Waarom gedraagt een dier zich zoals het doet?
Geen gemakkelijke vraag om te beantwoorden.
Vaak zijn er meer antwoorden op te geven.
Het duidelijkst wordt dit als gedrag ontspoort.
Zo zijn er hondeneigenaars die ten einde raad ‘hondenfluisteraar’ Cesar Millano vragen om de gedragsproblemen van hun hond op te lossen.
Vaak blijkt dat dit vooral te maken heeft met het gedrag van de eigenaars zelf.
Kijk naar het voorbeeld in de volgende video. Welke invloed heeft het gedrag van de eigenaar op het gedrag van de hond? Op welke manier kan dit verklaard worden?
Bespreek het met een klasgenoot. Bespreek ook wat jullie vinden van de oplossing. Hoe denken jullie dat deze oplossing het gedrag van de eigenaar en de hond beïnvloedt?
In dit thema onderzoek je hoe gedrag wordt veroorzaakt en hoe het is ontstaan.
Wat is aangeboren en wat aangeleerd?
Je gaat onderzoek doen aan gedrag.
Ook verdiep je je in dierenwelzijn en sociaal gedrag.
Wat ga ik leren?
Aan het eind van dit thema:
licht je toe dat gedrag tot stand komt door interne en externe factoren en gedeeltelijk erfelijk bepaald is.
leg je uit dat gedrag meerdere functies heeft onder andere gekoppeld aan levensfases.
beschrijf je dat populaties, zoals een school vissen of een zwerm vogels, gedrag vertonen dat een meerwaarde heeft ten opzichte van het gedrag van de afzonderlijke organismen.
voer je een eenvoudig gedragsonderzoek uit en maakt ethogrammen en protocollen van gedrag van dieren of mensen en interpreteer je deze.
beschrijf je in concrete situaties de rol van leren, sociaal gedrag en communicatie bij mensen en dieren.
leg je uit hoe gedrag evolueert onder invloed van selectiedruk
verklaar je waardoor populaties die in groepen leven gedrag vertonen dat een meerwaarde heeft ten opzichte van het gedrag van afzonderlijke organismen
neem je een standpunt in over de vergelijking van het gedrag van mensen en dieren.
De onderstaande antwoorden moet je zelf nakijken; vergelijk jouw antwoorden met de goede
antwoorden, en geef aan in welke mate jouw antwoorden correct zijn.
Gebrek aan voldoende vette vis kan de hersenontwikkeling van jonge meeuwen blijvend verstoren. Daardoor zijn zeevogelpopulaties nog kwetsbaarder voor klimaatverandering dan tot dusver werd aangenomen.
Als uit de visgronden waarop meeuwen zijn aangewezen, alleen de vette vissoorten wegtrekken, kunnen vogels achterblijven met zo slecht ontwikkelde hersenen dat ze letterlijk te dom zijn om zich in leven te houden.
Dat sinistere scenario wordt geschetst in de Proceedings of the Royal Society (Biological Sciences, First Cite Early Online). De schrijvers doen dat met behulp van drieteenmeeuwen. In de zuidoostelijke Beringzee bij Alaska zijn de populaties roodpootdrieteenmeeuwen (Rissa brevirostris) rond de Pribilof eilanden sinds de jaren ‘80 van de vorige eeuw in een vrije val geraakt. Inmiddels zijn ze gehalveerd. Dat was reden voor biologen van de Universiteit van Alaska Fairbanks om onderzoek te doen naar de oorzaken. Ze hadden daar al wel een idee over: het instorten van de vogelpopulatie viel samen met een verminderde beschikbaarheid van vetrijke vissoorten door klimaatverandering. Andere vissen bleven wel voorradig.
Lukte het de jonge kuikens in deze situatie nog zulke kennisvaardigheden te ontwikkelen, dat ze een zelfstandig volwassen bestaan konden opbouwen? Zelden. Dat mag je vermoeden na het realistisch naspelen van de meeuwenopvoeding. Twintig jongen werden in gevangenschap veertien dagen opgevoed zoals dat vroeger hoorde, met een vetrijk dieet. Daarna, tot op een leeftijd van 47 dagen - de standaard uitvliegleeftijd - werd een groep vetarm opgevoed, terwijl de andere helft op hetzelfde rijke dieet bleef.
Door middel van aanvullende vitamine- en mineraal-preparaten werd verzekerd dat alleen het vetgehalte van de voeding hier varieerde. Tenslotte werden alle vogels weer tien dagen lang vetrijk gevoerd.
Ondertussen werden prille vogels allerlei cognitieve tests afgenomen. Ze kregen leertaken waarbij ze bijvoorbeeld de kleur van schalen moesten zien te koppelen aan de aanwezigheid van voedsel, en moesten hun talent voor ruimtelijke oriëntatie aantonen. De uitkomst was duidelijk: de luxe opgevoede jongen leerden deze taken tot in perfectie.
De vetarm opgevoede vogels bleven daarbij ver achter. En die achterstand liepen ze ook niet meer in.
Die vermogens spelen een grote rol in een actief vogelleven dat vaak ook een sterk beroep doet op flexibiliteit.
De armelijk opgevoede vogels hadden veel hogere concentraties stresshormonen in de bloedbaan.
