Thema: Erfelijkheid - h45

Thema: Erfelijkheid - h45

Thema Erfelijkheid

Intro

Je zal het maar hebben!
Ieder mens is uniek. Maar allemaal hebben we een vader en een moeder. Misschien zijn ze niet bij je, maar iedereen komt voort uit een vader en moeder. Zo uniek ben je dus ook weer niet.

Welke eigenschappen heb je van hen en welke niet? Dat heeft te maken met erfelijkheid.

In het televisieprogramma ‘Je zal het maar hebben’ worden jongeren gevolgd die een zeldzame erfelijke aandoening hebben. Ze willen vaak graag weten hoe ze aan deze aandoening komen.
Bekijk (een stukje van) de aflevering over Rick die het syndroom van Hunter heeft.


In dit thema staat erfelijkheid bij verschillende organismen centraal.
Erfelijke eigenschappen, daar kun je last van hebben, maar ook veel plezier!

Wat kan ik straks?

Aan het eind van dit thema:

  • leg je uit dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en milieu.
  • kun je uit stambomen of kruisingsschema's afleiden hoe groot de kans is op het voorkomen van genotypes en fenotypes van nakomelingen.
  • benoem je hoe de mens kan ingrijpen in de erfelijkheid van plant, dier en mens en kunt daarbij ethische en biologische argumenten onderscheiden.
  • benoem je hoe de mens kan ingrijpen in de bevruchting van plant, dier en mens om kwaliteit/nuttig gebruik van nakomelingen te bevorderen en ziekte te voorkomen en je gebruikt daarbij ethische en biologische argumenten om een mening daarover te vormen.

Deelconcepten

Chromosoom, gen, genotype, fenotype, genetische code, genoom, autosomen, X-en Y-chromosoom, allel, monohybride kruising, (onvolledig) dominant, recessief, multiple allelen, stamboom, gekoppelde genen, homologe chromosomen, geslachtschromosomen, lethaal gen, intermediair, karyotype, natuurlijke selectie, genetische modificatie, variatie.

Wat kan ik al?

Wat weet je al over ... ?
… erfelijkheid?
… DNA?
… chromosomen?
… celdeling?
… geslachtschromosomen?


Wat weet je nog?
Lees de volgende Kennisbanken uit de onderbouw als opfrisser voor dit thema.

Erfelijke eigenschappen - onderbouw

Chromosomen en celdeling - onderbouw

Maak de oefening hieronder. Hoeveel weet jij nog over erfelijkheid?

Wat ga ik doen?

Het thema Erfelijkheid bestaat uit de volgende onderdelen.
In de tabel staat per activiteit hoeveel lessen je ongeveer nodig hebt.

Activiteit Aantal SLU
Inleiding  
Wat kan ik straks? 0,5
Wat kan ik al? 2
Wat ga ik doen? 0,5
Modules  
Module: Hoe kom je eraan? 8
Module: Herman en Klazien 13 7
Module: Tom en At aten tomaten 7
Afsluiting  
Samenvattend 1
Examenvragen 1
Terugkijken 0,5
Totaal: 27 à 28

Modules

Bij dit thema's horen de volgende modules.
Maak hieronder je keuze.

Module 1

Hoe kom je eraan
Module 2

Herman en Klazien 13
Module 3

Tom en At aten tomaten

Afsluiting

Samenvattend

Kennisbanken
Hieronder de Kennisbanken bij dit thema.

Genotype en fenotype

Typen genen en allelen

Kruisingen

Kerndeling

Erfelijkheidstechnieken

Co-dominantie en multiple allelen

Examenopgaven

Je hebt in de modules veel theorie bestudeerd en veel vragen beantwoord en opdrachten gemaakt.
Als het goed is, ben je nu klaar voor het beantwoorden van een aantal examenvragen over dit onderwerp. Lees eerst de tips.

Tips

HAVO 2019-TV1

HAVO 2019-TV1 Vraag 12
HAVO 2019-TV1 Vraag 35
HAVO 2019-TV1 Vraag 36

HAVO 2021-TV1

HAVO 2021-TV1 Vraag 19
HAVO 2021-TV1 Vraag 22
HAVO 2021-TV1 Vraag 34

HAVO 2021-TV2

HAVO 2021-TV2 Vraag 2
HAVO 2021-TV2 Vraag 21

 

Meer oefenen?
Ga naar ExamenKracht en oefen ook met de nieuwste examens.
Van de examenvragen kan de voortgang worden bijgehouden op ExamenKracht.
Vraag verdere instructies aan je docent.

