In Nederland gaan steeds minder mensen naar de kerk. Organisaties laten het woord katholiek of protestant uit hun naam weg. Kerkgebouwen moeten sluiten. Trekt de godsdienst zich uit Nederland terug? Dat gaan jullie onderzoeken in deze opdracht.
Ben jij zelf aanhanger van een bepaald geloof. Ga je daarvoor ook naar een gebedshuis? Doe je dat alleen of met je ouders/verzorgers? Wat vind je hier van? Praat hierover met een klasgenoot.
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
de begrippen ontzuiling, ontkerkelijking en secularisatie omschrijven.
enkele oorzaken noemen voor ontzuiling en ontkerkelijking in Nederland.
je mening geven over de vraag of godsdienst op den duur helemaal uit Nederland verdwijnt.
Wat kan ik al?
In deze opdracht gaat het over de ontkerkelijking en ontzuiling van Nederland sinds de jaren zestig van de vorige eeuw.
Bestudeer, voor je met de opdracht begint, uit de Kennisbank Toenemende Pluriformiteit het onderdeel over Ontkerkelijking en ontzuiling.
Zorg dat je na het bestuderen van de tekst over Ontkerkelijking en ontzuiling antwoord kunt geven op de volgende vraag:
Op welke manier beïnvloedde de opkomst van de televisie de ontzuiling?
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je leest over de ontzuiling van Nederland en beantwoord hierover een vraag.
Stap 2
Steeds minder mensen gaan naar de kerk in Nederland. Met behulp van tabellen beantwoord je een vraag.
Stap 3
Betekent ontkerkelijking ook dat er steeds minder mensen in Nederland een geloof hebben? Dat lees je in deze stap.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort deze opdracht.
Eindproduct
Via een rondschrijven meningen vormen over het wel of niet verdwijnen van godsdienst en die meningen bespreken in een klassengesprek.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je twee lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1 - Zuilen brokkelen af
Nederland is lang verzuild geweest. Een zuil is het best te omschrijven als een deel van de samenleving met een heel eigen organisatie, met eigen instellingen en vooral, met een eigen wereldbeeld.
Wordt je als katholiek geboren, dan groei je op in een katholieke zuil. Je gaat naar een katholieke basisschool en daarna naar katholiek voortgezet onderwijs, een katholieke hogeschool of universiteit en dan naar een katholieke werkgever. Je trouwt met een katholiek en je krijgt na je overlijden een katholieke begrafenis.
En zo ging het ook met protestanten en met socialisten.
Zuilen hadden eigen kranten, eigen omroepen, een eigen politieke partij, een eigen vakbond, eigen scholen, eigen ziekenhuizen en eigen verenigingen.
Maar vanaf 1960 zette de ontzuiling in. De scheidslijnen tussen de bevolkingsgroepen begon in rap tempo te verdwijnen.
De ontzuiling was op verschillende manieren te merken.
De Volkskrant bijvoorbeeld, eerst een rooms-katholieke krant, was niet langer een spreekbuis van katholiek Nederland.
De KVP en de protestantse partijen ARP en CHU, verloren in de jaren zestig en zeventig zoveel leden dat ze in 1977 besloten op te gaan in het Christelijk Democratisch Appèl (CDA), een nieuwe partij die niet aan één bepaalde kerk was verbonden.
Verenigingen die in hun naam lieten zien tot welke kerk ze hoorden besloten hun naam te wijzigen. Zo werd de Nijmeegse R.K. Harmonie Sint Tarcisius omgedoopt in Harmonie Tarcisius.
Er ontstonden politieke partijen en andere organisaties zonder binding met een zuil. Zo werd in 1966 de politieke partij D(emocraten)’66 opgericht.
Stap 2 - Ontkerkelijking
Steeds meer mensen keren de kerk de rug toe
Tegelijk met de ontzuiling vond in Nederland ook ontkerkelijking plaats.
Dat wil zeggen dat de gelovigen zich van de kerken afwenden.
Kijk naar de tabellen 1 en 2.
Tabel 1
Aantal mensen dat naar de kerk gaat in % van de Nederlandse bevolking
Jaar
Wel naar de kerk
Niet naar de kerk
1971
37
63
1975
39
61
1980
38
62
1985
33
67
1990
28
72
1995
24
76
2000
23
77
2004
19
81
2009
17
83
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
Tabel 2
Aantal aanhangers van een gezindte* in Nederland in % van de Nederlandse bevolking
Jaar
Wel bij een gezindte
Niet bij een gezindte
1947
82,9
17,1
1960
81,7
18,3
1971
76,4
23,7
1975
74
26
1980
74
26
1985
69
31
1990
62
38
1995
60
40
2000
59
41
2005
58
42
2010
55
45
* Een gezindte is een stroming binnen een godsdienst (bijvoorbeeld Hervormd binnen het protestantisme).
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
De ontkerkelijking is op twee andere manieren merkbaar geweest.
