Module: Evolutie, alleen iets van vroeger? - h45

Module: Evolutie, alleen iets van vroeger? - h45

Evolutie, alleen iets van vroeger?

Intro

Evolutie van levensvormen is een proces dat zo’n 4 miljard jaar geleden begon en dat nog altijd doorgaat.
Een proces wat zich over zo’n lange periode uitstrekt, is moeilijk te volgen.
Toch kunnen we ook in een korte periode tijd evolutie waarnemen, misschien zelfs in je eigen lichaam.
Griepvirussen bijvoorbeeld evolueren voortdurend.

Bekijk de video:

Besmet met het griepvirus? Gelukkig komt je afweersysteem je te hulp.
En als je de ziekte hebt overwonnen, ben je voor dat griepvirus immuun geworden.
Hoe komt het dat griep toch een voortdurende bedreiging voor ons blijft?

In deze module bekijk je de evolutie van het griepvirus en van het HIV virus (de veroorzaker van AIDS).
In de laatste stap bespreek je klassikaal de strategieën die de overheid kan inzetten om griep en AIDS te bestrijden en te voorkomen.

Het eindproduct is een klassengesprek over de aanpak van de overheid ten aanzien van griep en AIDS.
In het eindgesprek laat je zien dat je de deelconcepten beheerst en in een discussie kunt gebruiken.

Wat ga ik leren?

Leerdoelen

Aan het eind van deze module kan ik:

  • uitleggen dat de evolutie niet stopt en doorgaat in de huidige tijd.
  • uitleggen wat een pandemie is en hoe deze kan ontstaan.
  • aangeven op welke manier een pandemie het dagelijks leven van de wereldbevolking kan beïnvloeden.


Deze module kan ik ook als extra stof doen nadat ik ook het thema afweer heb bestudeerd.

Deelconcepten
Mutatie, fenotype, genotype, genenpool, populatie, adaptatie, fitness, natuurlijke selectie, genetic drift, adaptatie, fitness, selectiedruk.

Wat kan ik al?

Voor je verdergaat met deze stap, frissen we even kort je geheugen op.
Wat weet je nog over virussen?

Kijk de volgende video tot 1.55 minuten. (In overleg met je docent kun je eventueel ook verder kijken).

Weet je het weer? Heb je vragen over wat je gezien hebt. Stel ze dan aan je docent.

Ga nu verder met de rest van deze module.

Wat ga ik doen?

Aan de slag
Stap Leervraag
Stap 1 Waar kwam de Mexicaanse griep opeens vandaan en hoe kan het dat dit een pandemie werd.
Stap 2 Corona hield de wereld vanaf eind 2019 in haar greep. Op welke manier wordt dit door burgers ervaren? Dat bespreek ik met mijn klasgenoten.
Stap 3 In deze stap bekijk ik op welke manier virussen kunnen muteren.
Stap 4 In hoeverre had Darwin al zicht op de evolutionaire processen van ziekten?
Stap 5 Ik bespreekt in mijn klas of wij vinden dat voorkomen van infecties belangrijker is dan het behandelen.
Stap 6 Waar kwam het HIV-virus vandaan en hoe wordt het overgedragen? Dat onderzoek ik in deze stap.
Stap 7 In deze stap bekijk ik op welke manier mensen de evolutie kunnen benutten om de juiste medicatie te maken.
Afronding
Onderdeel  
Kennisbank Alle Kennisbankitems uit deze module.
Eindopdracht Ik maak met een groepje een schema met voor- en tegenargumenten voor voorzorgsmaatregelen.
Terugkijken Terugkijken op de opdracht.

 

Tijd
Voor deze opdracht heb je 7 SLU nodig.

Aan de slag

Stap 1: Mexicaanse griep

Mexicaanse griep
In de zomer van 2009 heerste de Mexicaanse griep. Het zorgde voor veel onrust onder de bevolking.
Waar kwam deze griep opeens vandaan?
Maak de opdrachten en vragen uit stap 1 en beantwoord dan deze vraag.

Bekijk de volgende video's en de kaart:

Pandemieën
Epidemieën die zich over de hele wereld verspreiden noemt men pandemieën. In het filmpje wordt een vergelijking gemaakt met 1950.
Zoek uit welke grote griep pandemieën er de afgelopen honderd jaar geweest zijn. Zoek gegevens over het virus, de verspreiding, het aantal doden en de risicogroepen van de populaties. Noteer de gegevens op een tijdbalk.
Kijk voor tips in de Gereedschapskist hieronder. Overleg met je docent of je de tijdbalk ook in moet leveren. Zo ja, dan vind je de beoordelingseisen ook in de Gereedschapskist.

