De wereld staat in brand sinds in verschillende landen tijdens de zo genoemde ‘Arabische Lente’ duizenden burgers vergeefs democratische veranderingen opeisen. Maar de roep om minder corruptie, vrijheid en democratie beperkt zich niet tot het Midden-Oosten. Overal ter wereld protesteren mensen tegen misstanden, soms met succes, maar vaak ook niet.
We kijken naar internationale afspraken die overheden van landen zijn overeengekomen. Een van de belangrijkste afspraken is de naleving van de mensenrechten, maar er zijn meer manieren om het democratisch gehalte van een land te bepalen.
En we kijken naar wat volgens sommigen de hoogst haalbare vorm van democratie is: het referendum.
Wat ga je leren?
Hoofdvraag
Hoe staat het met de kwaliteit van het landsbestuur wereldwijd?
Deelvragen
In welke mate voelen mensen zich genoodzaakt om hun eigen overheid aan te spreken?
Welke afspraken zijn er tussen landen gemaakt en wat merk je daar als burger van?
Worden die afspraken wel voldoende nageleefd?
Hoe meet je in hoeverre een land het beste voorheeft met zijn burgers?
Woon je in een land dat zich netjes aan alle democratische regels houdt of zijn de machthebbers niet met de belangen van de burgers bezig?
Begrippen
Samenwerkingsverbanden
Bondgenootschappen
Mensenrechten
Democratisch gehalte
Referendum
Wat ga je doen?
Activiteiten
Vooraf
Wat kun je al?
Bestudeer de Kennisbank en maak de instaptoets.
Aan de slag
Stap 1
Lees hoeveel landen deel uitmaken van samenwerkingsverbanden en bondgenootschappen en met welke organisaties ze samenwerken. Je beantwoordt er vragen over.
Stap 2
Elk lid van de VN moet zich houden aan het Verdrag van de rechten van de Mens en wordt er op aangesproken als ze die rechten schenden. Een ander recht is volledige persvrijheid. Bekijk een video en vergelijk Bosatlaskaarten.
Stap 3
Je kunt het democratisch gehalte van een land op verschillende manieren bepalen. Je leest er in deze stap over, bekijkt de Democratie Index en beantwoordt vragen. Ook de mate van corruptie is per land verschillend. Je bekijkt een index en videofragmenten en beantwoordt vragen.
Stap 4
Wat is een referendum en waarvoor wordt het ingezet?
Je krijgt twee stellingen, daar geef je een reactie op. Bespreek het in de klas.
Afronding
Samenvattend
Omschrijf de begrippen. Vergelijk ze met een klasgenoot.
Eindopdracht A
Maak de eindtoets.
Eindopdracht B
Beantwoord tien vragen over democratie in een quiz. Vergelijk jullie antwoorden in de klas.
Examenvragen
Oefen met examenvragen.
Terugkijken
Kijk terug op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht is de studiebelasting ongeveer 3 SLU.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Geen land ter wereld kan bestaan zonder samen te werken met andere. Zo is Nederland lid van de Europese Unie, de Raad van Europa (RvE of in het Engels: COE), de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO of in het Engels: OECD), de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO of in het Engels: NATO), de Wereldhandelsorganisatie (WHO) en de Verenigde Naties. Van al deze samenwerkingsverbanden en bondgenootschappen is Nederland medeoprichter.
Bijna alle landen lid zijn van meer samenwerkingsverbanden en bondgenootschappen. Angola bijvoorbeeld behoort tot de ACP-landen (landen die geassocieerd zijn met de EU), de Afrikaanse Unie (AU), de Zuid-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap (SADC), de Organisatie van Olie-Exporterende Landen (OPEC), de Wereldhandelsorganisatie (WHO) en de Verenigde Naties.
Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan vind je bijvoorbeeld Brazilië dat lid is van de Latijns-Amerikaanse Integratie Associatie (LAIA), de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), de Wereldhandelsorganisatie en de Verenigde Naties.
