Revolutie in Rusland leidt tot tegenstellingen Oost-West
Sovjets vallen de tsaristische politie aan.
In 1917 was het Russische keizerrijk in oorlog met Duitsland. Voor de Russen verliep de oorlog rampzalig. De tsaar kwam ten val, toen de bevolking in opstand kwam, soldaten deserteerden en de politie de kant van de opstandelingen koos. De regering kwam in handen van het parlement. De kleine, maar goed georganiseerde communistische partij onder leiding van Lenin pleegde kort daarna een staatsgreep en trok alle macht naar zich toe. Na een bloedige burgeroorlog kregen de communisten het hele Russische rijk onder controle en stichtten de Sovjet-Unie.
De communisten wilden een klasselozesamenleving tot stand brengen met volledige gelijkheid en staatscontrole op de economie en de maatschappij. Vooral toen Stalin aan de macht kwam, ontwikkelde de Sovjet-Unie zich tot een totalitairestaat waarin de strak geleide communistische partij het volledig voor het zeggen had. Door gelijkschakeling, indoctrinatie en censuur was er steeds minder individuele vrijheid. De economie werd volledig door de staat geleid: een planeconomie. Door snelle industrialisatie en collectivisatie van de landbouw moest het land worden gemoderniseerd. Alle bedrijven werden staatsbezit.
In het westen, gedomineerd door de VS, werd met afschuw en angst gereageerd op de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie. Men zag het communisme als een groot gevaar voor democratie, individuele vrijheid en kapitalisme, ook omdat het communisme streefde naar een wereldrevolutie.
Groeiende spanning om Duitsland: Potsdam en Hiroshima
Nog in 1939 sloten de twee dictators Stalin en Hitler een verbond om elkaar niet aan te vallen en Polen onder elkaar te verdelen. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderde dit, nadat Duitsland de Sovjet-Unie was binnengevallen. Vanaf 1941 werkten de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten samen in de strijd tegen de as-mogendheden. Stalingrad en D-Day werden keerpunten in de strijd tegen de nazi's. In Duitsland ontmoetten de Amerikaanse en Russische legers elkaar in vriendschap.
Maar tegen het einde van de oorlog liep de spanning tussen beide landen snel op toen de vraag opkwam: wat moet er na de oorlog met Duitsland gebeuren? Tijdens de Conferentie van Potsdam in juli 1945 werden SU, VS en Groot-Brittannië het daarover niet eens.
Stalin wilde Duitsland voorgoed verzwakken om elk gevaar op een nieuwe oorlog te voorkomen, en eiste herstelbetalingen voor de enorme oorlogsschade. De westerse geallieerden wilden de democratie herstellen en de Duitse economie snel weer opbouwen. Ze waren bang dat een arm Duitsland opnieuw in handen van een dictator kon vallen, net als voor de oorlog was gebeurd. Beide partijen wantrouwden elkaar en wilden invloed op de machtsverhoudingen in Europa.
Door de Amerikaanse atoombom op Hiroshima (1945) werd het wantrouwen tussen de Sovjet-Unie en de Westelijke mogendheden nog groter.
Verdeeldheid door invloedssferen en satellieten
Zowel de Sovjets als de westerse landen wilden hun positie in Europa versterken door zicht te verzekeren van bevriende landen om zich heen. Bij het ontstaan van deze invloedssferen beschuldigden de VS en de SU elkaar ervan de eigen macht te willen uitbreiden. Elke partij maakte in zijn propaganda een vijandbeeld van de andere partij. In het westen was angst voor het streven naar wereldrevolutie door de Sovjets; de Sovjet-Unie wilde zijn westgrens beveiligen en zich daar verzekeren van een bufferzone van bevriende landen.
Zo werden de door de SU bevrijde landen in Oost-Europa onder druk van de Sovjet-Unie omgevormd tot volksdemocratieën. Ook in deze landen kreeg de communistische partij het dus alleen voor het zeggen, met op de achtergrond de dreiging van ingrijpen door het Sovjetleger. Deze communistische buurlanden werden in het westen satellieten genoemd: landen die hun zelfstandigheid kwijt waren en werden gedwongen zich helemaal op de Sovjet-Unie te oriënteren, zoals een satelliet steeds om de aarde draait. Westerse landen vroegen zich af hoe ver Stalin zou gaan met het uitbreiden van zijn invloedssfeer. Zou Duitsland het volgende land zijn?
