Het klimaat verandert wereldwijd, ook in Nederland en Spanje. De gemiddelde temperatuur is de afgelopen jaren iets gestegen.
Een van de oorzaken is het versterkt broeikaseffect.
Deskundigen zijn het er over eens dat de klimaatverandering de komende tientallen jaren zal doorzetten.
In deze opdracht ga je ontdekken wat je kunt merken van de klimaatverandering in Nederland en in Spanje.
Bekijk de video over klimaatverandering. Welke maatregelen neemt Nederland nu al tegen de gevolgen van klimaatverandering?
Wat kan ik straks?
Aan het eind van deze opdracht kun je:
herkennen dat de zeespiegelstijging een direct gevolg is van de klimaatverandering in zowel Nederland als Spanje;
omschrijven welke gevolgen klimaatverandering heeft op neerslag en verdamping in zowel Nederland als Spanje;
omschrijven welke gevolgen klimaatverandering heeft op vegetatie en landbouw in zowel Nederland als Spanje;
een voorbeeld noemen van insecten die overlast veroorzaken voor flora en fauna bij opwarming van het klimaat;
uitleggen waarom er een klimaatverdrag is en wat de noodzaak ervan is.
Wat kan ik al?
Voor je met de opdracht begint, bestudeer je het volgende item uit de Kennisbank.
Kijk of je antwoord kunt geven op de volgende vragen.
Wat ga ik doen?
Activiteiten
Aan de slag
Stap
Activiteit
Stap 1
Je bekijkt een video en leest over temperatuur- en zeespiegelstijging. Klik de juiste antwoorden aan in de oefening.
Stap 2
Je leest over de gevolgen van te veel of te weinig water voor het weer in Nederland en Spanje.
Stap 3
De opwarming van de aarde beïnvloedt ook de vegetatie en landbouw in Nederland en Spanje. Beantwoord de vragen erover.
Stap 4
Je bekijkt voorbeelden van nieuwe ziekten en plagen die zich voor kunnen doen als het klimaat verandert.
Stap 5
Je leest over de noodzaak van het klimaatverdrag tussen landen en het Akkoord van Parijs.
Afronding
Onderdeel
Activiteit
Begrippen
De begrippen gaan over klimaatverandering.
Eindopdracht
Jullie schrijven een fictief weerbericht in het jaar 2100.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuren nodig.
Aan de slag
Stap 1: Het klimaat verandert
Warmer en ook steeds natter of juist droger
Het wordt gemiddeld steeds warmer in Nederland. Tussen 1913 en 2013 steeg de gemiddelde jaartemperatuur in Nederland met 1,5 graden Celsius. Vooral in de lente en de zomer was dat merken, toen werd gemiddeld 1,8 graden Celsius meer gemeten. De winter en herfst werden gemiddeld 1,1 graden Celsius warmer.
Ook in Spanje is het de afgelopen tientallen jaren gemiddeld warmer geworden: tussen 1975 en 2004 gemiddeld bijna een graad.
Een direct gevolg van de opwarming is de zeespiegelstijging. Of nauwkeuriger gezegd: versnelling van de wereldwijde zeespiegelstijging. Het KNMI verwacht dat de zeespiegel voor de Nederlandse kust tussen 2014 en 2085 met 25 tot 80 centimeter zal stijgen.
Ook laaggelegen kustgebieden in Spanje worden bedreigd door het stijgende zeewater. Op den duur zouden veel stranden aan de Spaanse kust onder water kunnen verdwijnen. De stranden trekken jaarlijks grote hoeveelheden toeristen. Aantasting van de kust zou voor de Spaanse toeristenindustrie een enorme klap zijn.
Bekijk de video. Hoe kun je zelf meehelpen de CO2-uitstoot te verminderen?
Maak de oefening.
Stap 2: Te veel of te weinig water
Lees de volgende teksten over de gevolgen van te weinig of te veel water.
