Dit thema gaat over Globalisering. De onderwerpen zijn:
De wereld is een dorp
Zonder beperkingen alle producten van over de hele wereld kunnen kopen en verkopen noemen we vrije handel. Toch wilden landen hun eigen producten beschermen (protectionisme). Om handel in goede banen te leiden en conflicten te voorkomen, werd de WTO opgericht.
NL transportland
Nederland is op het gebied van internationaal transport van producten en grondstoffen een van de belangrijkste landen ter wereld. Niet alleen vanwege de gunstige ligging, maar ook vanwege kwaliteit van infrastructuur, dienstverlening en gunstige vervoerskosten.
Global shift
De verschuiving van productie en andere economische en dienstverlenende activiteiten naar andere landen noemen we global shift. Deze verschuiving heeft naast positieve ook negatieve gevolgen.
Arbeidsverdeling
Internationale arbeidsverdeling maakt handel tussen landen nodig. Een land kan zich toeleggen op producten die bij het land passen. De productie vindt vaak stapsgewijs plaats, met onderdelen die vanuit allerlei landen worden aangeleverd.
Geld op reis
Dankzij vrij verkeer van geld, de komst van snelle verbindingen en betere samenwerking met banken internationaal, reist geld steeds sneller. Dit is ook gunstig voor investeringen van grotere beleggers, alhoewel het rendement uit hun beleggingen niet altijd gunstig uitpakt.
Communicatie
Het is belangrijk om elkaars taal te spreken en op de hoogte te zijn van elkaars culturele achtergronden om goed met elkaar te kunnen communiceren. Door moderne ontwikkelingen in de technologie is communicatie wereldwijd versneld en vergemakkelijkt.
Natiestaat onder druk
Landen worden steeds afhankelijker van elkaar en verbinden zich in samenwerkingsverbanden. Landen leveren ongewild een stukje soevereiniteit in, terwijl ze toch de nationale identiteit wil behouden.
Toerisme
De toeristenindustrie is dankzij gunstige economische en technologische ontwikkelingen wereldwijd flink gegroeid. Behalve de positieve effecten van de groei van het internationaal toerisme heeft de groei ook keerzijdes.
Mondiale cultuur
Vermenging van culturen kan tot verrijking of verarming van de cultuur leiden.Veel landen willen hun cultuur beschermen en verlenen steun aan de filmindustrie.
Introductie - opdracht
Dit thema gaat over 'Globalisering'.
Als je kijkt naar de titels van de opdrachten heb je misschien al een idee wat in dit thema wordt besproken.
Maak samen met een klasgenoot een mindmap met het woord 'Globalisering' in het midden.
Schrijf zoveel mogelijk begrippen op waarvan je denkt dat die in dit thema aan de orde zullen komen.
Hoe je een mindmap maakt, kun je zien in de gereedschapskist.
Bewaar je mindmap. In de eindopdracht kun je deze weer gebruiken.
Aan het eind van deze opdracht heb je de effecten van globalisering de revue laten passeren. Het gaat er niet om of je voor of tegen globalisering bent. Dat is net zoiets als ‘voor of tegen het weer’ zijn. Het weer is er. Soms is het mooi, soms niet. Voor globalisering geldt ook zoiets. Het heeft allerlei effecten en gevolgen, sommige staan je aan, andere niet. Dat zet je voor je zelf op een rijtje in deze opdracht.
Op basis van alle informatie die je hebt gekregen in de negen globaliseringsopdrachten en de omkaderde informatie in deze slotopdracht, ga je eerst met klasgenoten brainstormen over de gevolgen van globalisering:
Wat gaat er goed?
Wat kan beter of moet helemaal anders?
Kun je negatieve ontwikkelingen bijsturen? Welke?
Ga er eens goed voor zitten, laat alle indrukken op jullie inwerken en probeer dan een manier te vinden om jullie opvattingen in beeld te brengen. Zorg voor afbeeldingen, foto’s, grafieken, tekeningen, cartoons, wat je maar nodig hebt om te laten zien hoe jullie over globalisering denken. Maak ook gebruik van je mindmap uit de introductie-opdracht.