Zelfs het zeer geïsoleerde Noord-Korea – dat alleen maar lid is van de VN en geen enkel ander samenwerkingsverband heeft – kan niet zonder zijn niet-officiële bondgenoot China.
Sommige samenwerkingsverbanden en bondgenootschappen hebben tot vergaande afspraken geleid. Zo worden veel van onze wetten tegenwoordig in EU-verband opgesteld in samenwerking met andere EU-leden en niet meer rechtstreeks uit Den Haag. En artikel 5 van de NAVO bijvoorbeeld verplicht de partners om een lidstaat die wordt aangevallen militair te steunen.
Andere samenwerkingsverbanden zijn vrijblijvender. Zo kan een lidstaat van de VN een resolutie tegen het eigen land vrij makkelijk negeren, zonder al te veel consequenties. En leden van de OPEC hebben in oktober 2016 bijvoorbeeld vrijwillig afgesproken om de productie van olie te beperken in de hoop dat daardoor de prijzen stijgen. Een garantie dat zo’n afspraak werkt, hebben de OPEC-leden niet, want grote olieproducenten als Amerika en Rusland bijvoorbeeld zijn geen lid. En eerdere afspraken binnen de OPEC mislukten omdat niet iedereen zich er aan hield.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het grootste samenwerkingsverband is de Verenigde Naties. Om lid van de Verenigde Naties te zijn moet elke lidstaat het handvest van de VN onderschrijven. Daarin staat de plicht om je aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens te houden.
Je hoeft geen helderziende te zijn om te weten dat de meeste landen zich níet aan die mensenrechten houden. In het jaarverslag van Amnesty International kun je elk jaar tussen de 160 en 170 landen tellen die op een of andere manier zich niet aan de mensenrechten houden.
Zo sprak Amnesty in 2016 de Nederlandse regering erop aan dat mensen langdurig in isoleercellen werden opgesloten tijdens vreemdelingendetentie en ook op het nalaten van het nemen van maatregelen tegen etnisch profileren door de politie.
Iedere mensenrechtenschending is er een te veel, maar het aantal mensenrechtenschendingen en de zwaarte daarvan kunnen per land verschillen. Zo schendt Noord-Korea jaar in en jaar uit op grove wijze bijna elk denkbaar mensenrecht: arrestaties en executies zonder dat er een rechter aan te pas komt, dwangarbeid en het laten verdwijnen van (familieleden van) politieke tegenstanders zijn aan de orde van de dag.
Persvrijheid
Een van de burgerrechten is de persvrijheid. In Nederland hebben we volledige persvrijheid: “Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.” (art. 7 van de Grondwet)
Hoe anders is het met de persvrijheid bijvoorbeeld in China. Bekijk de volgende video.
Naast landen die wel volledige persvrijheid hebben en landen zonder, zijn er landen die een gedeeltelijke persvrijheid hebben. In zo’n geval kan bijvoorbeeld de accreditatie van journalisten na het uitbrengen van een kritisch artikel ingetrokken worden. Zo wordt het een krant moeilijk gemaakt om nieuwe kopij te krijgen van de journalisten.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het naleven van de mensenrechten is maar één manier om het democratisch gehalte van een land te bepalen. Er zijn nog meer manieren om tegen dat gehalte aan te kijken. We nemen ze onder de loep. We kijken eerst naar het verschil tussen landen met een democratie en landen met een dictatuur.
De langstlevende dictator was Fidel Castro van Cuba (49 jaar aan de macht). Hij is omwille van zijn gezondheid afgetreden (en inmiddels overleden) en zijn broer nam de macht over tot hij in 2018 op zijn beurt werd opgevolgd door Miguel Diaz-Canel.
Enkele jaren geleden zijn er enkele dictators verdwenen: Muammar Gaddafi in Libië (43 jaar aan de macht geweest), Hosni Moebarak in Egypte (is 30 jaar aan de macht geweest) en Ben Ali in Tunesië (die 23 jaar aan de macht bleef).
