Inleiding
De meeste jongeren ontwikkelen een seksuele voorkeur voor de andere sekse. Ongeveer 2 tot 5% heeft een voorkeur voor de eigen sekse. Er zijn ook onderzoeken die tot een hoger percentage komen. In Nederland hebben homoseksuelen officieel gelijke rechten en plichten en de meerderheid van de Nederlanders accepteert homoseksuele echtparen en gezinnen met twee ouders van hetzelfde geslacht (De Bil & De Bil, 2010). Veel homoseksuele jongeren zien, in tegenstelling tot heteroseksuele jongeren, weinig passend rolgedrag. Bovendien wordt dergelijk gedrag niet gestimuleerd door thuis of door school. Seksuele pesterijen komen veel voor. Er zijn veel scheldwoorden voor homoseksuelen. Daarnaast willen jongeren graag bij een groep horen. Als een strenge groepsnorm heteroseksueel gericht is dan zullen jongeren hun homoseksualiteit gaan verbergen. De school is dan geen veilige omgeving meer (Van der Wal & De Wilde, 2011).
Sinds december 2012 zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan homoseksualiteit. Eén van de kerndoelen voor het voortgezet onderwijs handelt over seksuele diversiteit. Het gaat er met name om dat de leerlingen respect leren hebben voor elkaars opvattingen en leefwijzen, en respectvol leren omgaan met seksuele diversiteit (www.rijksoverheid.nl).
EenVandaag peilt sinds 2011 de acceptatie onder jongeren. De hoofdvraag van dit thema is: Is de homoacceptatie onder jongeren gestegen in de afgelopen 4 jaar? Sub vragen die gesteld kunnen worden zijn: Hoe voeren scholen kerndoel 43 uit? Een andere vraag is op welke manieren kunnen scholen homoacceptatie verder bevorderen?
Voor deze opdracht heb ik een wiki gemaakt. Zie hiervoor: wikiwijs.nl/64441. Deze wiki is bedoeld als naslagwerk. Hierin zal ik de vragen van dit thema behandelen. De onderwerpen bevinden zich in de linker marge van de Wiki. Door hierop te klikken vindt u informatie over deze onderwerpen met daarbij interessante links, rapporten en filmmateriaal. Tot slot vindt hier een uitgewerkte les over het onderwerp Gay-Straight Alliance en nog een mapje met extra informatie.
Is de homoacceptatie onder jongeren gestegen in de afgelopen 4 jaar?
Homo-acceptatie onder jongeren en scholieren stijgt maar er is ook nog wat te winnen
EenVandaag peilt sinds 2011 de acceptatie onder jongeren. Het laatste onderzoek voerde men uit van 23 juli tot 30 juli 2015. In 2011 en 2013 vonden circa acht op de tien ondervraagde jongeren dat het goed gesteld was met de homo-acceptatie in Nederland, nu is dat licht gestegen naar 85 procent. Vooral op middelbare scholen is de trend positief: in 2013 gaven nog drie op de tien scholieren aan dat het klimaat op hun school homo-onvriendelijk was, nu is dat 21 procent.
Maar er is ook nog wat te winnen: van de homoseksuele scholieren geeft de helft (52%) aan dat het moeilijk is om op hun school 'uit de kast' te komen. Veel homoseksuele jongeren vertellen dat ze er geen goede ervaringen mee hebben.
Een samenvatting van het onderzoek vindt u via onderstaande link. http://www.eenvandaag.nl/uploads/doc/Rapportage%20homo-acceptatie.pdf
Hieronder staan een aantal feiten opgetekend door het COC :
- Lesbische, homoseksuele en biseksuele (LHB) jongeren geven hun leven een zesje, tegenover een acht min voor heteroseksuele jongeren;
- Tussen het moment van bewustwording en coming-out ligt gemiddeld ruim drie jaar;
- ‘Homo’ is het meest gebruikte scheldwoord op school. Volgens het SCP rapporteert 88 procent van de LHB-jongeren dat ze dit scheldwoord soms, regelmatig of vaak horen;
- 51% van de openlijke LHB-jongeren werd in het afgelopen jaar met hun seksuele oriëntatie gepest of kreeg andere negatieve reacties;
- Het percentage LHB jongeren dat wel eens een zelfmoordpoging heeft gedaan, ligt volgens het SCP bijna vijf maal hoger dan onder heterojongeren;
- Hoewel voorlichting inmiddels verplicht is, zegt de helft van de LHB jongeren in 2015 dat er op hun middelbare school nog geen voorlichting werd gegeven over LHBT’s (SCP 2015).
