Geschiedenis Tijdvak 05 01 - Begin van Europese overzeese expansie

Geschiedenis Tijdvak 05 01 - Begin van Europese overzeese expansie

Inleiding - Begin van Europese overzeese expansie

Aan het begin van de 15e eeuw was de wereld buiten Europa nog praktisch onbekend terrein. Van Afrika was alleen de noordkust verkend door de Portugezen.

Portugezen en Spanjaarden maakten in de 15e eeuw ontdekkingsreizen. De westkust van Afrika werd in zuidelijke richting verkend om een doorgang te vinden naar winstgevende handelsgebieden in Azië.

Uitvindingen

Een aantal technische uitvindingen in de tweede helft van de 15e eeuw maakte het makkelijker om op zee je plaats te bepalen.

Er kwamen betere schepen, betere en meer gedetailleerde kaarten en betere navigatie-instrumenten.

Het werd mogelijk om de wereld in kaart te brengen. Naast een goede technische uitrusting was er natuurlijk moed nodig om het onbekende tegemoet te treden.

Klik verder om enkele van deze uitvindingen te bekijken:

Astrolabium en kwadrant

Op dit schilderij zie je Arabische werknemers van de sterrenwacht in Istanbul. Twee waarnemers werken met een astrolabium.

Met het astrolabium werd de stand van hemellichamen aan land nauwkeurig gemeten. Tijdens ontdekkingsreizen werd het bij het bereiken van een onbekende kust gebruikt om de breedtegraad te berekenen.

Het instrument was al een oude uitvinding maar kwam pas in de 12e eeuw via de Arabieren naar Europa.

Het kwadrant was een navigatie-instrument waarmee zeevaarders ook 's nachts de positie van hun schip konden bepalen.

 

Sextant en kompas

Met de sextant kon de hoogte van een hemellichaam worden bepaald. De sextant kon ook worden gebruikt voor de plaatsbepaling op zee gedurende de nacht.

Het kompas werd voor het eerst in China gebruikt. Het kwam in de 12e eeuw via de Arabieren naar Europa. Een kompas was onmisbaar aan boord. Omdat de naald van het instrument altijd naar het noorden wijst, kon er goed mee worden genavigeerd.

Scheepvaart

Het zuidelijkste puntje van Afrika:
Kaap de Goede Hoop.

Tot ver in de 15e eeuw waren de Arabieren tussenhandelaren die handelswaar uit Indië (Zuid- en Zuidoost-Azië) naar steden aan de Middellandse Zee brachten.

Peper was een geliefd
product bij de Indiëvaarders.

Producten als goud, kruiden en zijde brachten veel geld op. Zij stonden niet toe dat handelaren uit Europa gebruik maakten van hun handelsroutes over land.

Portugal was zeer geïnteresseerd in deze lucratieve handel. Daarom waren zij vastbesloten een zeeweg naar Indië te vinden.

In de 15e eeuw ontwikkelde de Portugese scheepsbouw zich voorspoedig en aan het eind van die eeuw ontwikkelden de Portugezen de nau, een grote echt zeewaardige driemaster en voorloper van het galjoen. Vasco da Gama gebruikte in 1498 de nau voor de oversteek naar Indië. Ook de ontwikkeling van het boordgeschut was een belangrijke ontwikkeling. Hiermee konden de Portugezen concurrerende schepen gemakkelijk de baas en gaven daarmee hun handelsnederzettingen in nieuwe gebieden een militaire basis.

De tochten over zee duurden erg lang en waren zeer gevaarlijk. Toen de Portugese schepen om Kaap de Goede Hoop naar Indië voeren, waren ze vaak wel anderhalf jaar onderweg. Veel schepen keerden niet terug van hun avontuurlijke reizen.

Kaarten

Met de expedities op zee reisden ook cartografen mee die de nieuwe kusten in kaart brachten. Deze kaarten waren staatsgeheim en mochten niet in handen komen van concurrerende zeevaarders of andere landen. Er viel immers veel geld te verdienen in de nieuw ontdekte gebieden.

Hoe langer de concurrenten buiten de deur werden gehouden hoe beter het was. Er stonden strenge straffen op het doorgeven van kaarten. Aan het einde van de 16e eeuw was de cartografische kennis van de Spanjaarden en Portugezen echter geen geheim meer. Ze kregen geduchte concurrentie van Nederlandse en Engelse expedities.

 

Exploitatie

Handel was een belangrijk motief voor de ontdekkingsreizen. Er werden gebieden ontdekt waarvan men geen flauw vermoeden had dat ze bestonden. De gevolgen waren enorm. Er werd geprobeerd om in deze gebieden zoveel mogelijk rijkdom te vergaren, door ze te exploiteren.

Er kwamen plantages met handelsgewassen en overal werd driftig gezocht naar edelmetalen. Voor de oorspronkelijke bewoners, de indianen, was dit een grote ramp. Ze werden vermoord, tegen elkaar uitgespeeld of stierven door ziektes die de Europeanen verspreidden.

Nieuw voedsel
De ontdekking van Amerika bracht de ontdekkingsreizigers in contact met veel nieuwe producten, zoals mais en tomaten. Veel van deze producten vinden wij nu heel normaal. Aardappels en bonen konden goed worden gekweekt in het Europese klimaat.