Piekbuien: waterpleinen en groene daken vangen regen in stad op
Waterschappen, gemeenten en wetenschappers werken aan manieren om iets tegen overlast door het stijgend aantal hevige regenbuien te doen. Die buien veroorzaken vooral in steden overlast. Ze willen er vooral voor zorgen dat rioleringen tijdens hevige regenbuien niet meer water te verwerken krijgen dan ze kunnen afvoeren.(…). De afgelopen zestig jaar is het aantal zogenoemde piekbuien (buitengewoon hevige buien) met veertig procent toegenomen, zegt het KNMI, en die stijging zet de komende decennia door. Bron: NRC Handelsblad van 15 augustus 2014.
Meer extreme buien door opwarming
Nederland krijgt steeds vaker te maken met ongewoon hevige regenbuien. Daarbij neemt de kans op hagel en onweer fors toe. Dat heeft het KNMI vastgesteld bij onderzoek naar de gevolgen van de opwarming van de aarde voor het weer en het klimaat in Nederland.
De winters zullen gemiddeld steeds zachter en natter worden. Op den duur zal het in Amsterdam ‘s winters gemiddeld net zo warm zijn als nu gemiddeld in Bordeaux (in Zuid-Frankrijk). De zomers zullen gemiddeld warmer worden en mogelijk ook droger. In 2050 zal de gemiddelde jaartemperatuur in Nederland tussen 1,0 en 2,3 graden Celsius zijn gestegen vergeleken met 2014. In 2085 kan dat mogelijk stijgen met 3,7 graden Celsius.
Verwoestijning neemt toe
Door de temperatuurstijging neemt de verdamping in Spanje toe. Tegelijkertijd valt er in Spanje gemiddeld niet meer neerslag per jaar. Ook begint de jaarlijkse droge periode in Spanje gemiddeld een maand eerder in het jaar dan vijftig jaar geleden.
Spanje heeft steeds vaker een negatieve waterbalans en de periodes met een negatieve balans duren langer.
Dat heeft twee gevolgen:
De bodem droogt uit en er dreigt zelfs hier en daar verwoestijning, waardoor de getroffen gebieden ongeschikt worden voor landbouw.
Gemiddeld is steeds vroeger in het jaar het vocht uit de bodem verdwenen. Daardoor kan de zon de bodem en lucht meer en sneller opwarmen.
Het verdampen van water kost heel veel energie, die anders gaat zitten in het opwarmen van het land en de lucht. Er is steeds eerder in het jaar niets meer te verdampen, alles is er al uitgewrongen. En dus wordt het in het binnenland nog heter. Het is een zelfversterkend effect.
Klap voor toeristenindustrie
Ook in Spanje is het de afgelopen tientallen jaren gemiddeld warmer geworden. Tussen 1975 en 2004 gemiddeld bijna een graad. Een direct gevolg van de opwarming is de zeespiegelstijging. Laaggelegen kustgebieden in Spanje worden bedreigd door het stijgende zeewater. Op den duur zouden veel stranden aan de Spaanse kust onder water kunnen verdwijnen.
De stranden trekken jaarlijks grote hoeveelheden toeristen en aantasting van de kust zou voor de Spaanse toeristenindustrie een enorme klap zijn.
Maak de oefening.
Stap 3: Vegetatie en landbouw
Voor vegetatie en landbouw in Nederland en Spanje heeft de opwarming van de aarde al gevolgen. Volgens deskundigen bestaat de kans dat die gevolgen de komende tientallen jaren steeds duidelijker merkbaar zullen zijn.
Vegetatie
Het is al gebleken dat planten beter groeien naarmate er meer CO2 in de lucht zit. Dat geldt ook voor sommige landbouwgewassen. Dankzij de toenemende hoeveelheid CO2 in de lucht wordt de opbrengst van de teelt van deze gewassen hoger.
Ook is al vastgesteld dat het groeiseizoen door de opwarming van de aarde gemiddeld eerder in het jaar begint en langer wordt. Het is steeds vroeger in het jaar warm genoeg voor planten om te groeien en te bloeien. Deskundigen verwachten dat het groeiseizoen de komende tientallen jaren nog langer wordt.
Ten slotte verdwijnen er nu al soorten planten zowel uit Nederland als uit Spanje. In beide gevallen wordt het ze te warm; de vegetatie verschuift noordwaarts, naar streken waar het koeler is. Daar komen weer andere soorten voor in de plaats. Ook dat zal volgens deskundigen de komende tijd doorgaan.