Uiteindelijk maken jullie een abri-poster, zo’n affiche wat je in bushokjes ziet hangen. In kleine groepjes maken jullie duidelijk hoe jullie denken over de gevolgen van globalisering voor de wereldbevolking.
Hoe je een poster maakt, kun je lezen in de gereedschapskist.
Abri-posters zijn echter wel groot! . Misschien kun je meerdere (grote) vellen papier aan elkaar plakken?
Jullie krijgen twee uur de tijd voor deze eindopdracht.
Beoordeling
Het eindproduct laten jullie beoordelen door jullie docent.
Bij de beoordeling zal de docent letten op:
inhoud:
Heb je voor de poster gebruik gemaakt van de informatie uit de negen opdrachten en deze eindopdracht?
Geeft jullie abri-poster weer hoe jullie over globalisering denken?
Bevat de poster ook een boodschap (waarschuwing) over de gevolgen van globalisering?
vorm:
Hebben jullie de poster op origineel (abri-)formaat gemaakt?
Hebben jullie gebruik gemaakt van meerdere afbeeldingen en/of teksten?
Is jullie poster origineel en met zorg gemaakt?
taalfouten:
Bevat de poster geen taalfouten in de teksten?
Op een informatieve poster kun je laten zien wat de belangrijkste delen van de lesstof zijn. Ook kun je weergeven hoe bepaalde delen zich tot elkaar verhouden.
200 landen, 200 jaar ontwikkeling
Globalisering brengt meer welvaart en welzijn voor iedereen.
Het klinkt niet onlogisch als je kijkt naar de introductievideo 200 jaar, 200 landen in 4 minuten.
Evert Nieuwenhuis: De Grote Globaliseringsgids
In 1999 zette ik in Afrika mijn eerste schreden op het journalistieke pad. Ik was net afgestudeerd en wilde zien, horen, ruiken en voelen hoe een grote meerderheid van de wereldbevolking leeft: in armoede. Na een half jaar met pen en notitieblok door Afrika gezworven te hebben, keerde ik met veel indrukken en nog meer vragen terug. Vooral die ene vraag bleef onbeantwoord: hoe moeten we armoede bestrijden?
De sombere cijfers en felle aanklachten van hulporganisaties en andersglobalisten zijn indrukwekkend, maar liberale economen stellen dat de afgelopen twintig jaar de armoede juist spectaculair is gedaald. Het percentage van de wereldbevolking dat van minder dan een dollar per dag moet leven, is volgens hen gehalveerd naar eenentwintig procent. Vooral de ontwikkelingslanden zouden worden opgestoten in de vaart der volkeren: sinds 1970 steeg de gemiddelde levensverwachting er van vijfenvijftig naar vierenzestig jaar, daalde de kindersterfte met twintig procent, liep het analfabetisme in rap tempo terug en zakte het percentage ondervoede mensen van vijfendertig naar zeventien procent. En niet te vergeten: er leven meer mensen dan ooit in een democratie. Mijn zoektocht leverde dus geen eenduidig, overzichtelijk antwoord op. Eén ding was me wel duidelijk: het codewoord is globalisering, het proces waardoor mensen wereldwijd in toenemende mate van elkaar afhankelijk zijn.
Eric van Damme, Universiteit van Tilburg
Ongelijkheid is een ding, maar wat is de relatie met globalisering? De antiglobalisten verzetten zich tegen een groot aantal dingen en het is niet altijd duidelijk wat ze bedoelen. Voor een econoom is het begrip globalisering helder: het betekent vrij verkeer van goederen, geld, mensen en ideeën. De wereld is nog lang geen ’global village’: we beschermen onze landbouw tegen importen uit de derde wereld en van vrij verkeer van mensen moeten we al helemaal niets hebben.
