Inleiding - Strijd tussen kerk en staat
De christelijke wereld in de middeleeuwen viel ongeveer samen met het grondgebied van Europa. De paus stond aan het hoofd van de christelijke kerk.
Omdat de kerk een belangrijke rol speelde in het leven had de paus veel macht. Toch was die macht niet altijd even vanzelfsprekend. Ook de koningen hadden veel macht en kregen soms ruzie met de paus.
Investituurstrijd - 1
De Investituurstrijd is een moeilijk woord voor een eenvoudige machtsstrijd: de strijd tussen de Duitse vorst en de paus wie de bisschoppen mocht benoemen.
In de uitleg over het feodalisme bij Tijdvak 3 kun je lezen dat ook bisschoppen leenman konden zijn. Een bisschop, de leider van een kerkelijk gebied, een bisdom, trouwde niet en had geen wettige opvolgers. Dat was voor een vorst gunstig omdat hij na het overlijden van een bisschop diens leen terugkreeg. Ook mocht een bisschop niet trouwen, zodat zijn leen niet erfelijk kon worden.
Zo hield hij de controle over zijn uitgegeven leengebieden. Om de juiste man op de juiste plek te hebben, benoemde de Duitse koning dus graag een bisschop als leenman. Dat leverde een stevige ruzie op met de paus die het hoogste gezag had over geloofszaken.
Investituurstrijd - 2
Hendrik IV
Koning Hendrik IV was de grote tegenspeler van het pauselijk gezag van Gregorius VII. In 1075 kwam het tot een uitbarsting. De paus steunde opstandige edelen tegen Hendrik. Na een benoeming van een bisschop in Milaan door Hendrik IV liep de zaak uit de hand. In een samenkomst van Duitse bisschoppen werd Gregorius VII door Hendrik afgezet. Gregorius op zijn beurt deed koning Hendrik IV en zijn medestanders in de ban (wat een zware straf was).
Een groot aantal Duitse bisschoppen en edelen keerden zich tegen Hendrik. Deze had zich vergist in de macht en status van de paus. De in het nauw gedreven koning koos eieren voor zijn geld en onderwierp zich in 1077 aan de paus.
Paus Gregorius VII
Het streven van Gregorius naar absolute macht binnen de kerk en maatschappij stond in dienst van een religieus doel. Hij was voorstander van een maatschappij die in alle facetten was doorgedrongen van het christelijke geloof.
Hij wordt gezien als een belangrijk kerkhervormer die de kerk terug wilde brengen naar zijn geestelijke idealen. Hij streed tegen allerlei vormen van machtsmisbruik en had een diepe afkeer van voorgangers die hadden geleefd als losgeslagen wereldlijke vorsten.
Duitse bisschoppen
De benoeming van bisschoppen door de koning was niet altijd even succesvol.
De koning lette meer op hun betrouwbaarheid dan op hun religieuze kwaliteiten. De bisschoppen trokken zich weinig aan van het celibaat en kwamen nogal eens in opspraak door misbruik van hun bisschoppelijk ambt.
Kruistochten
De kruistochten hebben een belangrijke rol gespeeld in de late middeleeuwen. Het religieuze motief, ofwel het geloof, speelde daarbij een belangrijke rol. Voor veel ridders en vorsten werden de kruistochten een traditie en een proeve van mannelijkheid.
Naast het geloof speelden ook hebzucht en de zoektocht naar avontuur een belangrijke rol. Oorlog voeren tegen moslims onder goedkeuring van de paus was naast een heilige plicht ook een buitenkansje om misschien rijk te worden.
Aanzien paus 
De Investituurstrijd had gevolgen voor het aanzien van de paus. De strijd om de aanstelling van bisschoppen ontbrandde na Hendriks onderwerping aan de paus opnieuw. Koning Hendrik IV benoemde zelf een paus. Als tegenzet benoemde de paus iemand anders tot koning.
Al met al bracht de strijd het aanzien van het pauselijk ambt weinig goeds.
De geloofwaardigheid van de paus werd in een situatie waarin twee pausen elkaar beconcurreerden een stuk minder.
Oproep tot de eerste kruistochten
Urbanus II nam in 1089 zijn intrek in Rome nadat hij de tegenpaus had verdreven.
In 1095 had de paus een bespreking met Franse, Duitse en Italiaanse bisschoppen.
Daar was een delegatie aanwezig van de Byzantijnse keizer Alexius van het Oost-Romeinse Rijk.
Deze deed een dringend verzoek om militaire steun van de paus. Reden was de Turkse bedreiging van het Byzantijnse Rijk en de bezetting van Het Heilige Land door moslims.
Urbanus II ging in op het verzoek van de Byzantijnse keizer. Hij zag het als zijn christelijke plicht maar het was ook een strategische zet. Hij hoopte als initiatiefnemer van de strijd tegen de moslims het pauselijk gezag te herstellen. Bovendien hoopte hij hiermee de eendracht te vergroten tussen de continu oorlog voerende ridders en vorsten.
In 1095 predikte Urbanus II de Eerste Kruistocht. In heel Europa werden mensen opgeroepen voor de 'Heilige Strijd'. De uitroep 'Deus lo Volt!' (God wil het!) bracht honderdduizenden mensen in religieuze extase en werd de strijdkreet van de kruisvaarders. Het aanzien van de paus steeg als gevolg van de oproep tot een heilige strijd.
Resultaten van de kruistochten
In 1099 werd Jeruzalem veroverd en stichtten de kruisvaarders enkele kleine staten waaronder het Koninkrijk Jeruzalem. Godfried van Bouillon, een van de leiders van de Eerste Kruistocht, werd aangesteld als 'Beschermer van het Heilige Graf'.
In 1187 werd Jeruzalem door de moslims heroverd. In een periode van tweehonderd jaar werden nog ongeveer negen grote kruistochten georganiseerd. Jeruzalem werd echter niet meer heroverd. Het vorstendom Antiochië en het graafschap Tripoli werden in 1289 door de moslims heroverd. De tijd van de kruistochten was daarmee definitief voorbij.
De kruistochten waren voor veel kooplieden een ideale manier om rijkdom in het Midden-Oosten te vergaren. Kooplieden uit Italiaanse steden als Venetië, Genua en Pisa wisten voordelige handelsafspraken te maken met de Byzantijnse keizer.
Daarom was het des te triester dat in 1204 Constantinopel werd geplunderd door de kruisvaarders. De zucht naar buit bleek groter dan het verstand. De betrekkingen tussen westerse en oosterse christenen waren vanaf dat jaar voorgoed bekoeld.
Video: Kruistochten
Wat waren de kruistochten?