Bovenstaande blijkt ook uit een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau uit 2015. LHB-scholieren worden gemiddeld vaker gepest. Het percentage scholieren dat wekelijks wordt gepest, ligt met 16% vier keer zo hoog als onder heteroseksuele leerlingen (4%). Hierdoor hebben LHB-scholieren meer psychosomatische, emotionele en gedragsproblemen.
De conclusie die hieruit getrokken zou kunnen worden, is dat de perceptie over homoacceptatie van alle scholieren positiever is dan de perceptie van de jongeren waarover het gaat. Veel scholieren merken misschien niet zoveel van pesterijen en het schelden wordt snel normaal gevonden. Terwijl dit voor de homoseksuele jongeren toch anders ligt.
Hoe voeren scholen kerndoel 43 uit?
De wetgever heeft opdracht gegeven seksuele diversiteit op te nemen in het onderwijs aanbod door middel van een aanpassing van de kerndoelen in het primair, voortgezet onderwijs en het speciaal onderwijs. Op dit moment onderzoekt de Onderwijsinspectie de implementatie van de wijziging van de kerndoelen. De rapportage hiervoor verwacht met begin 2016 (Onderwijsbeleid, 2015).
Het Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling heeft al eerder een analyse gemaakt van het leermiddelenaanbod. Hieruit blijkt dat op het primair onderwijs nog geen methodes beschikbaar zijn. Soms wordt door uitgevers een aanvulling bij de methode geleverd (bijvoorbeeld door een lesbrief).
In het voortgezet onderwijs geven de reguliere methodes een beter aanbod. Een opmerking is dat de aandacht beperkt is. Zo wordt wel ingegaan op de seksuele oriëntaties holebi, maar beperkt op transgender en niet op interseksueel. Ook de relatie met de maatschappelijke context is beperkt. Zo blijft de aandacht voor beïnvloeding van opvattingen over (seksuele) diversiteit door cultuur, religie, peer group en media onderbelicht, terwijl dit wel een essentie van het kerndoel is. Een andere uitkomst van de analyse is dat de aandacht voor seksualiteit en seksuele diversiteit vooral is ondergebracht bij het leergebied natuur en gezondheid. De thema’s komen niet terug in de methodes van de mens- en maatschappijvakken. Terwijl het doel juist is de acceptatie van diversiteit en het begrip hebben voor en omgaan met diversiteit in de multiculturele samenleving te bevorderen (Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, 2014)
Het radioprogramma EenVandaag heeft een uitzending gehad over homoacceptatie. Hierin kwamen een aantal jongeren en voorlichters van het COC aan het woord. In het kort komt het er op neer dat er op scholen nog veel verbeterd kan worden. Volgens het COC wordt op ongeveer 50% van de scholen geen voorlichting gegeven. Wanneer er wel voorlichting wordt gegeven is dat vaak 10 minuten bij een biologieles, waarna dit kerndoel wordt afgevinkt. Een ander punt was dat de voorlichting vaak pas in het laatste jaar wordt gegeven. Dit zou al in de brugklas moeten. Men begrijpt wel dat docenten nog niet echt voorbereid waren op het nieuwe kerndoel. Men pleit er dus voor het vak ook op de docentenopleiding verplicht te stellen (Jongerenpanel, 2015).
Naast bovenstaande problematiek op reguliere scholen zijn er ook de streng Christelijke en Islamitische scholen die problemen hebben met het uitvoeren van kerndoel 43. Zowel de Islamitische schoolbesturen organisatie als de Reformatorische school zien dit kerndoel als een beperking van de onderwijsvrijheid. Beiden reageren fel op de plannen van regering op een en ander op te nemen in de Onderwijsinspectie. In de uitzending van EenVandaag kwam ook naar voren dat op een aantal Christelijke scholen de ouders eerst een brief kregen over de voorlichting. In sommige gevallen hebben de ouders die voorlichting tegengehouden.