Verdeeldheid door Trumandoctrine en Marshallplan
Harry S. Truman
President Truman van de VS beloofde elke regering te zullen helpen die zich bedreigd voelde door verdere machtsuitbreiding van de Sovjet-Unie. Hij wilde geen bestaande communistische staten aanvallen, maar voorkomen dat het communisme zich nog uitbreidde. Deze politiek werd de Trumandoctrine genoemd.
De VS meende dat communisme vooral aantrekkelijk zou zijn voor arme, zwakke staten. Economische steun was dus nodig. Dit zou de vriendschap tussen de VS en de Europese landen verstevigen en goed zijn voor de handel. De VS zag Europa natuurlijk ook als een goede afzetmarkt zodra daar weer geld kon worden verdiend. Daarom kwam de VS in 1947 met het Marshallplan. Europese landen zouden economische steun ontvangen op voorwaarde van samenwerking bij de verdeling hiervan. Zo gaf dit plan ook de aanzet tot Europese samenwerking.
Het Marshallplan werd door de Sovjet-Unie uitgelegd als een poging tot machtsuitbreiding van het kapitalisme onder leiding van de VS. Geen van de satellietstaten mocht eraan deelnemen. In de westerse bezettingszones van Duitsland werd de wederopbouw sterk gestimuleerd. Maar de Russische bezettingszone werd door de Sovjets leeggeplunderd als vorm van herstelbetaling. Deze tegenstellingen kwamen tot een hoogtepunt toen de westerse zones steeds verder werden samengevoegd en een nieuwe munt kregen. Het was nu duidelijk dat er twee Duitslanden gingen ontstaan.
Duitsland gedeeld, de wereld verdeeld
In juni 1948 stelde Stalin een blokkade in om de stad Berlijn, die ook in zones was verdeeld. Het doel was Berlijn, dat middenin de Sovjet-zone lag, te dwingen zich geheel bij het communistische Oost-Duitsland te voegen. Daarom werden alle toevoerwegen van het westen afgesloten. West-Berlijn was nu belegerd. Volgens de Truman-doctrine kon de VS nu ingrijpen om West-Berlijn te bevrijden. Maar dat gebeurde niet. Truman wilde om Berlijn geen oorlog beginnen. In plaats daarvan brachten Amerikaanse bommenwerpers voedsel en voorraden naar West-Berlijn om de blokkade te doorbreken: de luchtbrug. Stalin moest de blokkade inderdaad opgeven, de weg naar het westen werd weer geopend en West-Berlijn bleef een kapitalistische enclave in communistisch Duitsland. Beide landen vormden in 1949 een eigen staat: de kapitalistische BRD en de communistische DDR. In hetzelfde jaar werd duidelijk dat de Sovjet-Unie ook een eigen atoomwapen bezat.
In het westen werd het militaire bondgenootschap van de NAVO gevormd, de Sovjet-Unie vormde samen met zijn satellietstaten het militaire Warschaupact.
De Koude Oorlog was nu een feit: Europa en de wereld raakten steeds verder verdeeld in twee blokken met ideologieën die recht tegenover elkaar stonden. De wereld raakte in de ban van deze tegenstelling die leidde tot een angstwekkende wapenwedloop. Bij elk conflict in de wereld, klein of groot, kozen de twee machtsblokken onmiddellijk partij tegen elkaar. Iedereen was bang dat vroeg of laat een derde wereldoorlog zou uitbreken. Toch gebeurde dit uiteindelijk niet.
Vraag 2
Vraag 2
Waardoor liep de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uit op een directe militaire confrontatie tussen beide grootmachten, 1955-1963?
Kenmerkende aspecten
De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie
Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme
De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog
Bestudeer van de Kennisbank:
Tijdvak 10
Tijdvak 10: Koude oorlog Bestudeer: Conflicten tijdens de Koude Oorlog, Oostblok, Hongaarse opstand en Praagse lente
Uitwerking
Stabilisering van de machtsblokken
Nu kwam er een periode waarin er rust leek te komen in de tegenstellingen. De Bondsrepubliek Duitsland (BRD) was lid van de NAVO. De Oost-Duitse Deutsche Demokratische Repubik DDR sloot zich aan bij het Warschaupact. Zo leek de Oost-Westverhouding in Europa vastgelegd. Als beide blokken zich hierbij konden neerleggen, was er in elk geval geen direct oorlogsgevaar en wellicht ruimte voor toenadering en overleg.
