Blokkade Berlijn

Intro

In 1948 blokkeerde de Sovjet-Unie alle toegangen tot Berlijn. Het waren spannende tijden. Hoe kwamen de Berlijners aan levensmiddelen en brandstoffen? Wat beoogde de Sovjet-Unie? Welke hulp konden de stedelingen van de Amerikanen en Britten verwachten?

Wat kan ik straks?

Aan het eind van deze opdracht kun je:

uitleggen waarom Duitsland en Berlijn vlak na de Tweede Wereldoorlog in vier bezettingszones waren verdeeld.
omschrijven dat de Amerikanen, Britten en Fransen ruzie kregen met de Sovjets over een nieuw geldsysteem.
uitleggen waarom de Sovjets Berlijn afsloten van de buitenwereld en weet je welke tegenmaatregel de geallieerden namen.
omschrijven welk geavanceerd systeem de geallieerden hadden opgezet om Berlijn uit de brand te helpen.
uitleggen waarom de blokkade van Berlijn gezien kan worden als een concreet voorbeeld van de Koude Oorlog.
omschrijven wanneer en hoe de blokkade is beëindigd.

Wat kan ik al?

In deze opdracht gaat het over de blokkade van Berlijn in 1948-1949.

Bestudeer uit de Kennisbank onderbouw de pagina over de Blokkade van Berlijn.

Blokvorming tussen oost en west

Zorg dat je na het lezen van de Kennisbank de volgende vraag kunt beantwoorden: Wat was de reden dat Stalin besloot om de stad Berlijn te blokkeren?

Wat ga ik doen?

Activiteiten

Aan de slag
Stap		Activiteit
Stap 1		Je leest over de vier bezettingszones in Duitsland na de Tweede Wereldoorlog.
Stap 2		Je bekijkt het videofragment over de blokkade van Berlijn door de Sovjets en leest wat de gevolgen zijn.
Stap 3		Je leest over de oplossing tegen de blokkade: een luchtbrug die door de Amerikanen en Britten werd ingesteld.
Stap 4		Je bestudeert de informatie over de opheffing van de blokkade van Berlijn.
Afronding
Onderdeel		Activiteit
Samenvattend		Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct A		Je maakt de puzzel maken met woorden over op de blokkade van Berlijn.
Eindopdracht B		Samen met een klasgenoot bereid je een les voor over de blokkade van Berlijn.
Terugkijken		Terugkijken op de opdracht.

Tijd
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.

Als je de les bij eindopdracht B ook gaat geven heb je meer tijd nodig.

Aan de slag

Stap 1: Bezettingszones

Je begint de opdracht met een videofragment.
Lees voor het kijken eerst de vragen onderaan de pagina. De informatie kun je gebruiken om de vragen te beantwoorden.

Duitsland was verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. Berlijn, de hoofdstad van Duitsland, lag binnen de Russische zone, maar was ook verdeeld in vier zones. Dat hadden de geallieerden zo afgesproken.

Berlijn werd bestuurd door de Geallieerde Controleraad. De samenwerking binnen de raad was in het begin goed. Maar al snel verslechterde de verhouding tussen de Amerikanen, Britten en Fransen aan de ene kant en de Sovjets aan de andere kant. Stalin, de leider van de Sovjet-Unie, had de afspraak om Berlijn te verdelen geaccepteerd, maar vond het maar niets.

De Amerikanen, Britten en Fransen hadden al enige tijd ruzie met de Sovjets over geld. De Amerikanen wilden het geldsysteem in Duitsland hervormen en de D-Mark (Duitse Mark) invoeren. Voor de oorlog kende Duitsland een hyperinflatie, dat betekent dat het geld in razend tempo steeds minder waard werd.

Aan het eind van 1923 had je een postzegel van 50 miljard Reichsmark nodig om een brief te versturen. Na de oorlog dreigde die inflatie weer de kop op te steken en om dat te voorkomen wilden de westerse geallieerden de D-Mark invoeren. De Sovjets wezen het voorstel voor de D-mark af. Ze kwamen in hun eigen zone met een alternatief, de Ostmark (Oostmark).

