Leren is ook gedrag. Het is verbazingwekkend wat je dieren allemaal kunt leren.
Duiven kunnen leren pingpongen, papegaaien fietsen en chimpansees kunnen zelfs gebarentaal leren of leren werken op een computer.
Zijn dieren dan toch bijna net zo slim als mensen? Hoe meet je leergedrag?
Veel dieren leven in groepen en vertonen sociaal gedrag.
Hoe communiceren dieren met elkaar en hoe leren ze dat?
In deze module doe je zelf gedragsonderzoek over leergedrag en
je sluit de module af met een onderzoek over lichaamstaal.
Kijk om te beginnen naar het gedrag van de dieren in de volgende video. Bij het varkentje zie je duidelijk de manier waarop hij door zijn trainster wordt getraind. Bij de chimpansee is dit minder duidelijk. Op welke manier denk jij dat de chimpansee toch leert duiken? Bespreek het met een klasgenoot.
Wat ga ik leren?
Na het afronden van deze module:
Kun je een omschrijving geven van de genoemde concepten:
uitleggen dat gedrag voor een deel erfelijk is bepaald.
uitleggen dat het vermogen om iets te leren erfelijk is bepaald.
uitleggen dat de mate waarin vermogen tot expressie komt, afhankelijk is van het milieu.
de verschillende vormen van conflictgedrag onderscheiden en voorbeelden ervan noemen.
een proefopzet bedenken voor onderzoek aan gedrag en het onderzoek uitvoeren.
Wanneer worden eigenschappen bepaald door de omgeving (nurtue) of door erfelijke aanleg (nature)?
Stap 2
Veel onderzoek aan leergedrag gebeurt door middel van doolhoven. In deze stap ga je hier mee aan de slag.
Stap 3
Leervoorbeelden in de praktijk. Hoe leer je een dier nou echt iets?
Stap 4
Als je de filmpjes op internet moet geloven zijn allerlei dieren “slim”.
Wat bedoelen we eigenlijk als we dat zeggen?
Stap 5
Veel diersoorten leven in groepen. Wat betekent dat voor een dier?
Afronding
Onderdeel
Kennisbank
Alle Kennisbankitems uit deze module.
Eindopdracht
Je maakt onderzoeksverslag dat je presenteert op een poster.
D-toets
Je test je kennis van deze module in een d-toets.
Terugkijken
Terugkijken op de opdracht.
Tijd
Voor deze opdracht heb je 8 SLU nodig.
Aan de slag
Stap 1: Nature of nurture
Nature of nurture?
Mensen vragen zich al eeuwenlang af of bepaalde eigenschappen nu bepaald worden door de omgeving (nurture) of door erfelijke aanleg (nature).
Hoe hebben die twee met elkaar te maken als het gaat om gedrag en leren?
Onderzoek slimheid
Twee Amerikaanse matkopmezen (black-capped chickadees) werden van jongs af aan samen opgevoed. De één is afkomstig uit een populatie in Kansas (gunstige omstandigheden met veel voedsel), de ander uit een populatie in Montana (ongunstige, koude omstandigheden met weinig voedsel).
Beide mezen werden in een situatie gebracht waarin onder glazen plaatjes lekkere hapjes zichtbaar waren. De mees uit Montana had geen probleem om de glasplaatjes opzij te schuiven om bij het voedsel te komen, de mees uit Kansas bleef alleen tegen de glasplaatjes aan tikken. Het lukte hem niet om bij het voedsel te komen.
Vergelijk de onderzoeken van de vinken en de mezen met elkaar: noteer de onderzoeksvraag, de proefopzet en de conclusies.
Werk je conclusie uit in een cartoon of zoek er eentje op internet die bij jouw conclusie past.
Tips voor het maken van een cartoon vind je in de Gereedschapskist hieronder. Overleg met je docent of je de cartoon ook in moet leveren. De beoordelingseisen vind je dan in de Gereedschapskist.
Een cartoon is een spotprent, oftewel een humoristische tekening.
Stap 2: Leergedrag meten
Meten leergedrag
Veel onderzoek aan leergedrag gebeurt door middel van doolhoven.
Op www.ratbehavior.org vind je een overzichtje van verschillende soorten doolhoven voor ratten en waar ze voor gebruikt worden.