Extra opdrachten

Als ik dat had geweten
De meeste aandoeningen die in dit thema aan de orde kwamen, zijn veroorzaakt door een recessief allel.
In een aantal gevallen is dat allel geslachtsgebonden.
Maak de opdracht op het werkblad .

 

Hoe haal je het in je hoofd?
Werk met z'n tweeën.

  • Maak samen een lijst met de deelconcepten die bij dit thema horen.
  • Verdeel de deelconcepten.
  • Bedenk bij 'jouw' deelconcepten een omschrijving in eigen woorden.
  • Wissel de omschrijvingen uit en bespreek samen de omschrijvingen.
  • Controleer de omschrijvingen met behulp van de Kennisbank.

 

Strategie bepalen
Het maken van opgaven over erfelijkheid lijkt vaak op het maken van een puzzel.
Het oplossen van het probleem kun je het beste op een gestructureerde manier doen.
Daarbij stel je jezelf een aantal vragen die naar de oplossing leiden.
Wat is jouw strategie bij het oplossen van de erfelijkheidspuzzels?
Noteer de strategie stap-voor-stap.

Vergelijk jouw strategie met twee medeleerlingen en pas jouw strategie zo nodig aan.

Terugkijken

Intro

  • Lees de intro van dit thema nog eens door.
    Vind je het een goede intro om het thema mee te beginnen?
    Past de video goed bij het thema? Waarom wel of waarom niet?

Kan ik wat ik moet kunnen?

  • Lees de leerdoelen van dit thema nog eens door.
    Kun je wat je moet kunnen?

Hoe ging het?

  • Tijd
    Bij de activiteiten stond een totale studiebelasting van 27 à 28 SLU.
    Ben je meer of minder tijd met het thema bezig geweest?
    Met welke module ben je het langst bezig geweest? En met welke het kortst?
  • Herhaling
    Heb je voor je aan de modules begon de toets bij 'Wat kan al?' gemaakt?
    Wist je het meeste nog?
  • Inhoud
    Het thema bestaat uit drie modules. Welke module vond je het leukst om te doen?
    En welke vond je het minst leuk? Schrijf op waarom je deze module niet zo leuk vond.
  • Examenvragen
    Je hebt de examenvragen gemaakt.
    Ging het goed? Had je de theorie uit de modules nodig om de vragen te kunnen maken?

  • Het arrangement Thema: Erfelijkheid - h45 is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

    Auteur
    VO-content
    Laatst gewijzigd
    2022-03-15 13:07:49
    Licentie

    Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om:

    • het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat
    • het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken
    • voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.

    Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie.

    Dit thema Erfelijkheid is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO. Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van de volgende websites:

    www.schooltv.nl www.youtube.com www.bioplek.org www.wikipedia.org


    Fair Use
    In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use

    Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk VO-content .

    Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

    Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

    Toelichting
    Dit thema valt onder de arrangeerbare leerlijn van de Stercollecties voor biologie voor havo leerjaar 4/5. Dit thema heet erfelijkheid. Aan het eind van dit thema: leg je uit dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en milieu. kun je uit stambomen of kruisingsschema's afleiden hoe groot de kans is op het voorkomen van genotypes en fenotypes van nakomelingen. benoem je hoe de mens kan ingrijpen in de erfelijkheid van plant, dier en mens en kunt daarbij ethische en biologische argumenten onderscheiden. benoem je hoe de mens kan ingrijpen in de bevruchting van plant, dier en mens om kwaliteit/nuttig gebruik van nakomelingen te bevorderen en ziekte te voorkomen en je gebruikt daarbij ethische en biologische argumenten om een mening daarover te vormen.
    Leerniveau
    HAVO 4; HAVO 5;
    Leerinhoud en doelen
    Biologische eenheid; Biologie; Frequenties van genotypen en fenotypen in populaties kunnen in tijd en ruimte veranderen; DNA; Populatie; DNA als universele drager van genetische informatie;
    Eindgebruiker
    leerling/student
    Moeilijkheidsgraad
    gemiddeld
    Studiebelasting
    22 uur en 0 minuten
    Trefwoorden
    arrangeerbaar, bevruchting, biologie, erfelijkheid, ethisch, havo 4/5, nakomelingen, stercollectie
  • Gebruik
    Weergave
  • Wikiwijs is een dienst van