Tijdlijn maken

Een tijdlijn of tijdbalk geeft je een helder overzicht van verschillende gebeurtenissen over een bepaalde periode heen.

 

Stap 2: Corona - Covid19

In het najaar van 2019 worden in de Chinese stad Wuhan de eerste gevallen van een nieuw virus gemeld: Covid-19, in de volksmond bekend als Corona.

De Coronavirussen zijn niet nieuw. In het verleden zijn er bijvoorbeeld al uitbraken van SARS (2003) en MERS (2012) geweest. Beide ook Coronavirussen. Het Coronavirus dat sinds 2020 heel de wereld in zijn greep houdt, is een variant op eerdere Coronavirussen en veroorzaakt de ziekte Covid-19.

Nadat eind 2019 Corona flink veel slachtoffers maakte in China, verspreidde het zich razendsnel over de wereld.
Dat zie je in de volgende video:

Een nieuwe pandemie is geboren. Het programma EenVandaag laat op hun website in een animatie zien hoe Corona de wereld veroverde.
Deze kaart van Localfocus geeft een actuele weergave van het aantal Coronapatiënten in de wereld aan.

De manier waarop dit Coronavirus de wereld in zijn greep hield was uniek. Nog nooit eerder gingen zoveel landen in lock-down om de verspreiding van het virus te voorkomen. Mensen mochten alleen nog maar naar buiten voor de hoognodige boodschappen. Verder waren zij gebonden aan hun huis. Sociale contacten werden volledig aan banden gelegd en zelfs het onderwijs werd op afstand gegeven.
Niet alleen de gevolgen voor de economie zijn enorm, maar ook hebben veel mensen last van een sociaal isolement. Mensen worden geacht zo min mogelijk sociale contacten te onderhouden.

Ziekenhuizen in landen over de hele wereld kunnen de toestroom van patiënten niet aan en moeten keuzes maken tussen mensen. Artsen worden voor onmogelijke keuzes gesteld: welk mensenleven is meer waard?
In Europa wordt in eerste instantie Italië het hardst getroffen, later Spanje.

Het eerst eerste geval van Corona in Nederland wordt op 27 februari 2020 gemeld. Eind september van datzelfde jaar staat de teller op meer dan 100.000 geteste patiënten. Officieel zijn er tot dan 6281 doden gevallen door Corona, maar er wordt aangenomen dat het daadwerkelijke aantal op dat moment veel hoger lag. Het was namelijk van, vooral veel ouderen, niet bekend of Corona de doodsoorzaak is. Dit kwam omdat Nederland, net als veel andere landen in de wereld, kampte met enorme tekorten aan testmateriaal. Niet iedereen die ziek werd kon ook daadwerkelijk getest worden.

Kijk de volgende korte video's over Corona. Na het kijken ga je met een groepje klasgenoten in gesprek over de aanpak van het Coronavirus en de reactie van de bevolking op de maatregelen. Wat is jouw mening? Ga zo nodig de discussie aan met je klasgenoten. Zorg voor goede argumenten en vergeet niet respect te hebben voor elkaars mening!
Kijk voor tips over discussiëren eerst nog even in de Gereedschapskist.



 

 

 

Debat voeren

Bij een debat hebben twee of meer mensen een verschillende mening over een onderwerp. Deze standpunten worden helder in beeld gebracht door argumenten voor het eigen standpunt te geven, of door de argumenten van de ander met tegenargumenten te bestrijden.

 

Stap 3: Mutaties

In het filmpje blijkt dat het virus kan overstappen van soort op soort.
Op dit moment zijn er vooral twee influenza A soorten aanwezig onder de menselijke bevolking (H3N2 en H1N1). Twee typen virussen kunnen zich in een gastheer combineren tot een nieuw type. Zo’n verandering heet antigene shift.
Een virus kan natuurlijk ook gewoon muteren. Dat heet antigene drift.

Lees de kennisbank:

Mutaties


Voorkomen van influenza A bij enkele dieren.

mens momenteel H3N2, H1N1, sporadisch H7N7
paarden H3N8, H7N7
varkens H1N1, H3N2
zeehonden H7N7, H4N5
nertsen H10N4
vogels bijna alle subtypen; virus zit in maag-darmkanaal

 

Lees de volgende Kennisbank:

Specifieke afweer

Aziatische griep en Hongkonggriep
Er is inmiddels aardig wat bewijs dat zich in 1957 een antige shift heeft voorgedaan toen H1N1 vervangen werd door H2N2 (Aziatische griep) en in 1968 (Hongkonggriep) toen H2N2 vervangen werd door H3N2.