De eerste test voor de stabiliteit was de Hongaarse Opstand in 1956. Een protestdemonstratie liep uit op een opstand tegen de communistische regering, die naar Moskou vluchtte. Hongarije kreeg een nieuwe regering die meer westers gezind was. Maar de Sovjet-Unie accepteerde deze ommezwaai niet en stuurde 17 zwaar bewapende legereenheden naar Boedapest. De opstandige Hongaren vochten terug met molotowcocktails en vroegen via de radio wanhopig om hulp uit het bevriende Westen. Maar nu bleek dat het Westen niet bereid was tot militaire interventie. In het westen kwamen overal protesten en werd hulp voor vluchtelingen georganiseerd, maar de NAVO wilde geen oorlog riskeren om een staat die duidelijk in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie lag. Het westen accepteerde dat Hongarije weer in handen kwam van een strenge communistische regering.
Crisis rond Berlijn, maar geen oorlog
De bouw van de Berlijnse muur
In 1953 overleed Stalin. De nieuwe Sovjetleider Chroesjtsjov nam afstand van zijn voorganger en streefde vreedzame co-existentie: Oost en West moeten elkaars bestaan wederzijds accepteren zijn zonder met oorlog te dreigen. De nieuwe leider bracht zelfs een bezoek aan de VS. Maar nadat ook de VS een nieuwe leider had gekregen, de charismatische president Kennedy, ontstond er nieuwe dreiging. In 1961 brak er weer een crisis uit over Berlijn. Deze gedeelde stad lag middenin de DDR. West-Berlijn was daardoor een westerse enclave die in 1948 al eens bedreigd was door een blokkade. Nu de West-Duitse welvaart weer snel opbloeide, werd dit ook zichtbaar in West-Berlijn. Daar waren banen, daar was alles weer te koop, terwijl in het oostelijk stadsdeel en de DDR de planeconomie alleen maar algemene armoede in stand hield. Veel Oost-Berlijnse DDR-burgers werden dan ook sterk aangetrokken door de vrijheid en welvaart het westen en 'stemden met hun voeten': ze verhuisden met honderden per dag naar West-Berlijn. Hierdoor dreigde een leegloop van juist het jonge en goed opgeleide deel van de Oost-Duitse bevolking naar het Westen. Dit was voor de DDR en de Sovjet-Unie niet langer acceptabel. De Sovjet-Unie bestuurde Oost-Berlijn nog steeds, en nu stelde Chroesjtsjov in 1958 voor het stadsdeel over te dragen aan de DDR, met instemming van het westen. De westerse mogendheden weigerden dit, ze wilden de DDR niet erkennen. Wel werden er gesprekken gevoerd waarin het westen duidelijk maakte, niet uit te zijn op een oorlog om Berlijn. Toen in 1961 de nieuwe, jonge Kennedy president van de VS werd, durfde Chroesjtsjov het aan om het westen voor het blok te zetten. De DDR-regering kreeg zijn toestemming om in augustus 1961 een muur dwars door Berlijn te bouwen om weglopen naar het Westen te voorkomen. De bouw had dramatische gevolgen. Wanhopige Berlijners probeerden nog over en onder de Muur door te vluchten en werden hierbij beschoten door grenspolitie. Opgeven van West-Berlijn zou een ernstige breuk betekenen in het verbond van westerse staten. Kennedy verklaarde later, toen hij er op bezoek was, dat hij West-Berlijn als symbool van westerse vrijheid nooit zou opgeven: "Ich bin ein Berliner". Tegelijk was duidelijk dat het westen ook nu geen oorlog wilde riskeren om de bouw ongedaan te maken. De Muur bleef staan en werd het bekendste symbool van de onvrijheid in het communistische machtsblok, en van de Koude Oorlog.
