Geschiedenis Tijdvak 01 01 - Levenswijze van jagers-verzamelaars

Geschiedenis Tijdvak 01 01 - Levenswijze van jagers-verzamelaars

Inleiding - Levenswijze van jagers-verzamelaars

De prehistorie betekent letterlijk vóór de geschiedenis. Ofwel de tijd voordat mensen geschreven bronnen nalieten.
De prehistorie is een nauwelijks voorstelbare lange periode van zo'n 2,5 miljoen jaar.

Door het ontbreken van geschreven bronnen is het lastig om de geschiedenis van de eerste mensen te vertellen.
Archeologen onderzoeken skeletten en overblijfselen van mensen uit de oertijd. Met enkele 'puzzelstukjes' bedenken zij hoe de totale puzzel eruit moet hebben gezien.

Verspreiding eerste mensen

De eerste mensen leefden in Afrika. Vanuit dat continent trokken enkele mensensoorten naar andere delen van de wereld.

De homo sapiens, de moderne mens, was het meest succesvol en bleef als enige mensensoort over. De homo sapiens trok vanuit Afrika de wereld in en veroverde de gehele wereld.

De eerste mensen

Homo Habilis: handige mens
Vindplaats: Afrika: Kenia, Tanzania
Wanneer: 2,4 miljoen jaar geleden
Homo Erectus: rechtopstaande mens
Vindplaats: Afrika, Zuid-Europa, Midden-Oosten, Zuidoost Azië
Wanneer: 1,9 miljoen jaar geleden
Neanderthaler
Vindplaats: Zuid en midden Europa en Midden-Oosten
Wanneer: 230.000 jaar geleden
Homo Sapiens: verstandige mens
Vindplaats: Afrika, Azië, Europa, Noord- en Zuid-Amerika
Wanneer: 137.000 geleden

Jagers en verzamelaars

De eerste mensen leefden van de jacht en van alles wat zij onderweg aan eetbaars vonden. Daarom noemen we deze mensen jagers-verzamelaars.
Deze volken leefden nooit lang op één plek. Ze verhuisden regelmatig van het ene gebied naar het andere. De dieren, één van de belangrijkste voedselbronnen, trokken per seizoen naar plekken waar het meeste voedsel te vinden was. De jagers reisden hier achteraan. Voor deze nomadische levenswijze waren gemakkelijk verplaatsbare hutten, gereedschap en wapens nodig. Die maakten zij o.a. van dierenhuiden, vuursteen, beenderen en hout.

Gereedschap en vuur

De eerste mensachtigen leefden waarschijnlijk zo'n 4 tot 6 miljoen jaar geleden in Oost-Afrika. Er leefden meerdere mensensoorten naast elkaar. Hoe deze mensachtigen precies leefden weten we niet precies.
De oudste stenen werktuigen zijn ongeveer 2,4 miljoen jaar oud. Vanaf die tijd gebruikten mensen eenvoudig stenen gereedschap om bijvoorbeeld vlees te snijden en om eenvoudige wapens van te maken.

Waarschijnlijk was het de homo erectus die als eerste mensensoort ongeveer een half miljoen jaar geleden zelf vuur wist te maken.
Door het vuur waren mensen minder afhankelijk van het klimaat.
Het bezit van vuur maakte de verspreiding van de homo erectus over grote delen van Europa en Azië mogelijk.
Het gebruik van vuur had meer voordelen. Rauw vlees werd door koken of braden veel beter verteerbaar. Bovendien konden gevaarlijke dieren makkelijker op een afstand worden gehouden.

Voedsel

    Mammoet

De mensen in de prehistorie waren doorlopend bezig met het zoeken naar voedsel. Er werd gejaagd op wilde dieren, zoals mammoeten en rendieren, er werd gevist en er werden eetbare planten en vruchten verzameld.
Men jaagde op mammoeten of rendieren voor het vlees en de huid. De mannen gingen met zijn allen op jacht met pijlen en speren. De samenwerking tussen de jagers was heel belangrijk. Ze sloten een mammoet of rendier in en probeerden het dan met hun wapens te raken. Zo'n dier werd ook wel een bepaalde kant op gedreven, zodat het van een rotswand viel of vast bleef zitten in een moeras. Daarna werd het dier door de rendierjagers aangevallen en gedood.
Aan het eind van de ijstijd (14.000 v.Chr.) was West-Europa een uitgestrekte toendra. De toendra was een gebied zonder bomen, waar de begroeiing bestond uit grassen, mossen en bergstruiken. Het toendraklimaat was zeer ongunstig voor de groei van hogere planten, omdat de bodem gedurende minstens zes maanden per jaar bevroren of met sneeuw bedekt was. Tijdens de zomer ontdooide alleen de bovenste laag. Het water kon hierdoor niet wegzinken. De bodem van de toendra was daardoor moerassig. Op deze toendra's trokken grote kuddes rendieren rond.

Video: De mammoet

De mammoet: koning van de ijstijd

Video: De wolharige neushoorn

De kies van de wolharige neushoorn

 

Rendierjagers

In onze streken, de lage landen, leefde aan het einde van de ijstijd een volk van rendierjagers. Nederland en het gebied van de huidige Noordzee was een toendra met grote kuddes rendieren. Rendierjagers volgden de kuddes en jaagden in kleine groepen. Omdat deze mensen altijd onderweg waren leefden ze in tenten van rendierhuiden.

Vanaf 8000 jaar geleden werd het warmer en geraakte het gebied dat we nu Nederland noemen, bedekt met bossen. Door het smeltende ijs ontstond de Noordzee. Rendieren trokken weg en nieuwe dieren bevolkten ons land zoals de eland, het everzwijn, beren en herten.
Ook deze dieren werden door mensen bejaagd. Er werden lichte wapens gebruikt, gemaakt van hout en been. Mensen leefden in basiskampen die bestonden uit enkele ronde hutten. Voor de jacht waren mannen vaak meerdere dagen van huis.

Grotschilderingen

De jagers en verzamelaars woonden in tenten of in grotten en hadden weinig bezittingen. In grotten zijn vaak grotschilderingen gevonden.

Waarschijnlijk was het schilderen van deze tekeningen een ritueel voor de jacht of een bewijs voor de jacht. Een andere reden kan zijn om de goden gunstig te stemmen voor een succesvolle jacht of tot bescherming van de jagers die op jacht gingen. De onderwerpen die geschilderd werden op de wanden van de grotten waren meestal dieren, soms mensen.

Naast deze grotschilderingen sneden ze ook kleine beeldjes uit bot of ivoor. Deze beeldjes moesten geluk brengen bij de jacht.

Video: Mensen in de steentijd

Jagers en verzamelaars: mensen in de steentijd

  • Het arrangement Geschiedenis Tijdvak 01 01 - Levenswijze van jagers-verzamelaars is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    21-08-2025 13:02:20
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    De Kennisbanken bevatten de theorie bij de opdrachten.
    Leerinhoud en doelen
    Geschiedenis;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Trefwoorden
    kennisbank, leerlijn, rearrangeerbare, rearrangeerbare leerlijn

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Wikiwijs is een dienst van