Gevolgen van ontdekkingsreizen en indianen

Spanjaarden die in Midden- en Zuid-Amerika de voet aan land zetten waren bezeten van de verhalen over enorme goudvoorraden in het rijk van de Azteken. In Tenochtitlan vonden de Spanjaarden enorme goudschatten. De stad werd door het Spaanse leger met de grond gelijkgemaakt. Op de puinhopen werd een nieuwe stad gebouwd: Mexico-stad. Spaanse kolonisten vestigden zich in Zuid-Amerika. Zij gingen de gebieden besturen. Ook brachten ze de christelijke godsdienst en de Spaanse taal en cultuur naar Zuid-Amerika.

Plantages
Het klimaat in Midden- en Zuid-Amerika was erg gunstig voor landbouw.    
Er werden grote plantages aangelegd met producten die goed te verhandelen waren zoals tabak, cacao, suikerriet, katoen en koffie.

De indianen ondervonden de gevolgen van de ontdekkingsreizen persoonlijk. Grote en machtige indianenrijken zoals die van de Azteken, de Inca's en de Maya's werden door de Spanjaarden weggevaagd.

Met een klein legertje konden de Spaanse veroveraars de indianen redelijk gemakkelijk de baas. De indianen waren onder de indruk van het uiterlijk en de vuurwapens van de blanken. Ook de paarden die ze meebrachten, maakten grote indruk.

 


Ze onderwierpen zich vaak spontaan aan de in hun ogen teruggekeerde goden. De Spanjaarden waren meedogenloos en vermoordden veel indianen. Maar de meeste doden vielen door Europese ziekten die de Spaanse invallers meebrachten. Dat de indianen geen christenen waren, maakte de zaak nog eenvoudiger.

Afbeelding links: de overblijfselen van Machu Picchu, een van de weinige Incasteden die niet door de Spanjaarden is verwoest.

Ontdekkingsreizen

De ontdekkingsreizen werden ondernomen om routes naar nieuwe handelsgebieden te ontdekken. Een route naar Azië was daarbij het hoofddoel. Het was echter niet duidelijk of zo'n route wel bestond.

Expedities vertrokken in alle windrichtingen. De reizen naar het zuiden leidden uiteindelijk tot de kortste route: eerst naar het uiterste puntje van Afrika en daarna weer 'omhoog'.

Klik verder om te lezen over verschillende ontdekkingsreizigers:

Ontdekkingsreizigers

Vasco da Gama (1469-1524)
Vasco da Gama was een Portugese ontdekkingsreiziger die als eerste Europeaan over zee naar India voer. Daar legde hij de eerste handelscontacten die de basis zouden vormen voor een Portugees handelsmonopolie. Tijdens zijn tweede reis ging het er niet zachtzinnig aan toe en werden verscheidene steden aan de Afrikaanse kust geplunderd. In 1524 reisde hij opnieuw naar India waar ondertussen een Portugese handelskolonie was gevestigd. Enkele maanden na aankomst stierf hij aan een onbekende ziekte.
Christophorus Columbus (1451-1506)
Columbus, afkomstig uit Genua, vestigde zich enkele jaren in Portugal waar herhaaldelijk schepen vertrokken, op zoek naar een zeeweg naar Indië (Zuid- en Zuidoost-Azië). Columbus was ervan overtuigd dat Indië sneller te bereiken was via een westelijke zeeroute. De Spaanse koning had belangstelling en gaf goedkeuring voor een expeditie. Columbus maakte verschillende reizen naar Noord- en Zuid-Amerika. Toen hij op zijn eerste reis na drie maanden, op 12 oktober 1492, land bereikte, meende hij voet aan land te zetten in Indië. Columbus heeft zelf nooit geweten dat hij een nieuw werelddeel had ontdekt.
Fernão de Magalhães (1480-1521)
Magelhães, in het Nederlands vaak Magellaan genoemd, was een Portugese ontdekkingsreiziger. De Spaanse koning financierde zijn plan om een westelijke expeditie over zee naar de Aziatische Molukken op te zetten. In 1519 verliet hij met vijf schepen de Zuid-Spaanse kust. Slechts één schip, de Victoria bereikte uiteindelijk de Spaanse haven Sevilla en was daarmee het enige schip dat de reis rond de wereld voltooide. Magelhães was toen zelf onderweg al overleden.
Bartholomeus Diaz (1450-1500)
Diaz was een Portugese ontdekkingsreiziger die in 1487 op last van de Portugese koning de Afrikaanse kust afzakte om een handelsroute naar Indië (Azië) op te zetten. In 1488 ontdekte hij de zuidelijke punt van Afrika, later Kaap de Goede Hoop genoemd. Het was een belangrijke ontdekking omdat hiermee de basis was gelegd voor een verdere route naar Indië.
Willem Barentsz (1550 - 1597)
De Terschellinger Barentsz probeert een noordoostelijke doorvaart naar Indië te vinden in 1596.
Barentsz liep vast op het ijs bij Nova Zembla en overwinterde daar in het Behouden Huys. Na vertrek in sloepen overleed Barentsz. Zijn manschappen wisten terug te keren.

Video: Columbus, de ontdekkingsreiziger

Columbus, de ontdekkingsreiziger

Routes

 

Alle routes en gebieden samengevat.

  • Het arrangement Geschiedenis Tijdvak 05 01 - Begin van Europese overzeese expansie is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-08-21 12:58:03
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    kennisbank, leerlijn, rearrangeerbare, rearrangeerbare leerlijn

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van