Meet je eigen rattendoolhof-leergedrag: www.ratbehavior.org
Doe verschillende metingen achter elkaar en zet je resultaten in een grafiek.
Let erop dat je grafiek aan alle eisen voldoet.
Tip:
Heeft je grafiek een titel?
Heb je de onafhankelijke variabele (het nummer van de poging) op de X-as gezet?
Heb je de afhankelijke variabele (aantal fouten/de tijd) op de Y-as gezet?
Heb je alle eenheden en grootheden vermeld?
Heb je de metingen juist ingevuld in de grafiek?
Heb je van beide assen minstens 2/3 deel gebruikt?
In de Gereedschapskist hieronder vind je verdere beoordelingseisen voor een grafiek.
In een grafiek kun je heel overzichtelijk informatie aflezen over één specifiek onderwerp. Je maakt naar aanleiding van een onderzoek of opdracht een grafiek waarin je de opgedane kennis of resultaten weergeeft.
Andere leervormen onderzoeken
Bedenk een proefopzet en ontwerp een slimheidspuzzel, bijvoorbeeld voor vogels in je achtertuin. Mezen zijn hier heel geschikt voor. Een andere mogelijkheid is je huisdier of vogels rondom de school (meeuwen, duiven). Documenteer je ontwerp en motiveer je keuzen. Gebruik eventueel de volgende filmpjes ter inspiratie.
Tips:
Welke vorm van leren wil je testen?
Welke materialen heb je nodig voor je proef?
Beschrijf de proefopzet en maak een tekening van je proefopstelling.
Schets de grafiek van je verwachte uitkomst (denk aan titel, legenda, eenheden en grootheden).
Vraag je docent om commentaar en overleg wat je met de opzet gaat doen (presenteren, uitvoeren etc).
Vraag dan ook om de bijpassende beoordelingseisen.
Stap 3: Vormen van leren
Vormen van leren
In stap 1 en 2 zijn de meeste vormen van leren al aan de orde geweest
Je gaat gaan nu naar een praktijkvoorbeeld kijken. Hoe kun je je hond iets leren?
Clicker training
Eén van de methoden is clickertraining bij puppies.
Een voorbeeld zie je in de volgende video:
En lees clicker training.
Tot welke vorm(en) van conditioneren behoort dit? Bespreek het met een klasgenoot. Zorg dat je je antwoord kunt toelichten.
Huisdieren
Maak een overzicht (schematisch, bijvoorbeeld in een tabel) met daarin de verschillende soorten leren die worden onderscheiden.
Gebruik de Kennisbank:
Geef bij elke vorm van leren een korte beschrijving, één (of meer) voorbeeld(en), en bespreek deze met een klasgenoot.
Extra opdracht.
Voor wie er geen genoeg van kan krijgen. Probeer je hond of een ander huisdier iets te leren dmv clickertraining.
Maak eerst een plan en overleg dat met je docent.
Documenteer je training en het effect ervan door video’s en/of een verslag. Stop deze documentatie in je portfolio.
Stap 4: Slim
Slim
Als je de filmpjes op internet moet geloven zijn allerlei dieren “slim”.
Wat bedoelen we eigenlijk als we dat zeggen? Bespreek het met een klasgenoot.
Slimme dieren
In drietallen
Zoek samen een filmpje van een dier dat ‘slim’ genoemd wordt.
Beschrijf het gedrag zo objectief mogelijk.
Wat maakt het dier ‘slim’ volgens de maker van het filmpje?
Vroeger leefden ze in het wild in bossen en duinen in Europa.
Nu zijn ze met uitsterven bedreigd; de wisenten. Bekijk het leven van de wisent in de volgende video.
Als je met anderen samen leeft, moet je rekening houden met elkaar.
Je zult aan elkaar moeten kunnen zien hoe het met de ander is.
Dat communiceren gaat meestal via lichaamstaal.
Je kunt er zelfs vaak de positie in de rangorde binnen de groep aan aflezen.
Posities van kop, lippen, oren en staart geven aan in welke stemming een dier is.
Soms zijn er twee stemmingen tegelijk (conflictgedrag), en dan kun je dat ook zien.
Ook bij mensen is lichaamstaal belangrijk, vooral als je leiding moet geven, zoals bij leraren.