Maar wat te doen met Berlijn? Konden de Berlijners de D-mark en de Ostmark beide gebruiken voor hun boodschappen? De Geallieerde Controleraad kwam er niet uit. Tijdens een nachtelijke bijeenkomst op 22 juni 1948 eindigde het overleg met knallende deuren en het vertrek van de vertegenwoordiger van de Sovjet-Unie, maarschalk Sokolovski. De Sovjets voerden de Ostmark in, niet alleen in hun zone maar voor heel Berlijn. De westerse geallieerden verklaarden de Ostmark ongeldig in de westelijke sectoren van Berlijn en introduceerden daar de D-mark.

Stap 2: Blokkade

De Sovjets sluiten de wegen
rondom Berlijn af

Kijk de volgende video tot 5.36 min.
Bespreek na het kijken de volgende vraag met een klasgenoot:
Welke invloed denk je dat de blokkades hadden op het leven van de West-Berlijners?

Een dag na het mislukte overleg over de D-mark reageerden de Sovjets met een blokkade van Berlijn.

Ze lieten weten dat ‘vanwege technische problemen’ er geen verkeer van en naar Berlijn mogelijk was.
Kanalen, bruggen, wegen, spoorlijnen en waterwegen waren wegens ‘reparaties’ gesloten.
En als klap op de vuurpijl schakelden de Sovjets de stroom uit en sloten het gas en het water af.

Lees nu de onderstaande ervaringen van de mensen die met de gevolgen van de blokkade moesten leven.

Hans Peter Herz kan de blokkade zich nog goed herinneren.
“Er was bijna geen elektriciteit. Iedereen stond op rantsoen.
Soms had je alleen ’s nachts een paar uurtjes stroom.
M’n moeder stond dan op en ging strijken.”

Herz werkte voor een radiostation. “Mensen hadden wel een radio thuis, maar omdat er bijna geen elektriciteit was, konden ze niet luisteren. We gingen dan met een geluidswagen door de stad en op pleinen riepen we het laatste nieuws om. Iedereen was natuurlijk heel nieuwsgierig hoe het met de blokkade van de Russen ging.

Er stonden altijd honderden mensen om ons heen. Hele discussies werden er gevoerd. Veel inwoners wilden dat de geallieerden met tanks naar Berlijn zouden komen om die blokkade te breken. Maar dat was natuurlijk levensgevaarlijk geweest. Dan was het oorlog geworden.”

In West-Berlijn zaten 2,2 miljoen stedelingen en achtduizend geallieerde militairen en hun familie zonder levensmiddelen en brandstof. De Sovjets boden de West-Berlijners aan om zich in Oost-Berlijn in te schrijven voor voedsel en brandstoffen. De geallieerden wezen dat aanbod als propagandatruc af.
En van de West-Berlijners zelf ging maar 6% op het voorstel in.
Liever kaarslicht en kou dan kolen van Stalin!

Al moest er natuurlijk wel een oplossing worden gevonden voor de blokkade.
En wat doe je als je niet over de weg, het spoor of het water naar Berlijn kunt gaan? Dan ga je door de lucht! Dat kon ook, want er waren door de geallieerden afspraken gemaakt om over elkaars bezettingszones te kunnen vliegen. De Sovjets legden westerse vliegtuigen daarom geen strobreed in de weg.

Stap 3: Luchtbrug

Blokkade

Wat was de oplossing van de Amerikanen op de blokkades? Dat zie je in de video.

De Amerikanen reageerden direct op de blokkade met een luchtbrug. Een paar dagen later gevolgd door de Britten.

De eerste die de lucht in ging was Captain Jack O. Bennett. Hij kreeg op de 23e juni een telefoontje van generaal Clay. “Of ik diezelfde dag nog naar West-Berlijn wilde vliegen om daar kolen af te leveren.” Hij had er helemaal geen zin in. “Kolen? Ik heb alleen een passagiersvliegtuig. Dan moet ik zeker al die stoelen eruit slopen om die stoffige kolen te kunnen laden.”