Raketten op Cuba, bijna oorlog
Cartoon over de Cuba crisis in 1962
Zowel de NAVO als het Warschaupact beschikten over steeds meer nucleaire raketten. Een deel van de NAVO-raketten stond opgesteld in de NAVO-landen Turkije en Italië, vlakbij de grenzen van het Warschaupact. Chroesjtsjov besloot in 1962 om ook raketten te plaatsen vlakbij de VS, op het bevriende communistische eiland Cuba. Dit leidde tot een gevaarlijke crisis. Kennedy besloot een zeeblokkade in te stellen om Cuba af te sluiten en te voorkomen dat Sovjetschepen met kernkoppen het eiland konden bereiken. Die schepen waren al dichtbij, begeleid door een onderzeeër met atoombewapening, en een confrontatie leek onvermijdelijk. Na koortsachtig overleg wisten de beide leiders Kennedy en Chroesjtsjov tot overeenstemming te komen: beide landen zouden hun kernwapens weghalen uit de grensgebieden. De Sovjet-Unie liet de schepen met kernkoppen omkeren en een nucleair conflict was op het nippertje voorkomen. Beide landen besloten naar aanleiding van de Cubacrisis een directe telefoonverbinding in te stellen, de hot line, om dit soort crises voortaan beter het hoofd te kunnen bieden.
De Cubacrisis van 1962 was ongetwijfeld het gevaarlijkste moment in de Koude Oorlog. De spanningen in de westerse samenleving liepen hoog op: er werden schuilkelders gebouwd en regeringen begonnen hun bevolking voor te bereiden op overleven tijdens een atoomoorlog. Maar iedereen besefte dat er meer moest gebeuren om een wereldramp af te wenden, nu oost en west samen genoeg atoomwapens bezaten om de hele wereld te vernietigen.
Vraag 3
Vraag 3
Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af, 1963-1991?
Kenmerkende aspecten
De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie
Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme/nationaalsocialisme
De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog
De eenwording van Europa
De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen
Bestudeer: Het westen, einde van de Koude Oorlog en Verenigde Naties.
Uitwerking
Detente, maar geen Praagse Lente
Oost en west begrepen na de Cubacrisis dat het tijd werd voor betere communicatie en echte wapenonderhandelingen. Vanaf 1967 begonnen bespreking tussen VS en Sovjet-Unie over beperking van de aantallen zware atoomraketten. Ook werd men het eens op een beperking van antiraketsystemen, dit om te voorkomen dat één van beide partijen zich hiermee veilig zou kunnen voelen om een aanval te beginnen. Deze SALT-1-besprekingen leidden in 1972 tot een akkoord dat door beide presidenten Nixon en Brezjnew werd ondertekend. Tijdens deze periode van Detente (ontspanning) werden de betrekkingen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie dus beter. Maar dat betekende niet dat de grenzen open gingen. Het IJzeren Gordijn bleef potdicht. Dat bleek toen in Tsjecho-Slowakije een nieuwe regering optrad die de bevolking wat meer vrijheid wilde geven: "socialisme met een menselijk gezicht". De plannen hielden in dat Tsjecho-Slowakije veel meer een eigen politieke koers ging varen binnen het Warschaupact. De Tsjecho-Slowaakse bevolking reageerde enthousiast. Velen waren nog niet vergeten hoe de Sovjet-Unie hen 20 jaar eerder had gedwongen een communistische regering te accepteren. In Praag moesten de Sovjettroepen zich terugtrekken vanwege de vele vijandige demonstraties. De Sovjetregering was bang voor een breuk in zijn bufferzone van satellietstaten en liet de nieuwe leider Dubcek in Moskou op het matje komen om duidelijk te maken dat de nieuwe koers niet zou worden geaccepteerd. In de volgende maanden werd de Praagse Lente van 1968 hardhandig de kop ingedrukt, nadat de Sovjetleiding zich ervan had verzekerd dat er geen militaire reactie uit het westen zou volgen. 600 tanks rolden Praag binnen, een half miljoen soldaten van vier 'bevriende' Warschaupactlanden bezetten het land. De regering werd gedwongen om alle hervormingen terug te draaien. Uit protest staken enkele tientallen Tsjechen zichzelf in brand. Het droevige einde van de Praagse Lente maakte dus wel duidelijk dat de ontspanning van deze jaren maar betrekkelijk was.