Volgens schattingen van economen van het Tinbergen Instituut zou handelsliberalisering ontwikkelingslanden ongeveer drie keer zoveel opleveren als ze nu jaarlijks aan ontwikkelingshulp krijgen.
Economen betogen dat bij vrij verkeer iedereen er in welvaart op vooruit kan gaan en dat meer globalisering dus beter is dan minder. Een recente studie van Kevin O’Rourke van Trinity College, Dublin, documenteert het wereldintegratieproces gedurende de laatste 200 jaar. Hij laat zien dat de wereld 100 jaar geleden meer geïntegreerd was dan nu. Toen werden in het bijzonder migratiestromen minder belemmerd; zo verhuisden een eeuw geleden jaarlijks 1 miljoen Europeanen van hier naar de nieuwe wereld.
O’Rourke concludeert dat er geen bewijs is voor de stelling dat globalisering de ongelijkheid versterkt. Integendeel, de meeste landen die zich opengesteld hebben voor de wereld zijn er in geslaagd zich naar boven op te werken terwijl landen die zich afgesloten hebben verder achtergebleven zijn. In tegenstelling tot wat antiglobalisten menen, is het waarschijnlijk dat arme landen juist arm zijn omdat ze geweigerd hebben aan het globaliseringsproces deel te nemen.
Globalisering anders bekeken
Globalisering is niet echt nieuw. Tenslotte bestaan er al eeuwenlang contacten tussen de verste uithoeken van de wereld en hebben volkeren en culturen elkaar afwisselend positief en negatief beïnvloed.
Wat we nu zien is de laatste fase van een historisch proces van de groei en ontwikkeling van het kapitalistische wereldsysteem. Het begon al in de late middeleeuwen met de opkomst van het handelskapitalisme in Europa en de strijd om de handelsroutes op wereldschaal. Rond 1800 ontstond het industriële kapitalisme en tegen het begin van de 20ste eeuw waren praktisch alle continenten min of meer in het kapitalistisch wereldsysteem opgenomen, als heersers of als kolonies.
De globalisering vandaag lijkt dus slechts de nieuwste fase: de ondernemingen hebben zich grondig gereorganiseerd met het oog op winst en concurrentiepositie.
Dat alles op basis van de neoliberale spelregels: liberalisering, privatisering en deregulering.
Liberalisering is het vrijmaken van nationale markten voor vrije handel en bewegingen van goederen, diensten, personen en kapitaal. Liberalisering, nl. het wegnemen van alle belemmeringen voor de internationale handel, is het belangrijkste liberale recept om een gezonde en welvarende wereld tot stand te brengen.
Privatisering is het overhevelen van economische activiteit van de overheids- naar de privésector. De markt zal vanzelf zorgen voor de beste verdeling van de beschikbare middelen volgens de marktbehoeften.
Deregulering betekent dat de overheid minder normen en maatstaven moet vastleggen. Volgens de neoliberalen kunnen de marktkrachten de hele waaier van de nationale en internationale economie op lokaal, regionaal en mondiaal niveau reguleren.
Wat betekent dat in de praktijk?
Noodlijdende landen in het Zuiden hebben met hulp van de Wereldbank en vooral het Internationaal Monetair Fonds (IMF) flinke economische hervormingen doorgevoerd. Die moesten geld in het laatje brengen om de buitenlandse schuld af te lossen.
De recepten van het IMF waren gericht op liberalisering, privatisering en deregulering van hun economie. De Derde Wereldlanden moesten aantrekkelijk worden gemaakt voor buitenlandse multinationals. Staatmonopolies werden geprivatiseerd. Invoerquota werden afgeschaft. Het wegsluizen van winsten naar het buitenland werd mogelijk. Er moest geproduceerd worden voor de export. Geld voor voedselsubsidies en sociale voorzieningen was er niet meer.