Bennett ging toch overstag. “Ik ben gek op vliegen.” Bovendien zag hij in dat er wel iets moest gebeuren. “Voor de inwoners van Berlijn zag de situatie er heel somber uit. Er dreigde hongersnood.” Hij vloog dezelfde dag nog. Niet met kolen, maar met aardappelen.

Wat begon als een wat onbesuisde actie werd al snel een geoliede machine. Naast de twee vliegvelden Tempelhof en Gatow werd er binnen drie maanden een derde vliegveld aangelegd, Tegel. De Britten vlogen ook met watervliegtuigen, die op de Havel en de Grosse Wannsee landden.

In totaal zijn er 277.264 vluchten uitgevoerd.
Elke drie minuten kon er een vliegtuig landen.

Om die enorme hoeveelheid vluchten te verwerken, was het volgende systeem opgezet:

Er werd eenrichtingsverkeer ingesteld. Op de heenweg vlogen ze van Hamburg en Frankfurt am Main naar Berlijn. Op de terugweg vlogen ze van Berlijn naar Hannover.
De vliegtuigen vlogen op vijf hoogtes.
Een piloot mocht één poging doen om te landen.
Als dat niet lukte, moest hij met zijn vracht weer terugvliegen naar Hannover.

De vracht bestond uit kolen voor de elektriciteitscentrales, bouwmaterialen, winterkleding, medicijnen en vooral voedsel. Er zat ook wat snoepgoed met kauwgom, chocolade en rozijnen bij. Vooral bij Tempelhof stonden er altijd veel mensen te kijken. De piloten gooiden kleine pakketjes aan parachutes uit de ramen voor de kinderen.

Bennett was niet alleen de eerste die vloog, maar ook degene die het vaakst gevlogen heeft: zo’n zeshonderd keer. Hij ging soms wel drie keer op een dag heen en weer.
Stel, dat de luchtbrug niet was gelukt. Wat dan? Jarenlang zei Bennett: “Als die luchtbrug er niet was gekomen, hadden de Russen West-Berlijn ingenomen. En wat was er daarna gebeurd?”
Zijn bange vermoedens werden later bevestigd: “Na de val van de Berlijnse Muur hebben ze in de DDR-archieven stukken gevonden waaruit op te maken was dat de Russen destijds West-Berlijn hadden bezet als het westen niet met die luchtbrug had gereageerd. Dat staat zwart op wit.”

Stap 4: Opheffing blokkade

Na bijna een jaar zag Stalin in dat doorgaan met de blokkade zinloos was.
Op 12 mei 1949 hief hij de blokkade op. Auto’s en treinen werden weer tot Berlijn toegelaten.
De luchtbrug ging nog even door, tot september van dat jaar toen alles weer genormaliseerd was.

Door de blokkade en de luchtbrug zagen de vier bezettingsmachten in dat ze het nooit eens zouden worden over de toekomst van Berlijn en van Duitsland. Het land viel in tweeën uiteen. Op 23 juni 1949, negen dagen na de opheffing van de blokkade, werden de Amerikaanse, Britse en Franse zones weer in handen van de Duitsers gegeven. West-Duitsland, officieel de Bondsrepubliek Duitsland (BRD), was geboren, met Bonn als de nieuwe hoofdstad. De Russische zone werd Oost-Duitsland, officieel de Duitse Democratische Republiek (DDR).

En Berlijn? De drie geallieerde zones in Berlijn werden samengevoegd tot West-Berlijn. En de Russische zone in Berlijn werd Oost-Berlijn, hoofdstad van de DDR.

Naar aanleiding van de les die de West-Berlijners van de blokkade hebben geleerd, werd het de zogenaamde Senaatsreserve ingesteld. Deze reserve hield in dat er altijd in Berlijn voor 180 dagen levensmiddelen en brandstoffen aanwezig moesten zijn.

Afronding

Samenvattend

Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.