Lees uit de Kennisbank de volgende twee onderwerpen:
Hondenagressietest
Er zijn honden die agressief gedrag vertonen naar bijvoorbeeld hun baas, naar kinderen of naar andere honden. Dat kan komen door aanleg, door opvoeding of door ongewone omstandigheden. Honden die na een bijtincident worden opgepakt, moeten een stresstest ondergaan. Wat wordt er getest? En hoe?
Dat kun je zien in de volgende video:
Niet iedereen is blij met deze procedure. Bestudeer hier waarom niet.
Wat is jouw mening over het huidige beleid? Bespreek het met een klasgenoot.
Lichaamstaal
Ben je op zoek naar een baantje.
Kijk dan naar deze tips over lichaamstaal.
Maak samen met een klasgenoot aan de hand van de video een lijstje (in een document) met tips voor docenten (in opleiding).
Vul samen met de klas deze lijst aan.
Ook wij zijn sociale dieren en een goede communicatie is voor ons dus essentieel. Dat betekent ook dat we elkaars signalen goed moeten begrijpen.
Dat lukt niet altijd. Niet alleen in taal, ook in lichaamstaal kunnen mensen van elkaar verschillen.
Ontwerp een eigen onderzoek naar lichaamstaal bij mensen of dieren.
Formuleer daarvoor een eigen onderzoeksvraag en formuleer een hypothese.
Voer je onderzoek uit en verwerk je gegevens.
Presenteer je verslag op een poster.
De posters worden in de klas opgehangen en besproken.
Daarbij geef je een toelichting op je onderzoek en beantwoord vragen van je klasgenoten.
De manier waarop je dit geheel doet, wordt door je docent beoordeeld.
Beoordeling
Je docent let bij de beoordeling van je onderzoeksverslag, poster en presentatie op de volgende punten:
de informatie die je deelt is biologisch juist.
de onderzoeksvraag is helder geformuleerd en haalbaar.
het verslag is gepresenteerd op een poster.
de poster is duidelijk vormgegeven en in één oogopslag is duidelijk wat het onderwerp is.
Schrijf je een verslag van een onderzoek voor biologie of NaSk, dan wordt dit een natuurwetenschappelijk verslag genoemd. Het is hierbij vooral belangrijk dat het doel van je onderzoek en de manier waarop je het uitvoert zo duidelijk mogelijk wordt weergegeven. Het schrijven van zo’n verslag gebeurt in verschillende stappen.
Op een informatieve poster kun je laten zien wat de belangrijkste delen van de lesstof zijn. Ook kun je weergeven hoe bepaalde delen zich tot elkaar verhouden.
D-toetsen
Toets
De opdracht sluit je af met het maken van twee toetsen.
De toets bestaat uit verschillende soorten vragen.
Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score.
Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien.
Klik op knoppen om de toets te starten.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Het arrangement Module: Leren (en) veranderen - h45 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor havo leerjaar 4/5. Dit is thema ’Gedrag'. Het onderwerp van deze les is: leren (en) veranderen.
Na het afronden van deze module:
Kun je een omschrijving geven van de genoemde concepten:
uitleggen dat gedrag voor een deel erfelijk is bepaald.
uitleggen dat het vermogen om iets te leren erfelijk is bepaald.
uitleggen dat de mate waarin vermogen tot expressie komt, afhankelijk is van het milieu.
de verschillende vormen van conflictgedrag onderscheiden en voorbeelden ervan noemen.
een proefopzet bedenken voor onderzoek aan gedrag en het onderzoek uitvoeren.
Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor havo leerjaar 4/5. Dit is thema ’Gedrag'. Het onderwerp van deze les is: leren (en) veranderen.
Na het afronden van deze module:
Kun je een omschrijving geven van de genoemde concepten:
uitleggen dat gedrag voor een deel erfelijk is bepaald.
uitleggen dat het vermogen om iets te leren erfelijk is bepaald.
uitleggen dat de mate waarin vermogen tot expressie komt, afhankelijk is van het milieu.
de verschillende vormen van conflictgedrag onderscheiden en voorbeelden ervan noemen.
een proefopzet bedenken voor onderzoek aan gedrag en het onderzoek uitvoeren.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Leren (en) veranderen
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Leren is ook gedrag. Het is verbazingwekkend wat je dieren allemaal kunt leren.
Nature of nurture?
Meten leergedrag
Vormen van leren
Slim
Ook sociaal gedrag moet je leren (lezen)
Kan ik wat ik moet kunnen?
