Dit lessenpakket heet Expeditie Drinkwater, zoals hierboven in het logo te zien is. Het thema van alle lessen is water. Klik hieronder om de inleiding op het thema te beluisteren:
Maar jullie leren niet alleen over het drinkwater uit de kraan in de stad. Bij het stukje "Extra: Op expeditie" krijgen jullie informatie over het drinkwater tijdens het bergbeklimmen. Klik op de knop hieronder, zodat bergbeklimmer Arnaud zichzelf kan voorstellen.
Les 1: Waterwinning
Introductie
Stel je voor: het is een warme dag en je gaat met je familie naar het strand. Op het strand bouw je met al je neven en nichten een groot zandkasteel. Je begint met de torens en de muur en daarna graaf je een gracht om je kasteel heen. Jullie graven zo diep, dat er automatisch water in de gracht komt te staan. Wat voor soort water is dit? En wat gebeurt er met dit water? Dit alles en meer kom je tijdens deze les te weten.
In deze les gaat het over waterwinning.
Aan het eind van deze les kun je…
… de grote waterkringloop stapsgewijs en in de juiste volgorde beschrijven.
… het verschil tussen hemelwater, grondwater en oppervlaktewater aangeven.
… vertellen dat we water uit grondwater en oppervlaktewater krijgen door dit omhoog te pompen.
… uitleggen wat riolering met het vervoeren van water te maken heeft.
… twee voorbeelden van manieren noemen waarop we in de toekomst aan water kunnen komen.
De grote waterkringloop
In Nederland regent het best wel vaak. Waar komt die regen eigenlijk vandaan? En waar gaat de regen naartoe als het is gevallen? Dit is te zien in de grote waterkringloop hieronder.
Afbeelding 1: De grote waterkringloop
Stap 1: Door zonlicht wordt het water in de zee heel warm.
Stap 2: Het water in de zee verdampt. Dit houdt in dat het zeewater gas wordt. Dit heet waterdamp. De waterdamp stijgt op.
Stap 3: De waterdamp condenseert. Dit houdt in dat het gas weer vloeibaar wordt. Dus de waterdamp verandert in kleine waterdruppeltjes. Al die kleine waterdruppeltjes klonteren samen tot een wolk.
Stap 4: De wind blaast de wolk landinwaarts.
Stap 5: Wanneer de wolk te zwaar wordt, valt het water uit de wolk naar beneden in de vorm van regen, sneeuw of hagel. De regen, sneeuw of hagel belandt op de grond of in wateren, zoals meren, rivieren en sloten.
Stap 6: Het water stroomt via de grond, kleine beekjes en grote rivieren terug naar zee.
Wanneer het water weer terug is in de zee, begint de grote waterkringloop opnieuw.
Grondwater en oppervlaktewater
Regenwater, ook wel hemelwater genoemd, komt dus in de grond door de grote waterkringloop. Dit wordt grondwater genoemd. Oppervlaktewater is al het water dat buiten te zien is, behalve hemelwater. Voorbeelden hiervan zijn sloten, meren en rivieren.
Grondwater is schoner dan oppervlaktewater. Dit komt doordat grondwater al een beetje is schoongemaakt toen het de grond in stroomde. Het water stroomde door allemaal zandlagen, die werken als een filter. Wanneer water door een filter gaat, houdt het filter stukjes viezigheid uit het water tegen. In het practicum van les 4 ga je zelf met zo'n zandfilter werken.
Het omhoog pompen van water
Van grondwater en oppervlaktewater maken wij drinkwater. Grondwater zit diep in de grond, maar hoe krijgen wij het daar dan uit?
Met een grondwatermeter kunnen we meten hoe diep het water in de grond zit. Vervolgens wordt er met een boor een gat in de grond gemaakt tot het grondwater. Als het gat diep genoeg is, wordt het water met een pompinstallatie, die binnenin de boor zit, omhoog gezogen (zie de video hieronder). Het opgepompte water wordt opgevangen in grote bakken. Voor oppervlaktewater hoeft er niet geboord te worden.
Dus grondwater en oppervlaktewater worden omhoog gepompt met een pompinstallatie om er daarna drinkwater van te maken. Dit heet waterwinning.
Video 1: Grondwater wordt met een pompinstallatie omhoog gepompt.
De rol van riolering
Bij een waterzuiveringsinstallatie wordt het omhoog gepompte water schoongemaakt, zodat wij het veilig kunnen drinken. Maar met dit water poetsen we ook onze tanden en wassen wij ons haar. Doordat wij het water vies maken, moet het veilig worden afgevoerd. Dit gebeurt via de riolering. Riolering is een stelsel van buizen, dat dit vieze water opvangt en naar de waterzuiveringsinstallatie vervoert. Dit vieze water heet afvalwater. Ook hemelwater wordt opgevangen door de riolering. Hieronder staat de weg van het water door de riolering in een afbeelding weergegeven.
Afbeelding 2: Afvalwater en hemelwater (blauw) komen via de riolering (zwart) bij de waterzuiveringsinstallaties terecht.
De nadelen van waterwinning
Waterwinning heeft ook nadelen. Planten hebben water nodig om te kunnen leven. Hoe meer water wij uit de grond halen, hoe minder water er voor de planten over is.
Daarom zijn wij op zoek naar andere bronnen (alternatieven) om drinkwater uit te halen. Er zijn wetenschappers die proberen om water uit schoorsteenrook te halen, maar het is nog lastig hier genoeg drinkwater uit te halen. Ook proberen mensen om zeewater drinkbaar te krijgen. Zeewater is alleen heel erg zout. Het kan minder zout gemaakt worden, maar dat kost veel geld. Het duurt nog minstens 20 jaar voordat we genoeg drinkwater uit de zee of uit schoorsteenrook kunnen halen. Ondertussen zoeken we naar plekken waar we kunnen boren en pompen zonder dat de planten daar veel last van hebben.
Afbeelding 3: Schoorsteenrook
Afbeelding 4: Zeewater
Extra: Op expeditie
Klik hieronder om Arnaud zijn verhaal te laten vertellen:
Samen met 2 vrienden beklim je de Elbrus op de foto hieronder. Dat is de hoogste berg in Europa en hij ligt in Rusland. Jullie doel is om de top te bereiken. Na een paar dagen klimmen lig je in je tentje en schrijf je een verslag over de dag, waarin je vertelt over jullie zoektocht naar schoon drinkwater. Ging het makkelijk of hebben jullie hier veel moeite voor moeten doen?
De komende drie lessen ga jij je eigen expeditie verhaal schrijven. Dit verhaal wordt minimaal een half A4’tje lang. Je mag zelf bepalen hoe je verhaal loopt, maar verwerk de volgende vragen in je verhaal:
1. Waar heb jij het water gevonden?
2. Waarom heb jij het water nodig?
3. Waarom ga je het water zuiveren?
4. Hoe heb je het water gezuiverd?
De antwoorden op de vragen kan je vinden in het verhaal van Arnaud.
Vandaag begin je aan je verhaal en verwerk je de eerste vraag over waterwinning. Je hoeft je verhaal niet af te schrijven. In les 2 vul je hem aan met de volgende vragen.
Schrijf je verhaal met pen of potlood op een blaadje. Vergeet hier je naam niet op te zetten en hem goed te bewaren!
Succes!
Afsluiting
Voor ons is het heel normaal om al dit schone water te gebruiken in het dagelijks leven, maar eigenlijk is dat heel bijzonder. Het schone drinkwater komt niet zomaar uit de lucht vallen. Voordat wij het kunnen gebruiken, heeft het water al een lange weg afgelegd. Denk maar terug aan de grote waterkringloop, de pompinstallaties en de riolering. In de volgende twee lessen gaan we nog dieper in op de weg van ons drinkwater.
Hieronder staan nog een keer de lesdoelen beschreven. Lees ze door en kijk of je alle punten begrijpt. Wanneer je iets niet snapt, kan je het nog even opzoeken in de tekst of vragen aan je juf of meester. Ook staat er op de volgende pagina een begrippenlijst met de moeilijkste en belangrijkste begrippen uit de les.
Succes bij de volgende les over waterbewustzijn!
Je kunt nu...
… de grote waterkringloop stapsgewijs en in de juiste volgorde beschrijven.
… het verschil tussen hemelwater, grondwater en oppervlaktewater aangeven.
… vertellen dat we water uit grondwater en oppervlaktewater krijgen door dit omhoog te pompen.
… uitleggen wat riolering met het vervoeren van water te maken heeft.
… twee voorbeelden van manieren noemen waarop we in de toekomst aan water kunnen komen.
Begrippenlijst
Alternatieven (waterwinning)
In plaats van drinkwater te maken van grondwater en oppervlaktewater zoeken we naar alternatieven om drinkwater uit te halen, zoals zeewater en schoorsteenrook.
Condenseren
Wanneer een gas vloeibaar wordt, heet dit condenseren. Tijdens de grote waterkringloop condenseert de waterdamp waardoor het kleine waterdruppeltjes worden.
Filter
Wanneer water door een filter gaat, houdt het filter stukjes viezigheid uit het water tegen. Het water stroomt wel door het filter, waardoor het water, wanneer het door het filter is gegaan, schoner is.
Grondwater
Regenwater dat in de grond terecht is gekomen door de grote waterkringloop.
Hemelwater
Regenwater.
Oppervlaktewater
Al het water dat buiten te zien is, behalve hemelwater.
Pompinstallatie
Grondwater wordt omhoog gepompt uit de grond met behulp van een pompinstallatie en in bakken opgeslagen. Ook oppervlaktewater wordt in deze bakken gepompt.
Riolering
Een stelsel van buizen dat afvalwater en hemelwater vervoert naar waterzuiveringsinstallaties.
Verdampen
Wanneer een vloeibare stof verandert in gas, heet dit verdampen. Tijdens de grote waterkringloop verdampt het zeewater door de zon en wordt dit waterdamp.
Waterwinning
Het omhoog pompen van grondwater en oppervlaktewater, waarvan drinkwater wordt gemaakt.
Waterzuiveringsinstallatie....
In een waterzuiveringsinstallatie wordt water gezuiverd. Dat betekent dat het wordt schoongemaakt, zodat wij het veilig kunnen drinken.
Les 2: Waterbewustzijn
Introductie
Misschien heb je wel eens ontzettend vies water gezien, of een foto daarvan. Op de afbeelding hieronder zie je een hele vieze rivier. Er drijft allemaal afval in, zoals plastic en stukken hout. Toch staan er mensen in dit water om zich te wassen, maar dit is toch helemaal niet goed voor je? Waarom is dit water zo vies? En waarom gebruiken mensen dit vieze water? Dit leer je in deze les.
Afbeelding 1: Vieze rivier
In les 1 heb je geleerd dat er twee soorten water zijn, namelijk hemelwater en oppervlaktewater. Een voorbeeld van hemelwater is grondwater. Grondwater komt in de grond door de grote waterkringloop. Grondwater en oppervlaktewater worden opgepompt en naar waterzuiveringsinstallaties vervoerd. Ook hemelwater en afvalwater worden via de riolering naar waterzuiveringsinstallaties vervoerd. Het water wordt daar schoongemaakt. We zullen het hier in les 3 uitgebreider over hebben. Maar veel water is zo vies dat het zuiveren van dat water heel moeilijk zal zijn. Hoe komt dit? En is er een mogelijkheid dit tegen te gaan? Hierover krijg je meer te weten tijdens deze les.
In deze les gaat het over waterbewustzijn.
Aan het eind van deze les kun je...
... drie oorzaken van watervervuiling noemen.
... drie kenmerken van ontwikkelingslanden noemen.
... twee manieren van hulp noemen in ontwikkelingslanden.
... op de kaart aangeven waar in de wereld we vervuild water en waar schoon water kunnen vinden.
... het woord waterschaarste omschrijven.
... drie manieren noemen om water te beparen.
... je mening geven over watervervuiling en waterbesparing.
Watervervuiling
Water wordt uit grondwater en oppervlaktewater gewonnen, zoals je in les 1 hebt geleerd. Jammer genoeg wordt er veel water vervuild, waardoor er minder water gewonnen kan worden om als drinkwater te gebruiken. Hieronder staan een paar manieren waarop watervervuiling plaatsvindt.
In veel fabrieken wordt gebruik gemaakt van water om producten te maken. Dit water wordt daarna in het water buiten geloosd via een lozingspijp (zie afbeelding 2). Maar het water uit de fabrieken is niet schoon. In dit water zitten bijvoorbeeld zouten en metalen die het water vervuilen.
Verder wordt er in in de landbouw veel gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen, om zo bijvoorbeeld onkruid tegen te gaan. Wanneer het regent spoelen deze bestrijdingsmiddelen naar sloten of rivieren. Deze middelen zijn giftig en vervuilen zo het water.
Bovendien wordt er op het water veel gevaren. Er gebeuren regelmatig ongelukken met boten. Wanneer een hele grote boot, zoals een vrachtschip (zie afbeelding 3), botst, kan hierbij bijvoorbeeld veel benzine in het water komen. Zo wordt het water vervuild.
Ook gooien veel mensen hun afval gewoon in het water. Verder wordt het water in arme landen regelmatig als toilet gebruikt. Ook hierdoor raakt het water vervuild.
Afbeelding 2: Lozingspijp
Afbeelding 3: Vrachtschip
Ontwikkelingslanden
Niet alle landen zijn zo rijk als Nederland. Je hebt vast wel eens een programma over arme landen op de televisie gezien.. Dit soort landen noemen wij ontwikkelingslanden. Hier zijn de meeste mensen erg arm, zo arm dat ze niet eens eten kunnen kopen.
De kenmerken van een ontwikkelingsland staan hieronder. Er is in zo’n land sprake van…:
... een hoge bevolkingsgroei, waardoor er veel kinderen per gezin zijn. Stel je voor dat jij nog tien broertjes en zusjes had.
... veel kinderen die niet naar school gaan. Dit komt doordat hun ouders daar geen geld voor hebben of doordat de kinderen moeten werken of water moeten halen. Hierdoor kunnen ook veel mensen niet lezen en schrijven.
