In het Noorden van Nederland en Duitsland liggen op het land langs de kust veel kleine heuvels vinden, terpen.
Deze terpen zijn aangelegd door de bewoners van deze kustgebieden.
Hoe en waarom?
Daarover gaat deze opdracht.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
beschrijven wat een terp is.
beschrijven waar terpen zijn aangelegd en in welke periode.
beschrijven hoe terpen werden aangelegd.
beschrijven waarvoor de mensen die de terpen hebben aangelegd ze gebruikten.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest informatie over het ontstaan van terpen en kunt hierover vragen beantwoorden.
Stap 2
Je kunt vertellen welke sporen de terpen in onze huidige samenleving hebben achtergelaten.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippen
Hier vind je de begrippen die horen bij deze opdracht.
Eindopdracht
Je maakt een maquette van een dorpsterp
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Benodigdheden
Materiaal om de maquette te maken: papier, lijm, karton, scharen etc.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 2 à 3 lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Het ontstaan van terpen
Terpen waar een enkele boerderij op staat worden huisterpen genoemd.
Huisterpen werden telkens opgehoogd en breder gemaakt.
Soms sloten ze aan elkaar tot een grote terp waar een dorp op staat.
Bekijk de video “Terpen gevonden in Noord-Drenthe”.
Wat is er bijzonder aan deze gevonden terpen?
Oefening: Terpen
0%
Lees de tekst en beantwoord de twee vragen.
In het begin van de IJzertijd, ongeveer 700 v.Chr., trokken boeren vanuit Drenthe naar het noorden om hun vee te laten grazen. Daar lagen kwelders, uitstekende weidegronden, die nog maar af en toe door de zee werden overstroomd. Steeds meer boeren bleven wonen in dit weidegebied. Ze bouwden hun boerderijen op de hoogste plekken in de kwelder. Later hoogden ze die plekken zelf nog wat op. Dit waren de eerste terpen in Groningen (waar ze wierden worden genoemd) en Friesland. Tot er in de middeleeuwen dijken werden gebouwd om de zee buiten te houden, bleven de bewoners van dit gebied op terpen wonen.
Zie afbeelding: veel terpen zijn cirkelvormig, wat vanuit de lucht goed is te zien. (Foto: Paul Paris)
Maar ook op plekken waar de zee nog steeds twee keer per dag het land op kwam, woonden mensen. In 47 n.Chr. bezocht de Romeinse wijsgeer en wetenschapper Plinius de Oudere (23-79 n.Chr.) zo’n gebied en beschreef het als volgt:
'Tweemaal per dag overstroomt de oceaan een groot deel van hun gebied, zodat het niet goed uit te maken is of dit land tot de zee of tot het land gerekend moet worden. Daar probeert een armzalig volk in leven te blijven door huizen te bouwen op steile heuveltjes. Die heuveltjes zijn met handkracht opgeworpen tot een hoogte die net boven de hoogste vloed uitsteekt. Bij vloed lijken zij schipbreukelingen. Zij leven van vis die zij met netten in het slijk vangen. Zij verwarmen hun verkleumde leden door modder te verbranden, die zij meer door de wind dan door de zon hebben laten drogen. Zij drinken niets dan regenwater, dat zij in een kuil voor hun woning bewaren.'
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
De hoogste terp van Nederland in
Hogebeintum: 8,8 meter hoog
Rond 1000 begon men in Nederland dijken aan te leggen. Steeds meer gebieden werden op die manier beschermd tegen overstromingen vanuit zee. In Friesland, Groningen en Drenthe werden vanaf ongeveer 1200 geen terpen meer gebouwd.
In totaal waren er ongeveer 1,190 terpen gebouwd.
In de 19e en de 20e eeuw zijn de meeste terpen helemaal of voor een deel afgegraven. De grond waaruit ze zijn gemaakt bestond uit vruchtbare aarde.
Die aarde werd als mest uitgestrooid over de akkers in de buurt, of op andere plaatsen in Nederland. Sommige terpen zijn bewaard gebleven, zoals die van Hogebeintum (zie afbeelding). De terpen van Wierum en Krassum zijn hersteld.
Veel terpen zijn nu een rijksmonument. Ze herinneren ons aan een tijd waarin we nog niet werden beschermd door dijken.
De bouw en het gebruik van terpen heeft ook sporen nagelaten in:
Plaatsnamen.