Dat betekent wel dat in beide landen de voedselpiramide verandert. Dat is een systeem waarin dieren en planten van elkaar afhankelijk zijn. Onder in de piramide zitten planten en plantenresten. Ze worden gegeten door dieren die op hun beurt door andere dieren worden gegeten. Als er plantensoorten verdwijnen en plaatsmaken voor andere, verandert daardoor de onderste laag van de piramide en dat heeft weer invloed op de lagen daarboven.
Nederland zal in de komende tijd een weelderige vegetatie met bossen en weiden hebben dankzij het natte klimaat.
In Spanje zal de vegetatie steeds meer lijden onder droogte en uitdroging van de bodem. Een bijkomend verschijnsel is het vaker voorkomen van bosbranden. Het seizoen waarin bosbranden meer kans hebben, wordt langer.
Landbouw
In Nederland blijft intensieve landbouw (landbouw met hoge opbrengst per hectare) mogelijk, ook als het warmer wordt. We houden een nat klimaat en de temperatuurstijging is voor de landbouw niet per se een nadeel. Het blijft dus mogelijk om voldoende voedingsgewassen te telen (gewassen voor de binnenlandse voedselvoorziening), maar ook grote hoeveelheden handelsgewassen (oogst bestemd voor uitvoer naar het buitenland).
Misschien dat tomaten, paprika’s, perziken en andere gewassen straks in de buitenlucht kunnen worden verbouwd, zoals in Spanje. Nu worden ze nog in kassen geteeld.
Daar staat tegenover dat gewassen meer bedreigd gaan worden door insecten en andere dieren. Voor de landbouw schadelijke dieren overleven de zachte winters, die in Nederland vaker zullen voorkomen.
Over de toekomst van de landbouw in Spanje zijn deskundigen minder optimistisch. Nu al is een groot deel van de Spaanse bodem alleen geschikt voor extensieve landbouw (met lage opbrengst per hectare) of extensieve veeteelt. Denk daarbij aan de grootschalige aanplant van olijfbomen of het laten grazen van schapen en runderen op grasland. Alleen waar voldoende water voorhanden is, kan aan intensieve landbouw worden gedaan.
Naarmate de aarde verder opwarmt zal de landbouw in Spanje steeds meer te kampen krijgen met een watertekort omdat de regenval afneemt en de droge periode langer wordt. De bodem zal op meer plaatsen en vaker uitdrogen en het wordt moeilijker om aan water te komen om er akkers mee te bevloeien. Waar de bodem uitdroogt, groeit er niets meer totdat er weer regen valt of de grond er wordt geïrrigeerd.
In delen van Murcia, Andalusië, Aragón, Castilië en Valencia dreigt de bodem zelfs te verwoestijnen, waardoor deze voorgoed ongeschikt wordt voor landbouw. De productie van voedsel- en handelsgewassen in Spanje dreigt terug te lopen.
Bekijk de volgende stelling.
De Spaanse landbouw ondervindt van de opwarming van de aarde meer nadelige gevolgen dan de Nederlandse landbouw.
Geef aan of je het met deze stelling eens bent. Onderbouw je mening met zoveel mogelijk argumenten.
Stap 4: Nieuwe ziekten en plagen
Door de klimaatverandering verdwijnen er planten- en diersoorten uit Nederland omdat het te warm voor ze wordt. Daar komen andere soorten uit zuidelijker streken voor in de plaats. Die vinden het in Nederland niet langer te koud. Daar zijn ook soorten bij die overlast veroorzaken voor mensen of gevaarlijk zijn voor mensen of voor vee. We noemen drie voorbeelden.
Tekst 1 - De eikenprocessierups
Deze rups heeft brandharen die hevige jeuk veroorzaken als je ze aanraakt. Soms zijn ze in enorme aantallen te vinden in eikenbomen.
Dan vormen ze een plaag voor mensen die in de buurt wonen of langs de bomen lopen, want de brandharen laten makkelijk los. Eerst kwam de rups alleen voor in Midden- en Zuid-Europa.