… slechte gezondheidszorg (zie afbeelding 4), dit betekent dat niet iedereen naar de dokter kan als hij/zij ziek is. Bovendien is de dokter ook niet zo goed als hier in Nederland. Hierdoor sterven veel kinderen al op jonge leeftijd.
Afbeelding 4: In ontwikkelingslanden is de gezondheidszorg niet altijd even goed.
Zoals je in afbeelding 5 kunt zien liggen de ontwikkelingslanden vooral in het zuiden van de wereld. Landen in Afrika, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië zijn armer dan de landen in het noorden. Dit noemen we dus ontwikkelingslanden. De landen die in de kaart rood zijn gekleurd zijn het armst.
Afbeelding 5: Ontwikkelingslanden (oranje en rood) in de wereld.
Drinkwater in de wereld
Op de kaart hieronder (afbeelding 5) zie je hoe het schone drinkwater in de wereld is verdeeld. Hiermee wordt natuurlijk niet alleen het water uit de kraan bedoeld, zoals wij dat zijn gewend, maar ook water uit flessen. In een groot deel van Europa en Noord-Amerika hebben alle mensen toegang tot schoon drinkwater. In Azië zie je dat er veel landen geel zijn gekleurd, dat betekent dat niet alle mensen zomaar aan schoon drinkwater kunnen komen. In Afrika zijn er veel landen rood. Als de mensen al water in de buurt hebben is het vaak vies. De rijke mensen in deze landen hebben wel toegang tot drinkwater, maar dat delen ze vaak niet met de arme mensen.
Afbeelding 5: Wereldkaart over de verdeling van schoon drinkwater
Waterschaarste
In ontwikkelingslanden is er vaak sprake van waterschaarste, onder andere door watervervuiling. Waterschaarste houdt in dat een groot aantal mensen in een gebied geen veilig en betaalbaar drinkwater kan krijgen. Daardoor hebben deze mensen niet genoeg drinkwater om te drinken, zich te wassen en in hun levensonderhoud te voorzien. Bovendien moeten mensen erg lang lopen voor het water, als er geen put of pomp is in hun dorp.
In de video hieronder zie je Emile, hij leeft in een land waar waterschaarste heerst.
Video 1: Unicef in Burkina Faso
Gelukkig zijn er goede projecten die in ontwikkelingslanden helpen, zoals je in de video kon zien. Deze projecten bouwen bijvoorbeeld waterpompen (zie afbeelding 6) en zorgen ervoor dat kinderen, zoals Emile, naar school kunnen. Verder lichten ze de bevolking (de mensen die in een bepaald land wonen) in over hygiëne. Deze lessen over hygiëne zijn erg belangrijk. Zo leren de mensen dat ze geen vies water moeten drinken, want van het drinken van vies water wordt je ziek. Ook wordt er verteld dat het goed is om je met schoon water en zeep te wassen.
Afbeelding 6: Een waterpomp is voor de bevolking in ontwikkelingslanden erg fijn.
Wist je dat...
... 663 miljoen mensen op de wereld geen of weinig toegang hebben tot schoon drinkwater? Dat is 1 op de 10 mensen.
Waterbesparing
Om de waterschaarste tegen te gaan is het belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan waterbesparing. Water besparen kan op heel veel manieren. Hieronder staan een paar voorbeelden.
Afbeelding 7: Regenton
Mensen kunnen water besparen door een regenton te kopen, zoals op afbeelding 7. In een regenton wordt regenwater opgevangen. Met dit regenwater kunnen mensen bijvoorbeeld de plantjes water geven en de auto wassen. Dit hoeft dan niet met drinkwater te gebeuren.
Verder zijn er van allerlei huishoudelijke apparaten waterbesparende varianten. Zo bestaan er waterbesparende kranen en douchekoppen.
Bovendien moeten mensen hun waterstand in de gaten houden. Zo kunnen lekkende waterleidingen snel ontdekt worden en ook weer snel gemaakt worden. Wanneer waterleidingen lekken gaat er kostbaar drinkwater verloren en dit is zonde.
Ook jij kan vandaag al beginnen met het beparen van water! Dit kan door minder lang te douchen en de kraan niet aan te laten staan wanneer je je tanden aan het poetsen bent.
Wist je dat...
... je door elke dag 1 minuut korter te douchen, je 3.000 liter water per jaar kunt besparen?
... 3.000 liter water net zoveel is als 10 badkuipen vol met water?
Extra: Op expeditie
Klik hieronder om Arnaud zijn verhaal te laten vertellen:
De vorige les ben je begonnen aan je eigen expeditie verhaal. Toen heb je nagedacht over de waterwinning. Waar heb jij het water op de berg gevonden?
Nu ga je verder met je verhaal. Van Arnaud heb je informatie gekregen over het waterbewustzijn tijdens het bergbeklimmen. Je kan nu de vragen “Waarom heb je water nodig?” en “Waarom ga je het water zuiveren?” verwerken in je verhaal.
Schrijf je verhaal met pen of potlood op een blaadje. Vergeet hier je naam niet op te zetten en hem goed te bewaren!
Afsluiting
Je hebt nu kennis gemaakt met het water in andere landen. In niet alle landen is het zo goed geregeld als in Nederland. Daarom moeten wij bewust met het water omgaan dat uit de kraan stroomt. Het ging deze les dan ook over waterbewustzijn.
Hieronder staan nog een keer de lesdoelen beschreven. Lees ze door en kijk of je alle punten begrijpt. Wanneer je iets niet snapt, kan je het nog even opzoeken in de tekst of vragen aan je juf of meester. Ook staat er op de volgende pagina een begrippenlijst met de moeilijkste en belangrijkste begrippen uit de les.
Succes bij de volgende les over waterzuivering!
Aan het eind van deze les kun je...
... drie oorzaken van watervervuiling noemen.
... drie kenmerken van ontwikkelingslanden noemen.
... twee manieren van hulp in ontwikkelingslanden noemen.
... op de kaart aangeven waar in de wereld we vervuild water en waar schoon water kunnen vinden.
... het woord waterschaarste omschrijven.
... drie manieren noemen om water te beparen.
... je mening geven over watervervuiling en waterbesparing.
Begrippenlijst
Bevolking
Alle mensen die in een land wonen.
Gezondheidszorg
De mensen die zorgen voor de gezondheid van mensen. Zoals ziekenhuizen, dokters en zusters. In ontwikkelingslanden is dit vaak niet goed geregeld.
Hygiëne
Ervoor zorgen dat jij en je omgeving schoon zijn. Als de hygiëne ontbreekt kan je snel ziek worden.
Lozingspijp
De pijp die het water van de fabriek in de rivier of het meer loost.
Ontwikkelingslanden
Landen waar veel mensen wonen die arm zijn. Ze hebben een hoge bevolkingsgroei, slechte gezondheidszorg en weinig kinderen gaan naar school.
Vrachtschip
Grote boot die spullen vervoert.
Waterbesparing
Water besparen om waterschaarste tegen te gaan. Dit kan op verschillende manieren.
Waterbewustzijn
Ervan bewust zijn dat schoon drinkwater belangrijk is en het zorgvuldig omgaan met drinkwater.
Waterschaarste
Een groot aantal mensen in een gebied kan geen veilig en betaalbaar drinkwater krijgen. Daardoor hebben deze mensen niet genoeg drinkwater om te drinken, zich te wassen en in hun levensonderhoud te voorzien.
Watervervuiling
Water wordt vervuild, door bijvoorbeeld vrachtschepen, lozingspijpen of mensen.
Les 3: Waterzuivering
Introductie
Ben je wel eens op vakantie geweest in bijvoorbeeld Frankrijk, Griekenland of Afrika? Dan weet je misschien nog wel dat je geen water uit de kraan mocht drinken. Want niet in alle landen is het water uit de kraan schoon genoeg om te drinken, maar in Nederland wel. Het Nederlandse kraanwater is zelfs zo goed dat het behoort tot de beste ter wereld. Maar hoe zorgt Nederland ervoor dat het water zo schoon en lekker is? Dat ga je in deze les leren.
In les 1 heb je geleerd dat er verschil is in water. Er is hemelwater, dit is regen, sneeuw of hagel. Ook bestaat er grondwater, dit komt uit de bodem, en er is oppervlaktewater, dit komt uit rivieren, meren of beekjes. Maar waar halen we ons drinkwater uiteindelijk vandaan? Uit de lucht, de grond of uit de rivier?
Je weet ook al dat het grondwater met een pomp naar boven wordt gehaald, dit noemen we waterwinning. Dit water gaat naar een waterzuiveringsinstallatie om schoongemaakt te worden. Hierover gaan we het in deze les hebben.
In les 2 heb je geleerd dat veel water wordt vervuild, hierdoor kan het niet meer gedronken worden. In ontwikkelingslanden is er sprake van waterschaarste. De bevolking drinkt hierdoor vaak vies water, ze worden hiervan ziek. Om waterschaarste te voorkomen moeten we zuinig aan doen met water.
In deze les gaat het over waterzuivering.
Aan het eind van deze les kun je…
… de stappen van oppervlaktewaterzuivering beschrijven met behulp van een plaatje.
... de stappen van rioolwaterzuivering uitleggen.
Waterzuiveringsinstallatie
In dit filmpje wordt kort maar krachtig uitgelegd hoe een waterzuiveringsinstallatie werkt. Kijk het filmpje niet helemaal, dat kost veel tijd. Kijk het filmpje van 1.57 tot 4.28 en van 9.58 tot 12.48!
Video 1: Waterzuiveringsinstallatie
Oppervlaktewaterzuivering
Het zuiveren van water gaat volgens een stappenplan. Je hebt net in het filmpje gezien hoe water uit de rivier de Maas gezuiverd wordt, zodat je het kunt drinken. Dit is erg belangrijk, want van het drinken van vies water kan je ziek worden.
Afbeelding 1: Spaarbekkens in de Biesbosch
Eerst wordt het water uit de rivier gepompt en komt het in de spaarbekkens. Dit zijn plekken waar water tijdelijk wordt opgeslagen. Hier begint de zuivering. Veel vieze deeltjes zakken in de spaarbekkens naar de bodem en blijven daar achter. Na ongeveer vier maanden wordt het water uit de spaarbekkens door een pomp naar de waterzuiveringsinstallatie gepompt. Hier wordt het water eerst goed gezeefd door een rooster. Het grote vuil, zoals takjes en bladeren, wordt eruit gehaald. Daarna wordt er een stofje aan het water toegevoegd. Dit stofje trekt al het vuil naar zich toe. Er ontstaan hierdoor klontjes van vuil. Die klontjes worden zwaar, daardoor zakken ze naar de bodem. Het water gaat hierna naar een volgende bak. Om naar de volgende bak te kunnen, gaat het water langs een filter van zand en grind. Dit filter haalt de restjes van het stofje uit het water.
Nu is al het vuil uit het water, maar je kan het nog steeds niet drinken. Er zitten nog bacteriën en virussen in. Bacteriën en virussen kunnen niet tegengehouden worden door filters. Ze zijn veel te klein. Door heel sterk Uv-licht op het water te laten schijnen, worden de bacteriën en virussen gedood. Uv-licht is licht dat je niet kan zien. De zon straalt ook Uv-licht uit, dat is de warmte die je voelt. Na deze stap kan je het water drinken, maar het heeft nog een gek smaakje. Om daar vanaf te komen, gaat het nog door een speciaal filter. Het water wordt naar de opslagtank vervoerd. Het is klaar om naar de huizen vervoerd te worden. Het hele proces duurt ongeveer twee uur.
Op afbeelding 2 zie je de stappen in een schema.
Afbeelding 2: Het zuiveren van oppervlaktewater.
Water uit de grond en duinen
Zoals jullie net hebben gelezen, kan drinkwater gemaakt worden uit rivierwater. Maar uit grondwater en duinwater kan ook drinkwater gevormd worden. De stappen hiervan zijn net iets anders dan de stappen van rivierwaterzuivering. Zelfs van rioolwater kan drinkwater worden gemaakt. Hoe dat gaat, lees je zo.
Wist je dat ...
... het kraanwater in Nederland schoner is dan bronwater uit een flesje?!
... 1.000 liter kraanwater in Nederland maar € 1,50 kost? Dat zijn wel 5.000 glazen!
... kraanwater drinken veel beter voor het milieu is dan bronwater in flesjes? Al die plastic flesjes zorgen voor veel afval.
Rioolwaterzuivering
Het water stroomt uit de kraan. Hiermee wassen we onze handen, bereiden we ons eten, douchen we, spoelen we de wc door en nog veel meer. Maar wat gebeurt er met het water dat door het gootsteenputje stroomt als we het hebben gebruikt?
Het water komt terecht in het riool. Dat is een stelsel van buizen onder de grond, waar je in les 1 over hebt geleerd. Al deze buizen komen uit bij de rioolwaterzuivering. Bij de rioolwaterzuivering wordt het vieze water schoner gemaakt, want dit water komt uiteindelijk in de rivier terecht. Ook al is het rivierwater niet heel schoon, toch wordt het rioolwater wat gezuiverd. Zo zitten er geen giftige stoffen meer in het water.
Dit gebeurt in 3 stappen. De eerste stap is dat het grote vuil uit het water wordt gehaald. Dit gebeurt met een soort van rooster. Dit kan je zien in afbeelding 3, er is allemaal rommel tussen het rooster blijven hangen. Eerst worden de grote deeltjes weggehaald en daarna de kleinere.
Afbeelding 3: Dit is een rooster om het grote vuil uit het rioolwater te filteren.
Dan is het tijd om de nog kleinere vuildeeltjes te verwijderen. Hiervoor worden er bacteriën aan het water toegevoegd. Die eten de vuildeeltjes op.
Bij de laatste stap zakken de volgevreten bacteriën naar de grond. Dan is het water schoon genoeg om naar de rivier geleid te worden.
Om te onthouden
Als het water gezuiverd is in de rioolwaterzuivering kan het ook weer bij het waterzuiveringssysteem komen om tot drinkwater omgetoverd te worden.
Extra: Op expeditie
Klik hieronder om Arnaud zijn verhaal te laten vertellen:
De afgelopen twee lessen ben je begonnen aan je eigen expeditie verhaal. Toen heb je nagedacht over de waterwinning en het waterbewustzijn.