Amartya Sen, Nobelprijs economie 1998: “Direct of indirect, de kern van het probleem ligt bij de ongelijkheid. Dit is de echte uitdaging. Ongelijkheid tussen de verschillende staten en de ongelijkheden binnen elk land. Verschillen in rijkdom, maar ook enorme ongelijkheid op politiek, economisch en sociaal vlak. Cruciaal wordt de herverdeling van de weldaden van de mondialisering tussen rijke en arme landen, maar ook tussen de diverse bevolkingsgroepen binnen elk land.”
Wie zijn de winnaars, wie zijn de verliezers?
De weldaden van de globalisering zijn grotendeels terechtgekomen bij de rijke noordelijke landen. Enkele landen uit het zuiden – vooral in Latijns-Amerika en in het Verre Oosten – wisten mee te surfen op de golven van de economische groei.
Sub-Saharaans Afrika heeft de globaliseringsboot helemaal gemist. Dat is het algemene beeld: de realiteit is echter genuanceerder. Globalisering heeft de ongelijkheid nog verscherpt. Rijken worden rijker, armen worden armer. Niet enkel op wereldvlak, maar ook binnen landen in Noord en Zuid.
Terugkijken
Intro
Lees de Inleiding van dit thema nog eens door.
Vind je dat al deze onderwerpen te maken hebben met globalisering?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van dit thema nog eens door.
Kun je het begrip 'globalisering' en een aantal gevolgen ervan in je eigen woorden omschrijven?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 22 uur met dit thema bezig zou zijn.
Had je voldoende tijd voor alle theorie en oefeningen? Ook voor de uitvoering van de eindopdracht?
Inhoud
Alle onderwerpen uit dit thema maken deel uit van globalisering. Welke sprak jou het meest aan? Kun je uitleggen waarom?
Eindopdracht
Is het jullie gelukt een abri-poster te maken waarop allerlei onderwerpen en jullie eigen mening over globalisering duidelijk naar voren kwamen? Verliep de samenwerking met jullie klasgenoten goed?
Verderkijker
Aan het eind van dit thema vind je de 'verderkijker'. De verderkijker biedt een selectie bij het thema passende fragmenten uit het archief van Beeld en Geluid.
Voor thema Globalisering zijn de volgende fragmenten geselecteerd.
Arbeidsverdeling
Op de website www.lvoorl.nl vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt.
Het arrangement Thema: Globalisering - hv123 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Het thema 'Globalisering' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO.
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO en VWO leerjaar 3. In het thema "Globalisering" worden negen verschillende onderwerpen besproken. Het eerste onderwerp, genaamd "De wereld is een dorp", verkent hoe we producten van over de hele wereld kunnen verkrijgen. We leggen het verschil en het dilemma uit tussen vrije handel en protectionisme, en bespreken handelsbarrières. Om vrije handel tussen landen in goede banen te leiden, zijn er organisaties ontstaan zoals de GATT en de WTO. Tot slot leggen we het begrip globalisering uit.Het onderwerp "Nederland transportland" behandelt de Nederlandse economie, met een focus op transport over water en de haven van Rotterdam, inclusief de Maasvlakte. We bespreken ook het transport over land, zoals via de Betuweroute. We mogen de luchtvaart als belangrijke handelsroute met de grote luchthaven Amsterdam niet vergeten. Daarnaast vertellen we over het gasnetwerk van Europa en de belangrijke rol die Nederland hierin speelt. Het volgende onderwerp, genaamd "Global shift", beschrijft hoe Nederland tot de 17e eeuw bijna al zijn producten zelf produceerde, maar dat er daarna een verandering plaatsvond en de internationale arbeidsverdeling begon te veranderen. Er vond een wereldwijde verschuiving plaats van delen van de productieketen naar lageloonlanden. Dit had zowel positieve als negatieve effecten voor deze landen. Negatieve effecten waren