In 1996 was hij voor het eerst in grote aantallen te vinden in het zuiden van Nederland. In 2004 kon je hem ook ten noorden van de Rijn aantreffen. Nu komt hij overal in Nederland voor.
Tekst 2 - Knut en blauwtongvirus
De knut is een kleine muggensoort. Sommige knutten dragen het blauwtongvirus bij zich en dragen dat over op andere dieren. Het virus is niet gevaarlijk voor mensen, maar herkauwers kunnen er ziek van worden. Schapen en runderen kunnen er zelfs aan doodgaan. Oorspronkelijk kwamen knutten alleen voor in landen rond de Middellandse Zee en in Afrika en was het noordelijk van Spanje al te koud voor ze. Maar tijdens de hete zomer van 2006 doken ze voor het eerst op in Nederland. Bij Kerkrade werden enkele boerderijdieren ziek door het virus. Ook in de jaren erna raakte in Nederland vee besmet met het virus.
Tekst 3 - Schapenteek en borreliabacterie
De schapenteek leeft op warme vochtige plekken in bosrijke en dichtbegroeide gebieden. Omdat het in Nederland gemiddeld warmer is geworden, zijn er in ons land steeds meer plekken te vinden waar schapenteken kunnen leven. Sommige schapenteken zijn besmet met de borreliabacterie, de verwekker van de ziekte van Lyme. De teken brengen de bacterie over op mensen door ze te bijten en bloed op te zuigen. Mensen die het virus hebben opgelopen, kunnen er vanaf komen door antibiotica (middelen die ziektekiemen doden) in te nemen. Doen ze dat niet, dan krijgen ze op den duur last van hun hart, gewrichten of huid.
Ook gewassen lopen gevaar door de komst van nieuwe soorten. Er ontstaan allerlei gewasziekten.
Gewasziekten richting polen door klimaatopwarming Door de klimaatverandering verspreiden gewasziekten zich richting de Noord- en Zuidpool met een snelheid van bijna drie kilometer per jaar. Dat hebben onderzoekers van de Universiteiten van Exeter en Oxford zondagavond bekendgemaakt in het digitale tijdschrift Nature Climate Change.
Ze vermoeden bovendien dat als de temperatuur wereldwijd nog verder stijgt, er steeds meer ziekten bijkomen, waardoor meer voedsel verloren dreigt te gaan. Tot nu toe gaat ongeveer tien tot zestien procent van de landbouwproducten verloren aan plagen en ziekteverwekkers, waaronder schimmels, virussen en insecten. Elke dag komen er nieuwe soorten bij.
Hierdoor wordt wereldwijd de voedselzekerheid bedreigd. Men dacht altijd dat de verspreiding van deze soorten vooral kwam door internationaal vrachtvervoer, maar nu blijkt de klimaatverandering daar ook aan bij te dragen. De Britse onderzoekers stelden vast dat de ziekten niet alleen richting de Noord- en Zuidpool trekken, maar dat ze nu ook in gebieden voorkomen waar geen mensen wonen.
Bron: www.nu.nl, 1 september 2011
Tabakswittevliegen en cicaden Ook Nederland kampt met nieuwe ziekten en plagen die gewassen bedreigen. Zo hebben tomatenkwekers vanaf 2007 te maken met het tomatengeelkrulbladvirus dat door tabakswittevliegen wordt overgebracht. Deze vliegen kwamen oorspronkelijk niet in Nederland voor, wel in landen rond de Middellandse Zee. Vanaf midden jaren 80 van de 19e eeuw worden dennenbomen in Nederland aangevreten door rood-zwarte dennencicaden. Daardoor raken deze bomen bruin verkleurd. In sommige jaren zijn deze cicaden zó talrijk dat hele dennenbossen in Brabant en op de Veluwe bruin verkleuren door deze insecten. De rood-zwarte cicade kwam oorspronkelijk alleen voor in landen rond de Middellandse Zee.
Stap 5: Klimaatverdrag
De opwarming van de aarde is het gevolg van het versterkte broeikaseffect en we moeten dus zorgen dat er minder broeikasgassen (zoals CO2) in de dampkring komen.