Vandaag schrijf je je verhaal af. Van Arnaud heb je informatie gekregen over waterzuivering. Je kan nu de laatste vraag “Hoe heb je het water gezuiverd?” verwerken in je verhaal. Bedenk ook een leuke afsluiting!
Schrijf je verhaal met pen of potlood op een blaadje. Vergeet hier je naam niet op te zetten en lever hem in bij je juf of meester. Je juf of meester zal je verhaal nakijken.
Afsluiting
In deze les heb je geleerd dat het water uit onze kraan schoon is. Dit komt doordat het naar de waterzuiveringsinstallatie is geweest. Hier worden eerst de grote stukken vuil uit het water gehaald met behulp van een rooster. Als tweede wordt er een stofje toegevoegd dat de kleinere vuildeeltjes aantrekt. Daarna gaat het water door een filter van zand en grind. Vervolgens wordt er met Uv-licht op het water geschenen waardoor de ziekmakende bacteriën dood gaan. En als laatste gaat het water door een speciaal filter om de geur- en smaakstoffen eruit te halen.
Het water uit onze kraan gaat naar de rioolwaterzuivering. Hier worden eerst de grote stukken vuil uit het water gehaald met een rooster en daarna de kleinere stukjes. Als laatste worden er vuiletende bacteriën aan het water toegevoegd. Als ze het vuil hebben opgegeten zakken ze naar de grond. Het water kan nu weer naar de rivier toe.
Hieronder staan de lesdoelen nog een keer beschreven. Lees ze door en kijk of je inderdaad kan wat er staat. Wanneer je iets nog niet kunt of snapt, kan je het nog even opzoeken in de tekst of vragen aan de juf of meester. Op de volgende pagina vind je een begrippenlijst met de moeilijkste en belangrijkste begrippen uit de les.
Succes bij het practicum van de volgende les!
Je kunt nu…
… de stappen van oppervlaktewaterzuivering beschrijven met behulp van een plaatje.
... de stappen van rioolwaterzuivering uitleggen.
Begrippenlijst
Filter
Wanneer water door een filter gaat, houdt het filter kleine stukjes viezigheid uit het water tegen. Het water stroomt wel door het filter, waardoor het water, wanneer het door het filter is gegaan, schoner is.
Oppervlatewaterzuivering
Het schoonmaken van oppervlaktewater.
Rioolwaterzuivering
Het schoonmaken van rioolwater.
Spaarbekken
Een plek waar water tijdelijk wordt opgeslagen.
Uv-licht
Licht dat je niet kan zien. De zon straalt ook Uv-licht uit, dat is de warmte die je voelt.
Waterzuiveringsinstallatie
Hier wordt water gezuiverd. Dat betekent dat het wordt schoongemaakt, zodat wij het veilig kunnen drinken.
Les 4: Practicum
Introductie
Stel je voor: je bent een lange bergtocht aan het maken, net zoals Arnaud. Na een tijdje krijg je dorst, je wil wat te drinken pakken. Oh nee! Al je schone drinkwater is op! Gelukkig heb je geleerd hoe je drinkwater kunt maken!
In de afgelopen drie lessen heb je veel geleerd over water. In les 1 ging het over de verschillende soorten water: grondwater, hemelwater en oppervlaktewater. Ook kwam je te weten dat grondwater en oppervlaktewater omhoog worden gepompt om er daarna drinkwater van te maken. In les 2 heb je geleerd dat niet iedereen kan genieten van schoon drinkwater. Veel water wordt vervuild en in ontwikkelingslanden is er sprake van waterschaarste. In de vorige les heb je geleerd hoe oppervlaktewater en rioolwater gezuiverd worden.
In deze les ga je zelf water zuiveren. In practicum 1 ga je water zuiveren zoals Arnaud op zijn expeditie wel eens doet. Bij practicum 2 ga je water zuiveren met zand, grind en een plastic fles. Let op: het door jou gezuiverde water is nog niet schoon genoeg om te drinken!
Aan het eind van deze les kun je…
… stap voor stap water zuiveren op diverse manieren door de stappen, die op de werkbladen staan, te volgen.
... beleefd en op een vriendelijke toon met elkaar praten/overleggen in je groepje tijdens het practicum over waterzuivering.
Proefje 1: Op expeditie
Klik hieronder om Arnaud zijn verhaal te laten vertellen:
Je gaat straks in een groepje van ongeveer 6 leerlingen werken. Werk goed samen en verdeel de taken tijdens het proefje eerlijk.
Je hebt ongeveer 10 tot 15 minuten de tijd voor dit proefje.
Proefje 2: Je eigen waterzuiveringsinstallatie maken
Tijdens dit proefje ga je water zuiveren met een plastic fles.
Je gaat straks in een groepje van ongeveer 3 leerlingen werken. Werk goed samen en verdeel de taken tijdens het proefje eerlijk. Lees goed wat je moet doen.
Je hebt ongeveer 15 tot 20 minuten de tijd voor dit proefje.
In deze les heb je je eigen water gezuiverd en de laatste 2 lesdoelen bereikt! Je hebt water gezuiverd met behulp van doeken/T-shirts, maar ook met behulp van een fles en verschillende soorten grond.
De afgelopen 4 lessen heb je geleerd over waterwinning, waterbewustzijn en waterzuivering. Ook heb je samen met Arnaud een verhaal geschreven over het zoeken en schoonmaken van het water op een berg, zodat je het veilig kan drinken. Daarnaast heb je je eigen water gezuiverd. Je bent erachter gekomen, dat ons drinkwater een lange weg aflegt voordat het uit de kraan druppelt. Wij hopen dat jullie vier leuke en leerzame lessen hebben gehad met Expeditie Drinkwater en dat jullie klaar zijn voor de toets.
Lees alle lesdoelen nog een keer door en kijk of je alle punten begrijpt. Wanneer je iets niet snapt, kan je het nog even opzoeken in de tekst of vragen aan je juf of meester. Ook staat er na elke les een begrippenlijst met de moeilijkste en belangrijkste begrippen.
Succes met de toets!
Je kunt nu...
… stap voor stap water zuiveren op diverse manieren door de stappen die op de werkbladen staan te volgen.
... beleefd en op een vriendelijke toon met elkaar praten /overleggen in je groepje tijdens het practicum over waterzuivering.
Toets
Toets: Toets: Expeditie Drinkwater
Toets: Toets: Expeditie Drinkwater
0%
Nu je alle lessen hebt gehad, is het tijd voor de toets.
Wanneer je aan de toets bent begonnen, kan je deze niet tussendoor wegklikken. Je moet alle vragen uit je hoofd beantwoorden.
Als je alle vragen gemaakt hebt, krijg je een overzicht van de open vragen. Deze vragen moet je zelf nakijken aan de hand van het voorbeeldantwoord dat wordt gegeven. Vind je het antwoord goed? Dan klik je op "Helemaal goed". Vind je het antwoord niet goed? Dan klik je nergens op. De juf of meester kijkt de vragen achteraf nog een keer na, maar probeer de vragen alvast zo goed mogelijk na te kijken.
De andere vragen worden door Wikiwijs zelf nagekeken.
Wanneer je alle open vragen hebt nagekeken klik je op "Verder".
Je krijgt nu een overzicht te zien van alle vragen. Onderaan de pagina staat "Afdrukken". Hier klik je op, zodat je toets wordt geprint en de juf of meester je toets na kan kijken.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Deze docentenhandleiding geeft u alle informatie om aan de slag te gaan met het lessenpakket "Expeditie Drinkwater".
De functie van Prowise en Wikiwijs
Het lessenpakket "Expeditie Drinkwater" is gemaakt in Wikiwijs. Hier kunnen de leerlingen de leertekst lezen en de bijbehorende verwerkingsopdrachten maken. Wikiwijs is een online leeromgeving die, ook door leerlingen, makkelijk te gebruiken is. Ook de toets is in Wikiwijs te vinden. Mocht u de toets liever op papier willen afnemen, kan dat ook (zie het kopje "Toets" in de docentenhandleiding).
Voor elke les is er een presentatie via de Prowise Presenter gemaakt. Deze presentatie kunt u als ondersteuning van uw klassikale instructie gebruiken. Daarnaast staan er verhelderende filmpjes en leuke quizzen in. Een presentatie via de Presenter van Prowise kunt u vergelijken met een PowerPoint presentatie of een Prezi. Toch werkt een presentatie in Prowise net iets anders. Om gebruikt te kunnen maken van de Prowise-Presentaties, moet u wel een account hebben. Dit is niet moeilijk en zo gedaan. Lukt het niet, of wilt u meer informatie over het aanmaken van een account en het gebruik van Prowise Presenter? Dan verwijzen wij u naar de site van Prowise: https://www.prowise.com/nl/ontdek-en-leer/
Doel
Het doel van dit lessenpakket is om de leerlingen informatie aan te bieden over de onderwerpen: waterwinning, waterbewustzijn en waterzuivering. Wij willen bereiken dat de leerlingen een goed onderbouwde mening kunnen geven met betrekking tot het onderwerp waterbewustzijn. Het lessenpakket "Expeditie Drinkwater" is ontwikkeld voor de leerlingen van groep 7.
De opbouw van de docentenhandleiding
De docentenhandleiding geeft een richtlijn voor het lesgeven met dit lessenpakket. Per les biedt de docentenhandleiding de volgende informatie:
Algemene informatie
Het overkoepelende thema is water. Aan het begin van de les vindt u het onderwerp van de les, de lesdoelen voor de leerlingen en een link naar de Prowise-presentatie, die u kunt gebruiken als ondersteuning bij de instructie.
Introductie
Bij de introductie vindt u een inleidende opdracht voor de leerlingen om hun voorkennis op te halen. Ook krijgt u informatie over de inhoud van de Wikiwijspagina en de Prowise-presentatie.
Kern
Bij de kern vindt u de inhoud per alinea. Per deelonderwerp staat het lesdoel en de uitleg daarbij beschreven. Ook krijgt u informatie over de inhoud van de Wikiwijspagina en de Prowise-presentatie.
Verwerkingsopdrachten
Bij de verwerkingsopdrachten vindt u de opdrachten, die de leerlingen per les maken. Bijgevoegd staan de goede antwoorden en de uitleg van dit antwoord bij de opdracht. Ook krijgt u informatie over de presentatie van de opdrachten en hoe de leerlingen hiermee kunnen werken.
Afsluiting
Bij de afsluiting vindt u een quiz om zo de les met een gezellige competitie tussen de leerlingen af te sluiten. Daarnaast staan hier de antwoorden en de uitleg bij de antwoorden op de vragen beschreven. Ook krijgt u informatie over de inhoud van de Wikiwijspagina en de Prowise-presentatie.
Les 4: Practicum
Les 4 is een practicumles waarbij de klas de mogelijkheid heeft om twee verschillende proefjes te doen met betrekking tot waterzuiveren. De les opent met een opdracht voor het ophalen van de voorkennis van de leerlingen. Vervolgens vindt u de werkbladen en de uitleg bij de verschillende practica. Bij de afsluiting krijgt u de mogelijkheid om de werkbladen te bespreken. Ook krijgt u informatie over de inhoud van de Wikiwijspagina en de Prowise-presentatie.
Diploma
Als de toets is afgerond is er de mogelijkheid om het bewijs van deelname af te drukken voor elke leerling. Deze staat bij de toets als bestand. Als u met de start van het lessenpakket aankondigt dat er een diploma te behalen valt, zou dit kunnen motiveren voor leerlingen.
De rol van u als docent
Als docent kunt u zelf kiezen hoe groot uw invloed is binnen de klas. U kunt ervoor kiezen om de Prowise-presentatie niet als ondersteuning te gebruiken en de kinderen geheel zelfstandig te laten werken in Wikiwijs, waarbij u hen begeleidt. Ook kunt u ervoor kiezen om de les volledig klassikaal te geven en de quiz te gebruiken als de enige verwerkingsopdrachten. Daarnaast is het natuurlijk mogelijk om hiervan een combinatie te maken en uw groep gedeeltelijk klassikaal en gedeeltelijk individueel te laten werken.
Wij hopen dat u samen met uw klas vier leerzame lessen gaat beleven, waarin veel geleerd wordt op een actieve en gezellige manier en dat deze docentenhandleiding hierin een goede leidraad is. Met deze docentenhandleiding valt uw les in ieder geval niet in het water ;)
Veel succes!
Het team van Expeditie Drinkwater
Les 1: Waterwinning
Les 1 staat in het teken van het onderwerp waterwinning. De les heeft een introductie, een kern met verwerkingsopdrachten en een afsluiting. De les duurt 45 tot 60 minuten.
De volgende lesdoelen staan centraal in deze les:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen…
… de grote waterkringloop stapsgewijs en in de juiste volgorde beschrijven, waarbij ze in ieder geval de woorden verdampen en condenseren gebruiken.
… het verschil tussen hemelwater, grondwater en oppervlaktewater aangeven.
… vertellen dat we water uit grondwater en oppervlaktewater krijgen door dit omhoog te pompen.
… uitleggen wat riolering met het vervoeren van water te maken heeft.
… twee voorbeelden van manieren noemen waarop we in de toekomst aan water kunnen komen.
Als leerkracht kunt u ervoor kiezen om de les klassikaal te doen, de kinderen individueel te laten werken of een combinatie hiervan. Voor de leerkracht is er een Prowise-presentatie beschikbaar, waarop beeld- en instructiemateriaal staan. De Prowise-presentatie is te bereiken via onderstaande link:
In Prowise kunt u samen met de kinderen een mindmap maken over het thema van het lessenpakket: water. Zo test u de voorkennis van de leerlingen hierover. Dit kan op de eerste pagina van de Prowise-Presentatie. Als u op een vakje klikt kunt u op "+" klikken. Er verschijnt dan een lijn met daaraan een vakje. Zo kunt u onderwerpen steeds verder onderverdelen. In de vakjes kunt u woorden typen. De mindmap kan er als volgt uit komen te zien:
Overzicht
U kunt aan de hand van de Prowise-presentatie de naam van het lessenpakket vertellen: Expeditie Drinkwater. Ook kunt u het thema van de lessen vertellen: water. Verder staat er een overzicht van wat er per les behandeld gaat worden. In Wikiwijs is ook een inleiding op het thema te vinden. Dit wordt in Wikiwijs ondersteund door een verhaaltje waar de kinderen naar kunnen luisteren.