Mijn conclusie is dat in theorie het kerndoel goed is uitgewerkt, maar dat er in de praktijk nog veel aan schort. Als men er van uitgaat dat homoacceptatie bij de jongeren begint, dan hoort het eigenlijk te beginnen bij de school , de docenten en bij de lerarenopleidingen. Seksuele voorlichting en seksuele diversiteit worden overigens binnen de opleiding docent gezondheidszorg en welzijn goed uitgediept.
Op welke manieren kunnen scholen homoacceptatie verder bevorderen?
Er zijn veel manieren voor scholen om homoacceptatie op de kaart te zetten. Hieronder behandel ik er drie. De Gay-Straight Alliance, externe voorlichting en het gebruiken van filmmateriaal in de lessen.
GSA
Gay-Straight Alliances (GSA) komen oorspronkelijk uit Amerika. Inmiddels zijn er op 500 scholen in Nederland een GSA. Dit maakt het een enorm succes. De Erkenningscommissie Interventies van het RIVM heeft de Gay-Straight Alliances (GSA's) erkend als ‘goed onderbouwd' (GSA's en Schoolout erkend als goed onderbouwde interventies, 2015).
Een Gay-Straight Alliance (GSA) is een groep leerlingen die samen hebben besloten dat ze een veilige omgeving willen creëren voor iedereen in school, dus ook voor homo’s, lesbo’s en biseksuelen (holebi’s). Dat kan al dan niet onder begeleiding van een docent. Ze organiseren activiteiten en voeren actie om de veilige omgeving te creëren. Zoals de naam al aangeeft het is een groep leerlingen die bestaat uit zowel homoseksuele leerlingen (en leraren) als heteroseksuele leerlingen ( en leraren). Samen maken ze homoseksualiteit zichtbaar en bespreekbaar.
Onderzoek toont aan dat wanneer lesbo’s, homo’s, bi’s en jongeren die nog twijfelen over hun seksuele identiteit zich relaxed voelen, de rest van de school automatisch ook een stuk relaxter wordt. Door homovijandigheid weg te nemen levert een GSA een prettige school op, waar leerlingen en leraren zich ongeacht hun seksuele voorkeur welkom en geaccepteerd voelen. Verder zorgt de opzet ervoor dat holebi-jongeren zich gesterkt voelen en makkelijker voor hun voorkeur uit durven komen. In de Wiki staan folders die bij het opstarten van een GSA gebruikt kunnen worden.
Voorlichting externe organisaties
Veel scholen kiezen ervoor de voorlichting te laten geven door een externe partij. Hieronder geef ik twee mogelijkheden:
- Het COC
- Gay and School (www. gayandschool.nl)
Filmmateriaal
Wanneer de les door de eigen docenten wordt gegeven, kan lesmateriaal opgevraagd worden bij bovenstaande organisaties. Ook is het goed om het onderwerp in te leiden door middel van een film. In de Wiki staan twee voorbeelden.
Films
De film ‘UITGESPROKEN’ stimuleert voorlichting over homoseksualiteit op scholen
Uitgesproken is een film van 15 minuten. De film gaat over de vriendschap tussen David en Niels. Deze komt onder druk te staan als David ontdekt dat Niels op jongens valt. In hun vriendengroep wordt homoseksualiteit niet getolereerd. “Ik zou nooit vrienden met een homo kunnen zijn”, zegt hij tegen zijn vriendin. Homoseksualiteit is voor veel jongeren nog verre van vanzelfsprekend en kan een innerlijke en uiterlijke strijd opleveren.
De film Ruben is te bestellen bij Edudivers. Hierbij hoort ook een lespakket. U kunt de film voor € 1,50 ook bekijken via EU1 TV.
Gay-Straight Alliance
Externe organisaties
Gay and School
COC
Enquêtes
Deze wiki gaat over een aantal vragen die ik mezelf gesteld heb. Door middel van een vragenlijst heb ik gekeken hoe een en ander in de praktijk werkt.
interview en vragenlijst docent
Vragenlijst docent over veiligheid op het AMS (CSG Anna Maria van Schurman)
Onderstaande vragen heb ik gesteld aan een docente/mentor op het CSG Anna Maria van Schurman. Dit is een school voor vmbo tot Havo+. De vragen gaan over veiligheid in het algemeen en veiligheid voor homoseksuele docenten en leerlingen. De docente gaf aan dat in alle gevallen de directie de initiatieven neemt en dat de verdere uitwerking door personeel en vaak ook door de leerlingen wordt opgepakt. Zij noemt verder uitdrukkelijk dat er geen verschil is tussen haar antwoorden bij ‘algemeen’ en bij ‘specifiek voor homo's en lesbiennes ‘.
