Een manier om de beschikbaarheid en het gebruik van natuurlijke bronnen kwantitatief uit te drukken is de ‘Ecological Footprint’ **, oftewel de ‘Ecologische Voetafdruk’. De ecologische voetafdruk van iemand of een gegeven groep mensen (b.v. huishouden, stad, land) is de totale oppervlakte aan biologisch productief land en water dat wordt gebruikt om alle middelen en energiestromen, die door deze mensen gebruikt worden, te produceren (voedsel, energie en materiaal) en om al het afval dat door dezelfde mensen wordt geproduceerd af te breken of te compenseren. De berekende ecologische voetafdruk is dus de hoeveelheid land die nodig is om voor een bepaalde groep mensen een bepaalde levensstijl in stand te houden.
Lees verder
Ecologische Voetafdruk
Een manier om de beschikbaarheid en het gebruik van natuurlijke bronnen kwantitatief uit te drukken is de ‘Ecological Footprint’ **, oftewel de ‘Ecologische Voetafdruk’. De ecologische voetafdruk van iemand of een gegeven groep mensen (b.v. huishouden, stad, land) is de totale oppervlakte aan biologisch productief land en water dat wordt gebruikt om alle middelen en energiestromen, die door deze mensen gebruikt worden, te produceren (voedsel, energie en materiaal) en om al het afval dat door dezelfde mensen wordt geproduceerd af te breken of te compenseren. De berekende ecologische voetafdruk is dus de hoeveelheid land die nodig is om voor een bepaalde groep mensen een bepaalde levensstijl in stand te
Fair Earth Share
Als we iets willen zeggen over duurzaamheid, moet het beschikbare oppervlak worden vergeleken met de werkelijk gebruikte oppervlakte. Als de totale biologische productieve oppervlakte van de aarde wordt verdeeld onder alle bewoners, is er 1.45 hectare vruchtbaar land en 0.55 hectare water beschikbaar. Dit wordt ook wel de ‘Fair Earth Share’, letterlijk het ‘Eerlijke Aarde Aandeel’ genoemd.
Bekijk het filmpje
En we gaan weer verder
Duurzame ontwikkeling en de Ecologische Voetafdruk
Bij het toepassen van de ecologische voetafdruk in duurzame ontwikkeling wordt geprobeerd om van veel mensen de levenstandaard te verhogen en tegelijkertijd de totale voetafdruk van de mensheid te verkleinen**. Er zijn verschillende manieren om dit te bereiken:
De productiviteit per oppervlakte-eenheid land vergroten ( bijvoorbeeld terrassen op berghellingen of zonnecollectoren op ongebruikte daken)
Een efficiënter gebruik van natuurlijke bronnen (eco-efficiënte technologie, zoals spaarlampen of warmtewisselaars)
De totale consumptie verminderen door het inkrimpen van de bevolking en het beperken van het persoonlijke verbruik (bijvoorbeeld minder snel de auto nemen en alles recyclen)**
De duurzame voetafdruk
In dit project spreken we van een ‘duurzame’ voetafdruk, omdat het idee van de ecologische voetafdruk eigenlijk te simpel is, er wordt alleen naar oppervlakte gekeken. Wij willen ook kijken naar de manier waarop dat oppervlak wordt veranderd: onze manier van consumeren kan zorgen dat land voorgoed onbruikbaar wordt (ontbossing en erosie, of vergiftigen met chemische stoffen etc). Voor het plaatselijk milieu en de plaatselijke bevolking kan onze ‘drang tot consumeren’ ernstige gevolgen hebben. Een voorbeeld: Door de winning van goud in het Grote Merengebied in Oost-Afrika vind je daar grote ontboste gebieden, watervervuiling, gewelddadige conflicten tussen de goudzoekers en de bevolking, gedwongen prostitutie en ernstige gezondheidsproblemen door het gebruik van kwik en cyanide Maar we kunnen ook zorgen dat natuur beschermd wordt, mooie plekken bewaard blijven, wateren niet overbevist worden, en mensen in arme landen een kans krijgen om behoorlijk te leven. Als onze voetafdruk duurzaam is in de goede betekenis, lijden mensen in andere landen en mensen later geen schade door ons. We moeten dus ook nadenken over de gevolgen van ons handelen en onze levenstijl op de levens van mensen in een ander deel van de wereld en volgende generaties.