onder andere slechte arbeidsomstandigheden en milieuproblemen, terwijl positieve effecten bestonden uit economische groei en de integratie van deze landen in het wereldwijde handelsnetwerk. Het onderwerp "Arbeidsverdeling" beschrijft welke producten Nederland in het buitenland verkoopt. We bespreken hoe productie plaatsvindt in het land waar dit het goedkoopste is en welke rol multinationale ondernemingen hierin hebben gespeeld. In het onderwerp "Geld op reis" behandelen we het vrije verkeer van geld en geldstromen. Vervolgens wordt het onderwerp "Communicatie" besproken, waarbij we uitleggen hoe verschillende landen met elkaar communiceren en de begrippen supercentrale en hypercentrale taal introduceren. We leggen ook uit hoe communicatie via technologie verloopt en hoe we mobiele telefoons en internet kunnen gebruiken om communicatie te vergemakkelijken. De toegang tot digitale middelen groeit, waardoor de digitale kloof kleiner wordt en het proces van globalisering versnelt. Naast de taal waarin mensen communiceren, speelt cultuur ook een belangrijke rol. Het onderwerp "Natiestaat onder druk" legt uit hoe sommige landen door globalisering afhankelijk van elkaar zijn geworden, wat leidt tot verlies van soevereiniteit voor veel landen. Dit heeft geleid tot een herwaardering van nationaliteit in veel landen. In het onderwerp "Toerisme" bespreken we de groei van het toerisme en de gevallen waarin dit heeft geleid tot massatoerisme. We benoemen zowel de positieve aspecten, zoals economische groei, als de negatieve aspecten, zoals overlast en stijgende prijzen voor de lokale bevolking, en het verlies van cultureel erfgoed voor het vermaak van toeristen. Het laatste onderwerp, genaamd "Mondiale cultuur", bespreekt de Amerikanisering en hoe culturen bepaalde aspecten van elkaar overnemen door globalisering, wat resulteert in een wereldwijde, op elkaar lijkende mondiale cultuur. We bespreken ook of globalisering leidt tot verrijking of verarming van culturen.
Leerniveau
VWO 2;
HAVO 1;
VWO 1;
HAVO 3;
VWO 3;
HAVO 2;
Leerinhoud en doelen
Global shift;
Transport en vervoer;
Globalisering;
Internationale arbeidsverdeling in de wereld;
Middelen van bestaan;
Aardrijkskunde;
Infrastructuur en transport in Nederland;
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor Aardrijkskunde voor HAVO en VWO leerjaar 3. In het thema "Globalisering" worden negen verschillende onderwerpen besproken. Het eerste onderwerp, genaamd "De wereld is een dorp", verkent hoe we producten van over de hele wereld kunnen verkrijgen. We leggen het verschil en het dilemma uit tussen vrije handel en protectionisme, en bespreken handelsbarrières. Om vrije handel tussen landen in goede banen te leiden, zijn er organisaties ontstaan zoals de GATT en de WTO. Tot slot leggen we het begrip globalisering uit.Het onderwerp "Nederland transportland" behandelt de Nederlandse economie, met een focus op transport over water en de haven van Rotterdam, inclusief de Maasvlakte. We bespreken ook het transport over land, zoals via de Betuweroute. We mogen de luchtvaart als belangrijke handelsroute met de grote luchthaven Amsterdam niet vergeten. Daarnaast vertellen we over het gasnetwerk van Europa en de belangrijke rol die Nederland hierin speelt. Het volgende onderwerp, genaamd "Global shift", beschrijft hoe Nederland tot de 17e eeuw bijna al zijn producten zelf produceerde, maar dat er daarna een verandering plaatsvond en de internationale arbeidsverdeling begon te veranderen. Er vond een wereldwijde verschuiving plaats van delen van de productieketen naar lageloonlanden. Dit had zowel positieve als negatieve effecten voor deze landen. Negatieve effecten waren onder andere slechte arbeidsomstandigheden en milieuproblemen, terwijl positieve effecten bestonden uit economische groei en de integratie van deze