Geschiedenis Tijdvak 05 02 - Reformatie en splitsing christelijke kerk

Geschiedenis Tijdvak 05 02 - Reformatie en splitsing christelijke kerk

Inleiding - Reformatie en splitsing christelijke kerk

De katholieke kerk had gedurende de middeleeuwen een dominante positie in de maatschappij. De kerk had echter ook te maken met kritiek. De leider van de christelijke kerk in Byzantium bijvoorbeeld, wilde niets met de paus in Rome te maken hebben.
In West-Europa waren er gelovigen die op zoek waren naar zuiverheid in het geloof. Soms werden deze groepen door de kerk in de ban gedaan of vervolgd als ketters.
Toen Maarten Luther misstanden in de kerk aan de kaak stelde, groeide hij uit tot een machtig tegenstander. Met Calvijn en andere hervormers deed hij de katholieke kerk op haar fundamenten schudden.

Reformatie

De onvrede over de rooms-katholieke kerk was in de 16e eeuw groot. De kerk was nog oppermachtig en duldde geen inspraak.

Andersdenkenden werden door de kerkelijke rechtbank op een brute manier vervolgd. De behoefte aan een nieuwe kerk was zo groot dat er een hervormingsbeweging opkwam. Luther en Calvijn waren de belangrijkste leiders van deze beweging.

Hervormers - Maarten Luther (1483-1546)

Maarten Luther was oorspronkelijk een rooms-katholieke Augustijner monnik en theoloog aan de universiteit van Wittenberg. Hij was het niet eens met de misstanden binnen de katholieke kerk. De kerk mocht volgens Luther geen obstakel zijn in de relatie tussen mens en God. In 1517 publiceerde hij 95 stellingen. Hij vertelde daarin precies wat hij van de katholieke kerk vond. Hervorming van de katholieke kerk was volgens hem hard nodig. Een sobere kerk die geen misbruik maakte van haar macht en zich inzette voor de gelovigen.

Het lukte Luther niet om de bestaande kerk te hervormen. Er werden Lutherse kerken opgericht waarin veel zaken uit de katholieke kerk ontbraken. De biecht, de heilige mis ter vergeving van de zonden, en de heiligen werden niet langer erkend. Omdat volgens Luther alleen God zelf vergeving kon schenken, moest de kerk zich daar niet mee bezighouden vond hij.
De katholieke kerk deed Luther in de ban en verklaarde hem vogelvrij. Hij kreeg echter bescherming van de keurvorst van Saksen. Zo kon Luther in 1521 in alle rust werken aan een vertaling van de Latijnse tekst van de Bijbel naar de Duitse taal. Alleen door het lezen van de Bijbel was het mogelijk om God te leren kennen zei Luther. Het vertalen van de Bijbel was dus een manier om gewone burgers in contact te brengen met het woord van God.

Video: Maarten Luther

95 stellingen: Maarten Luther heeft kritiek op de kerk

Hervormers - Johannes Calvijn (1509-1564)

Johannes Calvijn was een Frans-Zwitserse theoloog die net als Luther niets zag in goede werken als mogelijkheid om vergeving te krijgen. Genade kwam van God zelf en niet van de kerk, was zijn overtuiging.

Hij geloofde in de uitverkiezing of predestinatie. Dat hield in dat het lot van elk mens al voorbestemd was bij de geboorte. Om God te eren moesten mensen een hardwerkend en eenvoudig bestaan leiden.

Calvijn was in zijn opstelling tegen de officiële kerk en andersdenkenden een stuk fanatieker dan Luther. In zijn ogen moest de staat ondergeschikt zijn aan het geloof.

Gevolgen van de reformatie - 1

De katholieke kerk probeerde Luther eerst op andere gedachten te brengen. Toen dat niet lukte werd hij in de ban gedaan. Luther en Calvijn kregen toch veel volgelingen die we protestanten noemen. Onder andere door de boekdrukkunst konden de protestantse ideeën zich snel over Europa verspreiden en groeide de aanhang van de protestantse kerk snel.