Het is vaak niet duidelijk wanneer en in hoeverre een land democratisch of dictatoriaal geregeerd wordt. De Democracy Index Economist Intelligence Unithoudt een hele reeks met criteria bij en vertaalt al die criteria op een schaal van tien punten, lopend van 0 (dictatuur) tot 10 (volledige democratie):
Land
Aantal
Wereldbevolking
Volledige democratie
20
8,9%
Zwakke democratie
59
39,5%
Tussen democratie en dictatuur in
37
17,5%
Dictatuur
51
34,1%
167
100%
Democracy Index Economist Intelligence Unit monitort 167 van de 193 landen.
Omdat alleen micro-staatjes niet worden gemonitord betreft het toch bijna alle burgers van de wereld.
Het meest democratische land is - volgens de Democracy Index - Noorwegen met 9,87* punten. Nederland staat op de elfde plaats met 9,01* punten. Het minst democratische land is Noord-Korea met 1,08* punten, gevolgd door Democratische Republiek Congo (1,13* punten). *Ranglijst anno 2019. Kijk voor recente ranking op internet.
In een volledige democratie is er een scheiding van de volgende drie machten:
Wetgevende macht
Uitvoerende macht
Rechtsprekende macht
In een dictatuur ontbreekt deze scheiding van machten.
De scheiding der machten is kwetsbaar. Vooral de rechtsprekende macht staat al snel onder druk.
Kijk maar eens naar de volgende video.
De kwaliteit van het rechtssysteem hangt ook samen met de scheiding van de machten en met het democratisch gehalte van een land. De kwaliteit is goed als de burgers rechtszekerheid hebben en als ze een betrouwbare overheid hebben. Met andere woorden: als burger moet je erop kunnen rekenen dat je rechten gerespecteerd en toegepast zullen worden.
Mate van corruptie
Een andere manier om te kijken naar het democratisch gehalte van een land is door te kijken naar de mate van corruptie in een land.
Chandni is 9 jaar oud. Ze woont in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh. Ze gaat niet naar school, maar brengt haar dagen door met het sorteren van plastic flessen in een recyclingfabriek. Officieel is kinderarbeid illegaal in Bangladesh. Officieus kunnen er uitzonderingen worden gemaakt als je maar de juiste ambtenaar omkoopt. De fabrikant en de ambtenaar hoeven niet bang te zijn om betrapt te worden; omkoping is de gewoonste zaak van de wereld en iedereen doet er aan mee.
Corruptie is een veel voorkomend probleem en treft volgens Transparency International, de internationale coalitie tegen corruptie, niet minder dan zes miljard mensen!
De schaal loopt van 0 (zeer corrupt) tot 100 punten (compleet vrij van corruptie)
Geen enkel land van de wereld haalt 100 punten. In de Corruption Perceptions Index is Nieuw-Zeeland* het meest corruptievrij gevolgd door Denemarken*. De meest corrupte landen zijn Somalië en Zuid-Soedan*. *Index is bijgewerkt tot 2020.
Maar niet alleen kleine of minder belangrijke landen hebben te lijden onder corruptie. In landen als Zuid-Afrika en Rusland is het probleem ook levensgroot. Kijk naar de volgende videofragmenten:
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Volgens sommigen is een referendum of volksraadpleging de hoogst haalbare vorm van democratie. Veel landen kennen een referendum, maar Zwitserland is het enige land met een bindendreferendum. In veel landen met een referendum is het een raadgevend (ook wel: niet-bindend of adviserend) referendum of correctief referendum.
Het referendum wordt ingezet om een door de overheid genomen beslissing terug te draaien. Een referendum kan gaan over alle aangenomen wetten en verdragen, behalve over rijkswetten*, de begroting, of het koningshuis.
* Een wet die gaat over het hele Koninkrijk der Nederlanden (= Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten).