Als het lukt de versterking van het broeikaseffect af te remmen, zo is de gedachte, zal het klimaat wereldwijd minder sterk veranderen en zullen de gevolgen van de klimaatverandering minder groot zijn dan wanneer we niets doen.
Dat kan alleen in internationaal verband, dus houden de Verenigde Naties zich intensief met dat probleem bezig.
In 1992 hebben de leden van de VN een reeks afspraken op klimaatgebied vastgelegd in het ‘Klimaatverdrag’. De afspraken gaan vooral over het verminderen van uitstoot van broeikasgassen in de dampkring.
In 1997 heeft de VN in het Japanse Kyoto een grote klimaatconferentie georganiseerd en is afgesproken hoeveel elk land zijn CO2-uitstoot moet verminderen.
Vervolgens zijn in het Akkoord van Parijs van 2015 afspraken gemaakt om de opwarming van de aarde te beteugelen. Regelmatig vinden grote klimaatconferenties plaats, waarin klimaatafspraken worden aangescherpt.
Verwoestijning
Door uitdroging van de grond ontstaat uitbreiding van woestijn.
Broeikaseffect
Het vasthouden van warmte van de zon door de atmosfeer.
Versterkt broeikaseffect
Menselijk handelen, zoals ontbossing en de verbranding van fossiele brandstoffen zorgen ervoor dat op aarde de concentratie van broeikasgassen stijgt, waardoor het broeikaseffect wordt versterkt.
Zeespiegelstijging
Het stijgen van de zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde door het versterkt broeikaseffect.
Klimaatverandering
Het gemiddeld weertype of klimaat verandert over een bepaalde periode.
Broeikasgas
Gassen die warmte van de zon opnemen en dit weer uitstralen.
Akkoord van Parijs
Een internationaal verdrag om de opwarming van de aarde te beteugelen. Het akkoord is op 12 december 2015 gepresenteerd op de klimaatconferentie van Parijs 2015.
Eindopdracht: Fictief nieuwsbericht
Jullie hebben gezien dat het klimaat verandert, ook in Nederland en Spanje, en dat deze klimaatverandering de komende tientallen jaren zal doorzetten. Jullie hebben een indruk gekregen van wat je daarvan merkt aan het weer.
Maak duidelijk wat je daarvan weet in een fictief weerbericht over een weersituatie in het jaar 2100.
Jullie schrijven een bericht met een maximale lengte van een half A4'tje over het weer in Nederland of Spanje. Zoek daar wel een of meer passende afbeeldingen bij. Je kunt deze opdracht samen met een klasgenoot doen.
Omdat ook in 2100 het weer wisselvallig kan zijn, schrijf je over een van volgende weersituaties:
een dag met buien in Spanje in januari 2100
een droge dag in Nederland in juli 2100
een droge dag in Spanje in juli 2100
een dag met buien in Nederland in juli 2100
een dag met buien in Spanje in juli 2100.
Vermeld indien nodig of er op die dag sprake is geweest van gevaarlijk weer. Tip: Wat als gevaarlijk weer wordt beschouwd, kun je lezen op de site van het KNMI.
Beoordeling
Laat je nieuwsbericht beoordelen door jullie docent. Er zal bij de beoordeling worden gelet op:
inhoud: Is duidelijk dat het om een fictief weerbericht gaat? Heb je een van genoemde weersituaties erin verwerkt?
vorm: Is je weerbericht origineel en met zorg uitgewerkt?
taalfouten: bevat je weerbericht weinig of geen taalfouten?
Terugkijken
Intro
Neem de intro nog eens door. Was de uitleg over klimaatverandering in de video duidelijk?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je voorbeelden geven van de gevolgen van klimaatverandering in zowel Nederland als Spanje?
Hoe ging het?
Inhoud
Gevolgen van klimaatverandering in Nederland of Spanje hoeven niet altijd nadelig te zijn. Kun je ook positieve voorbeelden noemen?
Eindopdracht
Heb je het fictieve weerbericht gemaakt? Ben je tevreden met het resultaat?