Mensen lieten zich uitschrijven als lid van een kerkgenootschap. Tussen 2005 en 2010 bijvoorbeeld daalde het aantal leden van kerkgenootschappen van 7,13 miljoen naar 6,86 miljoen. Dat ledenverlies gaat ook gepaard met verlies aan inkomsten. Het heeft geleid tot fusies en tot steeds meer lege kerken.
De belangstelling voor het beroep van geestelijke nam sterk af. Kerkgenootschappen kregen moeite om een pastoor of dominee te vinden voor de gebedsdiensten.
De ontkerkelijking werd in de hand gewerkt door:
Verzet van jongeren tegen het gezag (denk aan ouders, school of kerk).
Dat deden ze onder meer door zich af te keren van de kerk. Die was immers deel van het gezag.
Trek naar de grote steden. In de steden was meer werk en minder sociale controle dan in een dorp of kleine stad. Wie bijvoorbeeld niet naar de kerk ging, werd daar niet op aangesproken door de directe omgeving.
Toenemende welvaart. Of en hoe de welvaart in enkele decennia de mensen de kerk uit heeft gejaagd is niet duidelijk, maar algemeen wordt wel aangenomen dat de toenemende welvaart de ontkerkelijking heeft bevorderd.
Toenemend ongeloof. Meer en meer mensen zijn hun geloof eenvoudigweg kwijtgeraakt.
Door de ontzuiling en de ontkerkelijking nam de invloed van godsdienst en geloof op het dagelijks leven in Nederland af. Dit noemen we secularisatie.
Stap 3 - Minder godsdienst?
Steeds minder godsdienst, of toch niet?
Dat steeds meer Nederlanders het geloof verloren en hun kerk verlieten, heeft ook te maken met wetenschap. We begrijpen de wereld, en vooral de natuur om ons heen, steeds beter.
Als je niet weet waar de bliksem vandaan komt of hoe een aardbeving ontstaat, ben je al snel geneigd om dergelijke verschijnselen toe te schrijven aan goddelijke machten.
Vooral vanaf de 17e eeuw heeft wetenschappelijk onderzoek steeds meer raadsels opgelost. De bliksem of een aardbeving is niet langer een mysterie. We weten waarom de seizoenen elkaar afwisselen. En hoe meer de natuur kan worden verklaard en begrepen, hoe minder er overblijft om toe te schrijven aan goddelijke krachten.
De wetenschap geeft heel andere antwoorden dan het christendom of de islam op vragen als:
Hoe zijn de aarde en het heelal ontstaan?
Waar komt het leven op aarde vandaan?
Waarom zijn er nu zoveel verschillende soorten dieren en planten op aarde?
Daarom dacht een wetenschapper als natuurkundige Stephen Hawking dat er geen god nodig was om het heelal te scheppen.
Na alles wat je in deze les geleerd heb, zou je zeggen: we worden steeds minder godsdienstig. Maar dat geldt zeker niet voor iedereen in Nederland. Lees eerst de vraag onderaan deze pagina. Kijk daarna de video. Het antwoord op de vraag hoor je in de video.
Traditioneel geloof is hier en daar vervangen door nieuwe vormen van geloof of door een andere vorm van spiritueel gedrag. Maar er zijn ook groepen mensen die hun kerk en godsdienst trouw zijn gebleven. Ook jongeren, kijk maar eens naar godsdienstige bijeenkomsten als de EO-jongerendag (protestants) of de Wereldjongerendagen (rooms-katholiek).
En ook van buiten kreeg de religie in Nederland een stimulans. Vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw zijn er verschillende groepen migranten naar Nederland gekomen. Vooral arbeidsmigranten uit Turkije of Marokko en Surinamers en Antillianen. Ze brachten ook hun godsdiensten mee en met name de islam heeft zich een plek verworven in onze maatschappij.
Afronding
Samenvattend
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Ontkerkelijking
Mensen zijn vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw steeds minder vaak lid van een kerkgenootschap en bezoeken de kerk steeds minder.
Ontzuiling
Afname vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw van de opdeling van de maatschappij in groepen mensen met dezelfde geloofsovertuiging en/of opvattingen.
Secularisatie
'Secularisatie' of 'secularisering' betekent letterlijk 'verwereldlijking'. Hiermee bedoelt men de afname van de invloed van de kerk op de maatschappij.
Eindproduct
Het geloof lijkt op zijn retour en steeds meer kerken moeten de deuren sluiten. Maar betekent dit dat de godsdienst op den duur helemaal uit Nederland zal verdwijnen? Sommigen verwachten zoiets en die opvatting is ook niet van vandaag of gisteren. De econoom en wijsgeer Karl Marx bijvoorbeeld (1818-1883) heeft in zijn tijd het einde van de godsdienst voorspeld.
Wat denk jij? Gaat godsdienst ooit verdwijnen uit Nederland?
Ja of nee? En waarom wel of niet?
Daar ga je over nadenken. Dat doe je door samen met twee klasgenoten mee te doen aan een rondschrijven. Dat gaat zo:
Je leerkracht schrijft op een groot vel papier de volgende stelling op:
Stelling: Godsdienst zal op den duur helemaal uit Nederland verdwijnen.