Groeiend verzet tegen kernbewapening
Begin jaren 1980 regeerde president Reagan de VS. Zijn regering volgde een stevige anticommunistische koers en nam een nieuw initiatief in de wapenwedloop: de ontwikkeling van een ruimteschild tegen een eventuele atoomaanval met zware raketten. Dit SDI-project (Strategic Defense Initiative) was bedoeld om druk uit te oefenen op de Sovjet-Unie in de wapenbesprekingen. De Russische economie zou volgens de VS te zwak zijn om mee te gaan in deze nieuwe stap in de wapenwedloop. Tegelijk ontstond in het westen steeds meer weerstand onder de bevolking tegen de eindeloze wapenwedloop, waarin steeds weer nieuwe stappen werd ondernomen. In Nederland werden in de jaren '80 grote demonstraties tegen kernbewapening georganiseerd, vooral toen de NAVO wilde besluiten om kernraketten op Nederlandse bodem te plaatsen. Deze raketten werden uiteindelijk overbodig doordat de VS en de Sovjet-Unie in 1987 een verdrag sloten om dit type kernraketten voor de middellange afstand te vernietigen. Dat verdrag werd namens de Sovjet-Unie ondertekend door de nieuwe president Michael Gorbatsjov, die een einde zou helpen maken aan de Koude Oorlog.
Het einde van de Koude Oorlog
Reagan en Gorbatsjov
Michael Gorbatsjov begon vanaf 1986 in de Sovjet-Unie aan een plan om het communisme ingrijpend te hervormen. Dat was ook hard nodig, want economisch was de planeconomie een grote mislukking en de wapenwedloop slokte enorm veel inkomsten op. De communistische partij was niet in staat om vernieuwing te brengen. Op alle gebieden werd de achterstand op het westen steeds groter. Gorbatsjov greep nu hard in. Zijn grote veranderingen werden aangeduid met de begrippen Glasnost (hervorming) en Perestrojka (openheid). De strenge censuur werd losgelaten en er mocht openlijk worden gediscussieerd over meer vrijheid in de maatschappij en de overgang naar een vrijere economie.
Ook wat betreft de Koude Oorlog begon Gorbatsjov een nieuwe aanpak. Hij stapte in 1988 af van de Brezjnev-doctrine van zijn voorganger, die inhield dat Moskou bepaalde welke politieke en economische koers de satellietstaten moesten volgen. Voortaan mochten alle Oostblokregeringen zelf gaan bepalen in hoeverre ze nog wilden vasthouden aan een planeconomie, en of ze hun bevolking meer vrijheden wilden geven. De Sovjet-Unie zou niet langer dreigen met ingrijpen als zij afstand namen van het communisme, zoals eerder in Hongarije en Tsjecho-Slowakije was gebeurd.
Deze nieuwe koers van Gorbatsjov leidde al snel tot democratische hervormingen in de landen van het Warschaupact, Polen en Hongarije voorop. Hongarije stelde zijn grenzen naar het westen open. Veel inwoners van de DDR maakten gebruik van dit gat in het IJzeren Gordijn om via Hongarije naar het westen te reizen. In de DDR ontstond grote onzekerheid bij de communistische regering, nu de steun van Moskou wegviel. De bevolking greep het 50-jarige bestaan van de DDR aan om grote demonstraties voor vrijheid en democratisering te organiseren: "Wir sind das Volk". Zo vond op 9 november totaal onverwacht 1989 de val van Berlijnse Muur plaats, en wat niemand voor mogelijk had gehouden gebeurde: een jaar later was Duitsland herenigd.
Het Oostblok hield op te bestaan nu het IJzeren Gordijn openging. Nadat Gorbatsjov was afgezet kwam er in 1991 een einde aan het communistisch bewind in de Sovjet-Unie. Dit betekende het definitieve einde van de Koude Oorlog. Plotseling kreeg de Europese samenwerking nieuwe kansen, nu zoveel ex-satellietstaten klaarstonden om zich aan te sluiten bij het democratische, kapitalistische westen.
Samenvatting
Vraag 1
Waardoor raakte Europa verdeeld in twee ideologische blokken en waardoor groeide de spanning tussen deze blokken, 1945-1955?
Eerste Wereldoorlog: Rusland: grote verliezen, tsaar krijgt de schuld, moet aftreden.