Gevolgen van de reformatie - 2

Het nieuwe geloof ging een belangrijke rol spelen bij politieke conflicten tussen staten. Om de politieke tegenstellingen aan te scherpen werd soms nadrukkelijk gekozen voor het protestantse of het katholieke geloof. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de Opstand van de Nederlandse provincies tegen Filips II. Nederlandse edelen gaven de voorkeur aan het protestantse geloof en zetten daarmee hun afkeer van de katholieke Filips II kracht bij. Ook in de bloedige en chaotische Dertigjarige Oorlog in Duitsland speelden tegenstellingen tussen katholieken en protestanten een belangrijke rol.
Hiernaast zie je een afbeelding van de inname van Maagdenburg in Duitsland door keizerlijke troepen tijdens de Dertigjarige Oorlog in 1631. De protestantse inwoners werden vermoord.

Contrareformatie

De reformatie had grote gevolgen voor de rooms-katholieke kerk. Niet alleen verloor de kerk een deel van haar gelovigen, maar ook haar macht en aanzien was aangetast. Toch had de reformatie ook positieve gevolgen. Door de afkeer van gelovigen van de kettervervolgingen, het machtsmisbruik van priesters en de aflatenhandel, werden deze zaken nu eindelijk serieus genomen. De katholieke kerk nam maatregelen om de ergste misstanden tegen te gaan en de kerkelijke organisatie beter te structureren. Het Concilie van Trente(1545-1563) speelde daarbij een belangrijke rol.

Verschillen tussen de katholieke en protestante kerk

Rooms-Katholieke kerk Protestantse Kerk
Gezag ligt bij de bijbel, de kerkelijke leer en traditie Gezag ligt bij bijbel in plaats van bij priester.
Kerkelijke hiërarchie met paus als hoogste leider. Democratischer en geen kerkelijk leiders.
Maria- en heiligenverering. Rechtstreeks contact met god, geen heiligenverering.
Zeven sacramenten. Slechts twee sacramenten: doop en avondmaal.
Na biechten van zonden kan de priester vergeving schenken. Kerk schenkt geen vergiffenis. Alleen na berouw kan God vergiffenis schenken.
Ambt van priester is sacramenteel en celibatair (geen huwelijk). Ambt van predikant is niet sacramenteel en wel verenigbaar met huwelijk.
Veel versiering en aankleding. Soberheid.

Misstanden in de katholieke kerk

In de 15e eeuw was Italië zeer welvarend. De pausen in dit tijdperk voelden zich naast kerkleider ook vorst van de pauselijke staat. Zij waren vaak berucht om hun decadente levensstijl. Ze lieten dure kerken bouwen zoals de Sint-Pietersbasiliek in Rome.

Ook werden kostbare kunstvoorwerpen verzameld. Geld voor deze dure levensstijl kwam deels uit de handel in aflaten en kerkelijke ambten die binnen de katholieke kerk gangbaar was.

Kritiek op de kerk werd hardhandig aangepakt via de inquisitie, een kerkelijke rechtbank die ketterij kon vaststellen. Ketters werden streng gestraft. Toch was de positie van de paus niet onaantastbaar.

Het geweld dat uitging van de inquisitie toonde aan dat de kerk bevreesd was voor de kritiek van gelovigen.

Veel gelovigen hadden een diepe afkeer van de rijkdom binnen de kerk. Ze vonden dat de kerk haar voornaamste taak verslofte: de gelovige in contact brengen met God.

Veel gelovigen hadden een diep en zuiver verlangen naar een goede relatie met God. Een zuivere kerk was daarbij onmisbaar. Een kerk die critici steevast als ketters veroordeelde en zich bezig hield met het verzamelen van rijkdom kon op steeds minder waardering rekenen.

  • Het arrangement Geschiedenis Tijdvak 05 02 - Reformatie en splitsing christelijke kerk is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-08-21 12:59:18
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    kennisbank, leerlijn, rearrangeerbare, rearrangeerbare leerlijn

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van