Het arrangement Opdracht: Klimaatverandering - vmbo-kgt34 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze opdracht hoort bij het thema 'Weer en klimaat: NL en Spanje', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde op het niveau vmbo-kgt34. In deze opdracht leer je over de gevolgen van klimaatverandering in zowel Nederland als Spanje. Je gaat meer leren over de stijgende zeespiegel en welk direct verband dit heeft met klimaatverandering en de invloed op de neerslag en verdamping in beide landen. Daarnaast leer je welke effecten klimaatverandering heeft op de vegetatie en landbouw in Nederland en Spanje. Verder leer je meer over welke schade insecten kunnen toebrengen aan flora en fauna als gevolg van de opwarming van het klimaat. Tot slot leer je over waarom internationale klimaatverdragen noodzakelijk zijn en wat hun doel is, met betrekking tot het wereldwijde probleem van klimaatverandering.
Veel plezier met het maken van de opdracht!
aardrijkskunde, akkoord van parijs, arrangeerbaar, klimaatverandering, klimaatverdrag, landbouw, stercollectie, vegetatie, weer en klimaat: nl en spanje, ziekten en plagen
Deze opdracht hoort bij het thema 'Weer en klimaat: NL en Spanje', en is onderdeel van de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde op het niveau vmbo-kgt34. In deze opdracht leer je over de gevolgen van klimaatverandering in zowel Nederland als Spanje. Je gaat meer leren over de stijgende zeespiegel en welk direct verband dit heeft met klimaatverandering en de invloed op de neerslag en verdamping in beide landen. Daarnaast leer je welke effecten klimaatverandering heeft op de vegetatie en landbouw in Nederland en Spanje. Verder leer je meer over welke schade insecten kunnen toebrengen aan flora en fauna als gevolg van de opwarming van het klimaat. Tot slot leer je over waarom internationale klimaatverdragen noodzakelijk zijn en wat hun doel is, met betrekking tot het wereldwijde probleem van klimaatverandering.
Veel plezier met het maken van de opdracht!
aardrijkskunde, akkoord van parijs, arrangeerbaar, klimaatverandering, klimaatverdrag, landbouw, stercollectie, vegetatie, weer en klimaat: nl en spanje, ziekten en plagen
Het klimaat verandert wereldwijd, ook in Nederland en Spanje. De gemiddelde temperatuur is de afgelopen jaren iets gestegen.
Aan het eind van deze opdracht kun je:
Voor je met de opdracht begint, bestudeer je het volgende item uit de Kennisbank.
Tijd
Voor vegetatie en landbouw in Nederland en Spanje heeft de opwarming van de aarde al gevolgen. Volgens deskundigen bestaat de kans dat die gevolgen de komende tientallen jaren steeds duidelijker merkbaar zullen zijn.
Tekst 1 - De eikenprocessierups
Tekst 2 - Knut en blauwtongvirus
Tekst 3 - Schapenteek en borreliabacterie
Gewasziekten richting polen door klimaatopwarming Door de klimaatverandering verspreiden gewasziekten zich richting de Noord- en Zuidpool met een snelheid van bijna drie kilometer per jaar. Dat hebben onderzoekers van de Universiteiten van Exeter en Oxford zondagavond bekendgemaakt in het digitale tijdschrift Nature Climate Change.
Tabakswittevliegen en cicaden Ook Nederland kampt met nieuwe ziekten en plagen die gewassen bedreigen. Zo hebben tomatenkwekers vanaf 2007 te maken met het tomatengeelkrulbladvirus dat door tabakswittevliegen wordt overgebracht. Deze vliegen kwamen oorspronkelijk niet in Nederland voor, wel in landen rond de Middellandse Zee. Vanaf midden jaren 80 van de 19e eeuw worden dennenbomen in Nederland aangevreten door rood-zwarte dennencicaden. Daardoor raken deze bomen bruin verkleurd. In sommige jaren zijn deze cicaden zó talrijk dat hele dennenbossen in Brabant en op de Veluwe bruin verkleuren door deze insecten. De rood-zwarte cicade kwam oorspronkelijk alleen voor in landen rond de Middellandse Zee.
Jullie hebben gezien dat het klimaat verandert, ook in Nederland en Spanje, en dat deze klimaatverandering de komende tientallen jaren zal doorzetten. Jullie hebben een indruk gekregen van wat je daarvan merkt aan het weer.
Intro