Transcript:
Water… Je ziet het overal om je heen en je gebruikt het dagelijks. Je drinkt het, maar je gebruikt het ook om te douchen, je tanden te poetsen en de plantjes water te geven. Ook om het toilet door te spoelen, heb je water nodig. Het is voor ons heel normaal dat we al dit water hebben en dat dit water ook schoon is. Maar eigenlijk is dit heel bijzonder. In de komende lessen wordt hier meer over verteld.
Voorkennis
Om de voorkennis van de leerlingen over het onderwerp "Waterwinning" te testen, kunt u ze de woordenwolk in Prowise laten invullen. U drukt op opnieuw en typt dan het woord 'waterwinning' in. Daarna kunt u de kinderen individueel of in groepjes zich laten aanmelden via ProConnect. De leerlingen kunnen nu woorden intypen die te maken hebben met waterwinning volgens hen. Laat de kinderen hun naam achter het woord zetten, zo kunt u controleren of alle leerlingen actief meedoen.
Inhoud
In de Prowise-presentatie staat een overzicht van de onderwerpen die deze les behandeld gaan worden. In Wikiwijs wordt in een verhaaltje duidelijk gemaakt waarover deze les gaat.
Lesdoelen
In de Prowise-presentatie en in Wikiwijs staan de lesdoelen voor deze les. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken naar wat ze deze les gaan leren. U kunt de leerlingen hier ook zelf naar laten kijken.
Op expeditie
In Wikiwijs kunnen de leerlingen luisteren naar een inleidend verhaaltje van bergbeklimmer Arnaud. In Prowise kan dit ook, maar pas later in de presentatie.
Transcript:
“Mijn naam is Arnaud en ik beklim bergen over de hele wereld. De komende lessen neem ik jullie mee op expeditie. Ik ga jullie wat vertellen over de waterwinning, het waterbewustzijn en de waterzuivering maar dan op een berg. Onze tocht naar de top van de berg heeft alleen nog een naam nodig. Laten we het Expeditie Drinkwater noemen. Veel succes!”
Kern
De grote waterkringloop
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen de grote waterkringloop stapsgewijs en in de juiste volgorde beschrijven, waarbij ze in ieder geval de woorden verdampen en condenseren gebruiken.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen kunnen de zes stappen van de grote waterkringloop kunnen beschrijven. Deze zes stappen zijn:
Stap 1: Door zonlicht wordt het water in de zee heel warm.
Stap 2: Het water in de zee verdampt. Dit houdt in dat het zeewater gas wordt. Dit heet waterdamp. De waterdamp stijgt op.
Stap 3: De waterdamp condenseert. Dit houdt in dat het gas weer vloeibaar wordt. Dus de waterdamp verandert in kleine waterdruppeltjes. Al die kleine waterdruppeltjes klonteren samen tot een wolk.
Stap 4: De wind blaast de wolk landinwaarts.
Stap 5: Wanneer de wolk te zwaar wordt, valt het water uit de wolk naar beneden in de vorm van regen, sneeuw of hagel. De regen, sneeuw of hagel belandt op de grond of in wateren, zoals meren, rivieren en sloten.
Stap 6: Het water stroomt via de grond, kleine beekjes en grote rivieren terug naar zee.
De leerlingen mogen de stappen in andere woorden en korter beschrijven. De woorden "verdampen" en "condenseren" moeten wel juist in de beschrijving zijn opgenomen.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Hierbij is een afbeelding toegevoegd van de grote waterkringloop. De nummers in de afbeelding komen overeen met de stappen eronder.
Prowise:
In Prowise staat de grote waterkringloop stap voor stap beschreven, d.m.v. afbeeldingen en tekst. Elke afbeelding laat een volgende stap zien. In de laatste afbeelding is de grote waterkringloop in z'n geheel te zien en kan duidelijk worden gemaakt dat de grote waterkringloop een proces is dat telkens herhaald wordt.
Grondwater en oppervlaktewater
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen het verschil tussen hemelwater, grondwater en oppervlaktewater aangeven.
Uitleg lesdoel:
Er zijn twee soorten water: hemelwater en oppervlaktewater. Hemelwater is regenwater. Grondwater is een voorbeeld van hemelwater. Het is het hemelwater dat in de grond is gekomen door de grote waterkringloop. Oppervlaktewater is al het water dat buiten te zien is, op het hemelwater na.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel.
Prowise:
In Prowise staan voorbeelden van hemelwater (regenwater) en oppervlaktewater. Hier staan afbeeldingen bij, zodat de kinderen het verschil tussen deze twee soorten water goed kunnen zien. Ook staat er een afbeelding van de waterkringloop bij. Daar kan het grondwater en eventueel een meer in worden aangewezen. U kunt de leerlingen eventueel voorbeelden van oppervlaktewater in de woonstad van de leerlingen laten bedenken. Bij de tekst over het filter staat een afbeelding van een zeef. U als leerkracht kan de werking van een filter eventueel uitleggen a.d.h.v. een zeef.
Het omhoog pompen van water
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen vertellen dat we water uit grondwater en oppervlaktewater krijgen door dit omhoog te pompen.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen leren dat men met een grondwatermeter meet hoe diep het water in de grond zit. Met een boor wordt op deze plek een gat in de grond gemaakt, zodat een pompinstallatie het grondwater omhoog kan zuigen. Voor oppervlaktewater hoeft er alleen geboord te worden. Het begrip waterwinning wordt hieraan gekoppeld.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Ook is er een filmpje toegevoegd waarop te zien is hoe een pompinstallatie grondwater omhoog pompt. De witte stippen geven hierbij de stroming van het water aan.
Prowise:
In Prowise staat stapsgewijs beschreven hoe water wordt gewonnen uit grondwater en uit oppervlaktewater. Bij grondwater wordt dit ondersteund door hetzelfde filmpje dat ook op Wikiwijs te vinden is. Bij oppervlaktewater staat er een afbeelding van een meer om het verschil tussen grondwater en oppervlaktewater nogmaals duidelijk aan te geven.
De rol van riolering
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen uitleggen wat riolering met het vervoeren van water te maken heeft.
Uitleg lesdoel:
In een waterzuiveringsinstallatie wordt het water schoongemaakt. Echter, thuis maken wij dit water weer vies. Dit vieze water heet afvalwater en moet veilig worden afgevoerd. Dit doet de riolering (een stelsel van buizen onder de grond). De riolering vangt naast afvalwater ook het hemelwater op. Het afvalwater en hemelwater worden teruggebracht naar de waterzuiveringsinstallatie.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Hierbij is een afbeelding toegevoegd die schematisch de weg van het afvalwater en hemelwater weergeeft om de leerlingen hierbij een beeld te geven.
Prowise:
In Prowise is dezelfde afbeelding te vinden als in Wikiwijs. Bij deze afbeelding zijn steekwoorden toegevoegd, die belangrijk zijn voor de rol van riolering met betrekking tot het vervoer van water.
De nadelen van waterzuivering
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen twee voorbeelden van manieren noemen waarop we in de toekomst aan water kunnen komen.
Uitleg lesdoel:
Waterwinning heeft als nadeel dat er minder water is voor de planten in de natuur. Wetenschappers zijn op zoek naar andere manieren om water te winnen, zoals drinkwater uit zeewater of fabrieksrook. Het is echter te duur om zeewater minder zout te maken en uit fabrieksrook kan nog niet genoeg water worden gehaald.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Ook zijn er een afbeelding van schoorsteenrook en een afbeelding van zeewater toegevoegd om de voorbeelden te ondersteunen.
Prowise:
In Prowise wordt door middel van een afbeelding beschreven dat we het water van de planten afpakken door grondwater omhoog te pompen. Ook zijn de twee afbeeldingen uit Wikiwijs toegevoegd om de alternatieven van waterwinning aan te geven. Onder deze afbeeldingen staat in steekwoorden beschreven waarom deze alternatieven nu nog niet werken.
Extra: Op expeditie
In de Prowise-presentatie stelt bergbeklimmer Arnaud zich hier eerst voor. Verder heeft het extra stukje zowel in Wikiwijs als in de Prowise-presentatie dezelfde vorm. Bergbeklimmer Arnaud vertelt over de manieren waarop hij water tijdens het bergbeklimmen vindt en zuivert. Er zit een geluidsfragment bij dat is ingesproken door hemzelf. De leerlingen kunnen hiernaar luisteren. De afbeeldingen ondersteunen het verhaal.
Transcript:
“In deze les ga ik jullie wat vertellen over waterwinning tijdens mijn expedities. Wanneer ik op expeditie ga, ben ik ongeveer 10 dagen weg van de bewoonde wereld voordat ik de top bereik, zoals op foto 1. Tijdens het beklimmen van een berg moet je 5 liter water per dag drinken, ongeveer dan. Dat zou betekenen dat ik 50 liter water mee zou moeten tillen op mijn rug. Dat weegt ongeveer net zoveel als jijzelf of zelfs nog een beetje meer. Daarnaast heb ik ook nog een tent, eten, een slaapzak en touwen bij me. Dat is veel te zwaar! Daarom ga ik op zoek naar water. Ik zoek naar plekken waar het water stroomt, want daar zitten minder bacteriën in dan in stilstaand water en in ieder geval minder rommel. Door die bacteriën kan je ziek worden. Op de tweede afbeelding zie je mij water uit een riviertje halen. Vaak klimt er iemand van de bevolking, die daar woont, met mij mee. Zij kunnen mij vaak vertellen waar ik water kan vinden. Zie je die mannen op de derde foto? Ze lijken eng met die grote messen, maar ze wisten wel een goed meertje te vinden. Wanneer er geen stromend of stilstaand water te vinden is, dan kan ik ook sneeuw of ijs gebruiken, zoals op foto 4. Maar pas wel op! Water, sneeuw en ijs, dat je in de natuur vindt, kun je niet meteen drinken. Daarover ga ik jullie in de volgende twee lessen meer vertellen.”
Verwerkingsopdrachten
De leerlingen maken de opdrachten in Wikiwijs. De opdrachten worden gesteld in de vorm van een diagnostische toets. Deze opent in een nieuw tabblad, zodat de leerlingen de mogelijkheid hebben om de antwoorden in de tekst op te zoeken. Aan het einde van de diagnostische toets moeten de leerlingen aan de hand van een voorbeeldantwoord hun eigen open vragen controleren. De gesloten vragen worden door Wikiwijs nagekeken. Vervolgens is het de bedoeling dat de leerlingen klikken op "Bewijs van deelname". Zo krijgen ze meteen feedback en kunnen de leerlingen zien of ze 55% goed gedaan hebben op de diagnostische toets. U als leerkracht kan ook de scores van de leerlingen zien wanneer zij de diagnostische toets hebben afgerond.
Opdracht 1
Leg in je eigen woorden uit hoe de grote kringloop werkt. Gebruik in ieder geval de woorden verdampen en condenseren.
Antwoord:
De volgende stappen moeten in het antwoord verwerkt zijn:
De zon verwarmt de zee.
Het water in de zee verdampt en stijgt op.
De waterdamp condenseert en vormt een wolk.
De wolk wordt door de wind landinwaarts geblazen.
De wolk wordt te zwaar en valt naar beneden in de vorm van regen, sneeuw of hagel.
Het water stroomt terug naar zee via de grond, rivieren en beekjes.
Uitleg: Wanneer de kinderen de vraag niet goed beantwoorden kan er worden terugverwezen naar het stuk "De grote waterkringloop".
Opdracht 2
Kies de juiste woorden:
Grondwater is hemelwater / oppervlaktewater.
Grondwater / oppervlaktewater is schoner dan grondwater / oppervlaktewater.
De zandlagen in de grond maken het water schoner / viezer.
Uitleg: Grondwater is een voorbeeld van hemelwater. Grondwater is schoner dan oppervlaktewater doordat de zandlagen in de grond het grondwater filteren en dus schoner maken.
Opdracht 3
Zet de woorden (rechts) op de goede plek:
Om grondwater uit de grond te halen gebruiken we eerst een grondwatermeter om te kijken hoe diep het water in de grond zit. Dan maken we met een boor een gat om daarna met een pompinstallatie het water omhoog te zuigen.
Uitleg: Wanneer de kinderen de vraag niet goed beantwoorden kan er worden terugverwezen naar het stuk "Het omhoog pompen van water".
Opdracht 4
Leg in je eigen woorden uit wat de riolering te maken heeft met het vervoeren van water. (Gebruik de woorden afvalwater, riolering en waterzuiveringsinstallatie.)
Voorbeeld van een goed antwoord:
Thuis maken we het water vies. Dit vieze water wordt afvalwater genoemd en moet veilig worden afgevoerd. Dat gebeurt via de riolering. De riolering brengt het vuile water naar de waterzuiveringsinstallatie. Ook hemelwater wordt vervoerd via de riolering.
Uitleg: Wanneer de kinderen de vraag niet goed beantwoorden kan er worden terugverwezen naar het stuk "De rol van riolering".
Opdracht 5
Waterwinning uit grondwater en oppervlaktewater is slecht voor de planten. We zijn op zoek naar alternatieve bronnen om drinkwater uit te halen. Noem twee voorbeelden van alternatieven waaruit wij denken in de toekomst water te kunnen halen.
Antwoord: zeewater en schoorsteenrook.
Uitleg: Wanneer de kinderen de vraag niet goed beantwoorden kan er worden terugverwezen naar het stuk "De nadelen van waterwinning".
Opdracht: Op expeditie
Bij het extra stukje "Op expeditie" zit een schrijfopdracht, die door de eerste drie lessen heen loopt.
Opdracht les 1
De komende drie lessen ga jij je eigen expeditie verhaal schrijven. Dit verhaal wordt minimaal een half A4’tje lang. Je mag zelf bepalen hoe je verhaal loopt, maar verwerk de volgende vragen in je verhaal:
1. Waar heb jij het water gevonden?
2. Waarom heb jij het water nodig?
3. Waarom ga je het water zuiveren?
4. Hoe heb je het water gezuiverd?
De antwoorden op de vragen kan je vinden in het verhaal van Arnaud.