landen in het wereldwijde handelsnetwerk. Het onderwerp "Arbeidsverdeling" beschrijft welke producten Nederland in het buitenland verkoopt. We bespreken hoe productie plaatsvindt in het land waar dit het goedkoopste is en welke rol multinationale ondernemingen hierin hebben gespeeld. In het onderwerp "Geld op reis" behandelen we het vrije verkeer van geld en geldstromen. Vervolgens wordt het onderwerp "Communicatie" besproken, waarbij we uitleggen hoe verschillende landen met elkaar communiceren en de begrippen supercentrale en hypercentrale taal introduceren. We leggen ook uit hoe communicatie via technologie verloopt en hoe we mobiele telefoons en internet kunnen gebruiken om communicatie te vergemakkelijken. De toegang tot digitale middelen groeit, waardoor de digitale kloof kleiner wordt en het proces van globalisering versnelt. Naast de taal waarin mensen communiceren, speelt cultuur ook een belangrijke rol. Het onderwerp "Natiestaat onder druk" legt uit hoe sommige landen door globalisering afhankelijk van elkaar zijn geworden, wat leidt tot verlies van soevereiniteit voor veel landen. Dit heeft geleid tot een herwaardering van nationaliteit in veel landen. In het onderwerp "Toerisme" bespreken we de groei van het toerisme en de gevallen waarin dit heeft geleid tot massatoerisme. We benoemen zowel de positieve aspecten, zoals economische groei, als de negatieve aspecten, zoals overlast en stijgende prijzen voor de lokale bevolking, en het verlies van cultureel erfgoed voor het vermaak van toeristen. Het laatste onderwerp, genaamd "Mondiale cultuur", bespreekt de Amerikanisering en hoe culturen bepaalde aspecten van elkaar overnemen door globalisering, wat resulteert in een wereldwijde, op elkaar lijkende mondiale cultuur. We bespreken ook of globalisering leidt tot verrijking of verarming van culturen.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Dit thema gaat over 'Globalisering'.
Aan het eind van het thema kun je:
Het thema 'Globalisering' bestaat uit de volgende opdrachten:
Hier staan de negen opdrachten die bij dit thema horen.
Het thema 'Globalisering' bestaat uit de volgende Kennisbankitems:
Aan het eind van deze opdracht heb je de effecten van globalisering de revue laten passeren. Het gaat er niet om of je voor of tegen globalisering bent. Dat is net zoiets als ‘voor of tegen het weer’ zijn. Het weer is er. Soms is het mooi, soms niet. Voor globalisering geldt ook zoiets. Het heeft allerlei effecten en gevolgen, sommige staan je aan, andere niet. Dat zet je voor je zelf op een rijtje in deze opdracht.
In 1999 zette ik in Afrika mijn eerste schreden op het journalistieke pad. Ik was net afgestudeerd en wilde zien, horen, ruiken en voelen hoe een grote meerderheid van de wereldbevolking leeft: in armoede. Na een half jaar met pen en notitieblok door Afrika gezworven te hebben, keerde ik met veel indrukken en nog meer vragen terug. Vooral die ene vraag bleef onbeantwoord: hoe moeten we armoede bestrijden?
Ongelijkheid is een ding, maar wat is de relatie met globalisering? De antiglobalisten verzetten zich tegen een groot aantal dingen en het is niet altijd duidelijk wat ze bedoelen. Voor een econoom is het begrip globalisering helder: het betekent vrij verkeer van goederen, geld, mensen en ideeën. De wereld is nog lang geen ’global village’: we beschermen onze landbouw tegen importen uit de derde wereld en van vrij verkeer van mensen moeten we al helemaal niets hebben.
Globalisering is niet echt nieuw. Tenslotte bestaan er al eeuwenlang contacten tussen de verste uithoeken van de wereld en hebben volkeren en culturen elkaar afwisselend positief en negatief beïnvloed.
Intro
Aan het eind van dit thema vind je de 'verderkijker'. De verderkijker biedt een selectie bij het thema passende fragmenten uit het archief van Beeld en Geluid.