Het vel gaat naar groep 1. Groep 1 zegt “eens” of “oneens” en schrijft er één argument bij.
Het vel gaat naar groep 2. Groep 2 reageert ook op de stelling met “eens” of “oneens” en reageert op het argument dat al op het vel staat. Groep 2 schrijft er zelf één argument bij.
Het vel gaat naar groep 3 en het proces herhaalt zich. Net zolang tot alle groepen aan de beurt zijn geweest en de laatste groep het vel bij de leerkracht heeft ingeleverd.
Daarna is het vel met de stelling en alle argumenten de leidraad in een klassengesprek. Probeer met zijn allen tot een eensluidend antwoord te komen op de vraag of godsdienst uit Nederland zal verdwijnen of niet.
Denk er wel aan: geloof is een gevoelskwestie. Je hoeft iemand niet te overtuigen van goed of fout! Heb respect voor iemands mening of opvattingen.
Beoordeling
Jullie leerkracht beoordeelt het vel papier dat alle groepen is rondgegaan en ziet erop toe dat het klassengesprek zo verloopt dat iedereen aan bod kan komen.
De inhoud: laten het rondschrijven en het klassengesprek zien dat je de begrippen ontzuiling, ontkerkelijking en secularisatie kent.
De inhoud: Laat zien dat je hebt nagedacht over de vraag of dat ook betekent dat godsdienst helemaal uit Nederland zal verdwijnen?
De vorm: zijn de argumenten die bij het rondschrijven en het klassengesprek worden gebruikt, helder en correct?
Terugkijken
Intro
Lees de intro nog eens door. Past de intro goed bij de opdracht.
Is je mening over het geloof/ het geloven van andere mensen veranderd door deze opdracht? Waarom wel of waarom niet?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.
Had je die tijd ook nodig voor deze opdracht of kwam je tijd te kort?
Inhoud
Wist je al veel over dit onderwerp? Vond je het interessant? Waarom sprak het onderwerp je juist wel of niet aan?
Schrijf op wat nieuw voor je was.
Eindopdracht
Wat vond je van de eindopdracht? Ging het klassengesprek goed? Wat waren de beste argumenten?
Was er ruimte voor eerlijkheid in het gesprek? Kon iedereen veilig zijn mening geven en was er respect?
Het arrangement Lege kerken vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Cultureel-mentale ontwikkelingen. Het onderwerp van de les is Lege kerken. Nederland bestond lang uit zuilen (samenleving met eigen geloof, instelling en wereldbeeld). Maar in de jaren 60 zette de ontzuiling in door verzet van jongeren, trek naar grote steden, toenemende welvaart en toenemend ongeloof. Steeds minder mensen gingen naar de kerk en dit was te merken aan het het aantal uitschrijvingen bij een kerkgenootschap met daarbij sluitende kerken en de belangstelling voor het beroep van geestelijke nam sterk af. Het ontzuiling of ontkerkelijking heet secularisatie. Er zijn sinds de 17de eeuw maar verklaringen voor hoe de wereld werkt dus dat maakt dat Nederland gemiddeld gezien minder godsdienstig wordt maar alsnog blijft er een groep dat blijft geloven.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor geschiedenis voor VMBO KGT leerjaar 3 en 4. Deze les valt onder het thema Cultureel-mentale ontwikkelingen. Het onderwerp van de les is Lege kerken. Nederland bestond lang uit zuilen (samenleving met eigen geloof, instelling en wereldbeeld). Maar in de jaren 60 zette de ontzuiling in door verzet van jongeren, trek naar grote steden, toenemende welvaart en toenemend ongeloof. Steeds minder mensen gingen naar de kerk en dit was te merken aan het het aantal uitschrijvingen bij een kerkgenootschap met daarbij sluitende kerken en de belangstelling voor het beroep van geestelijke nam sterk af. Het ontzuiling of ontkerkelijking heet secularisatie. Er zijn sinds de 17de eeuw maar verklaringen voor hoe de wereld werkt dus dat maakt dat Nederland gemiddeld gezien minder godsdienstig wordt maar alsnog blijft er een groep dat blijft geloven.
In Nederland gaan steeds minder mensen naar de kerk. Organisaties laten het woord katholiek of protestant uit hun naam weg. Kerkgebouwen moeten sluiten. Trekt de godsdienst zich uit Nederland terug? Dat gaan jullie onderzoeken in deze opdracht.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
In deze opdracht gaat het over de ontkerkelijking en ontzuiling van Nederland sinds de jaren zestig van de vorige eeuw.
De ontkerkelijking is op twee andere manieren merkbaar geweest.
Hier vind je de begrippenlijst die hoort bij deze opdracht.
Het geloof lijkt op zijn retour en steeds meer kerken moeten de deuren sluiten. Maar betekent dit dat de godsdienst op den duur helemaal uit Nederland zal verdwijnen? Sommigen verwachten zoiets en die opvatting is ook niet van vandaag of gisteren. De econoom en wijsgeer Karl Marx bijvoorbeeld (1818-1883) heeft in zijn tijd het einde van de godsdienst voorspeld.