In Nederland bestond ook de mogelijkheid om een raadplegend referendum te houden sinds 1 juli 2015. In zo'n geval beslist de volksvertegenwoordiging dat een kwestie aan de burgers wordt voorgelegd. In 2018 is het raadgevend referendum weer afgeschaft, omdat de raadgevende variant van de volksraadpleging vooral voor verwarring zorgt en omdat het kabinet niets met de mening van het volk hoeft te doen.
Dat bleek bij de afgelopen twee referenda. De kiezer zei 'nee' bij het Oekraïne-referendum in 2016, maar toch kwam het samenwerkingsverdrag met Oekraïne er. Ook bij het referendum over de nieuwe Inlichtingenwet Wiv was een meerderheid tegen. Desondanks werd de wet op 1 mei gewoon van kracht.
Afronding
Samenvattend
Bij 'Wat ga je leren?' worden de volgende begrippen genoemd.
Geef zelf een omschrijving van deze begrippen.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Als afsluiting van de les spelen jullie een quiz over democratie, om je kennis daarover te testen.
Beantwoord de tien vragen die met democratie in Nederland te maken hebben.
Klik hier om de quiz te starten. Je kunt er in de klas nog een wedstrijdelement aan koppelen: wie is het eerste klaar en/of heeft de hoogste score?
Had je een goede score en heb je van de uitleg per vraag geleerd?
Examenvragen
Op deze pagina vind je examenvragen van ExamenKracht van vorige jaren. De vragen sluiten zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net hebt afgerond.
Maak bij het beantwoorden ook gebruik van dat wat je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je deze zelf nakijken en je score aangeven.
Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Terugkijken
Intro
Lees de Introductie van de opdracht nog eens door.
Kreeg je een goede indruk over wat in deze opdracht besproken is?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de hoofdvraag en deelvragen nog eens door.
Hoe kun je de kwaliteit van het rechtssysteem meten in een land?
Hoe ging het?
Tijd
Voor deze opdracht staat ongeveer 3 SLU.
Heb je de opdracht binnen dit aantal uren kunnen doen?
Inhoud
In de opdracht kijk je ook naar de mate van corruptie in een land.
Zijn er dingen die je opmerkelijk vond of waarover je verbaasd bent? Zo ja, noem twee voorbeelden.
Eindopdrachten
Heb je de eindtoets gemaakt en had je een goede score?
Was het leuk en leerzaam om de vragen te beantwoorden in de quiz over democratie?
Had je veel antwoorden goed?
Het arrangement Kwaliteit van het landsbestuur - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Wereld" wordt het thema ''Kwaliteit van het landsbestuur" besproken. Landen werken samen in verschillende verbanden en bondgenootschappen. Nederland is lid van diverse, zoals de EU, NAVO, OESO en VN. Andere landen hebben vergelijkbare lidmaatschappen. Sommige landen hebben belangrijke bondgenoten, zoals China voor Noord-Korea. De impact van deze bondgenootschappen verschilt; EU-wetgeving wordt samen gemaakt, OPEC-afspraken kunnen falen als niet iedereen meedoet. De Verenigde Naties zijn het grootste samenwerkingsverband, gebaseerd op het VN-handvest en mensenrechten. Veel landen schenden mensenrechten, waaronder Nederland volgens Amnesty International. Noord-Korea schendt op grove wijze mensenrechten en in China is persvrijheid beperkt. Het democratisch gehalte van landen varieert en kan gemeten worden op verschillende manieren. De Democracy Index rangschikt landen op democratie, met Noorwegen als meest democratisch en Noord-Korea als minst democratisch. In democratieën zijn de machten (wetgevend, uitvoerend, rechtsprekend) gescheiden, terwijl dit in dictaturen ontbreekt. Corruptie is een ander aspect. In Bangladesh en elders kan corruptie invloed hebben op zaken zoals kinderarbeid. Transparency International meet corruptie, waarbij Nieuw-Zeeland minder corrupt lijkt en Somalië en Zuid-Soedan als meest corrupt worden gezien. Corruptieproblemen komen niet alleen voor in kleinere landen, maar ook in grotere zoals Zuid-Afrika en Rusland. Sommigen zien referenda als de hoogste vorm van democratie. Zwitserland heeft een bindend referendum, terwijl de meeste landen raadgevende of correctieve referenda hebben. Nederland had raadgevende referenda, maar die werden in 2018 afgeschaft omdat de regering niet verplicht was de uitkomst te volgen. Voorbeelden zijn het Oekraïne-referendum waarbij het samenwerkingsverdrag doorging ondanks een "nee", en het referendum over de Inlichtingenwet Wiv waarbij de wet werd ingevoerd ondanks een meerderheid tegen.