1917 Communisten onder Lenin plegen staatsgreep, burgeroorlog, Rusland wordt Sovjet-Unie.
Planeconomie, éénpartijstelsel, totalitaire staat met censuur en indoctrinatie: op al deze punten komt de SU tegenover het Westen te staan. Het Westen vreest ook uitbreiding van het communisme: wereldrevolutie.
Na de Duitse inval in 1941 gaat de SU meevechten met de westerse Geallieerden tegen Duitsland.
Potsdam juli 1945: spanningen SU - Westen over toekomst Duitsland: herstelbetalingen of wederopbouw?
Atoombom geeft nieuwe spanningen.
SU maakt satellietstaten van bevrijde Oost-Europese landen: communistische invloeds-sfeer, bufferzone tegen westerse dreiging. Ontstaan van een IJzeren Gordijn Oost-West.
VS geeft Marshallhulp om aantrekkingskracht communisme te verminderen, Truman-doctrine belooft indamming van communistische invloed.
Gezamenlijk beheer van Duitsland en Berlijn flopt door tegenstelingen Oost-West.
1948 blokkade van West-Berlijn: Stalin wil Berlijn helemaal bezetten. Amerikaanse luchtbrug voorkomt dit.
De Koude Oorlog krijgt hierna de wereld in zijn greep. Duitsland raakt verdeeld in BRD en DDR, NAVO en Warschaupact komen tegenover elkaar te staan, een wapenwedloop begint.
Vraag 2
Waardoor liep de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uit op een directe militaire confrontatie tussen beide grootmachten, 1955-1963?
Machtsblokken geven stabiliteit zolang er niets gebeurt.
1953 dood Stalin: nieuwe leider Chroesjtsjov wil vreedzame co-existentie.
1956 gebeurt er wel iets: Hongaarse opstand. SU steunt communistische regime en het Westen pleegt geen interventie: Hongarije ligt in de communistische invloedssfeer.
1961 steeds meer Oost-Duitsers gaan via Berlijn naar het Westen. Reactie: Berlijnse Muur gebouwd. Kennedy geeft West-Berlijn niet op, maar begint ook geen oorlog.
1962 Cubacrisis: SU wil kernraketten plaatsen vlakbij VS, dat immers ook kernraketten vlakbij SU opstelde. Kennedy dreigt met oorlog. Geheim compromis brengt op het nip-pertje uitkomst. Nog net geen nucleair conflict.
Vraag 3
Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af, 1963-1991?
1967 Detente door onderhandelingen over vermindering atoomwapens - 1972 SALT-I akkoord
SU drukt met tanks de Praagse Lente (1968) de kop in: geen westerse vrijheden toege-staan in Tsjecho-Slowakije. Net als bij Hongarije in 1956 pleegt het westen geen inter-ventie, want Tsjecho-Slowakije ligt in de Sovjet-invloedssfeer.
Jaren '80: VS president Reagan begint ontwikkeling ruimteschild SDI om Sovjet-Unie te dwingen tot toegeven in de wapenbesprekingen.
In het Westen steeds meer protesten van de bevolking tegen uitzichtloze wapenwedloop.
1987 akkoord met Gorbatsjow: afspraken over vernietiging middellangeafstandsra-ketten.
Gorbatsjow wil het communisme hervormen door glasnost en perestrojka.
Gorbatsjow maakt einde aan de Breznjew-doctrine: satellietstaten mogen eigen politieke en economische koers kiezen zonder ingrijpen SU.
Polen, Hongarije en andere satellietstaten krijgen pro-westerse regeringen.
Grenzen gaan open; 1989 val Berlijnse Muur; 1990 Duitsland weer één land; 1991 Sovjet-Unie valt uiteen nadat communisten er de macht verliezen. De Koude Oorlog is voorbij.
Jaartallen
Deze jaartallen moet je kennen:
1917 Russische Revolutie; Rusland wordt Sovjet-Unie, communistische partijdictatuur
1941 SU en VS vechten samen tegen de as-mogendheden
juli 1945 Conferentie van Potsdam: verdeling van Duitsland en Berlijn in vier bezettingszones
1947 Trumandoctrine en Marshallplan
1948 Blokkade van Berlijn
1953 Dood van Stalin; politiek van vreedzame co-existentie
1956 Hongaarse Opstand
1961 Bouw Berlijnse Muur
1962 Cubacrisis
1968 Praagse Lente
1980 SDI-project VS
1989 Val Berlijnse Muur
1991 Einde communisme in de SU
Extra uitleg
Video's: Jortgeschiedenis(let op: 1 t/m 5 en 12 t/m 17 zijn voor HAVO:)
Op deze pagina vind je meerdere examenvragen.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van wat je al eerder geleerd hebt.
Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw.
Nadat je de vragen beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Op deze pagina vind je meerdere examenvragen.
De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van wat je al eerder geleerd hebt.
Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw.
Nadat je de vragen beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven.
Het arrangement HC: Koude oorlog 1945-1991 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze opdracht valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo, leerjaar 4 en 5. In deze historische context over de Koude Oorlog staan vier vragen centraal:
1. Waardoor raakte Europa verdeeld in twee ideologische blokken en waardoor groeide de spanning tussen deze blokken, 1945-1955?
De Russische revolutie in 1917 leidde tot de opkomst van de Sovjet-Unie onder communistisch leiderschap. De communisten streefden naar een klasseloze samenleving met staatscontrole over de economie. Dit zorgde voor tegenstellingen met het westen, vooral de Verenigde Staten, die het communisme als een bedreiging zagen voor democratie en kapitalisme. De spanning tussen Oost en West werd verder vergroot door de verdeeldheid over de toekomst van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. De Truman-doctrine en het Marshallplan waren pogingen van de VS om de invloed van het communisme te beperken en de wederopbouw van Europa te ondersteunen. De verdeeldheid resulteerde uiteindelijk in de Koude Oorlog, waarbij Europa en de wereld werden verdeeld in twee ideologische blokken. De angst voor een atoomoorlog en de activiteiten van McCarthy in de VS versterkten de Koude Oorlog-mentaliteit.
2. Waardoor raakte Azië betrokken bij de Koude Oorlog en groeide de spanning tussen beide blokken in Azië en Afrika, 1949-1975?
De erfenis van het kolonialisme in Azië leidde tot conflicten tussen de nieuwe grootmachten VS en de Sovjet-Unie. Beide waren tegenstanders van het kolonialisme, wat Nederland dwong zich terug te trekken uit Indonesië. In China riep Mao Zedong de Volksrepubliek uit, wat de VS verontrustte vanwege de vorming van een communistisch machtsblok. De Korea-oorlog volgde, waarbij de VS Zuid-Korea steunden tegen Noord-Korea en China. In Vietnam faalde het containment-beleid van de VS, resulterend in een verloren oorlog. In Afrika ontstonden conflicten tussen bevrijdingsbewegingen met steun van wereldmachten tijdens de dekolonisatie.
3. Waardoor liep de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uit op een directe militaire confrontatie tussen beide grootmachten, 1955-1963?
Na de Tweede Wereldoorlog stabiliseerden de machtsblokken zich. De Bondsrepubliek Duitsland werd lid van de NAVO, terwijl de Oost-Duitse DDR zich bij het Warschaupact aansloot. De Hongaarse Opstand in 1956 toonde echter aan dat het Westen niet bereid was militair in te grijpen. In 1961 bouwde de DDR de Berlijnse Muur om de leegloop naar het Westen te stoppen. De Cubacrisis van 1962 was het gevaarlijkste moment in de Koude Oorlog, maar een confrontatie werd voorkomen en er werd een directe telefoonverbinding ingesteld om toekomstige crises te beheersen.
4. Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af, 1963-1991?
Na de Cubacrisis begonnen de VS en de Sovjet-Unie met wapenonderhandelingen en het beperken van antiraketsystemen. Deze periode van ontspanning (Detente) resulteerde in het SALT-1-akkoord in 1972. De Praagse Lente in Tsjecho-Slowakije werd echter hardhandig onderdrukt door de Sovjet-Unie. In de jaren 80 groeide het verzet tegen kernbewapening in het Westen, met grote demonstraties en uiteindelijk het verdrag tussen de VS en de Sovjet-Unie om middellangeafstandsraketten te vernietigen. Onder leiding van Gorbatsjov werden in de Sovjet-Unie hervormingen doorgevoerd en kwam er een einde aan het communistisch bewind, waarmee de Koude Oorlog ten einde kwam.
