De jaren ’30 van de vorige eeuw staan bekend als de crisisjaren, jaren waarin veel landen in zwaar economisch weer zaten. De crisis begon in de Verenigde Staten maar breidde zich uit over de hele wereld. Vooral Duitsland werd er hard door geraakt en het leidde tot het einde van de Republiek van Weimar.
Neem voor je begint aan deze opdracht een samen met een klasgenoot een kijkje op de site van het Canon van Nederland.
Daar vind je veel informatie over de crisisjaren. Praat hier samen over.
Besteed aan het rondkijken en praten ongeveer 10 minuten.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
omschrijven wat de achtergronden waren van de wereldwijde economische crisis die in de Verenigde Staten begon.
toelichten wat er mis ging op de effectenbeurs van Wall Street in New York.
omschrijven hoe deze crisis zich over de rest van de wereld verspreidde.
uitleggen waarom Duitsland in het bijzonder zwaar werd getroffen door de crisis.
toelichten waarom veel mensen in Europa en vooral in Duitsland hun vertrouwen in de democratie verloren.
omschrijven hoe dat leidde tot het einde van de Republiek van Weimar in 1933.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest een tekst over hoe de wereldwijde economische crisis in de Verenigde Staten begon.
Stap 2
Je leest een tekst over de verspreiding van de economische crisis over de wereld en de gevolgen voor Europa.
Stap 3
Je leest hoe Nederland de crisisjaren beleefde.
Stap 4
Je leest een tekst over de crisis leidde tot een autoritair bestuur in Duitsland.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct A
Je maakt een collage over de crisis.
Eindproduct B
Je maakt een vicieuze cirkel over de crisis.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Crisis begint in VS
Bericht van 28 oktober 1929:
grote krantenkop over beurskrach.
Hoe de wereldwijde economische crisis in de Verenigde Staten begon
De grote ineenstorting van de aandelenbeurs of de ‘beurskrach’ in 1929 was niet de aanleiding van de wereldwijde economische crisis in de jaren ’30 van de vorige eeuw. Deze crisis, de Great Depression, had een lange aanloop.
Het zit zo:
Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte de landbouw in de VS een bloeiperiode door. Door de oorlog was de landbouwproductie in Europa zo sterk ingezakt dat er niet voldoende voedsel voor de bevolking kon worden gemaakt. Het tekort in Europa werd aangevuld met landbouwproducten uit de Verenigde Staten. De Amerikaanse landbouwsector groeide sterk, Amerikaanse boeren leenden veel geld van banken om te investeren in hun bedrijf en daarmee de productie op te voeren.
Na de oorlog kon Europa zijn eigen voedselproductie weer aan en verviel de noodzaak om te importeren uit de VS. Boeren in de VS bleven door hun hoge productie met grote voorraden zitten en verdienden minder geld met de verkoop van hun producten. Steeds meer boeren konden hun leningen niet meer aflossen en gingen failliet. De crisis had gevolgen voor andere sectoren en steeds meer mensen raakten werkloos. Banken kwamen in de problemen, rekeninghouders haalden snel hun geld van de bank en het gevolg was dat daardoor de ene na de andere bank omviel. Alleen al in 1930 gingen 700 banken failliet.
Hoe ook andere mensen in de VS met een schuldenprobleem opgezadeld raakten, zie je in het eerste fragment van de film “Crisis in de jaren dertig“ van SchoolTV. Lees voor het kijken de vragen onder de video. Na het kijken kun je de vragen beantwoorden. (Bekijk van het begin tot 4:31 minuten).
Franklin D. Roosevelt
Onder leiding van Warren Harding, president van 1921 tot 1923, van Calvin Coolidge, president van 1923 tot 1929 en van Herbert Hoover, president van 1929 tot 1933 deed de Amerikaanse regering weinig om de landbouwcrisis en de crisis van de hele economie te bestrijden. Ze ging ervan uit dat het vanzelf weer goed zou komen met de economie. Maar toen Franklin D. Roosevelt in 1933 president werd, ging de regering zich flink met de economie bemoeien. Roosevelt kwam met zijn ‘New Deal’, een programma om de economie te hervormen en te stimuleren en mensen te helpen die door de crisis werkloos en arm waren geworden. Werkgelegenheidsprojecten, bijvoorbeeld het aanleggen en repareren van wegen en andere voorzieningen, waren een belangrijk onderdeel van de New Deal.