Sommige namen van steden en dorpen in Friesland eindigen op -um of –werd. Sommige van die steden en dorpen zijn ontstaan uit een dorp op een terp. Voorbeelden hiervan zijn Dokkum en Sauwerd.
Achternamen.
In de Nederlandse Familienamenbank van het Meertens Instituut vind je de volgende achternamen: Hogeterp, Hoogeterp, Hoogterp, Kleiterp, Outersterp, Westerterp, Wijnjeterp, Wijnterp, Wynjeterp en van der Terp. Eén van hen is bekend geworden als minister van Verkeer en Waterstaat in het kabinet-Den Uyl (1973-1977): Tjerk Westerterp.
Afronding
Begrippen
Terp
Heuvel, door mensen gemaakt, om woningen en vee te beschermen tegen hoogwater.
Kwelder
Stukken grond die eerder onder water stonden en veel klei bevatten. Doordat er steeds een nieuwe laag klei op komt, wordt de grond hoger en overstromen ze minder vaak. Daardoor werden ze geschikt voor begroeiing.
Turf
Gedroogde veengrond die als brandstof wordt gebruikt.
Rijksmonument
Een gebouw of gebied in Nederland die belangrijk is voor onze geschiedenis, cultuur of voor de wetenschap.
Eindopdracht: Maquette
Als eindopdracht van deze opdracht maak je samen met 3 andere klasgenoten een maquette van een terp.
Lees voor je begint goed de reisgids onderaan deze pagina. Daarin staan tips voor het maken van een maquette.
Overleg met je docent hoe groot je maquette mag worden.
Zorg ervoor dat je eerst voldoende informatie en afbeeldingen verzamelt van terpen.
Hoe zagen ze er uit?
Welke soort huis stond er?
Hoe groot was een terp?
Hoe zag het land om de terp er uit?
Maak daarna de maquette. Probeer een zo realistisch mogelijk beeld van een dorpsterp neer te zetten.
Beoordeling:
Je docent let bij het beoordelen van jullie terp op de volgende punten:
Klopt het beeld van jullie terp met de werkelijkheid?
Is ook een kleine strook land rondom de terp zichtbaar?
Ziet het geheel er netjes en verzorgd uit?
Hebben jullie goed samengewerkt?
Klaar?
Lever jullie maquette in bij jullie docent.
Een maquette is een nagebouwde situatie van bijvoorbeeld een dorpje of een gebouw. Dit maak je op miniatuurschaal. Door een maquette te maken kun je je een beter beeld bij de situatie vormen dan via een tekening. Maquettes worden soms ook gebruikt om een ontwerp voor een fabriek te controleren.
Terugkijken
Intro
Lees de intro van deze opdracht nog eens door.
Kon je door de video duidelijk zien wat een terp is?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 a 3 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Klopt dat?
Inhoud
Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht?
Hebben jullie een mooie maquette gemaakt? Hoe verliep de samenwerking?
Konden jullie goed overleggen? Waren de taken eerlijk verdeeld?
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO leerjaar 1 en 2. Dit is tijdvak 3 met het onderwerp terpen. In het Noorden van Nederland en Duitsland liggen op het land langs de kust veel kleine heuvels vinden, terpen. Deze terpen zijn aangelegd door de bewoners van deze kustgebieden. Het materiaal bespreekt wat een terp is, waar en wanneer de terpen zijn aangelegd, hoe deze terpen werden aangelegd en waar ze voor gebruikt werden. Verdere begrippen binnen dit element zijn: kwelder, turf, rijksmonument.
De tijd van monniken en ridders (500 - 1000);
Geschiedenis;
De tijd van steden en staten (1000 - 1500);
Opkomst van de stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden;
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO leerjaar 1 en 2. Dit is tijdvak 3 met het onderwerp terpen. In het Noorden van Nederland en Duitsland liggen op het land langs de kust veel kleine heuvels vinden, terpen. Deze terpen zijn aangelegd door de bewoners van deze kustgebieden. Het materiaal bespreekt wat een terp is, waar en wanneer de terpen zijn aangelegd, hoe deze terpen werden aangelegd en waar ze voor gebruikt werden. Verdere begrippen binnen dit element zijn: kwelder, turf, rijksmonument.
In het Noorden van Nederland en Duitsland liggen op het land langs de kust veel kleine heuvels vinden, terpen.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Benodigdheden
Als eindopdracht van deze opdracht maak je samen met 3 andere klasgenoten een maquette van een terp.
Intro