Leerniveau
HAVO 4;
HAVO 5;
Leerinhoud en doelen
De tijd van televisie en computer (vanaf 1950);
Geschiedenis;
Deze opdracht valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor havo, leerjaar 4 en 5. In deze historische context over de Koude Oorlog staan vier vragen centraal:
1. Waardoor raakte Europa verdeeld in twee ideologische blokken en waardoor groeide de spanning tussen deze blokken, 1945-1955?
De Russische revolutie in 1917 leidde tot de opkomst van de Sovjet-Unie onder communistisch leiderschap. De communisten streefden naar een klasseloze samenleving met staatscontrole over de economie. Dit zorgde voor tegenstellingen met het westen, vooral de Verenigde Staten, die het communisme als een bedreiging zagen voor democratie en kapitalisme. De spanning tussen Oost en West werd verder vergroot door de verdeeldheid over de toekomst van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. De Truman-doctrine en het Marshallplan waren pogingen van de VS om de invloed van het communisme te beperken en de wederopbouw van Europa te ondersteunen. De verdeeldheid resulteerde uiteindelijk in de Koude Oorlog, waarbij Europa en de wereld werden verdeeld in twee ideologische blokken. De angst voor een atoomoorlog en de activiteiten van McCarthy in de VS versterkten de Koude Oorlog-mentaliteit.
2. Waardoor raakte Azië betrokken bij de Koude Oorlog en groeide de spanning tussen beide blokken in Azië en Afrika, 1949-1975?
De erfenis van het kolonialisme in Azië leidde tot conflicten tussen de nieuwe grootmachten VS en de Sovjet-Unie. Beide waren tegenstanders van het kolonialisme, wat Nederland dwong zich terug te trekken uit Indonesië. In China riep Mao Zedong de Volksrepubliek uit, wat de VS verontrustte vanwege de vorming van een communistisch machtsblok. De Korea-oorlog volgde, waarbij de VS Zuid-Korea steunden tegen Noord-Korea en China. In Vietnam faalde het containment-beleid van de VS, resulterend in een verloren oorlog. In Afrika ontstonden conflicten tussen bevrijdingsbewegingen met steun van wereldmachten tijdens de dekolonisatie.
3. Waardoor liep de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uit op een directe militaire confrontatie tussen beide grootmachten, 1955-1963?
Na de Tweede Wereldoorlog stabiliseerden de machtsblokken zich. De Bondsrepubliek Duitsland werd lid van de NAVO, terwijl de Oost-Duitse DDR zich bij het Warschaupact aansloot. De Hongaarse Opstand in 1956 toonde echter aan dat het Westen niet bereid was militair in te grijpen. In 1961 bouwde de DDR de Berlijnse Muur om de leegloop naar het Westen te stoppen. De Cubacrisis van 1962 was het gevaarlijkste moment in de Koude Oorlog, maar een confrontatie werd voorkomen en er werd een directe telefoonverbinding ingesteld om toekomstige crises te beheersen.
4. Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af, 1963-1991?
Na de Cubacrisis begonnen de VS en de Sovjet-Unie met wapenonderhandelingen en het beperken van antiraketsystemen. Deze periode van ontspanning (Detente) resulteerde in het SALT-1-akkoord in 1972. De Praagse Lente in Tsjecho-Slowakije werd echter hardhandig onderdrukt door de Sovjet-Unie. In de jaren 80 groeide het verzet tegen kernbewapening in het Westen, met grote demonstraties en uiteindelijk het verdrag tussen de VS en de Sovjet-Unie om middellangeafstandsraketten te vernietigen. Onder leiding van Gorbatsjov werden in de Sovjet-Unie hervormingen doorgevoerd en kwam er een einde aan het communistisch bewind, waarmee de Koude Oorlog ten einde kwam.
Kenmerkende aspecten
Kenmerkende aspecten
Kenmerkende aspecten
Eerste Wereldoorlog: Rusland: grote verliezen, tsaar krijgt de schuld, moet aftreden.
Machtsblokken geven stabiliteit zolang er niets gebeurt.
1967 Detente door onderhandelingen over vermindering atoomwapens - 1972 SALT-I akkoord
Deze jaartallen moet je kennen:
Op deze pagina vind je meerdere examenvragen.