Bezettingszone
Situatie waarbij (een deel van) een land wordt bezet of gecontroleerd door een ander land. Zo was Duitsland na de Tweede Wereldoorlog verdeeld in vier bezettingszones: een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Sovjet-Russische zone. Ook Berlijn was op die manier verdeeld.

Hyperinflatie
Toestand waarbij het geld in een land in razend tempo minder waard wordt. Dit was het geval in Duitsland voor de Tweede Wereldoorlog.

Koude Oorlog
Periode van na de Tweede Wereldoorlog tot eind jaren tachtig, waarin een voortdurende spanning heerste tussen de Westerse democratische kapitalistische landen en de communistische Oosterse landen.

Senaatsreserve
Als gevolg van de blokkade besloot de Senaat van West-Berlijn dat in Berlijn altijd een voorraad van 180 dagen aan primaire levensbehoeften en brandstoffen aanwezig moest zijn, de zogenaamde Senaatsreserve

Blokkade van Berlijn
Afsluiting van Berlijn door de Sovjets van 23 juni 1948 tot 12 mei 1949. Oorzaak was mislukt overleg over de D-mark. Er was geen verkeer naar Berlijn over land meer mogelijk en ook stroom, gas en water waren er afgesloten.

Geallieerde Controleraad
De Geallieerde Controleraad, in het Duits de Alliierter Kontrollrat genoemd, of de Vier Machten (Duits: Vier Mächte), was een militair bestuursorgaan in de geallieerde bezettingszones in Duitsland na het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. De leden waren de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Sovjet-Unie. De raad zetelde in Berlijn.

Eindproduct A: Puzzel

Bij eindproduct A maak je een puzzel.

Download voor het maken van het eindproduct het volgende google-doc bestand:Eindproduct: Puzzel

Van links naar rechts zie je negen woorden die alle verwijzen naar de inhoud van de les ‘Blokkade van Berlijn’.

Na invulling van de goede woorden zie je in de donkergroene hokjes van boven naar beneden de naam van een vliegveld in Berlijn verschijnen.

Beoordeling

De puzzel laat je beoordelen door je docent.

Bij de beoordeling let je docent op:

De inhoud: laten jullie antwoorden zien dat jullie begrepen hebben wat er tijdens de blokkade van Berlijn is gebeurd?
De vorm: is de puzzel met zorg gemaakt en hebben jullie alle woorden goed ingevuld?
Taalfouten: bevatten jullie antwoorden op de vragen niet te veel taalfouten?

Antwoord puzzel

Oplossing puzzel

¹S

²S

³O

⁴R

⁵R

⁶C

⁷L

⁸R

⁹H

De naam van het vliegveld is Tempelhof.

Eindproduct B: Eigen les

Als eindopdracht B bereid je samen met een klasgenoot een eigen les voor over de blokkade van Berlijn.

Jullie bereiden een les voor om aan jullie klasgenoten te geven. Of jullie de les ook daadwerkelijk gaan geven overleggen jullie met jullie docent.

In de les zorgen jullie dat alle leerdoelen aan bod komen. Op deze manier laten jullie zelf ook zien dat jullie de leerdoelen beheersen.
De les bestaat uit:

Een inleiding (waar gaat de les over?)
Een kern (informatie lezen/kijken en vragen beantwoorden)
Een terugblik op de les

De les mag in totaal ongeveer 30 minuten duren.

Jullie voorbereiding voor de les werken jullie volledig uit in een document.

Lees voor jullie beginnen nog even de Gereedschapskist hieronder voor tips.

Beoordeling
Jullie docent beoordeelt de lesvoorbereiding als volgt:

De boodschap van de les is direct duidelijk.
De les sluit aan bij de doelgroep.
Alle leerdoelen van deze opdracht zijn verwerkt in de les.
De les is boeiend en spreekt je klasgenoten aan.
De les kan binnen de tijd afgewerkt worden.
De informatie in de les is juist.
De les is origineel.

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht. Lees je antwoord van de introductieopdracht nog eens door. Klopt de informatie die je op had geschreven met de informatie die je in deze opdracht hebt geleerd?
Had je nog andere informatie gevonden die niet in deze opdracht naar voren is gekomen?