Het hielp de economie uit de crisis. In 1937 kromp de Amerikaanse economie weliswaar opnieuw, maar deze dip was minder erg dan in de jaren daarvoor.
Stap 2: Wereldwijde crisis
Economische crisis wordt wereldwijd
Verandering tussen 1929 en 1932
VS
Groot-Brittannië
Frankrijk
Duitsland
in industriële productie
-45%
-23%
-24%
-41%
in prijspeil groothandel
-32%
-33%
-34%
-29%
in handel met buitenland
-70%
-60%
-54%
-61%
in werkloosheid
+607%
+129%
+214%
+232%
Bron: Wikipedia (Engelstalig)
Kijk nu naar het tweede fragment uit de SchoolTVfilm "Crisis in de jaren dertig". (Bekijk van 4:32 tot 6:05 minuten). Lees voor het kijken eerst de vraag onder de video.
De crisis sloeg niet alleen in Nederland hard toe, maar ook in andere Europese landen (zie tabel). Ook die landen zagen een sterke teruggang in de handel met de VS. Bovendien hadden ze veel geld geleend van de VS om in hun economie te investeren. Hierdoor was de economie gegroeid en de welvaart gestegen. Door de crisis in de VS moest dat geleende geld snel terug. Buiten Europa werden Japan en Latijns-Amerika flink getroffen door de crisis.
Het werd allemaal nog erger toen de VS en verschillende Europese landen een protectionistische politiek begonnen. Dat betekent dat ze hun binnenlandse markt met invoerrechten en andere belemmeringen afschermden voor invoer van producten uit het buitenland. Daardoor kromp de internationale handel nog verder.
Het gevolg van de economische crisis in Europa was dat veel mensen hun vertrouwen in hun regering en in de democratie kwijtraakten. Allerlei partijen, vooral extreem links of extreem rechts, kwamen met kritiek en met hun eigen simpele oplossingen. In Nederland bijvoorbeeld kreeg de uiterst rechtse Nationaalsocialistische Beweging (NSB) flink wat aanhangers, al werd het nooit een echt grote partij.
Stap 3: Crisis in Nederland
Jordaanoproer
Nederland telde in 1930 op 7,8 miljoen mensen 100.000 werklozen (1 op de 78 Nederlanders). Zes jaar later, in 1936, telde Nederland 8,5 miljoen mensen en bijna 500.000 werklozen (1 op de 17 Nederlanders).
Als je alleen kijkt naar de beroepsbevolking (alle inwoners van 15-65 jaar die werken of willen werken) zijn de werkloosheidcijfers nog veel indrukwekkender: op het hoogtepunt van de crisisjaren, in 1936, is van alle vier Nederlandse arbeiders er één langer dan een jaar werkloos.
Als je de mensen die een tijdelijk (seizoens-)baantje hadden niet meetelt, kom je nog altijd uit op een werkloosheidscijfer van bijna 20%.
De economen van nu zijn het er niet helemaal over eens, maar volgens de meesten van hen heeft de crisis in Nederland langer geduurd dan nodig was.
De toenmalige regering Colijn koos ervoor om de hand zoveel mogelijk op de knip te houden. De begroting moest sluitend zijn en aan de waarde van de Nederlandse gulden wilde Colijn lange tijd niet tornen. Het gevolg was bezuiniging na bezuiniging.
In de volgende video hoor je informatie over de crisis in Nederland.
Hoe dan ook, de crisis werd na 1936 langzaam maar zeker weer minder.
Maar ook in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) telde Nederland nog steeds honderdduizenden werklozen. Pas ná de Tweede Wereldoorlog bloeit de Nederlandse economie daadwerkelijk weer op.