Tenslotte
Beantwoord nu de vraag:
Waar kwam de Mexicaanse griep opeens vandaan? Maak gebruik van je kennis uit deze stap.
Bespreek het met een klasgenoot.

Stap 4: Een evolutionair compromis

In de tijd van Darwin was er natuurlijk nog niets bekend over virussen.
Maar is zijn theorie ook op virussen van toepassing?
Lees de kennisbank:

Charles Darwin en darwinisme

 

Stap 5: Griep preventie of behandeling?

In principe zijn er bij de bestrijding van een infectieziekte als griep meerdere mogelijkheden:
preventie of ingrijpen als de patiënt al ziek is.

Werk in viertallen 

Voorkomen of genezen?
Twee leerlingen doen opdracht a, de andere twee opdracht b.
Verdeel de artikelen en wissel de gegevens uit in je groepje.

  1. Beter voorkomen dan genezen!
    Het is mogelijk mensen te vaccineren tegen griep.
    De productie van het vaccin is tijdrovend.
    Lees insectencellen produceren een vaccin tegen griep en
    Universeel griepvaccin weer een stuk dichterbij.
    Beredeneer op grond van deze twee artikelen wat theoretisch de ideale manier zou zijn voor de productie van een griepvaccin.
  2. Tamiflu als wondermiddel?
    De virusremmer Tamiflu is het bekendste middel tegen griep.
    Maar is het nog effectief?
    Lees Het einde voor Tamiflu? en Tamiflu informatie.

Stap 6: De stamboom van HIV

VIDEO

 

In 1981 werden de eerste mensen met AIDS in een ziekenhuis opgenomen.
Het betrof vaak jonge homoseksuele mannen die ongebruikelijke vormen van longontsteking en huidkanker kregen. Twee jaar later wist men het virus te isoleren en kreeg het de naam HIV. Inmiddels leven er wereldwijd ongeveer 33 miljoen mensen met AIDS (waarvan 3,3 miljoen kinderen). Hoe vermenigvuldigt HIV zich? Hoe wordt het overgedragen?
En waar kwam dat HIV-virus vandaan?

Bekijk de video's. Beantwoord tijdens het kijken voor jezelf de volgende vragen:

  • Er is nog steeds geen medicijn gevonden voor de bestrijding van HIV, maar wat is een virus eigenlijk?
  • Waarom is HIV zo moeilijk te bestrijden?

Noem een aantal oorzaken waardoor AIDS door het afweersysteem van de patiënt zo moeilijk te bestrijden is.
Bespreek je antwoorden in de klas.

De pest of de pokken?
Ongeveer 10% van de Europeanen is ongevoelig voor het HIV virus.
Zij hebben een mutatie waardoor het virus de cellen niet in kan. (zie rechter afbeelding) Mensen die deze mutatie (in het gen voor het CCR5 eiwit) dubbel hebben, missen het eiwit en zijn volledig beschermd;
bij heterozygoten verloopt de infectie minder heftig.

De mutatie is waarschijnlijk ca 700 jaar geleden ontstaan.
En dat viel samen met de periode dat er in Europa andere dodelijke ziekten heersten, namelijk de pest (daaraan overleed toen een derde van alle Europeanen) en de pokken.
De pokken epidemieën waren kleiner, maar duurden langer.

Stap 7: De evolutie benutten

HIV-virussen vermenigvuldigen zich snel en produceren enorme aantallen nakomelingen. Het virus evolueert dus ook snel, zelfs binnen de patiënt.
Als het afweersysteem van de patiënt erin slaagt het virus te verslaan, zijn er in het lichaam alweer mutanten van het oorspronkelijke virus ontstaan.
Datzelfde gebeurt als er medicijnen worden toegediend.
De virusstam waardoor de patiënt is besmet, is resistent geworden tegen de gebruikte medicijnen.

Ontstaan van resistentie
Om dit probleem te ondervangen werkt men bij HIV met medicijn cocktails
(bijv. B,C en D). Maar ook dan treedt resistentie op. Een virus betaalt wel een ‘prijs’.
Als een resistente stam moet concurreren met een niet-resistente, dan verliest de resistente stam.
Zijn fitness is lager. Men kan het aantal virus deeltjes per milliliter bloed (viral load) terugbrengen door de therapie enkele weken te stoppen en dan opnieuw een hoge dosis van hetzelfde medicijn te geven.

Beredeneer waardoor medicijn A na zo’n stopperiode toch weer werkt. Bespreek dit met een klasgenoot.

 

Afsluiting

Samenvattend

Eindopdracht

Afronding
Zoek uit welke (voorzorgs-) maatregelen er in Nederland genomen worden met betrekking tot infecties (bij mensen, vogels of varkens) en AIDS.