Vandaag begin je aan je verhaal en verwerk je de eerste vraag over waterwinning. Je hoeft je verhaal niet af te schrijven. In les 2 vul je hem aan met de volgende vragen.
Schrijf je verhaal met pen of potlood op een blaadje. Vergeet hier je naam niet op te zetten en hem goed te bewaren!
Succes!
Antwoord opdracht les 1
De leerlingen hebben een begin op papier staan. De eerste vraag is hierbij beantwoord:
Waar heb je het water gevonden?
Verschillende antwoord mogelijkheden:
Een antwoord waaruit blijkt dat het water is gevonden (met of zonder hulp van de lokale bevolking) en niet van thuis is meegenomen. Het kan gevonden zijn in bijvoorbeeld een beekje, riviertje, meertje, stilstaand/stromend water, sneeuw en ijs.
Afsluiting
Vragen?
Tijdens de afsluiting is het mogelijk om een moment in te bouwen voor het bespreken van bijvoorbeeld de open of de moeilijke vragen uit de diagnostische toets. In Prowise wordt dit moment ingebouwd door een pagina waarop het woord "Vragen?" staat met daaronder een icoontje. Mocht u geen gebruik maken van de Prowise-presentatie, dan kunt u zelf bepalen of u de vragen bespreekt en hiervoor een moment inbouwt of dat u deze stap overslaat.
Quiz
Wanneer u de Prowise-presentatie gebruikt, heeft u ook de mogelijkheid om een quiz te spelen aan het einde van de les. Nogmaals wordt de kennis van de leerlingen over de les getest alleen nu in een competitie, waarin ze strijden tegen elkaar. Dit zorgt vaak voor extra motivatie om het goede antwoord te geven en wordt dus ook aangeraden. De quiz bestaat uit 5 vragen en er wordt gebruik gemaakt van de ProQuiz-functie. Hierbij kunt u kiezen om de quiz individueel of klassikaal via ProConnect te spelen, maar er is ook de mogelijkheid om het klassikaal te doen zonder ProConnect. Daarnaast kunt u ervoor kiezen om het tijdslimiet op de vragen aan te zetten. Wanneer u deze aan zet, krijgen de leerlingen 30 seconden per vraag de tijd om antwoord te geven. Hieronder volgen de 5 quiz-vragen met uitleg:
Vraag 1
Tijdens de grote waterkringloop stijgt waterdamp op uit de zee. Eenmaal hoog boven in de lucht verandert de waterdamp in kleine waterdruppeltjes. Hoe heet dat?
A. Condenseren
B. Verdampen
C. Klonteren
D. Geen van de antwoorden is goed.
Antwoord: A
Uitleg: De verandering van gas naar vloeibaar heet condenseren. De verandering van vloeibaar naar gas wordt verdampen genoemd.
Vraag 2
Wat is oppervlaktewater?
A. Regen
B. Al het water dat buiten te zien is, behalve het hemelwater.
C. Water dat door de grote waterkringloop in de grond terecht komt.
D. Al het water op de wereld.
Antwoord: B
Uitleg: A is hemelwater, C is grondwater en D is niet goed omdat we verschillende namen hebben voor het water op de wereld.
Vraag 3
In welke volgorde wordt grondwater uit de grond gehaald?
A. Meten - boren - pompen
B. Boren - pompen - meten
C. Meten - pompen - boren
D. Alleen pompen
Antwoord: A
Uitleg: Eerst wordt er met een grondwatermeter gemeten hoe diep het grondwater zit. Daarna wordt er een gat geboord om zo met een pompinstallatie het water omhoog te zuigen. Alleen pompen hoort bij oppervlaktewater.
Vraag 4
Vul in: Riolering vervoert....
A. Oppervlaktewater en grondwater
B. Afvalwater en oppervlaktewater
C. Afvalwater en hemelwater
D. Oppervlaktewater, grondwater, afvalwater en hemelwater
Antwoord: C.
Uitleg: Het vervuilde water uit de huizen heet afvalwater. De riolering transporteert dit naar de waterzuiveringsinstallatie. Ook hemelwater stroomt via de putten het riool in.
Vraag 5
Waarom is zeewater nu nog een slechte bron voor waterwinning?
A. Drinkwater gemaakt van zeewater is slecht voor ons.
B. Zeewater is heel zout en het kost veel geld om dit minder zout te maken.
C. Zeewater is heel zoet en het kost veel geld om dit minder zoet te maken.
D. Geen van de antwoorden.
Antwoord: B
Uitleg: Zeewater is niet zoet en ook niet slecht voor ons als we het kunnen zuiveren.
De lesdoelen
Aan het einde van de les zullen in de Prowise-presentatie en in Wikiwijs nogmaals de lesdoelen verschijnen. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken of alle lesdoelen zijn behaalt. U kunt de leerlingen dit ook individueel laten bekijken.
Wikiwijs
In Wikiwijs staan bij de afsluiting een afsluitende tekst en zoals eerder aangegeven de lesdoelen beschreven. Ook is er begrippenlijst toegevoegd, zodat de leerlingen moeilijke begrippen kunnen opzoeken en deze kunnen leren voor de toets.
Les 2: Waterbewustzijn
Les 2 staat in het teken van het onderwerp waterbewustzijn. De les heeft een introductie, een kern met verwerkingsopdrachten en een afsluiting. De les duurt 45 tot 60 minuten.
De volgende lesdoelen staan centraal in deze les:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen…
... drie oorzaken van watervervuiling noemen.
... drie kenmerken van ontwikkelingslanden noemen.
... twee manieren van hulp in ontwikkelingslanden noemen.
... op de kaart aangeven waar in de wereld we vervuild water en waar schoon water kunnen vinden.
... het woord waterschaarste omschrijven.
... drie manieren noemen om water te beparen.
... hun mening geven over watervervuiling en waterbesparing.
Als leerkracht kunt u ervoor kiezen om de les klassikaal te doen, de kinderen individueel te laten werken of een combinatie hiervan. Voor de leerkracht is er een Prowise-presentatie beschikbaar, waarop beeld- en instructiemateriaal staan. De Prowise-presentatie is te bereiken via onderstaande link:
In de Prowise-presentatie bestaat de mogelijkheid om de les te openen met een quiz. In de presentatie staan vijf stellingen. Deze stellingen worden afgedekt door blauwe rechthoeken. Wanneer u op een rechthoek klikt, komt de stelling tevoorschijn die eronder staat. Zo kunt u de stellingen om de beurt behandelen. De kinderen moeten per stelling aangeven of die waar is of niet. Dit kan bijvoorbeeld met groene (waar) en rode papiertjes (niet waar) of met een papiertje/bordje waar de leerlingen zelf op kunnen schrijven. Wanneer alle kinderen antwoord hebben gegeven kunt u op het vierkantje klikken dat bij de stelling staat. Er komt dan een vinkje (de stelling is juist) of een kruisje (de stelling is niet juist) tevoorschijn. Op deze manier haalt u terug wat de leerlingen de vorige lessen hebben geleerd. In Wikiwijs wordt ook kort teruggeblikt op wat de leerlingen in de vorige les hebben geleerd.
Voorkennis
In de Prowise-presentatie is een landkaart te zien met daarop vierkanten. Hiermee kunt u de voorkennis van de leerlingen over het onderwerp "Waterbewustzijn" testen. Per vierkant moeten de kinderen aangeven of daar toegang is tot veel schoon drinkwater of tot weinig schoon drinkwater. Wanneer de kinderen dit voor alle drie de vierkanten hebben aangegeven, kunt u op de vierkanten klikken. De vierkanten worden dan groen (veel toegang tot schoon drinkwater) of rood (weinig toegang tot schoon drinkwater).
Inhoud
In de Prowise-presentatie staat een overzicht van de onderwerpen die deze les behandeld gaan worden. In Wikiwijs wordt in een verhaaltje duidelijk gemaakt waarover deze les gaat.
Lesdoelen
In de Prowise-presentatie en in Wikiwijs staan de lesdoelen voor deze les. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken naar wat ze deze les gaan leren. U kunt de leerlingen hier ook zelf naar laten kijken.
Kern
Watervervuiling
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen drie oorzaken van watervervuiling noemen.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen moeten drie van de volgende oorzaken van watervervuiling kunnen noemen (dit mag in eigen woorden):
In fabrieken wordt water vervuild en dat water wordt via een lozingspijp in het water buiten gedumpt.
Bestrijdingsmiddelen van de landbouw spoelen naar sloten of rivieren.
Wanneer grote boten ongelukken hebben komt er bijvoorbeeld benzine in het water.
Veel mensen gooien hun afval in het water.
In arme landen wordt het water vaak als toilet gebruikt.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Hierbij staan een afbeelding van een lozingspijp en een afbeelding van een vrachtschip, om deze woorden te verduidelijken.
Prowise:
In de Prowise-presentatie staan de soorten watervervuiling om de beurt toegelicht. Alle soorten watervervuiling worden ondersteund met een afbeelding.
Ontwikkelingslanden
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen drie kenmerken opnoemen van ontwikkelingslanden.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen moeten kunnen benoemen dat ontwikkelingslanden arme landen zijn. De drie kenmerken die de leerlingen op moeten kunnen noemen zijn: in een ontwikkelingsland is sprake van...
... een hoge bevolkingsgroei, hierdoor zijn er veel kinderen per gezin.
... weinig kinderen die naar school gaan, hierdoor is er veel analfabetisme. Voor de arme mensen is onderwijs niet betaalbaar, bovendien moeten de meeste kinderen werken.
... een slechte gezondheidszorg. Voor de arme mensen is de gezondheidszorg niet betaalbaar en de voorzieningen zijn minder goed dan in Nederland.
Verder wordt er in de les genoemd dat er in ontwikkelingslanden vaak sprake is van waterschaarste of dat de bevolking niet altijd toegang heeft tot schoon drinkwater. Dit wordt ook goedgekeurd als een kenmerk van een ontwikkelingsland.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Gezondheidszorg wordt ondersteund met een afbeelding.
Prowise:
In de Prowise-presentatie staat het begrip ontwikkelingsland omschreven. Bovendien staan de kenmerken van ontwikkelingslanden om de beurt toegelicht. Alle kenmerken worden ondersteund met een afbeelding.
Ontwikkelingslanden & Drinkwater in de wereld
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen globaal op een kaart aangeven waar zich op het gebied van schoon water rijkdom en armoede bevinden.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen kunnen op een wereldkaart aanwijzen in welke continenten veel ontwikkelingslanden zijn. Ook kunnen ze hierbij benoemen of ze hier toegang hebben tot schoon drinkwater.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Ook staat hier een wereldkaart waarop ontwikkelingslanden en toegang tot schoon drinkwater zijn aangegeven.
Prowise:
In de Prowise-presentatie staan dezelfde wereldkaarten als in Wikiwijs.
Waterschaarste
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen het woord waterschaarste omschrijven.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen moeten aan kunnen geven dat er pas sprake is van waterschaarste wanneer een groot aantal mensen in een gebied geen toegang heeft tot veilig en betaalbaar drinkwater.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel.
Prowise:
In de Prowise-presentatie staat de uitleg van het begrip waterschaarste.
Lesdoel:
Aan het eind van de les kunnen de leerlingen uitleggen hoe projecten in ontwikkelingslanden de bevolking helpen, door twee manieren van hulp te noemen.
Uitleg lesdoel:
De kinderen kunnen opnoemen dat projecten hulp bieden in ontwikkelingslanden door bijvoorbeeld waterpompen te bouwen, kinderen naar school te helpen en lessen aan de bevolking te geven over hygiëne.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Deze beschrijving wordt ondersteund door een video en een afbeelding.
Prowise:
In Prowise staan de manieren van hulp bieden in ontwikkelingslanden beschreven. Hier staan een video en afbeelding bij.
Waterbesparing
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen drie manieren noemen om water te besparen.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen moeten drie van de volgende manieren van waterbesparing kunnen noemen (dit mag in eigen woorden):
Mensen kunnen een regenton aanschaffen waarin regenwater opgevangen kan worden. Met dit regenwater kan bijvoorbeeld de auto worden gewassen. Hiervoor hoeft dan geen drinkwater te worden gebruikt.
Mensen kunnen voor allerlei huishoudelijke apparaten waterbesparende varianten aanschaffen.
Mensen moeten hun waterstand goed in de gaten houden, zodat een lek in een waterleiding snel wordt ontdekt.
Mensen moeten minder lang douchen.
Mensen moeten de kraan niet aan laten staan wanneer ze hun tanden aan het poetsen zijn.
Wikiwijs:
In Wikiwijs staat een uitgebreide beschrijving van de uitleg bij het lesdoel. Hierbij staat een afbeelding van een regenton. Er staan ook twee weetjes bij.
Prowise:
In de Prowise-presentatie staan de manieren om water te besparen om de beurt toegelicht. Alle manieren worden ondersteund met een afbeelding. Op één dia staat het kopje 'Vandaag beginnen'. Daar kan u de kinderen eerst zelf laten nadenken over hoe zij water kunnen besparen. Wanneer u de kinderen hun ideeën hebt laten vertellen klikt u op het blauwe vlak en komen er twee tips voor de kinderen tevoorschijn.
Waterbewustzijn
Lesdoel:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen hun mening geven over waterbesparing en watervuiling.
Uitleg lesdoel:
De leerlingen moeten in minimaal vier zinnen uit kunnen leggen wat zij van waterbesparing en watervervuiling vinden en waarom.
Wikiwijs:
In Wikiwijs is hier geen apart kopje voor. De kinderen moeten aan de hand van de tekst onder de kopjes "Watervervuiling" en "Waterbesparing" hun mening vormen.
Prowise:
In de Prowise-presentatie is hier geen apart kopje voor. De kinderen moeten aan de hand van de uitleg over "Watervervuiling" en "Waterbesparing" hun mening vormen.
Extra: Op expeditie
Het extra stukje heeft zowel in Wikiwijs als in de Prowise-presentatie dezelfde vorm. Bergbeklimmer Arnaud vertelt over de manieren waarop hij water tijdens het bergbeklimmen vindt en zuivert. Er zit een geluidsfragment bij dat is ingesproken door hemzelf. De leerlingen kunnen hiernaar luisteren. De afbeeldingen ondersteunen het verhaal.