De vragen 7 en 8 hebben betrekking op de vakken Loopbaan en Burgerschap en seksuele voorlichting. Er zijn een paar docenten die zich hier mee bezighouden. Voorlichting over seksuele diversiteit wordt gedaan door externe partijen.
1. We weten hoe veilig leerlingen en personeel zich voelen
2. We hebben een gedeelde visie op plagen, pesten en discriminatie
3. We hebben een gedeelde visie op burgerschap en diversiteit
4. We hebben duidelijke afspraken om respectvol met elkaar om te gaan
5. We treden op als iemand negatief gedrag vertoont
6. We ondernemen actie zodat iedereen zichzelf kan zijn op school
7. We hebben lessen die actief burgerschap bevorderen
8. We besteden in de lessen aandacht aan seksuele vorming
9. Alle leerlingen krijgen op hen toegesneden zorg
10. De school betrekt leerlingen bij de kwaliteit van de school
- over het algemeen
- specifiek voor homo's en lesbiennes
|
A. nee, dat is geen aandachtspunt
|
B. enkele docenten werken hieraan
|
C. de directie neemt hierop initiatieven
|
D. personeel werkt hier samen aan
|
E. ook leerlingen werken mee
|
|
Vraag/Antwoord
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
|
1.1
|
|
|
x
|
|
|
|
1.2
|
|
|
x
|
|
|
|
2.1
|
|
|
|
|
x
|
|
2.2
|
|
|
|
|
x
|
|
3.1
|
|
|
|
|
x
|
|
3.2
|
|
|
|
|
x
|
|
4.1
|
|
|
|
|
x
|
|
4.2
|
|
|
|
|
x
|
|
5.1
|
|
|
|
x
|
|
|
5.2
|
|
|
|
x
|
|
|
6.1
|
|
|
|
x
|
|
|
6.2
|
|
|
|
x
|
|
|
7.1
|
|
x
|
|
|
|
|
7.2
|
|
x
|
|
|
|
|
8.1
|
|
x
|
|
|
|
|
8.2
|
|
x
|
|
|
|
|
9.1
|
|
|
|
x
|
|
|
9.2
|
|
|
|
x
|
|
|
10.1
|
|
|
x
|
|
|
|
10.2
|
|
|
x
|
|
|
voorbeeld vragenlijst leerling
Homoacceptatie op school
Op welke school zit je? VMBO/HAVO/VWO/MBO
Voorlichting
1. Krijg je op school voorlichting over homoseksualiteit?
Ja, bij welk vak ……………………………….., in welk jaar ……………………………
Nee
Weet ik niet
2. Hoe geeft de school voorlichting over homoseksualiteit?
Posters en folders
Schoollessen
Mediatheek (boeken, cd-rom)
Voorlichting van deskundige
Voorlichting van iemand die homoseksueel of lesbisch is
Decaan of vertrouwenspersoon
Geen voorlichting
Anders, namelijk ...
Acceptatie en tolerantie
3. Heb je op school homoseksuele of lesbische leerlingen?
Ja
Nee
Weet ik niet
4. Vind je dat er een plezierig klimaat op school is voor homoseksuele of lesbische leerlingen?
Ja
Nee
Weet ik niet
5. Wordt er gepest?
Ja, hoe merk je dat? ………………………………………………………………………….
Nee
Weet ik niet
6. Vind je het belangrijk dat een docent zegt dat er over homoseksualiteit gesproken mag worden.
Ja
Nee
Weet ik niet
7. Zijn er op school projecten om homoacceptatie te bevorderen?
Er is een Gay-Straight Alliance
We doen mee aan Paarse Vrijdag
We hebben een projectweek
Iets anders, namelijk……………………………………………………………….
Nee
Weet ik niet
Maatregelen die de school kan nemen als het gaat om discriminatie.