Een echt duurzame voetafdruk
We laten allemaal ‘voetafdrukken’ na. Voor het grootste deel verdwijnen die weer snel, maar sommige blijven kortere of langere tijd bestaan. De beroemdste – en meest duurzame – voetafdrukken zijn de voetstappen van voor-menselijke wezens die 3,5 miljoen jaar geleden over natte vulkanische as liepen, die daarna versteende. Hun voetstappen bleven miljoenen jaren bestaan en bleken van onschatbare waarde, omdat ze ons interessante dingen leerden over onze voorouders. Dat was niet de bedoeling van de mensachtigen die daar destijds liepen, ze zouden dat niet eens begrepen hebben. Ze renden daar voor hun leven, weg van die uitbarstende vulkaan. Ook van het leven van andere mensen blijven soms sporen achter die veel kunnen vertellen over de leefomstandigheden – de archeologie dankt zijn bestaan aan dergelijke sporen. Achtergelaten afval is in dit verband een zegen… Wie een bronzen of stenen beeld nalaat, heeft mede de bedoeling om het nageslacht te informeren over zijn of haar bestaan, wie andere dingen achterlaat heeft die bedoeling meestal niet, maar zulke onbedoelde sporen leveren meestal minstens zo veel informatie op. Ook dat zijn ‘duurzame voetafdrukken’. Naast resten van bouwwerken, kunstwerken en gebruiksvoorwerpen is menselijke bewoning in het te verleden ook terug te vinden in ecologische aspecten en daar gaat het in dit project vooral om
De rol van de dodo
Een bekend en heel sterk voorbeeld levert de dodo: deze vogel stierf uit op Mauritius doordat de Hollandse zeelui onderweg naar of van het Verre Oosten deze vogels vingen als voedsel. Het dier was te traag om te ontsnappen, en liet tenslotte alleen wat botjes na. In de twintigste eeuw ontdekten onderzoekers, dat er van een bepaalde boomsoort op dat eiland uitsluitend exemplaren van 300 jaar en ouder voorkwamen. Er werden wel zaden gevormd, maar die kiemden niet. De zaden waren voor hun kieming afhankelijk van de dodo. Dit werd aangetoond door de zaden bij kalkoenen door de keel te dwingen, de daarna weer uitgepoepte zaden kiemden wel. Passage door het maagdarmkanaal van grote vogels is voorwaarde voor kieming van deze soort. (Het is ook mogelijk dit na te bootsen door een behandeling met schuurpapier en zuur.) Omdat de dodo was verdwenen stond deze boomsoort ook op het punt van uitsterven. De ‘duurzame voetafdruk’ van de Hollandse zeelui bestaat dus niet alleen uit het verdwijnen van de dodo, maar ook op de lange termijn uit het uitsterven van die boomsoort, en ongetwijfeld van een aantal insectensoorten, die van die boom afhankelijk zijn. Waarschijnlijk zijn er meer ecologische veranderingen het gevolg geweest van het verdwijnen van de dodo
Positieve sporen nalaten
Een duurzame voetafdruk kan ook positief zijn, menselijke invloed heeft op veel plaatsen de natuur verrijkt. Een open afwisselend landschap, zoals door de mens in onze streken gecreëerd, kent een veel grotere biodiversiteit dan een gebied dat vrijwel geheel met bos bedekt is, zoals hier het geval was voor menselijk ingrijpen. In het grootste deel van de gevallen is menselijke invloed echter verarmend.
Blijvende sporen in de natuur
Voorbeelden van duurzaamheidsaspecten die aan de orde kunnen komen:
Als planten of dieren uitsterven, zijn ze voor altijd weg. Hun mogelijke producten (denk aan medicinale, maar nog onbekende plantensoorten) en/of hun rol in het ecosysteem gaan verloren. De gevolgen zijn moeilijk te voorspellen (zie het voorbeeld van de dodo)
Als hellingen worden ontbost, wordt de vruchtbare bovenlaag meestal door erosie afgevoerd. Het kan lang duren voor de vrijgekomen rots voldoende verweerd is om weer een bos te laten ontstaan (duizend of duizenden jaren?). De mensen die afhankelijk zijn van de opbrengst van het land, verliezen hierdoor hun bron van voedsel en inkomen
Op Java (Indonesie) waren vroeger de bossen op de bovenste delen en de top van de bergen heilig, ze mochten niet gekapt worden. Toen men in recente tijd die bossen toch ging kappen, kregen de dalen enorme problemen met overstromingen. Het heilig verklaren van die bossen berustte dus op een goed inzicht in de ecologische situatie.
Een huis gebouwd van natuurlijke materialen zoals hout, kan ooit verdwijnen vrijwel zonder een spoor na te laten, een huis van steen, beton, etc. niet, maar de sloopmaterialen kunnen t.z.t. wel hergebruikt worden. (Kiezen voor de toekomstige archeoloog of voor de ecologie?)