Opstand
Niet alleen werden extreme partijen populair, hier en daar kwamen burgers daadwerkelijk in opstand tegen hun landsbestuur. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Nederland in 1934. In de Jordaan in Amsterdam was de werkloosheid enorm en de armoede extra schrijnend door de slechte woonomstandigheden. Toen de overheid de steunuitkeringen voor werklozen met 10 procent werden gekort, brak er een oproer uit dat dagen aanhield en met geweld door politie en leger werd neergeslagen.
Lees de volgende tekst en beantwoord daarna de vraag.
Stap 4: Crisis in Duitsland
Duitsland, van crisis tot autoritair bestuur
De crisis kwam bijzonder hard aan in Duitsland dat jaarlijks grote bedragen aan herstelbetalingen moest doen aan België, Frankrijk en Groot-Brittannië. Die herstelbetalingen waren opgelegd in de Vrede van Versailles, een verdrag dat in 1919 officieel een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog.
Tussen 1924 en 1929 kreeg de Duitse regering leningen van de VS in het kader van het Dawesplan en hoefde het jaarlijks minder geld aan herstelbetalingen uit te geven. De crisis in Duitsland werd er redelijk mee bedwongen, maar de Duitse economie kreeg in 1929 toch weer met een dip te maken. De VS bood Duitsland in dat jaar een nieuw hulpplan met leningen aan, het Youngplan. Voordat Duitsland er profijt van kon hebben werd dit hulpplan alweer gestopt vanwege de economische crisis in de VS. Daarop verergerde de Duitse crisis met bedrijfssluitingen, toenemende werkloosheid en armoede als gevolg. Duitsland kon niet of nauwelijks aan de verplichting van herstelbetalingen voldoen. In 1932 besloot de Duitse regering te stoppen met de herstelbetalingen.
Ook in Duitsland leidde de crisis tot onvrede bij de bevolking en afname van het vertrouwen in het landsbestuur. De Republiek van Weimar die in 1918 in Duitsland was uitgeroepen nadat de keizer was weggejaagd, had het moeilijk in de crisisjaren.
Regeringen volgden elkaar in snel tempo op. Het was moeilijk om na parlementsverkiezingen een coalitieregering te vormen (regering door twee of meer partijen die met elkaar samenwerken) en al helemaal onmogelijk om die een hele termijn bij elkaar te houden. Daardoor kwam de ene na de andere regering voortijdig ten val en werden er nieuwe parlementsverkiezingen uitgeschreven. Ook hier kwamen extreme partijen op met eenvoudige oplossingen: er werden schuldigen aan de crisis aangewezen en het land moest worden geleid door een sterke leider. Zo’n partij was de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) van Adolf Hitler en veel behoudende Duitsers sloten zich bij hem aan.
Hitler kwam in 1932 na verkiezingen aan de macht en wist binnen een jaar de democratie buiten spel te zetten en Duitsland tot een dictatuur om te vormen. Het einde van de Republiek van Weimar was een feit.
NPO Focus heeft een beeldverhaal gemaakt over de opkomst van Hitler.
Kijk het hele beeldverhaal. Je kunt naar het volgende beeldfragment door middenonder in het beeld te klikken.
Lees voor je verdergaat eerst even de vragen. De antwoorden vind je onder andere in het beeldverhaal.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Beurskrach 1929
Plotselinge daling van de koersen van de meeste aandelen op de aandelenbeurs. De ineenstorting van de aandelenbeurs in New York op 24 oktober 1929 word ook wel "de beurskrach" genoemd.
Wereldwijde economische crisis
Na de beurskrach in New York in 1929 stortten de economieën van de landen in Europa en de VS in.
Werkloosheid
Mensen die geen baan (meer) hebben, maar er wel naar op zoek zijn, zijn werkloos. Tijdens een economische crisis neemt het aantal banen af en raken veel mensen werkloos.
Republiek van Weimar
Met de Republiek van Weimar wordt bedoeld: Duitsland in de periode 1918/1919 tot 1933. In de stad Weimar kreeg de republiek in 1919 haar grondwet.
Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP)
De NSDAP werd opgericht op 24 februari 1920. De politieke ideologie was het nationaalsocialisme, waarin extreem nationalisme, extreem-rechtse en extreem racistische denkbeelden de boventoon voerden. De leider van de NSDAP was Adolf Hitler. De partij kwam in 1933 in Duitsland aan de macht.
Eindproduct A: Collage
Crisisjaren in beeld
Je hebt gezien hoe de wereldwijde economische crisis zijn oorsprong had in de VS, zich over de wereld verbreidde en grote gevolgen had in de VS en daarbuiten, in het bijzonder in Duitsland.
Over deze crisis is sindsdien veel geschreven. Ook heeft het een vaste plaats gekregen in de geschiedenisles. Maar vaak wordt het gebracht als droge stof met cijfers, grafieken en geleerde taal. Dan wordt niet goed duidelijk hoe mensen in die tijd de crisis beleefden.
Dat kan anders: namelijk door het in beeld te brengen met foto’s, spotprenten en andere afbeeldingen. En dat gaan jullie doen.
Je docent deelt de klas in groepen in en elke groep gaat zich met één van de volgende thema’s bezighouden:
Aanloop tot de crisis in de VS (welvaart en landbouwcrisis).
Ineenstorting van de beurs van Wall Street.
De crisis in de VS na die beurskrach.
De crisis buiten de VS na de beurskrach.
De crisis in Duitsland na de beurskrach (waarom had Duitsland er nog meer last van dan andere landen).
Ontevredenheid van burgers en verzet (en zelfs een machtsovername in Duitsland).
Van al deze afbeeldingen maken jullie met de hele klas een collage van de wereldwijde crisis.
Breng jullie thema zo goed mogelijk in beeld. Laat zien wat er gebeurde in die tijd en wat de gevolgen waren voor de gewone burgers, de politiek, het bedrijfsleven, enzovoort.
Zoek afbeeldingen door begrippen als zoekterm te gebruiken die je na Stap 1, 2, en 3 van deze les moet kennen en zoektermen als Grote Depressie, Great Depression, 1929, Roaring Twenties (de periode van snel stijgende welvaart in de jaren ’20 van de vorige eeuw), werkverschaffing en voedseluitdeling.
Plak de afbeeldingen die je hebt gevonden met plakband op vellen papier die je van je docent krijgt en schrijf bijschriften indien nodig. De thema’s samen vormen na afloop een grote crisisjarencollage.
Klaar?
Lever je bijdrage in bij je docent voor een beoordeling en opname in deze crisisjarencollage.
Beoordeling
Je docent gaat jouw bijdrage voor de collage beoordelen.
Bij de beoordeling let jullie docent op:
De inhoud: Sluiten de afbeeldingen in je deel van het collage goed aan bij jullie thema? Zijn de afbeeldingen duidelijk? Zijn de bijschriften die je bij afbeeldingen hebt gemaakt, bondig en duidelijk en geven die goede informatie over de afbeeldingen?
De vorm: is jouw bijdrage aan de collage met zorg geschreven?
Taalfouten: bevatten de bijschriften die je bij afbeeldingen hebt gemaakt, niet te veel taalfouten?
Een collage bestaat uit knipsels die op een ander papier geplakt zijn en samen een nieuwe afbeelding vormen.
Eindproduct B: Vicieuze cirkel
Als eindproduct B maak je een vicieuze cirkel over het ontstaan van de crisis.
Een vicieuze cirkel is een gebeurtenis (A) die invloed heeft op een andere gebeurtenis (B). Gebeurtenis B heeft weer invloed op gebeurtenis C, C op D, D op D en E heeft weer invloed op gebeurtenis A. Zo is de cirkel van rond. Omdat de cirkel niet wordt doorbroken blijft het oorzaak-gevolg-verhaal de hele tijd doorgaan. Zoals je ziet in de volgende afbeelding.
Jij gaat nu een vicieuze cirkel maken van de crisis in de jaren dertig.
Kies zelf je gebeurtenis A. Dit kan de beurskrach in Amerika zijn, maar je mag het ook beperken tot alleen Nederland of Duitsland. De keuze is aan jou. De hoeveelheid stappen in de cirkel staan niet vast. Dat kunnen er vier zijn, maar ook meer.