8. Kun je een klacht indienen op school als je wordt gediscrimineerd in het algemeen?
Ja
Nee
Weet ik niet
9. Nemen docenten maatregelen tegen discriminatie in het algemeen?
Ja
Nee
Weet ik niet
10. Vind je het belangrijk dat homoseksuele leerlingen en docenten zich op school veilig voelen?
Ja
Nee
Weet ik niet
11. Zijn er op school duidelijke regels om homodiscriminatie te voorkomen?
Ja
Nee
Weet ik niet
12. Dit is een erg korte vragenlijst. Kun je in eigen woorden vertellen hoe het er op jouw school aan toe gaat? Wordt er gepest of geroddeld? Hoe zouden de leerlingen zich voelen? Wat zou je er aan kunnen doen?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
conclusie enquête
Ik heb een enquête afgenomen onder een aantal scholieren in Leeuwarden en omstreken. In ongeveer de helft van de gevallen wordt er op school weinig tot geen aandacht besteed aan homoseksualiteit. Dit geldt zowel voor de christelijke als openbare scholen. Het schoolniveau maakt daarbij geen verschil. Het leerjaar wel. De twee eersteklassers hadden nog geen voorlichting gehad, maar wellicht komt dat nog.
In de gevallen dat er wel aandacht is besteed, was dat bij biologie of bij godsdienst. In één geval is er een voorlichter op school geweest. Dat was op het christelijk gymnasium.
De meeste leerlingen kennen wel homoseksuele medeleerlingen en vinden over het algemeen dat er een positief klimaat heerst op de school. Ze vinden niet, of zien niet dat er gepest wordt. Er wordt wel veel geroddeld op de scholen. De meeste leerlingen vinden dat er over homoseksualiteit gesproken moet worden. En dat leerlingen en docenten zich veilig moeten voelen.
Over het algemeen weten de leerlingen niet of er op school speciale projecten georganiseerd worden. Slechts één leerlinge wist dat er een Gay-Straight Alliance op school is.
Over maatregelen op school tegen discriminatie weten de leerlingen vrij weinig.
Lesmateriaal
In dit onderdeel vindt u twee uitgewerkte lessen over seksuele diversiteit op school. U kunt de lessen zo gebruiken.
Overige informatie
Meldpunt slechte voorlichting
Bronnen
Ik heb de volgende bronnen gebruikt:
COC. (2015, augustus 1). www.coc.nl. Opgehaald van Jong & school: http://www.coc.nl/thema/jong-school
Controle op lessen seksuele diversiteit. (2015, augustus 2). Opgehaald van www.deisbo.nl: www.deisbo.nl/?p=6502
De Bil, M., & De Bil, P. (2010). Praktijkgerichte ontwikkelingspsychologie. Soest: Uitgeverij Nelissen.
GSA's en Schoolout erkend als goed onderbouwde interventies. (2015, augustus 1). Opgehaald van www.gayandschool.nl: http://www.gayandschool.nl/nieuws-2014.html
helft homo's durft niet hand in hand over straat. (2015, augustus 1). Opgehaald van Opiniepanel.eenvandaag.nl: (http://opiniepanel.eenvandaag.nl/uitslagen/60949/helft_homo_s_ik_durf_niet_hand_in_hand_over_straat)
Jongerenpanel. (2015, augustus 1). Helft homo's durft niet hand in hand. (EenVandaag, Interviewer)
Mediawijzer. (2015, augustus 1). www.mediawijzer.net. Opgehaald van uitgesproken voorlichting op scholen: http://www.mediawijzer.net/uitgesproken-voorlichting-scholen-homosekualiteit/
Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. (2014). Seksuele diversiteit, leermiddelen analyse. Enschede: SLO.
Onderwijsbeleid. (2015, augustus 3). Opgehaald van Edudivers: http://www.edudivers.nl/onderwijsbeleid/onderzoek
Sociaal Cultureel Planbureau. (2015). Jongeren en seksuele oriëntatie. Ervaringen en opvattingen over lesbische, homoseksuele, biseksuele en heteroseksuele jongeren. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Van der Wal, J., & De Wilde, J. (2011). Identieteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Vonk, G. (2015, augustus 2). Onderwijsvrijheid, seksuele vrijheid en de 'neutrale staat'. Opgehaald van www.drs-online.nl: www.drs-online.nl/artikel.php?ID=1321
www.rijksoverheid.nl. (2015, augustus 1). Opgehaald van documenten en publicaties: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/besluiten/2012/09/28/besluit-houdende-wijziging-van-de-kerndoelen-onderwijs-op-het-gebied-van-seksuele-diversiteit.html
Gay-Straight Alliances op scholen