Transcript:
“Afgelopen les heb ik jullie verteld waar je water op een berg kan vinden. Water drinken is erg belangrijk tijdens een expeditie. Herinner je je nog dat ik vertelde dat ik ongeveer 5 liter per dag moet drinken? Dat komt doordat de lucht droger is op die hoogte en omdat je veel in beweging bent. Op foto 1 was ik al een paar dagen uren achter elkaar aan het lopen. Je lichaam verbruikt meer water en droogt daardoor sneller uit. Daarom heb je meer water nodig. Als je lichaam uitdroogt, kan je ziek worden. Ook kan je ziek worden als het water erg vies is. Het water dat je vindt in de natuur is altijd vervuild door modder, stenen en dieren. Dit water moet je dus eerst schoonmaken. Stel je voor dat je ziek wordt op een berg, kom je dan snel beneden? Nee, dan kan je niet even snel langs de dokter. Op een berg heb je geen auto’s of fietsen. Je kan alleen naar beneden lopen en soms ben je dagen onderweg. Ook kan niet op elke berg een helikopter landen om je naar beneden te vliegen. Zorg dat je je bewust bent van het feit dat je water nodig hebt om gezond te blijven en de top te halen zoals ik deed op foto 2!”
Verwerkingsopdrachten
De leerlingen maken de opdrachten in Wikiwijs. De opdrachten worden gesteld in de vorm van een diagnostische toets. Deze opent in een nieuw tabblad, zodat de leerlingen de mogelijkheid hebben om de antwoorden in de tekst op te zoeken. Aan het einde van de diagnostische toets moeten de leerlingen aan de hand van een voorbeeldantwoord hun eigen open vragen controleren. De gesloten vragen worden door Wikiwijs nagekeken. Vervolgens is het de bedoeling dat de leerlingen klikken op "Bewijs van deelname". Zo krijgen ze meteen feedback en kunnen de leerlingen zien of ze 55% goed gedaan hebben op de diagnostische toets. U als leerkracht kan ook de scores van de leerlingen zien wanneer zij de diagnostische toets hebben afgerond.
Opdracht 1
Noem drie kenmerken van ontwikkelingslanden.
Antwoord:
- Hoge bevolkingsgroei / veel kinderen per gezin.
- Slechte gezondheidszorg / niet iedereen kan naar de dokter / de dokter is niet zo goed als in Nederland.
- Weinig mensen kunnen lezen en schrijven / weinig kinderen gaan naar school.
Opdracht 2
In welke continenten heeft een groot deel van de bevolking geen toegang tot schoon drinkwater? Klik op drie continenten.
Antwoord: In Afrika, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië.
Opdracht 3
Kies de juiste zin.
A. Om de waterschaarste tegen te gaan is het belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan waterbesparing.
B. Voorbeelden van waterbesparing zijn het lozen van water uit fabrieken via een lozingspijp en het gebruiken van bestrijdingsmiddelen in de landbouw.
C. Om de waterbesparing tegen te gaan is het belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan waterschaarste.
Antwoord: A
Uitleg: In zin B worden voorbeelden van watervervuiling genoemd, in zin C staan de woorden waterbesparing en waterschaarste omgewisseld.
Opdracht 4
Sleep de juiste omschrijving naar het begrip.
Waterschaarste
Een groot aantal mensen in een gebied kan geen veilig en betaalbaar drinkwater krijgen.
Hygiëne
Ervoor zorgen dat jij en je omgeving schoon zijn. Als dit ontbreekt kan je snel ziek worden.
Bevolking
De mensen die in een bepaald land wonen.
Gezondheidszorg
Ziekenhuizen. In niet alle landen is dit goed geregeld.
Opdracht 5
Wat vind je van waterbesparing? Je antwoord moet uit minimaal 4 zinnen bestaan.
Eigen antwoord.
Opdracht: Op expeditie
Bij het extra stukje "Op expeditie" zit een schrijfopdracht, die door de eerste drie lessen heen loopt.
Opdracht les 2
De vorige les ben je begonnen aan je eigen expeditie verhaal. Toen heb je nagedacht over de waterwinning. Waar heb jij het water op de berg gevonden?
Nu ga je verder met je verhaal. Van Arnaud heb je informatie gekregen over het waterbewustzijn tijdens het bergbeklimmen. Je kan nu de vragen “Waarom heb je water nodig?” en “Waarom ga je het water zuiveren?” verwerken in je verhaal.
Schrijf je verhaal met pen of potlood op een blaadje. Vergeet hier je naam niet op te zetten en hem goed te bewaren!
Antwoord opdracht les 2
De kinderen hebben hun verhaal van les 1 aangevuld en antwoord gegeven op de vragen:
- Waarom heb je water nodig?
- Waarom ga je het water zuiveren?
Verschillende antwoord mogelijkheden:
Een antwoord waaruit blijkt dat water drinken erg belangrijk is, omdat de lucht droger is/je veel in beweging bent/je niet wilt uitdrogen/je lichaam meer water verbruikt/je ziek kan worden zonder water. Ook moet uit het antwoord blijken dat het water wordt gezuiverd omdat het erg vies is (en je niet snel naar de dokter kan).
Afsluiting
Vragen?
Tijdens de afsluiting is het mogelijk om een moment in te bouwen voor het bespreken van bijvoorbeeld de open of de moeilijke vragen uit de diagnostische toets. In Prowise wordt dit moment ingebouwd door een pagina waarop het woord "Vragen?" staat met daaronder een icoontje. Mocht u geen gebruik maken van de Prowise-presentatie, dan kunt u zelf bepalen of u de vragen bespreekt en hiervoor een moment inbouwt of dat u deze stap overslaat.
Quiz
Wanneer u de Prowise-presentatie gebruikt, heeft u ook de mogelijkheid om een quiz te spelen aan het einde van de les. Nogmaals wordt de kennis van de leerlingen over de les getest alleen nu in een competitie, waarin ze strijden tegen elkaar. Dit zorgt vaak voor extra motivatie om het goede antwoord te geven en wordt dus ook aangeraden. De quiz bestaat uit 5 vragen en er wordt gebruik gemaakt van de ProQuiz-functie. Hierbij kunt u kiezen om de quiz individueel of klassikaal via ProConnect te spelen, maar er is ook de mogelijkheid om het klassikaal te doen zonder ProConnect. Daarnaast kunt u ervoor kiezen om het tijdslimiet op de vragen aan te zetten. Wanneer u deze aan zet, krijgen de leerlingen 30 seconden per vraag de tijd om antwoord te geven. Hieronder volgen de 5 quiz-vragen met uitleg:
Vraag 1
Doordat water wordt vervuild kan het niet meer tot drinkwater worden gemaakt. Wat is GEEN manier waarop water wordt vervuild in rijke landen?
A. Fabrieken lozen vies water in de rivier.
B. Het water dat mensen in huis hebben gebruikt (doorspoelen, douchen, afwassen) komt rechtstreeks in de rivier terecht.
C. Giftige bestrijdingsmiddelen komen in de rivier terecht door regen.
D. Na een botsing tussen twee vrachtschepen komt er benzine in de rivier.
Antwoord: B
Uitleg: In rijke landen, zoals Nederland, komt dit vieze water eerst bij de rioolwaterzuivering. In arme landen komt dit wel vaak meteen in de rivier terecht. Daarom zijn de rivieren daar een stuk viezer dan hier.
Vraag 2
Ontwikkelingslanden zijn bijvoorbeeld …
A. Kongo, Bangladesh, Burkina Faso
B. Kongo, Duitsland, Burkina Faso
C. Canada, Duitsland, Bangladesh
D. Canada, Bangladesh, Burkina Faso
Antwoord: A
Uitleg: Kongo en Burkina Faso liggen allebei in Afrika. Alle landen in Afrika zijn ontwikkelingslanden. Bangladesh ligt in Zuidoost-Azië, ook hier vallen de meeste landen onder ontwikkelingslanden. Duitsland en Canada zijn vermogende landen en vallen niet onder ontwikkelingslanden.
Vraag 3
In ontwikkelingslanden is er sprake van …
A. ... waterschaarste en weinig kinderen per gezin.
B. ... veel kinderen die naar school gaan en een slechte gezondheidszorg.
C. ... waterschaarste en veel kinderen die naar school gaan.
D. ... veel kinderen per gezin en een slechte gezondheidszorg.
Antwoord: D
Vraag 4
Wat leert de bevolking in ontwikkelingslanden in de lessen over hygiëne?
A. Dat ze geen vies water mogen drinken.
B. De vrouwen leren breien en de mannen leren hoe ze eten moeten vinden.
C. De weg die ze moeten lopen naar het water.
D. Lezen en schrijven.
Antwoord: A
Vraag 5
Waarom is een regenton een goed idee om water mee te besparen? Dit water kan je gebruiken om ...
A. … te drinken.
B. ... weer weg te gooien.
C. ... de plantjes water te geven.
D. Alle antwoorden zijn goed.
Antwoord: C
Uitleg: Hemelwater kan je niet meteen drinken en als je water meteen weg gooit is het niet besparen.
De lesdoelen
Aan het einde van de les zullen in de Prowise-presentatie en in Wikiwijs nogmaals de lesdoelen verschijnen. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken of alle lesdoelen zijn behaalt. U kunt de leerlingen dit ook individueel laten bekijken.
Wikiwijs
In Wikiwijs staan bij de afsluiting een afsluitende tekst en zoals eerder aangegeven de lesdoelen beschreven. Ook is er een begrippenlijst toegevoegd, zodat de leerlingen moeilijke begrippen kunnen opzoeken en deze kunnen leren voor de toets.
Les 3: Waterzuivering
Les 3 staat in het teken van het onderwerp waterzuivering. De les heeft een introductie, een kern met verwerkingsopdrachten en een afsluiting. De les duurt 45 tot 60 minuten.
De volgende lesdoelen staan centraal in deze les:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen…
... het waterzuiveringsproces stapsgewijs in eigen woorden beschrijven, waarbij ze een afbeelding gebruiken.
... de stappen van rioolwaterzuivering uitleggen.
Als leerkracht kunt u ervoor kiezen om de les klassikaal te doen, de kinderen individueel te laten werken of een combinatie hiervan. Voor de leerkracht is er een Prowise-presentatie beschikbaar, waarop beeld- en instructiemateriaal staan. De Prowise-presentatie is te bereiken via onderstaande link:
De Prowise-presentatie kunt u gebruiken voor de les. Als eerst is er de mogelijkheid om de les te openen met een soort quiz. In de presentatie staan vijf stellingen. Deze stellingen zijn afgedekt door blauwe rechthoeken. Wanneer u op een rechthoek klikt, komt de stelling tevoorschijn. Zo kunt u de stellingen om de beurt behandelen. De leerlingen moeten per stelling aangeven of die waar is of niet. Dit kan bijvoorbeeld met groene (waar) en rode papiertjes (niet waar) of met een papiertje/bordje waar de leerlingen zelf op kunnen schrijven. Wanneer alle kinderen antwoord hebben gegeven kunt u op het vierkantje klikken dat bij de stelling staat. Er komt dan een vinkje (de stelling is juist) of een kruisje (de stelling is niet juist) tevoorschijn. Op deze manier haalt u terug wat de leerlingen de vorige lessen hebben geleerd. In Wikiwijs wordt ook kort teruggeblikt op wat de leerlingen in de vorige les hebben geleerd.
Voorkennis
In Prowise staat een lege mindmap. Samen met de klas kunt u die invullen. Wat weten ze al over waterzuivering?
Onder de inleidende tekst in Wikiwijs wordt de voorkennis opgehaald, wat hebben jullie nu eigenlijk al geleerd?
Inhoud
In de Prowise-presentatie staat een overzicht van de onderwerpen die deze les behandeld gaan worden. In Wikiwijs wordt in een verhaaltje duidelijk gemaakt waarover deze les gaat.
Lesdoelen
In de Prowise-presentatie en in Wikiwijs staan de lesdoelen voor deze les. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken naar wat ze deze les gaan leren. U kunt de leerlingen hier ook zelf naar laten kijken.
Kern
Oppervlaktewaterzuivering
Lesdoel
Aan het eind van de les kunnen de leerlingen het waterzuiveringsproces stapsgewijs in eigen woorden beschrijven, waarbij ze een afbeelding gebruiken.
Uitleg lesdoel
Het zuiveren van oppervlaktewater is een ingewikkeld proces. Dit proces is ingekort in de volgende 6 stappen:
Stap 1: Het water wordt vanuit de spaarbekkens naar de waterzuiveringsinstallatie gepompt. Spaarbekkens zijn tijdelijke opslagplekken voor het water. Hier wordt het water meestal vier maanden opgeslagen. Hierdoor zakt al veel vuil naar de bodem. Naast de zuiverende functie, kan het water ook gebruikt worden om het waterpeil van rivieren te regelen.
Stap 2: Het grove vuil wordt uit het water gehaald met behulp van een rooster.
Stap 3: Aan het water wordt een stofje toegevoegd. Dit stofje trekt vuildeeltjes aan. De werking van dit stofje kan vergeleken worden met een magneet. Er worden klontjes vuil gevormd. Die worden zwaar en zakken naar de bodem.
Stap 4: Het water gaat vervolgens door een filter van zand en grind. Dit filter haalt het stofje weer uit het water en haalt het overige vuil uit het water. Het water ziet er na deze stap erg schoon uit, maar het is nog steeds niet te drinken. Bacteriën en virussen moeten er nog uitgehaald worden.
Stap 5: Om de ziekmakende bacteriën te doden wordt het water beschenen door heel sterk Uv-licht. Dit is licht dat je niet kan zien. Uv-licht zit ook in blacklight, in het donker licht bijvoorbeeld je witte shirt op. Ook bacteriën en virussen zijn voor het mensenoog onzichtbaar. Hiervoor gebruiken we een microscoop.
Het water is nu veilig te drinken, maar het heeft nog een vreemde smaak. Dit wordt bij de laatste stap verwijderd.
Stap 6: Als laatste worden de geur- en smaakstoffen verwijderd uit het water. Dit gebeurt met een koolstof filter.
Nu is het water drinkbaar. Het wordt naar de opslagtank vervoerd en vervolgens stroomt het uit de kraan.