Een eenduidige, conclusie is helaas nog niet mogelijk. De vetarm gevoerde vogels zijn bij het uitvliegen ook lichter en dat op zichzelf verlaagt al evenzeer de overlevingskans.
Frans van der Helm
Bron: NRC 191105
Bespreek de volgende vragen met een klasgenoot.
Organismeniveau: Wat was het gevolg van de vetarme voeding voor het gedrag van de meeuwenkuikens?
Populatieniveau: Stel dat de conclusie van het onderzoek juist is. De jonge drieteenmeeuwen zijn door het gebrek aan vet in hun voeding slechter in het zoeken van voedsel. Welk gevolg heeft dit voor de populatie?
Ecosysteemniveau: Leg uit hoe een klimaatverandering invloed kan hebben op de aanwezigheid van vette vis (haring, kabeljauw) in een bepaalde oceaan.
Celniveau: Welke cellen in de jonge dieren hebben zich blijkbaar niet goed kunnen ontwikkelen?
Molecuulniveau: Welke voedingsstoffen moeten in de voeding van jonge kuikens in voldoende mate aanwezig zijn?
Terugkijken
Reflectie
In welke beroepsgroepen is kennis van de ethologie van belang volgens jou?
Welke rol zou kennis van ethologie kunnen spelen in jouw persoonlijk leven?
Intro
Lees de intro van dit thema nog eens door.
Vind je het een goede intro om het thema mee te beginnen?
Kun je, na het maken van alle modules, de antwoorden bij de video beter beantwoorden? Heb je nu een andere theorie voor de gedragsverandering dan voor het maken van de modules? Waarom wel of waarom niet?
Kan ik wat ik moet kunnen?
Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.
Kun je wat je moet kunnen?
Hoe ging het?
Tijd
Bij de activiteiten stond een totale studiebelasting van 29 à 30 uur
Ben je meer of minder tijd met het thema bezig geweest?
Met welke module ben je het langst bezig geweest? En met welke het kortst?
Herhaling
Heb je voor je aan de modules begon de toets bij 'Wat kan al?' gemaakt?
Wist je het meeste nog?
Inhoud
Het thema bestaat uit drie modules. Welke module vond je het leukst om te doen?
En welke vond je het minst leuk? Schrijf op waarom je deze opdracht niet zo leuk vond.
In welke beroepsgroepen is kennis van de ethologie van belang volgens jou?
Welke rol zou kennis van ethologie kunnen spelen in jouw persoonlijk leven?
Examenvragen
Je hebt de examenvragen gemaakt.
Ging het goed? Had je de theorie uit de modules nodig om de vragen te kunnen maken?
Het arrangement Thema: Gedrag - v456 is gemaakt met
Wikiwijs van
Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt,
maakt en deelt.
Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Dit thema Gedrag is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO.
Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van de volgende websites:
Fair Use
In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use
Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk VO-content.
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal
Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Toelichting
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor biologie voor vwo leerjaar 4/5/6. Dit thema heet gedrag.
Aan het eind van dit thema:
licht je toe dat gedrag tot stand komt door interne en externe factoren en gedeeltelijk erfelijk bepaald is.
leg je uit dat gedrag meerdere functies heeft onder andere gekoppeld aan levensfases.
beschrijf je dat populaties, zoals een school vissen of een zwerm vogels, gedrag vertonen dat een meerwaarde heeft ten opzichte van het gedrag van de afzonderlijke organismen.
voer je een eenvoudig gedragsonderzoek uit en maakt ethogrammen en protocollen van gedrag van dieren of mensen en interpreteer je deze.
beschrijf je in concrete situaties de rol van leren, sociaal gedrag en communicatie bij mensen en dieren.
leg je uit hoe gedrag evolueert onder invloed van selectiedruk
verklaar je waardoor populaties die in groepen leven gedrag vertonen dat een meerwaarde heeft ten opzichte van het gedrag van afzonderlijke organismen
neem je een standpunt in over de vergelijking van het gedrag van mensen en dieren.
Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor biologie voor vwo leerjaar 4/5/6. Dit thema heet gedrag.
Aan het eind van dit thema:
licht je toe dat gedrag tot stand komt door interne en externe factoren en gedeeltelijk erfelijk bepaald is.
leg je uit dat gedrag meerdere functies heeft onder andere gekoppeld aan levensfases.
beschrijf je dat populaties, zoals een school vissen of een zwerm vogels, gedrag vertonen dat een meerwaarde heeft ten opzichte van het gedrag van de afzonderlijke organismen.
voer je een eenvoudig gedragsonderzoek uit en maakt ethogrammen en protocollen van gedrag van dieren of mensen en interpreteer je deze.
beschrijf je in concrete situaties de rol van leren, sociaal gedrag en communicatie bij mensen en dieren.
leg je uit hoe gedrag evolueert onder invloed van selectiedruk
verklaar je waardoor populaties die in groepen leven gedrag vertonen dat een meerwaarde heeft ten opzichte van het gedrag van afzonderlijke organismen
neem je een standpunt in over de vergelijking van het gedrag van mensen en dieren.
Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten
terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI
koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI
koppeling aan te gaan.
Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.
Arrangement
Oefeningen en toetsen
Gedrag
IMSCC package
Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.
Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat
alle
informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen
punten,
etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.
Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en
het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op
onze Developers Wiki.
Het thema Gedrag bestaat uit de volgende onderdelen.
Bij dit thema's horen de volgende modules.
Intro