De klas is verdeeld in drietallen. De helft van de groepen houdt zich bezig met HIV, de andere helft van de groepen met griep. Verdeel de bronnen over je groep.
Zorg dat je informatie verzamelt over de verschillende (voorzorgs-) maatregelen en de meningen daarover. Maak van je gegevens een duidelijk schema, met argumenten voor en tegen.
Maak daarna met je groepje een voorstel voor wat de overheid zou moeten doen.
Beargumenteer je voorstel.
Gebruik daarbij je kennis van de evolutie van de virussen.

De groepjes bespreken hun voorstellen met de andere groepjes met dezelfde opdracht.
Stel gezamenlijk (dus met de helft van de klas) een plan van aanpak voor griep en HIV op.
Elke groep kiest een vertegenwoordiger die het eindresultaat voor de klas bespreekt.
De twee voorstellen worden klassikaal besproken.

Bronnen:
Algemeen

Griep

AIDS

 

Maak gebruik van de Gereedschapskist als je dat fijn vindt.

Gereedschapskist

Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind je uitleg over alle werkvormen waarmee je je eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de beoordelingscriteria waaraan jouw product moet voldoen. Ook zie je welke digitale middelen je kunt gebruiken en aan welke vaardigheden je werkt tijdens het maken van je eindproduct. Veel succes!

 

Terugkijken

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de leerdoelen van deze module nog eens door.
    Kun je wat je moet kunnen?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Ben je ongeveer 7 SLU  met deze module bezig geweest.
    Heb je in die tijd alle video's helemaal kunnen bekijken?
  • Inhoud
    In deze module komen veel virussen aan bod die de wereld in hun greep kunnen houden. Dit komt deels door angst en onwetendheid. Heeft de kennis die je in deze module hebt opgedaan bij jou eventuele angst vergroot of heeft het je juist minder angstig gemaakt voor pandemieën?
  • Eindopdracht
    Hoe hebben jullie ervoor gekozen om de artikelen te verdelen? Was dit naar jouw tevredenheid? Zo niet, wat heb je er dan aan gedaan om het voor jezelf beter te maken?

  • Het arrangement Module: Evolutie, alleen iets van vroeger? - h45 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2025-07-24 17:19:00
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Deze les valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollectie voor biologie voor havo leerjaar 4/5. Dit is thema ’Evolutie'. Het onderwerp van deze les is: evolutie, alleen iets van vroeger? Aan het eind van deze module kun je: uitleggen dat de evolutie niet stopt en doorgaat in de huidige tijd. uitleggen wat een pandemie is en hoe deze kan ontstaan. aangeven op welke manier een pandemie het dagelijks leven van de wereldbevolking kan beïnvloeden.
    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Biologie; Mutatie en recombinatie; Evolutie; Variatie in populaties; Soortvorming;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    7 uur 0 minuten
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, biologie, evolutie, havo4/5, pandemie, stercollectie

    Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

    VO-content - Gereedschapskist. (2019).

    Gereedschapskist activerende werkvormen

    https://maken.wikiwijs.nl/105906/Gereedschapskist_activerende_werkvormen

  • Downloaden

    Het volledige arrangement is in de onderstaande formaten te downloaden.

    Metadata

    LTI

    Leeromgevingen die gebruik maken van LTI kunnen Wikiwijs arrangementen en toetsen afspelen en resultaten terugkoppelen. Hiervoor moet de leeromgeving wel bij Wikiwijs aangemeld zijn. Wil je gebruik maken van de LTI koppeling? Meld je aan via info@wikiwijs.nl met het verzoek om een LTI koppeling aan te gaan.

    Maak je al gebruik van LTI? Gebruik dan de onderstaande Launch URL’s.

    Arrangement

    Oefeningen en toetsen

    Hoe ziet een griepvirus er uit?

    IMSCC package

    Wil je de Launch URL’s niet los kopiëren, maar in één keer downloaden? Download dan de IMSCC package.

    QTI

    Oefeningen en toetsen van dit arrangement kun je ook downloaden als QTI. Dit bestaat uit een ZIP bestand dat alle informatie bevat over de specifieke oefening of toets; volgorde van de vragen, afbeeldingen, te behalen punten, etc. Omgevingen met een QTI player kunnen QTI afspelen.

    Versie 2.1 (NL)

    Versie 3.0 bèta

    Voor developers

    Wikiwijs lesmateriaal kan worden gebruikt in een externe leeromgeving. Er kunnen koppelingen worden gemaakt en het lesmateriaal kan op verschillende manieren worden geëxporteerd. Meer informatie hierover kun je vinden op onze Developers Wiki.

  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van