Noteer ten minste drie verschillen tussen een goedaardig en een kwaadaardig gezwel.
- Wat wordt bedoeld met metastase?
- Losgeslagen kankercellen vestigen zich vaak in het eerste haarvatennet dat ze tegenkomen.
Bekijk een schema van de bloedsomloop en leg uit waardoor borstkankercellen zich vaak uitzaaien naar de long en darmkankercellen naar de lever.
Bespreek je antwoorden met een klasgenoot.
Opdracht 2 Wat veroorzaakt kanker?
In het lichaam vinden miljoenen celdelingen per dag plaats.
Daar kan soms wel iets misgaan: een mutatie.
Of iemand kanker krijgt hangt af van de leefstijl en de omgeving waarin je leeft, erfelijke aanleg en toeval.
Maak een overzichtje van de risicofactoren die in het filmpje zijn genoemd.
Bij een aantal opeenvolgende mutaties in één cel kan kanker ontstaan.
Deze mutaties zitten alleen in de beschadigde lichaamscellen. Ze zitten niet in de geslachtscellen.
Daarom worden ze niet doorgegeven aan een volgende generatie. Dergelijke mutaties in genen zijn dus niet erfelijk.
Een mutatie kan ook plaatsvinden in een geslachtscel. Wanneer een gemuteerde eicel samensmelt met een zaadcel (of andersom) tijdens de bevruchting, zal in alle lichaamscellen van het embryo een mutatie te vinden zijn die de gevoeligheid voor kanker verhoogt.
Zo iemand heeft een erfelijke aanleg voor kanker en een verhoogd risico op het ontstaan van kanker.
Een dergelijke mutatie kan dan weer worden doorgegeven aan de volgende generatie.
Virussen
Virussen kunnen ook zorgen voor mutaties van cellen en daardoor kanker veroorzaken. Het humaan papillomavirus (HPV) veroorzaakt baarmoederhalskanker. HPV wordt overgedragen door contact tussen de slijmvliezen van de penis, vagina of anus. Het virus kan ook op de onderbuik en billen zitten en tijdens het vrijen via de huid, vingers of mond worden overgedragen. Een condoom beschermt om HPV te voorkomen niet voldoende. Besmetting met hepatitis B-virus (HBV) of hepatitis C-virus HCV) gaat gepaard met een sterk verhoogd risico op leverkanker.
Toelichting van de begrippen uit de afbeelding.
Chemische stof:
Stoffen zoals benzeen en asbest zijn mutageen.
|
Genfouten:
Deze kunnen van ouders op kinderen worden overgedragen en op een bepaalde leeftijd voor problemen zorgen. |
Straling:
Röntgenstraling en radioactieve straling zijn mutaties. |
Reparatie:
Veel fouten worden door de cel zelf gerepareerd. |
Virus:
Sommige virussen kunnen DNA beschadigen.
|
Celdood:
Veel cellen waarin mutatie plaatsvindt, gaan vanzelf dood of stoppen met de celcyclus. |
Gevaarlijke stoffen binnen de cel:
Deze kunnen per ongeluk ontstaan.
|
Mutatie:
De nakomelingen van de stamcel bevatten een beschadiging in hun DNA: een mutatie. |
Opdracht 3 Cijfers over kanker
Ga naar www.cijfersoverkanker.nl
Deze website is bedoeld voor oncologen en bevat alle cijfers die bekend zijn over het voorkomen, de kans op genezing en sterfte van kankerpatiënten.
Beantwoord de volgende drie vragen:
- Wat kun je zeggen over het voorkomen (incidentie) van alle tumoren in Nederland in de afgelopen 10 jaar?
Print de lijngrafiek uit. Welke conclusie kun je trekken?
- Onderzoek de kans op overleving van kankerpatiënten tot 10 jaar na de diagnose ‘kanker’?
Print de grafiek uit. Welke belangrijke conclusie kun je hieruit trekken?
- Geef hiervoor een verklaring.
Stap2
Behandelingen tegen kanker
Bestudeer:
KB: Therapieën
Chirurgie
De oudste en nog steeds meest gebruikte therapie is het wegsnijden van de tumor.
Als er geen kankercellen achterblijven in het lichaam, is de patiënt genezen.
Bestraling
Bekijk de filmpjes:
Als chirurgie niet of niet volledig mogelijk is, gebruikt men röntgen of gammastralen.
Deze richten zoveel schade aan in de tumoren dat ze doodgaan.
Het is natuurlijk wel noodzaak dan zo weinig mogelijk gezonde cellen worden aangetast.
Chemotherapie
Bekijk het filmpje:
Metastasen (uitzaaiingen) kunnen alleen behandeld worden met chemotherapie.
Hierbij worden middelen ingezet die celdeling onmogelijk maken.
Ook gezonde cellen hebben te lijden van deze stoffen.
Dit is vooral te merken in delende weefsels, zoals bloedvormend beenmerg en haarvormende cellen.
Onderzoek voor twee soorten kanker de mogelijke behandelingen en bijwerkingen.
Maak hiervan een duidelijk overzicht en wissel de resultaten uit in de klas.
Download hier het werkblad Behandelingen .
- Welke therapieën/behandelingen kom je tegen behalve chirurgie,
chemotherapie en bestraling? Onderzoek hoe deze therapieën/
behandelingen in zijn werk gaan en omschrijf dit op het werkblad.
- Welke therapieën/behandelingen hoor je van je klasgenoten?
Vul de namen en de werkwijze aan op jouw lijst.
Stap3
Kanker voorkomen?
Werkblad: Eigenwijzer: Kanker voorkomen
Opdracht 1
- Kun je kanker voorkomen? Leg je antwoord uit!
- Welke maatregelen kun je zelf treffen om de kans op kanker te verkleinen?
Denk aan de al eerder genoemde risicofactoren. Noem er drie.
Zet ze in een volgorde waarvan jij denkt dat je er rekening mee zou kunnen en willen houden.
Vergelijk je lijstje met dat van je buurman/vrouw. Hoe zou je elkaar kunnen helpen om daadwerkelijk iets met het lijstje serieus te doen?
Voor meer informatie: preventie.kwfkankerbestrijding.nl
Om baarmoederhalskanker te voorkomen kunnen meisjes zich laten inenten tegen de gevolgen van het HPV-virus.
Deze inenting is sinds 2009 opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma.
Sindsdien krijgen alle meisjes die 13 jaar oud worden een uitnodiging voor de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker.
Antwoorden Verwerking
Stap 1
Opdracht 2 Wat veroorzaakt kanker?
Roken (30%) en voedingsgewoonten (30%, zoals vet, zout, alcohol), straling (zon, radioactiviteit), luchtvervuiling, oplosmiddelen, asbest en bestrijdingsmiddelen zijn mogelijke veroorzakers.
Opdracht 3 Cijfers over kanker
- In de loop van 10 jaar steeds meer diagnoses van kanker.
- De kans om te overleven na de diagnose ‘kanker’ is de afgelopen 10 jaar toe genomen.
- Toegenomen kennis over ontstaan en dus preventiemaatregelen en genezing van kanker.