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor VWO leerjaar 4, 5 & 6. In het domein "Wereld" wordt het thema ''Kwaliteit van het landsbestuur" besproken. Landen werken samen in verschillende verbanden en bondgenootschappen. Nederland is lid van diverse, zoals de EU, NAVO, OESO en VN. Andere landen hebben vergelijkbare lidmaatschappen. Sommige landen hebben belangrijke bondgenoten, zoals China voor Noord-Korea. De impact van deze bondgenootschappen verschilt; EU-wetgeving wordt samen gemaakt, OPEC-afspraken kunnen falen als niet iedereen meedoet. De Verenigde Naties zijn het grootste samenwerkingsverband, gebaseerd op het VN-handvest en mensenrechten. Veel landen schenden mensenrechten, waaronder Nederland volgens Amnesty International. Noord-Korea schendt op grove wijze mensenrechten en in China is persvrijheid beperkt. Het democratisch gehalte van landen varieert en kan gemeten worden op verschillende manieren. De Democracy Index rangschikt landen op democratie, met Noorwegen als meest democratisch en Noord-Korea als minst democratisch. In democratieën zijn de machten (wetgevend, uitvoerend, rechtsprekend) gescheiden, terwijl dit in dictaturen ontbreekt. Corruptie is een ander aspect. In Bangladesh en elders kan corruptie invloed hebben op zaken zoals kinderarbeid. Transparency International meet corruptie, waarbij Nieuw-Zeeland minder corrupt lijkt en Somalië en Zuid-Soedan als meest corrupt worden gezien. Corruptieproblemen komen niet alleen voor in kleinere landen, maar ook in grotere zoals Zuid-Afrika en Rusland. Sommigen zien referenda als de hoogste vorm van democratie. Zwitserland heeft een bindend referendum, terwijl de meeste landen raadgevende of correctieve referenda hebben. Nederland had raadgevende referenda, maar die werden in 2018 afgeschaft omdat de regering niet verplicht was de uitkomst te volgen. Voorbeelden zijn het Oekraïne-referendum waarbij het samenwerkingsverdrag doorging ondanks een "nee", en het referendum over de Inlichtingenwet Wiv waarbij de wet werd ingevoerd ondanks een meerderheid tegen.
De wereld staat in brand sinds in verschillende landen tijdens de zo genoemde ‘Arabische Lente’ duizenden burgers vergeefs democratische veranderingen opeisen. Maar de roep om minder corruptie, vrijheid en democratie beperkt zich niet tot het Midden-Oosten. Overal ter wereld protesteren mensen tegen misstanden, soms met succes, maar vaak ook niet.
Activiteiten
Bestudeer de Kennisbank.
Geen land ter wereld kan bestaan zonder samen te werken met andere. Zo is Nederland lid van de Europese Unie, de Raad van Europa (RvE of in het Engels: COE), de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO of in het Engels: OECD), de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO of in het Engels: NATO), de Wereldhandelsorganisatie (WHO) en de Verenigde Naties. Van al deze samenwerkingsverbanden en bondgenootschappen is Nederland medeoprichter.
Als afsluiting van de les spelen jullie een quiz over democratie, om je kennis daarover te testen.
Intro