Bestrijdingsmiddelen kunnen in de bodem of in het water achterblijven. Wanneer ze in het grondwater terechtkomen, kunnen ze na lange tijd en op andere plaatsen in het drinkwater terechtkomen met alle gevolgen voor de mensen. Zolang ze in het grondwater zitten is er niets tegen te doen. Tegenwoordig zijn de meeste middelen minder persistent (blijvend) maar het is lang niet altijd duidelijk welke ecologische effecten ze hebben voordat ze uit elkaar vallen. Deze stoffen helemaal vermijden is dus in elk geval duurzamer.
In de biologische landbouw wordt gestreefd naar kringloopbeheer; het voer voor het vee wordt op eigen bedrijf in omgeving geteeld en de mest wordt op hetzelfde land uitgereden. Er wordt geen gebruik gemaakt van synthetische chemicaliën. Dergelijke landbouw laat, als het goed is, geen negatieve voetafdruk achter.
Zelfs de discussie over het gebruik van gentechnologie kan hierin betrokken worden: er kunnen wel prachtige nieuwe varianten van gewassen of vee worden ontwikkeld, maar wat zijn de effecten op de lange duur? Hoe duurzaam is dit ecologisch gezien? (Misschien zijn er veel minder bestrijdingsmiddelen nodig – maar het zou ook kunnen dat de varianten zich in de natuur verbreiden, met onverwachte gevolgen.)
De totale biologisch productieve ruimte wordt op basis van beredeneerde aannames en feitelijke data samengesteld uit volgende elementen:
Landbouwgrond (akkerland): gebruikt voor de productie van plantaardige producten voor voedsel, veevoeder, vezels (katoen), rubber, enz. Hierbij wordt geen rekening gehouden met de effecten van de landbouw op milieuverontreiniging, uitputting van de grond en erosie. Deze effecten worden uiteindelijk wel verrekend in een Voetafdruk van een volgend jaar, naarmate zij op langere termijn de beschikbare vruchtbare grond zouden verminderen.
Grasland (weidegrond): grond die geschikt is voor de aanmaak van dierlijke producten zoals vlees, melk, wol, leer, enz. Hierbij kan ook licht beboste grond worden gerekend, voor zover die ook geschikt is voor veeteelt.
Bossen: voor de productie van hout, brandstof, papier, enz. Zowel natuurlijke als aangeplante bossen worden hierbij gerekend.
Visgronden: wateroppervlakte, geschikt voor het vangen en kweken van vis en andere dieren zoals mosselen enz. Het gaat hier vooral om zeewater, omdat 95% van de mariene productie afkomstig is van de kustwateren.
Bebouwde grond: voor huizen, straten, infrastructuur, winkels, fabrieken, enz. Meestal bevinden menselijke vestigingen zich op productieve grond, waardoor deze oppervlakte ook meegeteld wordt in de Voetafdruk. Grond die nodig is voor het opwekken van zonne-energie of energie van wind- en waterkracht is hier ook inbegrepen.
Het energieverbruik op basis van fossiele brandstoffen wordt omgezet in de productieve oppervlakte die nodig is om de CO2 uitstoot te absorberen, zodat geen CO2 wordt toegevoegd aan de reeds in de atmosfeer aanwezige CO2. Omdat de oceanen ongeveer 35% van deze uitstoot opnemen, rekent men dit energieverbruik slechts voor 65% aan.
Vanaf het Living Planet Report 2008 (cijfers betreffende het jaar 2005) wordt de productie van kernenergie niet langer meegeteld in de ecologische voetafdruk omdat men de risico's en de impact ervan onvoldoende kon uitdrukken in termen van biocapaciteit. Tot dan werd deze productie gelijkgesteld aan het fossiele brandstofverbruik en in de voetafdruk opgenomen.
Het arrangement Voetafdruk hv 1-2 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteur
Marja Rooij
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2017-02-24 18:18:30
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
- Kopie zoekresultaat - De hoeveelheid bruikbare grond die iemand verbruikt, noem je zijn ecologische voetafdruk. Als ieder mens op aarde een even groot stuk bruikbare grond zou krijgen, zou ieder mens een voetafdruk van drie voetbalvelden hebben. Dat is echter niet zo...
In deze opdracht staat de ecologische voetafdruk centraal.
- Kopie zoekresultaat - De hoeveelheid bruikbare grond die iemand verbruikt, noem je zijn ecologische voetafdruk. Als ieder mens op aarde een even groot stuk bruikbare grond zou krijgen, zou ieder mens een voetafdruk van drie voetbalvelden hebben. Dat is echter niet zo...
In deze opdracht staat de ecologische voetafdruk centraal.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
wat doe je zelf om het consumeren te verminderen
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