De leerlingen mogen afbeelding 1 gebruiken bij het in eigen woorden beschrijven van het waterzuiveringsproces.
Afbeelding 1. Het waterzuiveringsproces
Wikiwijs
In Wikiwijs staat de tekst van het waterzuiveringsproces uitgebreid geschreven. De afbeelding van het proces staat ook bij de uitleg.
Prowise
In Prowise staat het waterzuiveringsproces stap voor stap beschreven. Hier hoort echter wel gesproken tekst bij. U kunt de stappen uit de docentenhandleiding gebruiken of de tekst van Wikiwijs. Ook kunt u er voor kiezen om het bijgevoegde filmpje te laten bekijken met de uitleg van het proces. Aan het eind van de uitleg kunt u de leerlingen het ingevulde woordweb laten zien.
Rioolwaterzuivering
Lesdoel
Aan het eind van de les kunnen de leerlingen de stappen van rioolwaterzuivering uitleggen.
Uitleg lesdoel
Als het water uit de kraan in het afgootputje stroomt komt het terecht in het riool. Dit water kan niet zomaar in de rivier worden geloosd. Het wordt eerst schoongemaakt.
Het rioolwaterzuiveringsproces bestaat uit de volgende 3 stappen:
Stap 1: Het grove vuil wordt uit het water gehaald met behulp van een rooster. Eerst de grote rommel, daarna de kleinere vuildeeltjes.
Stap 2: Er worden vuiletende deeltjes aan het water toegevoegd. Deze eten de vuildeeltjes die nog niet uit het water zijn verwijderd. De deeltjes zakken naar de bodem als ze vol zijn.
Stap 3: Het water wordt in de rivier/het meer geloosd.
Na de rioolzuivering kan het water weer terecht komen in de waterzuiveringsinstallatie.
Wikiwijs
In Wikiwijs staat het rioolwaterzuiveringsproces uitgeschreven. Er staat een afbeelding van een rooster bij.
Prowise
In Prowise staat het rioolwaterzuiveringsproces weergeven. Hier hoort echter wel gesproken tekst bij. U kunt de stappen uit de docentenhandleiding gebruiken of de tekst van Wikiwijs.
Extra: Op expeditie
Het extra stukje heeft zowel in Wikiwijs als in de Prowise-presentatie dezelfde vorm. Bergbeklimmer Arnaud vertelt over de manieren waarop hij water tijdens het bergbeklimmen vindt en zuivert. Er zit een geluidsfragment bij dat is ingesproken door hemzelf. De leerlingen kunnen hiernaar luisteren. De afbeeldingen ondersteunen het verhaal.
Transcript:
“De vorige les vertelde ik jullie dat water erg belangrijk is op een berg, maar dat je het eerst moet
schoonmaken om niet ziek te worden. Daarover ga ik jullie vandaag meer vertellen. Wanneer je sneeuw en ijs gevonden hebt, kan je het niet meteen in je mond stoppen. Het is zo koud, dat je er blaren van kan krijgen in je mond! Daarom moet je het eerst smelten met behulp van een brandertje of brandhout. Brandhout is alleen heel moeilijk te vinden op een berg. Het smelten van sneeuw en ijs kost veel tijd, zo’n 45 minuten als je een paar 1000 meter hoog bent. Daarnaast heb je voor een liter water, 5 liter sneeuw en ijs nodig! Op de foto hieronder zie je hoe ik sneeuw aan het smelten ben bij mijn tentje. Als het gesmolten is, laat je het nog eens 30 seconden koken. Dan zijn alle ziekmakende bacteriën eruit en kun je het veilig drinken. Dit geldt ook voor stromend of stilstaand water. Stel nou dat je geen vuur kan maken. Wat doe je dan? Dan heb ik nog een flesje met chloordruppeltjes bij mij. Chloor zit ook in het zwembad en het ontsmet water. Ik druppel 2 of 3 druppeltjes in een liter water en laat het 30 minuten staan. Daarna kan ik het veilig drinken, maar smaakt het wel een beetje naar zwembadwater. BAH! Op de tweede foto ben ik mijn flesje aan het vullen bij een stroompje. Daarna heb ik deze druppeltjes erin gedaan. Een andere optie zijn pilletjes. In deze pilletjes zit zilver. Zilver zuivert ook water. Laat het water met zo’n pilletje 30 minuten staan en het is drinkbaar. Dit water smaakt gelukkig niet naar chloor. Ik hoop dat ik jullie wat geleerd heb over het drinkwater op een berg en dat onze Expeditie Drinkwater is geslaagd. Onthoudt dat het zoeken en zuiveren van water veel tijd kost, maar dat je drinkwater wel hard nodig hebt om de top te bereiken. Water is werk!”
Verwerkingsopdrachten
De leerlingen maken de opdrachten in Wikiwijs. De opdrachten worden gesteld in de vorm van een diagnostische toets. Deze opent in een nieuw tabblad, zodat de leerlingen de mogelijkheid hebben om de antwoorden in de tekst op te zoeken. Aan het einde van de diagnostische toets moeten de leerlingen aan de hand van een voorbeeldantwoord hun eigen open vragen controleren. De gesloten vragen worden door Wikiwijs nagekeken. Vervolgens is het de bedoeling dat de leerlingen klikken op "Bewijs van deelname". Zo krijgen ze meteen feedback en kunnen de leerlingen zien of ze 55% goed gedaan hebben op de diagnostische toets. U als leerkracht kan ook de scores van de leerlingen zien wanneer zij de diagnostische toets hebben afgerond.
Opdracht 1
Zet het waterzuiveringsproces in de goede volgorde.
Antwoord:
1. Het water wordt als eerst vanuit de spaarbekkens naar de waterzuiveringsinstallatie gepompt.
2. Daarna wordt het grote vuil uit het water gezeefd met een rooster.
3. Er wordt een stofje aan het water toegevoegd dat het vuil aantrekt. Er ontstaan klontjes die zwaar worden en naar de bodem zakken.
4. Dan gaat het water door een filter van zand en grind.
5. Met Uv-licht wordt het water beschenen om de ziekmakende bacteriën te doden.
6. Als laatste moet het water nog door een speciaal filter om de geur- en smaakstoffen te verwijderen.
Uitleg: Wanneer de leerlingen het niet goed hebben kan er worden terugverwezen naar het stuk "Waterzuiveringsinstallatie".
Opdracht 2
Zet de omschrijving bij het goede begrip.
Filter
Het water moet hier doorheen om schoongemaakt te worden. Er zijn verschillende soorten, zoals met zand en grind.
Waterzuiveringsinstallatie
Water wordt hier schoongemaakt.
Spaarbekkens
Hierin wordt het water opgeslagen.
Uv-licht
Je kan het niet zien. Het doodt alle ziekmakende bacteriën.
Uitleg: Wanneer de leerlingen het niet goed hebben kan worden verwezen naar de begrippen aan het eind van de les.
Opdracht 3
Schrijf het waterzuiveringsproces op in je eigen woorden.
Doe het zo: Stap 1: Het water wordt van de spaarbekkens naar de waterzuiveringsinstallatie gepompt.
Stap 2: ...
Antwoord:
Stap 1: Het water wordt van de spaarbekkens naar de waterzuiveringsinstallatie gepompt.
Stap 2: Het grote vuil wordt uit het water gehaald met een rooster.
Stap 3: Er wordt een stofje aan het water toegevoegd dat het vuil aantrekt. Er ontstaan klontjes die zwaar worden en naar de bodem zakken.
Stap 4: Het water gaat door een filter van zand en grind.
Stap 5: Er wordt met Uv-licht op het water geschenen, waardoor de ziekmakende bacteriën worden gedood.
Stap 6: Het water gaat door een speciaal filter. Hierdoor gaan de geur- en smaakstoffen uit het water.
Stap 7: Het water gaat naar de opslagtank. Het is nu klaar om te drinken.
Uitleg: Wanneer de leerlingen de vraag niet goed beantwoorden kan worden terugverwezen naar het stukje "Rioolwaterzuivering".
Opdracht 4
Sleep de woorden naar de juiste plek in het verhaal:
Het water uit de kraan gaat naar de rioolwaterzuivering.
Daar wordt eerst het grote vuil uit het water gehaald.
Daarna wordt ook het kleinere vuil verwijderd.
Aan het water wordt een vuiletend stofje toegevoegd.
Deze eet alle ziekmakende bacteriën op.
Als ze zijn volgevreten zakken ze naar de bodem.
Nu is het water klaar om in de rivier gestort te worden.
Uitleg: Wanneer de leerlingen de vraag niet goed beantwoorden kan er worden terugverwezen naar het stukje "Rioolwaterzuivering".
Opdracht 5
Je weet nu dat het erg lang duurt om water te zuiveren en dat dat veel energie kost.
Hoe ga jij thuis rekening houden met het watergebruik? (bijvoorbeeld met het douchen, tandenpoetsen of handen wassen)
Voorbeeld van een goed antwoord:
- Ik ga minder lang douchen.
- Ik ga de kraan minder lang laten stromen tijdens het handen wassen of tandenpoetsen.
- Niet.
Opdracht: Op expeditie
Bij het extra stukje "Op expeditie" zit een schrijfopdracht, die door de eerste drie lessen heen loopt.
Opdracht les 3
De afgelopen twee lessen ben je begonnen aan je eigen expeditie verhaal. Toen heb je nagedacht over de waterwinning en het waterbewustzijn.
Vandaag schrijf je je verhaal af. Van Arnaud heb je informatie gekregen over waterzuivering. Je kan nu de laatste vraag “Hoe heb je het water gezuiverd?” verwerken in je verhaal. Bedenk ook een leuke afsluiting!
Schrijf je verhaal met pen of potlood op een blaadje. Vergeet hier je naam niet op te zetten en lever hem in bij je juf of meester. Je juf of meester zal je verhaal nakijken.
Antwoord opdracht les 3
De kinderen hebben hun verhaal afgerond. Het verhaal is minimaal een half A4'tje lang geworden en heeft een afsluiting. Alle vragen inclusief de laatste vraag zijn erin verwerkt. De laatste vraag was:
Hoe heb je het water gezuiverd?
Verschillende antwoord mogelijkheden:
Een antwoord waaruit blijkt dat het sneeuw en ijs eerst is gesmolten. Het water moet gezuiverd zijn door het 30 seconden te laten koken/er chloordruppeltjes in te doen (en 30 minuten te laten staan)/er pilletjes met zilver in te doen (en 30 minuten te laten staan).
Afsluiting
Vragen?
Tijdens de afsluiting is het mogelijk om een moment in te bouwen voor het bespreken van bijvoorbeeld de open of de moeilijke vragen uit de diagnostische toets. In Prowise wordt dit moment ingebouwd door een pagina waarop het woord "Vragen?" staat met daaronder een icoontje. Mocht u geen gebruik maken van de Prowise-presentatie, dan kunt u zelf bepalen of u de vragen bespreekt en hiervoor een moment inbouwt of dat u deze stap overslaat.
Quiz
Wanneer u de Prowise-presentatie gebruikt, heeft u ook de mogelijkheid om een quiz te spelen aan het einde van de les. Nogmaals wordt de kennis van de leerlingen over de les getest alleen nu in een competitie, waarin ze strijden tegen elkaar. Dit zorgt vaak voor extra motivatie om het goede antwoord te geven en wordt dus ook aangeraden. De quiz bestaat uit 5 vragen en er wordt gebruik gemaakt van de ProQuiz-functie. Hierbij kunt u kiezen om de quiz individueel of klassikaal via ProConnect te spelen, maar er is ook de mogelijkheid om het klassikaal te doen zonder ProConnect. Daarnaast kunt u ervoor kiezen om het tijdslimiet op de vragen aan te zetten. Wanneer u deze aan zet, krijgen de leerlingen 30 seconden per vraag de tijd om antwoord te geven. Hieronder volgen de 5 quiz-vragen met uitleg:
Vraag 1
Waar of niet waar?
Sneeuw en ijs kan je op een berg meteen eten.
A. Waar, omdat het bevroren is, zijn alle bacteriën en virussen dood.
B. Niet waar, het is veel te vies. Je moet het eerst koken.
C. Waar, het is nog vers, dus er zitten geen bacteriën en virussen in.
D. Niet waar, het is veel te koud en vies. Je moet het eerst laten smelten en daarna koken.
Antwoord: D
Vraag 2
Van welk water wordt in Nederland geen drinkwater gemaakt?
A. Duinwater
B. Grondwater
C. Oppervlaktewater
D. Zeewater
Antwoord: D
Uitleg: Het water uit de zee is te zout om er drinkwater van te maken.
Vraag 3
Wat is waar?
1. Bacteriën en virussen kan je niet zien.
2. Uv-licht kan je zien.
A. 1 en 2 zijn allebei goed
B. 1 en 2 zijn allebei fout
C. 1 is goed en 2 is fout
D. 1 is fout en 2 is goed
Antwoord: C
Vraag 4
Bij oppervlaktewaterzuivering gaat het water langs een filter van zand en grind. Gaat het water eerst door de grindlaag of de zandlaag? Waarom?
A. Eerst door grind en dan door zand. Zo worden de grote deeltjes eerst eruit gehaald en daarna de kleine.
B. Eerst door grind en daarna door zand. Anders wordt het grind vies van modder.
C. Eerst door zand en daarna door grind. Het grind is zwaar en moet daarom onderaan.
D. Eerst door zand en daarna door grind. Maar eigenlijk maakt het niet uit welke boven ligt en welke onder.
Antwoord: A
Vraag 5:
Van rioolwater kan drinkwater worden gemaakt.
Wat is waar?
A. In totaal zijn er 3 stappen. De tweede stap is bacteriën aan het water toevoegen.
B. In totaal zijn er 9 stappen. De tweede stap is bacteriën aan het water toevoegen.
C. In totaal zijn er 3 stappen. Bij de tweede stap gaat water door een rooster.
D. In totaal zijn er 9 stappen. Bij de tweede stap gaat water door een rooster.
Antwoord: B
De lesdoelen
Aan het einde van de les zullen in de Prowise-presentatie en in Wikiwijs nogmaals de lesdoelen verschijnen. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken of alle lesdoelen zijn behaalt. U kunt de leerlingen dit ook individueel laten bekijken.