De vicieuze cirkel mag je digitaal maken, maar ook tekenen. Voorzie elke gebeurtenis van een korte tekst en een afbeelding.
Klaar?
Lever je cirkel in bij je docent.
Beoordeling
Je docent let bij de beoordeling van je cirkel op het volgende:
De inhoud: Kloppen de verschillende stappen van de vicieuze cirkel? Staan ze in de juiste volgorde?
De inhoud: zijn er geen stappen vergeten die belangrijk zouden zijn in de cirkel?
De vorm: is de cirkel met aandacht gemaakt en voorzien van tekst en afbeeldingen?
Taalfouten:Bevat de tekst bij de cirkel niet te veel taalfouten?
Terugkijken
Intro:
Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht.
Gaf de informatie van het Canon een goed beeld van wat je in deze opdracht ging doen?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Had je die tijd ook nodig voor deze opdracht of kwam je tijd te kort?
Inhoud
Wist je al veel over dit onderwerp?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht? Ging het goed?
A: Is het gelukt om één van de onderwerpen in beeld te laten zien? Gaf het zien van de verschillende beelden jou nog een andere kijk op de crisisjaren? Zo ja, op welke manier?
B: Is het gelukt om de verschillende gebeurtenissen in de crisisjaren in een vicieuze cirkel weer te geven? Waren er dingen waar je tegenaan liep? Zo ja, hoe heb je die opgelost?
Het arrangement Crisisjaren vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Overzicht 1900 - 1945. Het onderwerp van de les is Crisisjaren. Boeren in de VS leenden veel geld om hun productie op te kunnen schroeven maar na de eerste wereldoorlog, raakten zij hun producten niet meer kwijt omdat Europa de productie zelf weer aankon. Hierdoor raakten veel boeren failliet, met als grotere gevolg dat ook veel banken omvielen. Doordat handel met de VS verminderde en door geleend geld, zorgde deze crisis in de VS ook voor crisis in de rest van de wereld. Ook in Nederland zorgde dit voor grote werkeloosheid en veel bezuinigingen. Dit had als gevolg dat extreme partijen populair werden en mensen kwamen in opstand. Democratie werd minder populair. Duitsland werd in het bijzonder zwaar getroffen door de crisis door de strafmaatregelen (zoals herstelbetalingen) vanuit de Vrede van Versailles. Ook hier werden extreme partijen populair, waaronder de partij van Hitler. Hij kwam in 1932 aan de macht en dit zorgde voor het einde van de Republiek van Weimar in 1933. Begrippen die verder bij deze les horen zijn: Beurskrach 1929 en Nationaalsocialistische Duitse Arbeidspartij (NSDAP).
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Overzicht 1900 - 1945. Het onderwerp van de les is Crisisjaren. Boeren in de VS leenden veel geld om hun productie op te kunnen schroeven maar na de eerste wereldoorlog, raakten zij hun producten niet meer kwijt omdat Europa de productie zelf weer aankon. Hierdoor raakten veel boeren failliet, met als grotere gevolg dat ook veel banken omvielen. Doordat handel met de VS verminderde en door geleend geld, zorgde deze crisis in de VS ook voor crisis in de rest van de wereld. Ook in Nederland zorgde dit voor grote werkeloosheid en veel bezuinigingen. Dit had als gevolg dat extreme partijen populair werden en mensen kwamen in opstand. Democratie werd minder populair. Duitsland werd in het bijzonder zwaar getroffen door de crisis door de strafmaatregelen (zoals herstelbetalingen) vanuit de Vrede van Versailles. Ook hier werden extreme partijen populair, waaronder de partij van Hitler. Hij kwam in 1932 aan de macht en dit zorgde voor het einde van de Republiek van Weimar in 1933. Begrippen die verder bij deze les horen zijn: Beurskrach 1929 en Nationaalsocialistische Duitse Arbeidspartij (NSDAP).
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Economische crisis wordt wereldwijd
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