Wikiwijs
In Wikiwijs staan bij de afsluiting een afsluitende tekst en zoals eerder aangegeven de lesdoelen beschreven. Ook is er begrippenlijst toegevoegd, zodat de leerlingen moeilijke begrippen kunnen opzoeken en deze kunnen leren voor de toets.
Les 4: Practicum
Les 4 staat in het teken van twee practica over waterzuivering. De les heeft een korte introductie, twee practica en een afsluiting. De les duurt ongeveer 60 minuten.
De volgende lesdoelen staan centraal in deze les:
Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen…
… stap voor stap water zuiveren op diverse manieren door de stappen die op de werkbladen staan te volgen.
... beleefd en op een vriendelijke toon met elkaar praten /overleggen binnen het groepje tijdens het practicum over waterzuivering.
Voor de leerkracht is er een Prowise-presentatie beschikbaar, waarop het verloop van de les staat. De Prowise-presentatie is te bereiken via onderstaande link:
In Prowise kunt u samen met de kinderen een mindmap maken over de vorige les: waterzuivering. Zo test u hoeveel de leerlingen hier nog over weten. Dit kan op de eerste pagina van de Prowise-Presentatie. Als u op een vakje klikt kunt u op "+" klikken. Er verschijnt dan een lijn met daaraan een vakje. Zo kunt u onderwerpen steeds verder onderverdelen. In de vakjes kunt u woorden typen.
Inhoud
In de Prowise-presentatie staan de leerdoelen beschreven en staat er een overzicht van de proefjes die deze les behandeld gaan worden. In Wikiwijs wordt in een verhaaltje duidelijk gemaakt waarover deze les gaat.
Lesdoelen
In de Prowise-presentatie en in Wikiwijs staan de lesdoelen voor deze les. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken naar wat ze deze les gaan leren. U kunt de leerlingen hier ook zelf naar laten kijken.
Algemene uitleg practica
Opbouw van de les
In de inleiding hebben de leerlingen terug gekeken op de afgelopen lessen. Vandaag gaan ze zelf water zuiveren met behulp van twee practica. Om te beginnen wordt de klas verdeeld in groepjes van ongeveer zes leerlingen. De leerlingen beginnen met proefje 1, waarbij ze water zuiveren met behulp van doeken/T-shirts. Dit proefje zal ongeveer 10 tot 15 minuten in beslag nemen, afhankelijk van hoe snel de leerlingen werken. De leerlingen doen het proefje en maken de opdrachten zelfstandig. Daarna kunt u eventueel tijd inbouwen om de leerlingen de spullen van het eerste proefje op te laten ruimen. Elk groepje leerlingen splitst zich na proefje 1 op in twee groepjes. Er ontstaan dan groepjes van ongeveer drie leerlingen. Met dit groepje beginnen de leerlingen aan proefje twee, waarbij ze water zuiveren met behulp van een mini-waterzuiveringsinstallatie die ze zelf maken. Dit proefje zal ongeveer 15 tot 20 minuten in beslag nemen, afhankelijk van hoe snel de leerlingen werken. Ook dan kunt u eventueel tijd inbouwen om de leerlingen de spullen op te laten ruimen voor u naar de afsluiting gaat. Verdere uitleg van de proefjes staat verderop in de docentenhandleiding beschreven.
Gedragsregels tijdens de practica
1. Iedereen doet mee. 2. Er wordt vriendelijk met elkaar gepraat. 3. Samen worden er beslissingen genomen. 4. Let op het geluidsniveau. Praat niet te hard. 5. Ga voorzichtig om met de spullen. 6. Speel niet met het water of de andere dingen. 7. Ruim de rommel die je maakt zelf op.
Het tweede lesdoel: "De leerlingen kunnen beleefd en op een vriendelijke toon met elkaar praten/overleggen in het groepje tijdens het practicum over waterzuivering" komt in deze gedragsregels naar voren.
Natuurlijk kunt u zelf gedragsregels aanpassen, toevoegen en verwijderen.
Wikiwijs
In Wikiwijs zijn de proefjes terug te vinden. Hierbij zijn een korte inleiding, een uitleg en het werkblad toegevoegd.
Prowise:
In de Prowise-presentatie staat de algemene uitleg van de practica beschreven. Ook staat er een lijstje met gedragsregels, die gelden voor de leerlingen tijdens de practica.
Proefje 1: Op expeditie
Inleiding
Het eerste proefje wordt ingeleid door bergbeklimmer Arnaud. Hij vertelt over de manier waarop hij water heeft gezuiverd in de jungle. Het proefje heeft zowel in Wikiwijs als in de Prowise-presentatie dezelfde vorm. Er zit een geluidsfragment bij dat is ingesproken door Arnaud zelf. De leerlingen kunnen hiernaar luisteren. De afbeeldingen ondersteunen het verhaal.
Transcript:
“Wat leuk! Jullie gaan je eigen water zuiveren! Toen ik in de jungle liep, kon ik niet verder dan 5 meter zien. Dat komt door alle planten en bomen. Kan je mij vinden op de foto van de jungle? Toch had ik een riviertje gevonden. In dit riviertje lag heel veel troep, zoals takken, bladeren en modder. Om dit water schoon te maken, hebben we met drie T-shirts en een emmertje een mini-waterzuiveringsinstallatie gemaakt. Daarna hebben we het water nog gekookt, zodat we het veilig konden drinken. Jullie gaan nu zelf proberen het water op deze manier schoon te maken. Volg het stappenplan op het werkblad. Veel succes!”
De inhoud van het proefje
De leerlingen gaan water zuiveren met behulp van doeken of T-shirts. Andere varianten van stof zijn ook mogelijk, zolang de leerlingen er een zak van kunnen knopen. Hoe de leerlingen van de doeken of T-shirts een zak moeten knopen, staat beschreven op het werkblad. Dit proefje doen de leerlingen in groepjes van ongeveer zes leerlingen aangezien het water door drie verschillende zakken gehaald moet worden. Zorg ervoor dat twee leerlingen de zak goed open houden, zodat een derde leerling het water er voorzichtig in kan gieten. Tussendoor maken de leerlingen de opdrachten die op het werkblad staan.
Toevoegingen:
Laat de leerlingen op een rijtje staan met de drie zakken in een groepje van zeven leerlingen. De zevende leerling kan zo met het bekertje water zak voor zak langs om het water schoon te maken. Dit lijkt dan op een waterzuiveringsinstallatie, waarbij het water ook stap voor stap verder gaat. Ook kunnen de leerlingen het vieze water zelf halen uit een beekje/riviertje in de buurt, wanneer dit dichtbij school ligt.
Werkbladen
Hieronder kunt u het werkblad downloaden voor de leerlingen. Zorg dat elk groepje minstens één werkblad heeft. Ook is er een docentenversie van het werkblad beschikbaar, waarop de antwoorden op de vragen staan.
Proefje 2: Je eigen waterzuiveringsinstallatie maken
Inleiding
Het tweede proefje heeft geen inleiding door Arnaud. U kunt een plastic fles laten zien en met de kinderen hardop bedenken hoe ze met een fles water zouden kunnen zuiveren.
De inhoud van het proefje
De leerlingen gaan water zuiveren met behulp van een plastic fles, zand, watten en grind. Op het werkblad staat beschreven wat de leerlingen moeten doen. Dit proefje doen de leerlingen in groepjes van drie à vier leerlingen. Maak de groepjes niet te groot, dit verkleint de kans dat leerlingen niks te doen hebben en zich gaan vervelen. Tussendoor maken de leerlingen de opdrachten die op het werkblad staan.
Toevoegingen:
De leerlingen kunnen bij dit proefje zelf vies water maken. Natuurlijk kan het vieze water ook uit de sloot gehaald worden, wanneer dit dichtbij school ligt.
Werkbladen
Hieronder kunt u het werkblad downloaden voor de leerlingen. Zorg dat elk groepje minstens één werkblad heeft. Ook is er een docentenversie van het werkblad beschikbaar, waarop de antwoorden op de vragen staan.
In Prowise wordt de mogelijkheid ingebouwd om het verloop en de resultaten van het practica te bespreken. Verschillende vragen kunnen gesteld worden:
Wat zijn jullie antwoorden?
De antwoorden op de vragen van de werkbladen kunnen worden uitgewisseld en worden beantwoord. Zo kijken de leerlingen hun eigen antwoorden na of vullen deze aan.
Kunnen we dit water nu drinken?
Het antwoord op deze vraag is: nee. De hele kleine bacteriën kunnen door het filter heen. Het water moet eerst nog gekookt of ontsmet worden, voordat het veilig is om te drinken.
Ging het goed? Waar ging het mis?
Laat de leerlingen verwoorden waar het goed en waar het mis ging. Was dat bij het lezen van de opdrachten of hadden ze een goede taakverdeling?
Hoe verliep de samenwerking?
Kijk nog eens terug naar het tweede lesdoel voor deze les. Hebben de kinderen het bereikt? Verliep de samenwerking goed? Waar kan het beter?
De toets
Zowel in de Prowise-presentatie als in Wikiwijs staat aangegeven hoe de leerlingen het beste kunnen leren voor de toets. Laat ze voor de toets de leertekst nog een keer doorlezen, de lesdoelen doornemen en de begrippenlijst leren.
De lesdoelen
Aan het einde van de les zullen in de Prowise-presentatie en in Wikiwijs nogmaals de lesdoelen verschijnen. Zo kunt u samen met de leerlingen kijken of alle lesdoelen zijn behaalt. U kunt de leerlingen dit ook individueel laten bekijken.
Wikiwijs
In Wikiwijs staat een afsluitende tekst. In deze tekst wordt het lessenpakket afgesloten en krijgen de leerlingen informatie over hoe ze het beste voor de toets kunnen leren. Ook staan, zoals eerder aangegeven, de lesdoelen voor les 4 nogmaals benoemd.
Toets
Voorbereiding toets
In de toets worden alle lesdoelen getoetst van de lessen 1, 2 en 3. De lesdoelen van les 4 (practicum) worden aan het eind van het practicum besproken en afgesloten. De leerlingen kunnen zich voorbereiden op de toets door alle lesdoelen langs te gaan en te bekijken of ze deze kunnen beantwoorden en begrijpen. De leertekst en begrippenlijst dienen hierbij als ondersteuning.
De toets
De toets bestaat uit 18 vragen. De 18 vragen staan op volgorde van les en lesdoel. U kunt ervoor kiezen om de leerlingen de toets in Wikiwijs te laten maken of op papier.
De toets in Wikiwijs staat onder het kopje "Toets". In Wikiwijs krijgen de leerlingen de toets in een dialoogvenster. Echter, kunnen ze dit wegklikken en de antwoorden in de tekst opzoeken. Wanneer u van te voren duidelijk maakt dat de leerlingen dit niet kunnen, zouden ze ook niet in de verleiding kunnen raken het te proberen. Na het maken van de vragen in Wikiwijs moeten de leerlingen hun eigen open vragen nakijken aan de hand van een voorbeeldantwoord. Vinden ze het antwoord goed? Dan klikken ze op "Helemaal goed". Vinden ze het antwoord niet goed? Dan klikken ze nergens op. De andere vragen kijkt Wikiwijs zelf na. Wanneer alle open vragen zijn nagekeken klikken ze op "Verder". Daarna klikken de leerlingen op "Bewijs van deelname" en vervolgens op "Afdrukken". Zo wordt de toets geprint en kunt u de open vragen controleren.
De papierenversie van de toets en het antwoordenmodel kunt u hieronder vinden.
In de tabel hieronder is te zien bij welk aantal punten de leerlingen welk cijfer hebben. Deze cijfers zijn bepaald aan de hand van de formule: aantal punten / 32 * 9 + 1. De leerlingen hebben een voldoende als ze mindens 50% van de punten hebben, dus minstens 16 punten.
Aantal punten
Cijfer
0
1,0
1
1,3
2
1,6
3
1,8
4
2,1
5
2,4
6
2,7
7
3,0
8
3,3
9
3,5
10
3,8
11
4,1
12
4,4
13
4,7
14
4,9
15
5,2
16
5,5
17
5,8
18
6,1
19
6,3
20
6,6
21
6,9
22
7,2
23
7,5
24
7,8
25
8,0
26
8,3
27
8,6
28
8,9
29
9,2
30
9,4
31
9,7
32
10,0
Bewijs van deelname
Aan het eind van de toets kan de leerkracht het bewijs van deelname voor iedere leerling afdrukken. Dit bewijs zit bijgevoegd als document. De leerlingen hebben een soort van diploma waar ze trots op kunnen zijn.
Het arrangement Expeditie Drinkwater is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Auteurs
Dana de Wilde
Je moet eerst inloggen om feedback aan de auteur te kunnen geven.
Laatst gewijzigd
2017-01-24 17:36:08
Licentie
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
De Jongh, H., van Bussel, F., Groenendaal, W., de Koning, B., & van de Linde, J. (2009). Kringlopen. Natuur en techniek geven (pp. 91-110). Assen, Nederland: Koninklijke Van Gorcum.
Nijmeijer, K. (2008). Hoe is het gelukt om fabrieksrook te veranderen in drinkwater. Retrieved from Universiteit van Nederland website: http://www.universiteitvannederland.nl/
NTR: Schooltv. (2014, March 3). Hoe komen we in de toekomst aan drinkwater [Video file]. Retrieved from http://www.schooltv.nl/
Ammerlaan, C. M. (2017). Retrieved from: original art
De Wilde, A. H. (2016). Retrieved from: original art
De Wilde, D. S. (2016). Retrieved from: original art
De Wilde, D. S. (2017). Retrieved from: original art
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Sjabloon voor ALPO-studenten voor lessenserie OVL&ICT.
Leerniveau
PO groep 7;
Leerinhoud en doelen
Arm en rijk;
Waterkringloop;
Werking van de waterkringloop;
Water;
Wereldoriëntatie;
Kennis over ontwikkelingslanden;
Aardrijkskunde;
Waterbeleid;
Duurzaam gebruik van water;
Ontwikkelingsgebieden;
Werkblad proefje 1: Op expeditie
.jpg){kind=link}
